PODSTAWY KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ PAKIET EDUKACYJNY

Transkrypt

1 PODSTAWY KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ PAKIET EDUKACYJNY

2 GOSPODARKA SPOŁECZNA Instytut Polityki Społecznej należy do wiodących w kraju instytucji naukowo- -badawczych. Kształci studentów oraz prowadzi badania z zakresu rynku pracy, zabezpieczenia społecznego i pracy socjalnej, rozwoju lokalnego i gospodarki społecznej, a także równouprawnienia płci, migracji międzynarodowych, europejskiej i międzynarodowej polityki społecznej. Instytut współpracuje z licznymi międzynarodowymi ośrodkami naukowymi, w tym z Wolnym Uniwersytetem w Berlinie, Uniwersytetem w Trydencie, Uniwersytetem Johns Hopkins, Międzynarodową Organizacją Pracy, UNDP oraz Europejskim Komitetem Społeczno- Ekonomicznym. W ostatnich latach Instytut Polityki Społecznej realizuje m.in. projekty dydaktyczno- -badawcze w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL oraz SPO Rozwój Zasobów Ludzkich fi nansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Dyrektorem Instytutu jest dr hab. Grażyna Firlit- Fesnak Administrator Partnerstwa na Rzecz Rozwoju Tu jest praca : Instytut Polityki Społecznej Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Uniwersytet Warszawski ul. Nowy Świat 67, Warszawa tel./fax: , ips@uw.edu.pl Strony internetowe:

3 GOSPODARKA SPOŁECZNA PODSTAWY KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE PRZEDSIĘ BIORCZOŚ CI SPOŁECZNEJ PAKIET EDUKACYJNY redakcja naukowa Ewa Leś, Małgorzata Ołdak

4 Projekt okładki i strony tytułowej Jakub Rakusa-Suszczewski Korekta redakcyjna Jadwiga Witecka Redakcja techniczna Joanna Świętochowska Skład i łamanie Dariusz Górski Projekt realizowany przy udziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Instytucja Zarządzająca Programem Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL: Krajowa Struktura Wsparcia, Fundacja Fundusz Współpracy, Biuro Koordynacji i Kształcenia Kadr, ul. Górnośląska 4a, Warszawa, tel , equal@cofund.org.pl, Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008 ISBN Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, ul. Nowy Świat wuw@uw.edu.pl Dział Handlowy WUW: tel. ( ) ; dz.handlowy@uw.edu.pl Księgarnia internetowa: Wydanie I Druk i oprawa Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego. Zam. nr 35/08

5 Spis treści Wstęp...7 MODUŁ 1. Gospodarka społeczna w rozwoju lokalnym Adam Piechowski: Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej...11 Ewa Leś: Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej...35 Paweł Swianiewicz: Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej Cezary Miżejewski: Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie...59 MODUŁ 2. Zarządzanie podmiotami gospodarki społecznej Przemysław Radwan-Röhrenschef: Wprowadzenie do zarządzania podmiotami gospodarki społecznej Piotr Wołkowiński: Aktywizacja społeczności lokalnej za pomocą procesu stałej i twórczej diagnozy...81 Przemysław Radwan-Röhrenschef: Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy...87 Cezary Miżejewski, Małgorzata Ołdak, Przemysław Rosiński: Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną MODUŁ 3. Podstawy prawno-finansowe działalności podmiotów gospodarki społecznej Marcin Chludziński, Dorota Łutowicz-Głowacka, Katarzyna Żukowska: Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej Materiały dodatkowe Załączniki

6

7 Ewa Leś Wstęp Pakiet edukacyjny stanowi przewodnik dla wykładowców pragnących prowadzić zajęcia dydaktyczne z zakresu nowych obszarów wiedzy, jakimi są gospodarka społeczna i działalność przedsiębiorstw społecznych. Propozycja programu kształcenia kadr dla gospodarki społecznej jest wynikiem doświadczeń kształcenia menedżerów przedsiębiorstw społecznych w ramach Podyplomowych Studiów Zarządzania Gospodarką Społeczną, letnich i zimowych międzynarodowych szkół gospodarki społecznej oraz regionalnych warsztatów przedsiębiorczości społecznej realizowanych w ramach PIW EQUAL przez Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Tu jest praca w Instytucie Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Pakiet składa się z trzech odrębnych części (modułów) odpowiadających trzem wiodącym zagadnieniom kształcenia w dziedzinie gospodarki społecznej: przedsiębiorczości społecznej i jej związkom z rozwojem lokalnym, wybranym aspektom zarządzania przedsię biorstwem społecznym oraz tematyce prawno-finansowej przedsiębiorczości społecznej. W zależności od celu, potrzeb i grupy odbiorców istnieje możliwość pełnego wykorzystania zaproponowanych treści programowych lub zestawienia bloków edukacyjnych z istniejących modułów przy uwzględnieniu minimum programowego. Dla każdego z modułów przygotowano zestaw pojęć kluczowych, plan zajęć wraz ze scenariuszami zajęć przykładowych, propozycje studiów przypadków, tekstów źródłowych oraz propozycje form pracy z uczestnikami szkoleń (ćwiczenia, dyskusje, warsztaty wizyty studyjne). Każdy z modułów zawiera także bibliografię publikacji obowiązkowych i uzupełniających oraz propozycje tekstów źródłowych. Celem pakietu edukacyjnego jest wypracowanie standardów edukacyjnych w zakresie kształcenia kadr gospodarki społecznej. Proponowany kurs systemowy można modyfikować w kierunku studiów podyplomowych, wykładów kursowych i monograficznych, warsztatów weekendowych, kursów uniwersyteckich i innych form kształcenia. Użytkownicy pakietu edukacyjnego mają także do dyspozycji nowo wydaną książkę Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki. Pakiet adresowany jest do zarówno do jednostek akademickich, jak i organizacji notfor profit oraz bezpośrednio do liderów gospodarki społecznej zainteresowanych profesjonalizacją kształcenia.

8

9 Moduł 1 Gospodarka społeczna w rozwoju lokalnym

10

11 TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej Wykład/zajęcia dyskusyjne/ ew. wizyty studyjne (ZO) Aktywność na zajęciach + praca pisemna Adam Piechowski Krajowa Rada Spółdzielcza Moduł 1 CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Kluczowe pojęcia Celem przedmiotu jest zaznajomienie słuchaczy z najważniejszymi faktami z historii przedsiębiorczości społecznej na świecie i w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem spółdzielczości jako najsilniejszego ekonomicznie i najlepiej zorganizowanego filara gospodarki społecznej oraz z nurtami aksjologicznymi leżącymi u podstaw gospodarki społecznej (socjalizm utopijny, liberalizm, solidaryzm chrześcijański), a także przedstawienie wybranych historycznych przykładów z zakresu przedsiębiorczości społecznej oraz zapoznanie słuchaczy z zasadami i wartościami spółdzielczymi i ich zastosowaniem do innych form przedsiębiorstw społecznych. Cel powyższy warunkowany jest słabą znajomością tradycji przedsiębiorczości społecznej nawet wśród osób obecnie w nią zaangażowanych. Szczególnie daje się odczuć brak wiedzy o spółdzielczości, która powszechnie kojarzona jest z realnym socjalizmem przy niedostatku informacji o jej roli na ziemiach polskich okresu zaborów i w latach II Rzeczypospolitej Polskiej, a także o jej znaczeniu w krajach Europy Zachodniej. Skutkuje to często spotykaną niechęcią wobec tej ważnej części składowej gospodarki społecznej, a wśród działaczy, menedżerów i pracowników istniejących spółdzielni słabym utożsamianiem się ze swoimi organizacjami. Lepsza znajomość tych tradycji i konkretnych projektów z przeszłości powinna być czynnikiem sprzyjającym budowie tej tożsamości oraz inspiracją do poszukiwania rozwiązań współczesnych problemów. Znajomość wartości i zasad spółdzielczych sformułowanych w Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości (Manchester, 1995) pomocna być może w lepszym zrozumieniu istoty spółdzielczości oraz upowszechnieniu i zastosowaniu tych zasad do innych form przedsiębiorczości społecznej. Prespółdzielcze formy kooperacji, socjalizm utopijny, spółdzielnia, pankooperatyzm, liberalizm, solidaryzm chrześcijański, zasady spółdzielcze, wartości spółdzielcze

12 Moduł 1 12 Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć): 1 Początki spółdzielczości i przedsiębiorczości społecznej (wykład, 15 min.) Adam Piechowski 1.1. Kooperacja jako podstawa współczesnej gospodarki społecznej. Samoobrona i samopomoc wobec różnego rodzaju zagrożeń, łączenie wysiłku jednostek w celu realizacji wspólnych celów w tradycyjnych społecznościach (wspólne wykonywanie pewnych czynności związanych z pojawiającymi się cyklicznie bądź okazjonalnie potrzebami życia, spółki gospodarcze, prespółdzielcze formy kooperacji o zasięgu bezpośredniego sąsiedztwa) Przemiany społeczno-gospodarcze w I połowie XIX w. w Europie: gwałtowny rozwój przemysłu, przekształcanie rolnictwa, rozwarstwienie społeczeństwa (wzrost liczby najbiedniejszych, utrzymujących się z pracy najemnej, pogarszanie ich warunków życia i pracy wobec bogacenia się nielicznych; degradacja ekonomiczna średnio zamożnych drobnych rzemieślników i chłopów). Świeże echa Rewolucji Francuskiej (hasła wolności równości braterstwa ); nośność idei liberalizmu prawa do własności i nieskrępowanej działalności gospodarczej jako najwyższego dobra człowieka Pojawianie się inicjatyw mających za cel organizację samopomocy i samoobrony uboższych warstw społecznych. Rozwój coraz bardziej zaawansowanych form przedsiębiorczości społecznej i spółdzielczości, tworzonych z inspiracji i przy zaangażowaniu finansowym bogatych i wykształconych jednostek, filantropów: rozmaitego rodzaju stowarzyszeń, towarzystw, bractw pomocy wzajemnej i wspólnej pracy Przykład: Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach Stanisława Staszica jako jedna z pierwszych spółdzielni na świecie. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Jerzy Bartkowski, Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003; Johnston Birchall, The international co-operative movement, Manchester University Press, Manchester and New York 1997; Zofia Chyra-Rolicz (red.), Pomoc czy przeszkoda? Rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2005; Zofia Chyra-Rolicz, Stanisław Staszic, prekursor spółdzielczości rolniczej, Instytut Historii Akademii Podlaskiej, Siedlce 2004;

13 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej Adam Galos, Stefan Inglot, Walentyna Najdus, Stanisław Piechowicz, Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. I do 1918, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1966; Piotr Kropotkin, Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju, 1902, tekst przedrukowany w: Pieniądze i Więź 2005 nr 1; Ewa Leś, Historia dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz Utopijno-socjalistyczne źródła przedsiębiorczości społecznej (wykład, 15 min.) 13 Moduł Doktryna antagonizmu klasowego i wiara w możliwość radykalnej przebudowy porządku społecznego oraz ustroju politycznego i gospodarczego jako odpowiedź na niesprawiedliwości wczesnego kapitalizmu; wizja budowy nowego człowieka i nowego, sprawiedliwego społeczeństwa przez wyzwolenie pracy, dobrowolną kooperację jednostek w tworzonych zrzeszeniach Charles Fourier ( ): przeciwstawienie państwu dobrowolnych, demokratycznie kierowanych i nastawionych na spełnianie podstawowych potrzeb swoich członków, a nie na przynoszenie zysku, samowystarczalnych wspólnot produkcyjno-konsumpcyjnych ( falang ), w których nastąpiłoby wyzwolenie pracy i nadanie jej samoistnej wartości dla jednostek i całej zbiorowości. Falangi jako jedna z pierwszych wizji nie tylko spółdzielni wytwórczych, ale również osiedla społecznego. Próby tworzenia przez Fouriera oraz jego uczniów i kontynuatorów falang we Francji, Holandii i w Ameryce i ich niepowodzenie ze względu na wadliwe zarządzanie, brak funduszy i zły system rekrutacji członków. Izraelskie kibuce jako jedyne sprawnie działające totalne wspólnoty działające na podstawie spółdzielczych zasad, nawiązujące do idei Fouriera Robert Owen ( ): charakter i świadomość ludzka określane przez warunki społeczno-gospodarcze, w jakich człowiek jest wychowywany. Nadrzędnym celem wszelkich działań społecznych wychowanie nowego człowieka, pozbawionego egoizmu, zdolnego do solidarnego współdziałania z innymi na rzecz lepszej rzeczywistości. Konieczność przebudowy warunków, w których ludzie przebywają i pracują poprzez powszechną kooperację ogółu jednostek we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego, w różnego rodzaju zrzeszeniach społeczno-ekonomicznych, których federacje z czasem zastąpią państwa. Kolonie, wioski owenowskie: komuny mające zajmować się przede wszystkim rolnictwem, ale również wytwórczością innych niezbędnych artykułów i być maksymalnie samowystarczalne, o funkcjach przede wszystkim wychowawczych. Próby tworzenia takich komun i niepowodzenia. Inspiracja dla innych inicjatyw Przykład: Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów uznawane powszechnie za pierwszą spółdzielnię (spożywców) Spółdzielczość klasowa ( robotnicza ). Poglądy działaczy i teoretyków wywodzących się z kręgu socjalistów utopijnych, a później związanych z ruchem socjalistycznym i robotniczym: przebudowa społeczeństwa, reali-

14 Moduł 1 14 Adam Piechowski zacja interesów i potrzeb klasowych jako nadrzędny cel działań; zanegowanie własności prywatnej i indywidualnego zysku, przeciwstawianie im własności grupowej i korzyści pozafinansowych, zwłaszcza wychowawczych. Kluczowa rola spółdzielczości spożywców, także pracy, wokół których organizowano spółdzielnie innych pionów, w tym mieszkaniowe. Związki zwolenników tego nurtu z partiami socjalistycznymi, marksistowskimi. Spółdzielnie jako jedna z form organizowania się proletariatu, który miał być motorem rewolucyjnych przemian. Tworzenie spółdzielni jako przygotowanie do rewolucji proletariackiej. W bolszewickiej Rosji spółdzielnie jako jeden z pasów transmisyjnych pomiędzy partią a masami, dogodne narzędzie kontrolowania ludności, zwłaszcza poddanych kolektywizacji chłopów Nurt reformistyczny: Odrzucanie rewolucji jako drogi postulowanej przebudowy kapitalistycznego społeczeństwa. Różne formy przedsiębiorstw społecznych jako narzędzie zmian ewolucyjnych a nie rewolucyjnych. Charles Gide ( ): więzi społeczne tworzą się dzięki naturalnemu, powszechnemu solidaryzmowi człowieka, którego współczesną formą jest kooperatyzm, czyli współdziałanie jednostek, aby zrealizować wspólny cel. Decydująca rola solidaryzmu w życiu społecznym; brak miejsca na koncepcję antagonizmu klasowego w społeczeństwie wszystkie grupy, a więc i klasy, spełniają w harmonijny sposób swoje funkcje. Rola dobrowolnej współpracy, solidarnej kooperacji wszystkich ludzi. Możliwość ewolucyjnej przebudowy ładu społecznego i gospodarczego przez jednostki będące w pierwszym rzędzie konsumentami, poprzez ich łączenie się w nabywaniu niezbędnych artykułów codziennego użytku od wytwórców, następnie przejmowanie w swoje ręce produkcji tych artykułów i wreszcie wszelkich innych dóbr wykupienie kapitalizmu przez gospodarkę społeczną zamiast obalenia siłą Pankooperatyzm: Dążenie do stopniowego stworzenia ogólnoświatowej republiki spółdzielczej w miejsce kapitalistycznych państw: sieć współdziałających ze sobą na wszystkich szczeblach dobrowolnych kooperatyw, stowarzyszeń i innych form przedsiębiorstw społecznych w miejsce dotychczasowych struktur; ustrój najpełniejszej, bezpaństwowej demokracji niemożliwej do osiągnięcia drogą rewolucji postulowanej przez marksistów. Aktualność idei pankooperatystów: wolność, solidarność, braterstwo, demokracja, sprawiedliwość, awans upośledzonych grup społecznych. Ch. Gide jako jeden z twórców nowoczesnego rozumienia gospodarki społecznej. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Johnston Birchall, The international co-operative movement, Manchester University Press, Manchester and New York 1997; Andrzej Maliszewski, Podstawowe założenia ideologii spółdzielczych. Zasady spółdzielcze, w: Rocznik Spółdzielczego Instytutu Badawczego Nr 7, 1991;

15 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa Liberalne źródła przedsiębiorczości społecznej (wykład, 15 min.) 3.1. Wolna konkurencja, indywidualny zysk i własność prywatna jako trzy, święte i nienaruszalne prawa liberalnego porządku gospodarczego według szkoły liberalizmu (a później neoliberalizmu) ekonomicznego i politycznego, mającego swe źródła w XVIII-wiecznych koncepcjach klasycznej szkoły angielskiej ekonomii Adama Smitha i Davida Ricardo. Wolna konkurencja poprzez rynek automatycznie harmonizuje egoistyczne dążenia ludzi do własnego zysku, przez co tworzy się dobro ogólne jako suma dóbr jednostek. Koncepcja nominalizmu społecznego: społeczeństwo jest rozległą konstelacją rozmaitych jednostek, grup i instytucji powiązanych różnego typu więziami; nie jest zjawiskiem rzeczywistym, lecz konstrukcją myślową wprowadzoną dla ułatwienia zrozumienia zachowań człowieka. Najwyższym dobrem ludzkości wolność jednostki oraz jej prawo do dysponowania własnością osobistą. Interes ogólnospołeczny jako suma interesów osób, z których składa się społeczeństwo; decydująca rola interesów ekonomicznych. Konieczność harmonijnej współpracy w realizacji interesów, niekorzystna rola konfliktów. Przedsiębiorstwa społeczne jako instytucja minimalizująca konflikty i ułatwiająca współdziałanie ludzi Herman Schultze-Delitzsch ( ), saksoński sędzia, liberalny polityk i działacz spółdzielczy. Założyciel różnych stowarzyszeń, potem pierwszych spółdzielni: wspólnego zaopatrywania się w surowce szewców i stolarzy (1849), Kasy Chorych i Pogrzebowej (1850), a następnie Banków Ludowych (spółdzielczych) tworzonych przez drobnych i średnich przedsiębiorców dla udzielania sobie kredytów na cele gospodarcze (od 1852 r.), także spółdzielni wytwórczych oraz zaopatrzenia i zbytu. Autor podręcznika zakładania banków spółdzielczych (1855), który zaowocował masowym ruchem ich zakładania. Twórca i dyrektor pierwszego centralnego związku spółdzielni (1859) i pierwszego w Niemczech centralnego banku dla spółdzielni (1864). Inicjator uchwalenia pierwszego nowoczesnego prawa spółdzielczego w Prusach (1867) i w całej Rzeszy Niemieckiej (1871), uznającego m. in. spółdzielnie za zrzeszenie osób, a nie kapitału, zasadę jeden członek jeden głos na walnym zgromadzeniu oraz otwartość spółdzielni dla nowych członków, umożliwiającego też tworzenie spółdzielni drugiego stopnia i innych form prawnych współpracy gospodarczej pojedynczych spółdzielni Spółdzielnie zakładane z pobudek liberalnych jako instytucje uwzględniające interesy członków grup średnio zamożnych przedsiębiorców, kupców, rzemieślników, rolników. Umacniając swoją pozycję i rozwijając swoje firmy bądź gospodarstwa przy pomocy banków spółdzielczych i innych form spółdzielni i przedsiębiorstw społecznych, dadzą oni szansę również najbiedniejszym poprzez zatrudnianie ich, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu zamożności społeczeństwa. Nacisk na podmiotowość jednostek 15 Moduł 1

16 Moduł 1 16 Adam Piechowski samorządność i demokrację w przedsiębiorstwach społecznych; odrzucanie pojęcia własności grupowej (własność spółdzielni jako oddana czasowo we wspólne użytkowanie i zarządzanie własność indywidualna członków, zawsze możliwa do wycofania). Racjonalna działalność gospodarcza i dobre dostosowanie liberalnych przedsiębiorstw społecznych do reguł wolnego rynku konieczność zatrudniania fachowego personelu. Gospodarka społeczna jako środek realizacji bezpośrednich potrzeb ekonomicznych, brak zainteresowania jej funkcjami społecznymi, wychowawczymi czy szkoleniowymi, poza najwyżej przygotowaniem ludzi do lojalnego współdziałania Rozwój banków i spółdzielni opartych o wzory liberalne w innych pionach gospodarki w Niemczech i w innych krajach, przede wszystkim o tradycjach protestanckich (np. w Danii), zwłaszcza w środowiskach mieszczańskich i rzemieślniczych, a także na wsi wśród bogatszych chłopów. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Günther Aschoff, Eckert Henningsen, The German Co-operative System, Its History, Structure and Strenght, Fritz Knapp Verlag, Frankfurt am Main 1966; Johnston Birchall, The international co-operative movement, Manchester University Press, Manchester and New York 1997; Andrzej Maliszewski, Podstawowe założenia ideologii spółdzielczych. Zasady spółdzielcze, w: Rocznik Spółdzielczego Instytutu Badawczego Nr 7, 1991; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa Solidarystyczno-chrześcijańskie źródła przedsiębiorczości społecznej (wykład, 15 min.) 4.1. Chrześcijańska zasada miłości bliźniego i pomocy wzajemnej jako pobudka działania inicjatorów różnych przedspółdzielczych form współdziałania i samopomocy oraz twórców niektórych spośród najwcześniejszych spółdzielni Tekst: List św. Pawła Apostoła do Galatów 6:1 2, Szkoła pokoju społecznego (Francja, II poł. XIX w.). Społeczeństwo jako realnie istniejąca wspólnota, powiązana naturalnymi więziami, z podstawowym znaczeniem rodzin oraz podziału pracy. Kluczowa rola pokoju społecznego, rozwoju nowych struktur społecznych wspólnot pracy, opartych o chrześcijańskie ideały miłości bliźniego i solidarności, rodzinne stosunki pomiędzy pracodawcami i zatrudnionymi oraz współwłasność, bliskich pojęciu przedsiębiorstw społecznych, ułatwiających efektywne funkcjonowanie

17 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej społeczeństwa i budowanie więzi społecznych, dzięki wspólnemu zaspokajaniu indywidualnych potrzeb materialnych i duchowych członków Nauka społeczna kościoła rola papieża Leona XIII, podejmującego w swoich encyklikach kwestię robotniczą, wywodzącego w nich (zwłaszcza w Rerum novarum z 1891 r.) fakt istnienia nierówności między ludźmi, własności prywatnej, konieczności pracy i władzy z prawa Boskiego i przeciwstawiającego radykalnym ruchom socjalistycznym, dążącym do obalenia istniejącego porządku, jego naprawę poprzez samoorganizację społeczeństwa w różnego rodzaju stowarzyszeniach samopomocowych i związkach zawodowych. Papież Pius XI, encyklika Quadragesimo anno (1931) wzmiankowanie spółdzielni jako ważnych instytucji dla robotników, rzemieślników, rolników i wszelkiego rodzaju najemników. Papież Jan XXIII podkreślanie roli spółdzielni dla rolników, wobec których pełnią nie tylko funkcję ekonomiczną, ale również zapewniają sprawiedliwy i godny poziom życia. Papież Jan Paweł II podkreślanie roli samoorganizowania się społeczeństwa i solidarności Tekst: Encyklika Mater et Magistra papieża Jana XXIII (1961) 4.6. Tekst: Encyklika Centesimus annus papieża Jana Pawła II (1991) 4.7. Friedrich Wilhelm Raiffeisen ( ), urzędnik państwowy w Nadrenii, burmistrz różnych miasteczek. Założyciel organizacji typu charytatywnego, później zwolennik zaangażowania i samo-zorganizowania odbiorców pomocy jako warunku trwałości tego typu stowarzyszeń, a nie opierania się na miłosierdziu klas bogatszych. Twórca opartych na tej zasadzie wzajemnej pomocy oraz nieograniczonej i solidarnej odpowiedzialności członków pierwszych wiejskich kas pożyczkowych w Anhausen (1862), Heddesdorf (1864) i in., wśród drobnych chłopów, którym niezbędne były kredyty, później wśród drobnych rzemieślników i robotników. Od 1869 r. w niektórych z nich także zaopatrzenie członków w podstawowe środki do produkcji rolnej: pierwowzór rolniczych spółdzielni wielokierunkowego działania ( spółdzielni gospodarki mieszanej ), szczególnie przydatnych w ubogich rejonach wiejskich. W latach inicjator regionalnych banków spółdzielczych w Nadrenii, Hesji i Westfalii, później centralnego banku i hurtowni zaopatrującej spółdzielnie prowadzące działalność handlową, wreszcie twórca i pierwszy szef ogólnokrajowego Powszechnego Związku Spółdzielni Wiejskich Niemiec Niewielkie rozmiary spółdzielni raiffeisenowskich jako czynnik zapewniający istnienie w nich silnych więzi społecznych. Cel: nie maksymalizacja zysku i rozwój własności indywidualnej, lecz tworzenie nowych stosunków społecznych, opartych o wzajemną pomoc i odpowiedzialność członków; niemniej nie negowano ani roli zysku, ani własności prywatnej członków, wynikającej z wieczystego i naturalnego prawa. Własność spółdzielcza jako własność prywatna oddana w użytkowanie spółdzielni, mogąca podlegać pewnym ograniczeniom w prawach do dysponowania nią w związku z realizacją wspólnego dobra. Niskie udziały członkowskie, ograniczenie wysokości dywidendy. Przeznaczanie nadwyżek na niepodzielne rezerwy, dążenie do obniżania kosztów własnych m. in. przez społeczne pełnienie funkcji kierowniczych. Przywiązywanie dużej wagi do tworzenia silnych organizacji finansowych wyższego stopnia (banków regionalnych i ogólnokrajowych) ze względu na niewielki potencjał ekonomiczny pojedynczych spółdzielni, oraz w związku z rezygnacją z zatrudniania profesjonalnych kadr na najniższym 17 Moduł 1

18 Moduł 1 18 Adam Piechowski szczeblu do doradczych, instruktażowych i szkoleniowych funkcji związków spółdzielni oraz do lustracji, których rolą była nie tylko kontrola i wytykanie błędów, ale również pomoc w ich naprawie Bliskie związki spółdzielni typu raiffeisenowskiego z ugrupowaniami chrześcijańsko-demokratycznymi, częste inicjatywy tworzenia ich z inspiracji Kościoła, na szczeblu parafii, powszechne zaangażowanie się księży w zakładanie i prowadzenie spółdzielni. Rozwój spółdzielni raiffeisenowskich zwłaszcza na obszarach słabszych gospodarczo, w krajach o tradycji katolickiej w części Niemiec, w niektórych kantonach Szwajcarii, w Austro-Węgrzech, we Włoszech. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Günther Aschoff, Eckert Henningsen, The German Co-operative System, Its History, Structure and Strenght, Fritz Knapp Verlag, Frankfurt am Main 1966; Johnston Birchall, The international co-operative movement, Manchester University Press, Manchester and New York 1997; Andrzej Maliszewski, Podstawowe założenia ideologii spółdzielczych. Zasady spółdzielcze, w: Rocznik Spółdzielczego Instytutu Badawczego Nr 7, 1991; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa Rozwój przedsiębiorczości społecznej w Królestwie Polskim (wykład, 15 min.) 5.1. Sytuacja społeczno-gospodarcza i polityczna w zaborze rosyjskim (Królestwie Polskim): słaby i nierównomierny rozwój gospodarczy, dominacja chłopów w strukturze społecznej, brak klasy średniej, rola ziemiaństwa, upadek znaczenia szlachty, zwłaszcza po Powstaniu Styczniowym stopniowy wzrost liczby inteligencji, robotników przemysłowych, bogatych handlowców, przemysłowców i finansistów w miastach. Kontrola i represje wobec polskich inicjatyw: większość stowarzyszeń zakazana, nawet tych o charakterze religijnym (kółka różańcowe) czy utylitarnym (wiejskie straże pożarne), działalność nielegalna niektórych (m. in. Towarzystwa Kolonii Letnich założonego przez Bolesława Prusa i Janusza Korczaka), nieliczne tolerowane przez władze carskie (np. Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności). Dominacja wśród polskiej inteligencji, po Powstaniu Styczniowym i jego stłumieniu, pozytywistycznej ideologii pracy organicznej dążenia do rozwoju gospodarczego i kulturalnego Królestwa czy pracy u podstaw, w celu podniesienia poziomu oświaty ludu i stworzenia lepszych warunków jego życia Zakładanie spółdzielni dla potrzebujących jako jeden z jej elementów. Trudności: konieczność uzyskania zgody Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Petersburgu do za-

19 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej łożenia spółdzielni i in. stowarzyszeń (do 1905 r.) proces skomplikowany i długotrwały (np. Towarzystwo Kredytowe Miasta Warszawy 30 lat!). Pierwsze przedsiębiorstwa społeczne już od początku lat 70. XIX wieku rozmaitego typu spółdzielnie i zrzeszenia kredytowe, rzemieślnicze, t. zw. syndykaty rolne (nastawione na obsługę ziemian), kółka rolnicze Spółdzielnie spożywców i ich dominacja w spółdzielczości zaboru rosyjskiego. Rola Aleksandra Makowieckiego, działacza społecznego i publicysty epoki pozytywizmu i jego publikacji Spółki spożywcze (1868) z opisem doświadczeń zachodnich i modelu roczdelskiego oraz z praktycznymi wskazówkami jak założyć spółdzielnię. Pierwsza kooperatywa oparta o te wzory warszawski Merkury (1869), zaopatrująca członków (rzemieślników, urzędników i inteligencję) w artykuły spożywcze, kolonialne i przemysłowe; kolejne spółdzielnie płocka Zgoda (1869) i radomska Oszczędność (1870). Popularyzatorzy idei spółdzielczych Bolesław Prus w czasopiśmie literackim Ateneum (o Merkurym ); miesięcznik Ekonomista. Główny problem spółdzielni niewłaściwe zarządzanie: traktowanie działania w nich przez przedstawicieli pozytywistycznej inteligencji jako obywatelskiego obowiązku, przy braku zainteresowania aspektami ekonomicznymi przedsięwzięcia Liberalizacja przepisów dotyczących rejestracji stowarzyszeń po rewolucji 1905 r. zgoda wydawana przez Gubernialne Urzędy ds. Stowarzyszeń. Żywiołowy rozwój różnych form gospodarki społecznej, zwłaszcza spółdzielni spożywców przed wybuchem I wojny światowej niemal 300 z ok. 40 tys. członków. Od 1911 roku większość z nich zrzeszona w Warszawskim Związku Stowarzyszeń Spożywczych. Rola Społem pisma spółdzielczego wydawanego od 1906 r. Związki ze spółdzielczością czołowych intelektualistów (Bolesław Prus, Stefan Żeromski, Aleksander Świętochowski, Maria Dąbrowska, Władysław Orkan, Stanisław Berent). Rola Towarzystwa Kooperatystów założonego w 1906 r. z inicjatywy Edwarda Abramowskiego, mającego za cel krzewienie w społeczeństwie idei i praktyki kooperacji. Mniejszy zasięgu i potencjał gospodarczy spółdzielczości w Królestwie niż w innych zaborach lecz znaczna rola opiniotwórcza i intelektualna, zwłaszcza jej nurtu pankooperatystycznego Edward Abramowski ( ), filozof, psycholog i socjolog, czołowy teoretyk i ideolog wyrastającej z tradycji socjalizmu spółdzielczości na ziemiach polskich; polski uczeń Gide a i tłumacz jego dzieł, zapalony zwolennik pankooperatyzmu, przeciwnik marksistowskich projektów państwa socjalistycznego, propagator wizji republiki spółdzielczej. Lansował powolna i systematyczną przebudowę społeczeństwa w duchu braterstwa ludzi i poszanowania wolności jednostki, podnoszenia poziomu życia i kultury wszystkich warstw, kształtowania postaw obywatelskich, postępu cywilizacyjnego, co łączył z postulatami patriotycznymi, dążeniami do wyzwolenia narodowego. Spółdzielnie, jako jedna z nielicznych w Królestwie legalnych form polskiej działalności, doskonałym narzędziem osiągnięcia tego celu, a zarazem szkołą demokracji i praktyki gospodarczej dla swych członków, niezależną strukturą samoorganizacji społeczeństwa konkurencyjną wobec oficjalnych instytucji państwowych narzuconych przez zaborców. Wizja współcześnie pojmowanej gospodarki społecznej i społeczeństwa obywatelskiego Tekst: Edward Abramowski (pseud. M. A. Czajkowski), Socjalizm a państwo. Przyczynek do krytyki współczesnego socjalizmu, Lwów Moduł 1

20 Moduł 1 20 Adam Piechowski 5.7. Inni działacze Towarzystwa Kooperatystów kontynuującego działalność po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r.: Romuald Mielczarski ( ), działacz socjalistyczny, po wojnie prezes Związku Spółdzielni Spożywców RP, Stanisław Thugutt ( ), działacz ludowy i spółdzielczy, polityk, publicysta, Marian Rapacki ( ), działacz i teoretyk spółdzielczości spożywców, Stanisław Wojciechowski ( ), współtwórca Polskiej Partii Socjalistycznej i Towarzystwa Kooperatystów, działacz spółdzielczości spożywców, prominentny polityk wczesnych lat po odzyskaniu niepodległości, w okresie drugi prezydent Rzeczypospolitej, profesor Szkoły Głównej Handlo wej i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz dyrektor Spółdzielczego Instytutu Naukowego, zajmujący się teoretycznymi problemami spółdzielczymi. Współpraca z Towarzystwem Kooperatystów działaczy wywodzących się z innych opcji ideowych Przykład: wzorowa wieś spółdzielcza, Lisków pod Kaliszem i jej twórca ksiądz Wacław Bliziński 5.9. Późniejsze przykłady spółdzielni przyznających się do lewicowego rodowodu: Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa, utworzona w 1921 r. przez grupę działaczy spółdzielczości spożywców. Idea tanich mieszkań wyłącznie o charakterze lokatorskim oraz osiedla społecznego pełniącego nie tylko funkcje mieszkaniowe, ale również spełniającego wiele innych potrzeb członków i organizującego ich życie, bliska koncepcjom wywodzącym się od utopijnych socjalistów. Kombinat spółdzielczy WSM jako jedna z najbardziej udanych inicjatyw gospodarki społecznej okresu międzywojennego. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Jerzy Bartkowski, Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003; Zofia Chyra-Rolicz (red.), Pomoc czy przeszkoda? Rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2005; Adam Galos, Stefan Inglot, Walentyna Najdus, Stanisław Piechowicz, Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. I do 1918, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1966; Ewa Leś, Historia dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa Rozwój przedsiębiorczości społecznej w Wielkopolsce (wykład, 15 min.) 6.1. Sytuacja społeczno-gospodarcza i polityczna w zaborze pruskim: stosunkowo wysoki poziom gospodarczy tego regionu i nowocześniejsza niż w innych zaborach struk-

21 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej tura społeczna z zaczątkami klasy średniej. Restrykcyjna wobec Polaków i polskości polityka zaborcy, żywe ideały pracy organicznej, pojawienie się znacznej grupy aktywnych działaczy gospodarczych i społecznych, dobrze rozwinięta spółdzielczość modelu H. Schultze-Delitzscha w sąsiednich Prusach, której idee przenikały do Wielkopolski, od 1867 r. obowiązywanie pruskiej ustawy regulującej działanie spółdzielni. Dwojaka presji zaborcy: ekonomiczna, przez napływ wielkiego niemieckiego kapitału niedostępnego dla rodzimych przedsiębiorców, dająca przewagę gospodarczą Niemcom i polityczna, zwłaszcza po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. Od upadku krótkotrwałego Powstania Poznańskiego w 1848 r. upowszechnianie się w społeczeństwie Wielkopolski przekonania, że chociaż porozumienie z zaborcą jest nierealne, nierealny jest również opór zbrojny, a walka przebiegać musi w ramach istniejącego ustawodawstwa np. dającego wolność zrzeszania się, co należało wykorzystać Rozwój idei pracy organicznej, sprowadzającej się do tworzenia podwalin gospodarki społecznej, opartej o trzy hasła: modernizacji społecznej i gospodarczej, zakładania różnego rodzaju polskich stowarzyszeń oraz solidaryzmu międzygrupowego. Rola Karola Marcinkowskiego ( ), poznańskiego lekarza i filantropa, twórcy Towarzystwa Naukowej Pomocy przyznającego stypendia uzdolnionej młodzieży, inicjatora spółki ziemiańskiej prowadzącej w Poznaniu hotel Bazar, miejsca spotkań polskich działaczy, mieszczącego polskie firmy handlowe i rzemieślnicze. Rola Karola Libelta ( ), filozofa i patrioty, autora O stowarzyszeniach (1844), głoszącego hasła tworzenia asocjacji wśród chłopów i rzemieślników Spółdzielczość nawiązująca do wzorów H. Schultze-Delitzscha, dostosowana do polskich realiów, jako najbardziej rozpowszechniona w Wielkopolsce. Jej podstawowy cel: zapewnienie polskim kupcom, rzemieślnikom, później chłopom, tanich środków kredytowych umożliwiających rozwój ich firm czy gospodarstw, co stanowiło formę oporu wobec zaborcy. Spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe ( spółki zarobkowe, później Banki Ludowe) pierwsza próba w 1850 r., zasadniczy rozwój od 1861 r., od powstania Towarzystwa Pożyczkowego dla Przemysłowców miasta Poznania Przykład: Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców miasta Poznania 6.5. Dalszy rozwój banków spółdzielczych: w 1871 r. 37 banków, w 1885 r. 64. Co dziesiąty Polak w Poznańskiem składał oszczędności w Bankach Ludowych; wzrost ich wielkości: w 1913 r. przeciętnie 617 członków (były wśród nich i przeszło 1000-osobowe); zasięg działania zwykle jeden powiat Rola współpracy pomiędzy bankami dla podwyższenia standardów zarządzania oraz zgromadzenia przez spółdzielnie większych środków finansowych na działalność kredytową Powołanie Związku Spółek Polskich (późn. Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie) na I Zjeździe Delegatów obradującym w Poznaniu w 1871 r. pod hasłem Własną pracą i pomocą, a siłami zjednoczonymi. Rola ks. Augustyna Szamarzewskiego ( ), proboszcza w Środzie Wielkopolskiej, założyciela kasy oszczędnościowej i inicjatora innych spółdzielni, pierwszego patrona (bezpośredniego zarządzającego) Związku, mającego obowiązek stałego wizytowania i kontroli gospodarki zrzeszonych jednostek. Rola Banku Związku Spółek 21 Moduł 1

22 Moduł 1 22 Adam Piechowski Zarobkowych (zał. w 1886 r.) jako zaplecza finansowego spółdzielni każda z nich zobowiązana była do ulokowania w nim 10% kapitału własnego, za co mogły z niego otrzymywać na dogodnych warunkach kredyt na potrzeby swych własnych członków. Inne funkcje Związku: zatrudnianie wykwalifikowanych rewidentów, działalność wydawnicza Ruch Społeczno-Ekonomiczny ( ), Poradnik dla Spółek ( ) Inne typy przedsiębiorstw społecznych Spółki i banki parcelacyjne lub ziemskie prowadzące wykup wystawionych na sprzedaż majątków ziemskich, zarówno niemieckich, jak i polskich, parcelację ich i rozdział w ręce polskich chłopów. Kółka Rolnicze tworzone od lat 70. XIX w. wśród chłopów z inicjatywy Centralnego Towarzystwa Gospodarczego i zrzeszonych w nim ziemian, dla podniesienia poziomu gospodarki wiejskiej. Wiejskie spółdzielnie rolniczo-handlowe ( Rolniki pierwszy zał. w 1900 r. w Mogilnie przez ks. Piotra Wawrzyniaka), powiązane z systemem spółdzielczości bankowej, mające za cel zorganizowanie zaopatrzenia gospodarstw w nawozy sztuczne, paszę, nasiona, węgiel, narzędzia oraz pośrednictwa w zbycie wyprodukowanego przez nie płodów, głównie zboża i ziemniaków; przed wybuchem I wojny światowej 60, zrzeszających prawie 10 tys. osób. Ich rola w uniezależnieniu się chłopów od prywatnych pośredników, dzięki pozostawieniu w ich własnych rękach większej części zysku z produkcji rolnej oraz zapewnieniu konkurencyjności ich produktom, a także dobrej jakości i niskich cen niezbędnych towarów. Pierwsze spółdzielnie mleczarskie i mieszkaniowe w miastach Wielkopolski system spółdzielczy Dzięki dobrej współpracy ze sobą wszystkich spółdzielni w ramach Związku Spółek i Banku Związku i przekazywaniu właściwych środków finansowych tam, gdzie w danym momencie były szczególnie potrzebne wyjątkowy zasięg i rozwój spółdzielczości, rola w obronie społeczeństwa polskiego przed naporem niemieckim. Daleko posunięty solidaryzm społeczny związany z wysiłkiem o utrzymanie polskości: wstępowanie do spółdzielni kredytowych inteligencji, która nie zamierzała zaciągać kredytów, lecz traktowała tę przynależność w kategoriach czynu patriotycznego. Sfinansowanie jednego z banków parcelacyjnych przez ziemiańską rodzinę Działyńskich. Wspieranie przez ziemian spółdzielczości rolniczej (sprzedaż swego zboża za pośrednictwem Rolników, dzięki czemu te ostatnie były w stanie płacić wyższe ceny chłopom). Wspieranie przez poznańską spółdzielnię mieszkaniową Pomoc, dofinansowywaną przez różne instytucje i osoby prywatne Teatru Polskiego. Zakup przez chłopa Michała Drzymałę działki w Podgradowicach pod Wolsztynem, na której postawił swój legendarny wóz cyrkowy, za kredyt uzyskany w miejscowym Banku Ludowym Rola duchownych w rozwoju wielkopolskiego systemu spółdzielczego : przed I wojną światową w 212 spółdzielniach 296 księży, często pełniących najwyższe funkcje. Ks. Piotr Wawrzyniak ( ), proboszcz ze Śremu, potem z Mogilna, twórca śremskiego Banku Ludowego (w 1873 r.), później wielu Rolników i spółdzielni mleczarskich; po śmierci ks. Szamarzewskiego, patron Związku Spółek, mający ogromny autorytet i rządzący Związkiem żelazną ręką, przyczynił się do konsolidacji organizacji i samych Banków Ludowych, uznawany za jednego z najważniejszych twórców polskiej spółdzielczości. Ks. Stanisław Adamski ( ), od 1910 r. patron Związku, który przeprowadził

23 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej przez trudne lata I wojny światowej (Bank Związku był nawet w stanie udzielić pomocy finansowej spółdzielniom w Królestwie), w 1918 r. przewodniczący obrad zjazdu przedstawicieli spółdzielczości wszystkich trzech zaborów w Lublinie, od 1930 r. biskup katowicki; zwolennik liberalnego modelu spółdzielczości, lecz głoszący zarazem poglądy bliskie solidaryzmowi chrześcijańskiemu, podkreślające konieczność rozwiązywania problemów społecznych przez różne formy samopomocy Dalsze losy liberalnego nurtu spółdzielczości polskiej Silna pozycja po odzyskaniu niepodległości; Wielkopolska jako ostoja przedsiębiorczości społecznej II Rzeczypospolitej dzięki swojemu rozwiniętemu i zintegrowanemu systemowi. II wojna światowa konfiskata majątku spółdzielni, aresztowania, wysiedlenie na teren Generalnego Gubernatorstwa wielu działaczy. Banki, które przetrwały, po wojnie wtłoczone w system PRL-owskiej spółdzielczości oszczędnościowo-kredytowej. Obecnie: przypisywanie spółdzielniom jedynie ekonomicznej roli, rezygnacja z różnych form działalności społecznej i kulturalnej, dążenie do przekształceń najprężniej działających spółdzielni w spółki prawa handlowego wywodzące się z bezkompromisowo liberalnej tradycji, a także negowanie roli produkcyjnej stowarzyszeń i fundacji w warunkach wolnego rynku i przypisywanie im wyłącznie funkcji społecznych (rzecznictwo i redystrybucja). 23 Moduł 1 Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Jerzy Bartkowski, Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003; Zofia Chyra-Rolicz (red.), Pomoc czy przeszkoda? Rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2005; Adam Galos, Stefan Inglot, Walentyna Najdus, Stanisław Piechowicz, Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. I do 1918, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1966; Ewa Leś, Historia dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 1997; Tadeusz Wyszomirski, Wczoraj, dzisiaj i jutro spółdzielczości bankowej w Polsce, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa Rozwój przedsiębiorczości społecznej w Galicji (wykład, 15 min.) 7.1. Sytuacja społeczno-gospodarcza i polityczna w zaborze austriackim: najsłabiej rozwinięta gospodarczo część kraju, biedna, przeludniona wieś, zaczątki drobnego przemysłu. Korzystna sytuacja polityczna: dobre możliwości działania dla Polaków, ist-

24 Moduł 1 24 Adam Piechowski nienie Sejmu Krajowego, Wydziału Krajowego (odpowiednika rządu), partii politycznych, polskich instytucji kulturalnych i naukowych, szkolnictwa, uniwersytetów. Kraków i Lwów jako najważniejsze ośrodki kultury narodowej na ziemiach polskich, przyciąganie działaczy politycznych i niepodległościowych oraz twórców kultury z pozostałych zaborów. Wysokie standardy demokracji, wolność zrzeszania się, rozwinięty samorząd lokalny, otwarta droga do awansu dla Polaków w całej Monarchii. Silna warstwa urzędników państwowych, tworzenie się inteligencji. Galicja jako polski Piemont przyczółek niepodległości Pierwsze przedsiębiorstwa społeczne ( Towarzystwa Zaliczkowe, kółka rolnicze, spółdzielnie pracy, spożywców) tworzone od lat 60. XIX w. Najpowszechniejsze: spółdzielnie raiffeisenowskie, tzw. Kasy Stefczyka. Rola Franciszka Stefczyka ( ), filozofa i historyka, nauczyciela w Krajowej Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie pod Krakowem. Z ideą spółdzielni raiffeisenowskich zapoznał się z nią podczas swojej podróży do Nadrenii w 1889 r. Autor broszury O spółkach systemu Raiffeisena (1890, wyd. własnym sumptem), założyciel na przełomie lat 1889/1890 pierwszej raiffeisenowskiej kasy pożyczkowej w Czernichowie, inicjator wielu następnych wiejskich spółdzielni oszczędnościowo-kredytowych, twórca spółdzielni rolniczo-handlowych, propagator spółdzielczości mleczarskiej, dyrektor Krajowej Centralnej Kasy Spółek Rolniczych, teoretyk spółdzielczości, wykładowca Uniwersytetu Krakowskiego Zasady działania spółdzielni Stefczyka: lokalność (objęcie terenem działania jednej tylko parafii lub wsi), niskie udziały i wpisowe, honorowe (społeczne) pełnienie obowiązków przez zarząd, prowadzenie transakcji wyłącznie z członkami, nieograniczona odpowiedzialność członków za zobowiązania spółdzielni (w przypadku spółdzielni rolniczo-handlowych odpowiedzialność ograniczona np. do podwójnej wysokości udziałów), jednakowe oprocentowanie wszystkich udzielanych pożyczek, przeznaczanie nadwyżek na niepodzielny fundusz zasobowy, obowiązek edukowania członków Dalszy rozwój spółdzielczości: przed I wojną światową 1397 Kas Stefczyka z 320 tys. członków i 73 spółdzielnie mleczarskie z 15 tys. członków. Duża rola księży. Rola Krajowego Patronatu dla Spółek Oszczędności i Pożyczek (powst. w 1899 r. jako organ państwowy) prowadzenie szkoleń i kursów, działalność wydawnicza, pomoc finansowa i organizacyjna w tworzeniu nowych spółdzielni. Rola Krajowej Centralnej Kasy Spółek Rolniczych (zał. w 1909 r.) jako instytucji kredytującej kasy. Rozwój ruchu Kas Stefczyka w okresie Po II wojnie światowej włączenie do podporządkowanego państwu systemu bankowego. Nawiązywanie do ich tradycji przez obecne Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK-i) tworzone w Polsce po 1992 r. największa z nich nosi imię Stefczyka Przykład: spółdzielnie narodowościowe 7.6. Wzorowe wsie spółdzielcze w Galicji: podłańcuckie Albigowa i Handzlówka, dzięki zakładaniu w nich i rozwijaniu różnych, współpracujących ze sobą przedsiębiorstw społecznych, przemienione z biednych i zaniedbanych wiosek w kwitnące miejscowości. Rola ks. Antoniego Tyczyńskiego w Albigowej oraz ks. Władysława Krakowskiego i pisarza gminnego i działacza chłopskiego Franciszka Magrysia w Handzlówce. Początek inicjatywy oświatowe (szkoła koszykarska w Albigowej i szkoła wiejska w Handzlówce), potem kółko

25 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej rolnicze, czytelnia, szkoła gospodarstwa wiejskiego, szkoła ludowa, spółka mleczarska, Kasa Stefczyka, spółka drenarska, po I wojnie światowej dom ludowy, spółdzielnia spożywców i wiele innych placówek. Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa Moduł 1 Lektura uzupełniająca: Jerzy Bartkowski, Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003; Zofia Chyra-Rolicz (red.), Pomoc czy przeszkoda? Rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2005; Adam Galos, Stefan Inglot, Walentyna Najdus, Stanisław Piechowicz, Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. I do 1918, Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1966; Ewa Leś, Historia dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa Dalsze losy przedsiębiorczości społecznej w Polsce (wykład, 10 min.) 8.1. Pierwsza wojna światowa: znaczne straty materialne. Pierwsza Konferencja Przewodników Polskiej Kooperacji z udziałem działaczy różnych nurtów z różnych części kraju (7 9 lutego 1918 r. w Lublinie) wizje rozwoju spółdzielczości w wolnej Polsce, plany utworzenia jednej ogólnopolskiej organizacji i jednego banku spółdzielczego finansującego działalność spółdzielni Okres II Rzeczypospolitej Pluralistyczny charakter spółdzielczości bujny rozwój we wszystkich nurtach ideowych, na tych obszarach gospodarki, na których była już wcześniej obecna i na nowych polach. Uchwalenie przez Sejm w dn. 29 października 1920 r. ustawy spółdzielczej, jednej z nowocześniejszych regulacji prawnych dla spółdzielni, jako czynnik sprzyjający rozwojowi spółdzielczości. Problemy ujednolicenia ruchu odmienne systemy prawne, tradycje, uwarunkowania społeczno-gospodarcze spółdzielni pochodzących z trzech zaborów; ostra, zwłaszcza na początku tego okresu, walka ideologiczna (m. in. między blokiem Unii reprezentującym spółdzielnie tradycji Schultze-Delitzscha a blokiem Zjednoczenia skupiającym spółdzielnie raiffeisenowskie, czy między spółdzielczością klasową a reformistyczną ). Rola Państwowej Rady Spółdzielczej, organu skupiającego spółdzielców i przedstawicieli rządu, jako najwyższej instancji, w której spotykali się działacze różnych odłamów spółdzielczości. Potencjał spółdzielczości (ok r.): 20% obywateli członkami spółdzielni; udział spółdzielni w handlu detalicznym do 5% całkowitych obrotów; w sku-

26 Moduł 1 26 Adam Piechowski pie produktów rolnych do 12%; 20% depozytów oszczędnościowych składana bankach spółdzielczych i Kasach Stefczyka. Spółdzielnie, zwłaszcza z najbardziej uspółdzielczonych regionów Polski (Wielkopolska, Galicja) jako ważny element krajobrazu gospodarki polskiej i tworzenia całego systemu gospodarki społecznej i społeczeństwa obywatelskiego Druga wojna światowa: ogromne straty materialne i ludzkie. Poddanie organizacji spółdzielczych kontroli niemieckich komisarzy i podporządkowanie ich gospodarce wojennej (rozprowadzanie towarów reglamentowanych, skup kontyngentów). Powszechne zaangażowanie spółdzielni w działalność konspiracyjną udzielanie pomocy żywnościowej podziemiu, fikcyjne zatrudnianie jego działaczy, ludzi nauki i kultury (co dawało prawo do otrzymywania kartek żywnościowych i chroniło przed wywózką na roboty do Rzeszy), na terenie spółdzielni konspiracyjne kontakty, tajne nauczanie na wszystkich szczeblach, imprezy kulturalne, ukrywanie Żydów i osób zagrożonych aresztowaniem. Pod pozorem legalnej działalności zwłaszcza w kręgu warszawskiego Społem i WSM poważne prace koncepcyjne, wizje przyszłej wolnej i demokratycznej Polski, w której spółdzielczość i gospodarka społeczna miały zachować kluczową pozycję Okres PRL W pierwszych latach po wojnie względny pluralizm, próby odradzania dawnych form przedsiębiorstw społecznych. Od 1948 r. ścisłe podporządkowanie ich aparatowi partyjno- -państwowemu poprzez brutalne represje, likwidację niepokornych organizacji, tworzenie w ich miejsce nowych, których nazwy miały niewiele wspólnego z ich funkcją (np. w miejsce dawnych Rolników często powiązanych z PSL nowe, klasowe spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej, które ostatecznie wchłonęły te pierwsze i stały się podstawowym narzędziem realizacji polityki rolnej PRL; ubezwłasnowolnienie i włączenie w system gospodarki planowej Społem, po wojnie związanego z PPS, które w końcu zmonopolizowało handel detaliczny w miastach). Spółdzielczość, odgrywająca znaczną rolę ekonomiczną (wytwarzająca do 12% PKB), lecz nie mająca wiele wspólnego z pierwotnymi ideami założycieli ruchu, jako jedyny w praktyce dopuszczony do życia, choć ułomny, element gospodarki społecznej, nie licząc pewnych koncesjonowanych i też kontrolowanych przez władze stowarzyszeń (PCK, PKPS, LOK itp.). Krótkotrwałe okresy odwilży, zwłaszcza w 1956 r. i w latach i próby odbudowy autentycznej spółdzielczości, gospodarki społecznej i społeczeństwa obywatelskiego 8.5. Okres po przemianach 1989 r. Trudności odbudowy spółdzielczości i gospodarki społecznej. Powszechne utożsamianie ich z minionym ustrojem, a nie ze znacznie od niego starszymi tradycjami, ze względu na pamięć o PRL-owskiej spółdzielczości podporządkowanej państwu i realizującej interesy nie swoich członków lecz władzy i na kojarzenie gospodarki społecznej z PRL-owską gospodarką uspołecznioną, przy negowaniu miejsca dla nich w nowoczesnym, opartym o wolny rynek państwie Znaczenie przypominania dawnych idei i tradycji oraz najlepszych doświadczeń w budowie nowej gospodarki społecznej, odbudowie spółdzielczości i tworzeniu podstaw nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego

27 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej Lektura obowiązkowa: Adam Piechowski, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej nr 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2007 Lektura uzupełniająca: Andrzej Maliszewski, Ewolucja myśli i społeczno-ekonomiczna rola spółdzielczości mieszkaniowej w Polsce, Spółdzielczy Instytut Badawczy, Warszawa1992; Adam Piechowski, Losy spółdzielni mieszkaniowych Warszawy w latach okupacji niemieckiej, Spółdzielczy Instytut Badawczy, Warszawa 1992; Adam Piechowski, Własną pracą i pomocą a siłami zjednoczonymi. Spółdzielcze wizje i realizacje, w: Księga Polskiej Spółdzielczości tom II, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Promocja Polska, Bydgoszcz 2006; Władysław Rusiński, Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. II , Zakład Wydawnictw CZSR, Warszawa 1980; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 1997; Halina Trocka, Spółdzielczość polska w kampanii wrześniowej i w antyhitlerowskim ruchu oporu na terenie Generalnego Gubernatorstwa ( ), Spółdzielca, Warszawa Moduł 1 9 Zasady i wartości spółdzielcze i ich zastosowanie do innych form przedsiębiorstw społecznych (zajęcia dyskusyjne, 45 min.) 9.1. Geneza i znaczenie zasad spółdzielczych. Wprowadzenie swoistego dekalogu uniwersalnych zasad, na jakich spółdzielnie opierały swoją działalność jako ważne pozytywne doświadczeniem spółdzielczości. Sukces Roczdelskiego Stowarzyszenia Sprawiedliwych Pionierów rezultatem przyjęcia takich zasad dotyczących spraw bardzo pragmatycznych (sprzedaż produktów jedynie wysokiej jakości, stosowania rzetelnych miar i wag), ale i mających ogólniejszy charakter. 8 Zasad Roczdelskich: dobrowolne i otwarte członkostwo, zachowanie demokratycznej kontroli w spółdzielni ( jeden członek jeden głos ), ograniczenie oprocentowania kapitału udziałowego (spółdzielnia nie jest bankiem i służy wspólnym celom, a nie lokowaniu pieniędzy), przeznaczanie nadwyżek pozostałych po opłaceniu wszystkich kosztów spółdzielni na cele jej rozwoju bądź wspólny pożytek, a jeśli miałby nastąpić zwrot części tych nadwyżek członkom, to proporcjonalnie do wielkości ich zakupów, konieczność kształcenia członków i zatrudnionych osób, współpraca z innymi spółdzielniami na wszystkich szczeblach, sprzedaż tylko za gotówkę oraz neutralność polityczna i religijna. Podobne reguły wprowadzone w spółdzielniach modelu Schultze-Delitzscha i Raiffeisena. Wszystkie one są podstawą sformułowania zasad, które upowszechniły się szeroko i jako zasady spółdzielcze, z pewnymi zmianami i uzupełnieniami przetrwały w światowej spółdzielczości do dzisiaj i są bardzo bliskie podstawom działania wszystkich przedsiębiorstw społecznych. Aktualna redakcja Zasad Spółdzielczych przyjęta podczas Kongresu Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Manchester w 1995 roku w dokumencie pt. Deklaracja Spółdzielczej Tożsamości (wprowadzenie przez wykładowcę, 5 min.) Wszyscy słuchacze otrzymują tekst Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości

28 Moduł 1 28 Adam Piechowski 9.3. Ćwiczenie: Następuje podział słuchaczy na 9 grup (2 4 osoby zależnie od liczby wszystkich słuchaczy). Każda z grup otrzymuje do opracowania jeden z 9 tematów odpowiedzi na pytanie: Czy i w jaki sposób definicja spółdzielni / wartości spółdzielcze / I / II / III / IV / V / VI / VII zasada spółdzielcza zawarta/e w Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości mogą się odnosić do ogółu współczesnych przedsiębiorstw społecznych (niekoniecznie spółdzielni)?. Czas na przygotowanie odpowiedzi w grupach 10 min Przedstawiciele grup referują krótko (po 3 min. na grupę) przygotowane odpowiedzi łącznie 27 min Krótkie podsumowanie przez wykładowcę 3 min. Uwaga: ze względu na krótki czas referowania poszczególnych tematów, do zaliczenia przedmiotu każda grupa zobowiązana jest przedstawić swoje opracowanie w postaci pracy pisemnej (maksymalnie 3 str.) z uwzględnieniem kontekstu historycznego opracowywanej zasady (definicji, wartości) oraz prezentacją konkretnego przykładu przedsiębiorstwa społecznego, do którego odnosi daną zasadę (definicję, wartości). Lektura obowiązkowa: Deklaracja Spółdzielczej Tożsamości (Tekst 9.2) Lektura uzupełniająca: Johnston Birchall, The international co-operative movement, Manchester University Press, Manchester and New York 1997; Sławomir Dyka (red.), Spółdzielczość we współczesnej gospodarce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1998; Andrzej Maliszewski, Podstawowe założenia ideologii spółdzielczych. Zasady spółdzielcze, w: Rocznik Spółdzielczego Instytutu Badawczego Nr 7, 1991; Ian MacPherson, Co-operative principles for the 21st century, International Co-operative Alliance, Geneva 1996; Adam Piechowski, Międzynarodowe Zasady Spółdzielcze a praktyka działania spółdzielni, w: Odmienność podmiotów spółdzielczych od spółek prawa handlowego, red. K. Lachowski, Krajowa Rada Spółdzielcza 2006; Janina Stolińska-Janic (red.), Spółdzielcze formy gospodarowania, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 1997 UWAGI: 1. Wykładowca może zadecydować, czy zachować proponowany powyżej porządek prezentowania zagadnień, czy zmienić go, odnosząc sytuację w poszczególnych zaborach do jednego z prądów ideowych, z którym rozwój przedsiębiorczości społecznej w tym zaborze był najbliżej związany (tj. w kolejności pkt. pkt. 1, 2, 5, 3, 6, 4, 7, 8, 9). 2. W przypadku prowadzenia zajęć w Warszawie można rozważyć możliwość odbycia części z nich w Muzeum Historii Spółdzielczości w Polsce Krajowej Rady Spółdzielczej (ul. Jasna 1, Warszawa, tel w. 301), którego ekspozycja obejmuje dokumenty, fotografie, portrety itp. związane z większością zagadnień prezentowanych podczas wykładów. 3. Minimum programowe: pkt. pkt. 1.1, 1.3, 2.1, 3.1, 4.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 5.9, 6.2, 6.3, 6.5, 6.6, 6.7, 6.8, 6.10, 7.2, 7.3, 7.4, 8.2, 8.4, 8.5, 8.6, 9 (całe).

29 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej PRZYKŁADY 1.4. Przykład: Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach Stanisława Staszica jako jedna z pierwszych spółdzielni na świecie Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach Stanisław Staszic ( ) wybitna postać polskiego Oświecenia, ksiądz, podróżnik, zdobywca tatrzańskich szczytów, pisarz, uczony i działacz społeczny, jeden z duchowych przywódców Sejmu Czteroletniego był zwolennikiem poglądów zbliżonych do francuskiego fizjokratyzmu przywiązującego szczególne znaczenie do gospodarki rolnej, ale zarazem podkreślał znaczenie budowania więzi społecznych i solidarności. Pod koniec życia swoje idee próbował zrealizować w praktyce. W zakupionych przez siebie dobrach w sąsiedztwie Hrubieszowa na Lubelszczyźnie uwolnił chłopów od pańszczyzny i nadał im gospodarstwa w wieczyste użytkowanie z prawem dziedziczenia. W 1816 r. opracował dla nich Ustawę, czyli statut Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach. Chłopi mieli indywidualnie uprawiać swoje grunty, płacili z nich czynsz, uiszczali również stałą opłatę na wspólne cele Towarzystwa. Część ziemi nie rozdysponowana pomiędzy włościan oraz urządzenia gospodarcze (karczmy i młyny) pozostały wspólną własnością i były kolektywnie eksploatowane, z czego zysk przeznaczany był na wspólne cele. Samo Towarzystwo zaś zajmowało się organizacją wspólnego płacenia podatków, pomocy wzajemnej mieszkańców wsi na przykład przy odbudowie zabudowań po pożarze, opieką nad poszkodowanymi w wyniku klęsk żywiołowych, nad starcami, kalekami i sierotami, wreszcie prowadziło kasę zapomogowo-pożyczkową, która udzielała nisko oprocentowanych pożyczek na rozwój gospodarstw, zakładanie warsztatów, handel, a także na budowę domów. Zapewniało też mieszkańcom opiekę zdrowotną (własny szpital i lekarz), socjalną (dom opieki nad starcami i kalekami, sierociniec) i edukację (pięć szkół ludowych, stypendia fundowane dla najzdolniejszych uczniów w celu kontynuowania nauki w szkołach wyższego stopnia). Wszystkie te działania, finansowane z funduszów Towarzystwa, oparte były o obowiązujące członków zasady samopomocy i pomocy wzajemnej, solidarności. Na czele Towarzystwa stała demokratycznie wybierana Rada Gospodarcza, zatrudnieni byli profesjonaliści prezes i odpowiedni urzędnicy, którzy na bieżąco administrowali majątkiem Towarzystwa. Inicjatywa ta przeżyła swego inicjatora o przeszło wiek Towarzystwo upadło po II wojnie światowej, ostatecznie zlikwidowane zostało przez komunistyczne władze w 1952 r., a jego majątek odebrany współwłaścicielom i upaństwowiony. Staszic uważany jest za jednego z ojców założycieli spółdzielczości w Polsce, ale w gruncie rzeczy stworzył jeszcze więcej system sprawnie działającej lokalnej gospodarki społecznej. 29 Moduł Przykład: Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów uznawane powszechnie za pierwszą spółdzielnię (spożywców) Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów Jego założyciele (28 robotników, głównie tkaczy z Rochdale), za pierwszy krok do stworzenia owenowskiej wspólnoty, a zarazem doraźnego zaradzenia swoim codziennym kłopotom w zaopatrzeniu (wysokie ceny i zła jakość towarów, nagminne fałszowanie wag przez kupców, wymuszana sprzedaż na kredyt), uznali zorganizowanie swojego własnego sklepu. Należało jednak wpierw zebrać kapitał założycielski jak zadecydowano, po jednym funcie od każdego. Nie było to mało zarobki tkaczy wynosiły 4 do 5 szylingów tygodniowo, to jest w najlepszym przypadku ćwierć funta. Trzeba też było znaleźć odpowiedni lokal, wreszcie zaopatrzyć się w towar, a wszystko to przerastało niemal siły prostych i słabo wykształconych ludzi bez doświadczenia w prowadzeniu

30 Moduł 1 30 Adam Piechowski własnego przedsiębiorstwa, działających we wrogim wobec takich inicjatyw otoczeniu. Trudności udało się jednak przezwyciężyć. Zebrano ostatecznie 28 funtów, co wystarczyło na wynajęcie i wyremontowanie niewielkiego magazynu w małym zaułku Toad Lane, zakupiono niezbędne sprzęty i towar, głównie bezpośrednio u wytwórców. W dniu 21 grudnia 1844 r. sklep został otwarty. Początkowo sprzedawano jedynie 5 artykułów elementarnych potrzeb: masło, cukier, mąkę, płatki owsiane i świece. Zakupów mogli dokonywać tylko członkowie, dwóch z nich też pracowało w sklepie, który otwarty był przez jeden lub dwa wieczory w ciągu tygodnia. W zamyśle założycieli miał on nie tylko zaspokoić ich podstawowe potrzeby, ale też poprzez wspólną pracę wychować ich, przekształcić ich samych i przyczynić się do przebudowy całego społeczeństwa. W dalszej perspektywie, zgodnie z koncepcjami Owena, chcieli bowiem stworzyć prawdziwą wspólnotę: zamierzali wybudować dla siebie mieszkania we wspólnych domach i warsztaty pracy, a nawet zakupić ziemię do uprawy, do czego prowadzenie sklepu miało być jedynie pierwszym krokiem. Te ostatnie zamysły odniosły jednak tylko połowiczny sukces i ostatecznie pionierzy skoncentrowali się na rozwoju samej spółdzielni spożywców. Spółdzielnia z Rochdale, choć nie stanowiła pierwszej tego typu inicjatywy w owych czasach, była pierwszą, która okazała się zdolną do przetrwania. Inne upadały zwykle ze względu na złe zarządzanie, przypadki nieuczciwości czy brak wsparcia społecznego. Żywotność Stowarzyszenia miała natomiast swoje źródła w dobrej organizacji, zaangażowaniu członków, a przede wszystkim w wypracowaniu pewnych reguł postępowania, będących dla niego swoistym credo i które jako Zasady Roczdelskie stały się znane na całym świecie. Sama zaś spółdzielnia z Rochdale stała się pierwowzorem dla wielu analogicznych inicjatyw tworzonych w Anglii i w innych krajach. Istnieje ona zresztą, przeżywszy jak cały ruch spółdzielczy wiele upadków i wzlotów, metamorfoz do dzisiaj; prowadzi obecnie duży hypermarket, a w dawnym sklepiku przy Toad Lane w Rochdale mieści się muzeum Przykład: wzorowa wieś spółdzielcza, Lisków pod Kaliszem i jej twórca ksiądz Wacław Bliziński Lisków wzorowa wieś spółdzielcza Niemal wiek po Hrubieszowskim Towarzystwie Rolniczym Staszica, kolejny spektakularny przykład systemu gospodarki społecznej działającej z sukcesem w środowisku lokalnym. W Liskowie, niczym niewyróżniającej się podkaliskiej wsi, zalążkiem prężnego przez 40 lat systemu stała się założona przez młodego ks. Wacława Blizińskiego ( ), wkrótce po objęciu przez niego miejscowego probostwa w 1900 r., spółka handlowa ze sklepem, który swymi niskimi cenami skutecznie wyparł prywatną konkurencję. Przez spółkę rozprowadzano także nawozy sztuczne, nasiona, środki ochrony roślin. W ciągu następnych lat, już także po odzyskaniu niepodległości, powstało w Liskowie wciąż z inspiracji księdza Blizińskiego kilkadziesiąt instytucji lokalnych, których jądro stanowiła spółdzielczość wiejska. Były to między innymi: wspomniany sklep, spółdzielnia spożywców Gospodarz, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-pożyczkowa, spółdzielnia ubezpieczeń od ognia, mleczarnia, piekarnia, wypożyczalnia maszyn rolniczych, punkt inseminacji bydła, Stowarzyszenie Zbożowe, własna elektrownia, wodociąg, łaźnia, przedszkole, różnego typu szkoły, uniwersytet ludowy, sierociniec, przytułek, straż ogniowa, biblioteka... Prowadzono skutecznie działalność antyalkoholową, oświatową, kulturalną, uporządkowano otoczenie, a wszystko to uczyniło z Liskowa kwitnącą wieś wzorową, którą odwiedzały wycieczki i składali w niej wizyty mężowie stanu. Sam ks. Wacław Bliziński jeszcze przed I wojną światową współpracował z Narodowym Związkiem Chłopskim (który zresztą w swoim programie przyznał spółdzielniom i kółkom rolniczym na wsi poczesne miejsce), zaś w okresie międzywojennym został posłem, a później senatorem z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego. Jego zdecydowanie narodowo-prawicowe poglądy polityczne nie przeszko-

31 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej dziły mu współpracować na niwie spółdzielczej z Towarzystwem Kooperatystów, zaś stworzony w Liskowie wszechogarniający system spółdzielczy zbliżony był do ideałów pankooperatystycznej rzeczypospolitej spółdzielczej. Dziś śladów dawnej spółdzielczej świetności trudno byłoby w Liskowie odnaleźć, zostały skutecznie zniszczone w czasie II wojny światowej, a potem w okresie PRL. Pozostały jednak głęboko odciśnięte w świadomości społecznej. Nawiązuje do nich nazwa jednego z projektów EQUAL W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej budujemy nowy Lisków... Wsi takich i miasteczek było zresztą w Królestwie więcej często przytaczany jest przykład Sterdyni na Podlasiu, gdzie w 1907 r. powstało kółko rolnicze, wokół którego krystalizowały się dalsze inicjatywy. Były to: Spółdzielnia Spożywców, Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe oraz, już po I wojnie światowej, Wiejski Dom Towarowy, Samodzielna Spółdzielnia Piekarska, Spółdzielnia Mleczarska, szkoła spółdzielcza, spółdzielnie uczniowskie, koło młodzieżowe z odbiornikiem radiowym (!) i biblioteką. Wszystko to sprawiło, że sytuacja życiowa miejscowych rolników znacznie poprawiła się, rozwinął się wśród nich duch przedsiębiorczości, współpracy, samopomocy. 31 Moduł Przykład: Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców miasta Poznania Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców miasta Poznania Pierwszy bank spółdzielczy na ziemiach polskich założony został w 1861 r. przez Mieczysława Łyskowskiego ( ), działacza narodowego, uczestnika dwóch powstań, sędziego, za patriotyczną działalność pozbawionego przez niemieckie władze stanowiska, a także autora podręcznika zakładania spółdzielni. Już w 1850 r. kontaktował się on z H. Schultze-Delitzschem przebywającym wówczas krótko we Wrześni, jako reprezentujący zaborcze władze sędzia; mógł on zapłodnić go swymi pomysłami. Współzałożycielem Towarzystwa był Hipolit Cegielski, właściciel słynnej, do dziś istniejącej fabryki maszyn, wśród kolejnych członków znaleźli się rzemieślnicy, kupcy, a także lekarze, sędziowie i inni przedstawiciele inteligencji. Dla tych ostatnich przystąpienie do spółdzielni bywało nie tyle przejawem działalności gospodarczej ile manifestacją patriotyzmu, przyczyniającą się do wzmacniania ekonomicznego społeczeństwa polskiego często nie zaciągali w ogóle kredytu! Statut Towarzystwa wzorowany był na statutach Banków Ludowych H. Schultze-Delitzscha przewidywał samopomoc członków, solidarną ich odpowiedzialność za zobowiązania, zaś kredyty mogły być przyznawane na cele produkcyjne (zakup surowców, narzędzi), a nie konsumpcyjne. Środki na pożyczki pochodziły głównie ze składek członków większość z nich była zatem jednocześnie dłużnikami i wierzycielami spółdzielni; zaciągano także kredyty na zewnątrz w oparciu o zgromadzony własny kapitał. Po roku istnienia Towarzystwo liczyło już 68 członków, po następnym 84, a po czterech latach 330. Poznańskie Towarzystwo Pożyczkowe odniosło wielki sukces i okazało się modelem godnym naśladowania, jego statut stał się wzorem dla wielu następnych. Początkowo, do czasu powstania Banku Związku Spółek Zarobkowych, jako najbogatsza tego typu instytucja, udzielało również nieraz pożyczek innym spółdzielniom. Niemniej w 1891 r. zostało przekształcone w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą Bank Przemysłowy, który jeszcze przed I wojną światową stał się jednym z wiodących banków Wielkopolski.

32 Moduł Przykład: spółdzielnie narodowościowe Spółdzielnie narodowościowe Adam Piechowski Osobliwością galicyjskiej spółdzielczości było pojawienie się tu bardzo aktywnych spółdzielni nie-polskich grup narodowościowych, przede wszystkim ukraińskich. Były to zwłaszcza wzorowane na polskich Towarzystwach Zaliczkowych spółdzielnie kredytowe (zakładane od 1873 r.), wśród nich znane dobrze Towarzystwo Wzajemnego Kredytu Dnister, które stworzyły potem swój własny Krajowy Związek Kredytowy we Lwowie. Wcześniej nawet niż analogiczne formy polskie, zaczęły działać spółdzielnie handlowe, w tym Narodna Torhiwlja (Handel Ludowy od 1883 r.), która z biegiem czasu przekształciła się w rodzaj hurtowni zaopatrującej nie tylko ukraińskie spółdzielnie spożywców, ale i prywatne sklepy w miastach i na wsi. Szczególnie liczne i znane ze względu na świetną jakość swoich produktów stały się spółdzielnie mleczarskie powstające od 1901 r., a od roku 1907 zrzeszone w swoim własnym związku z siedzibą w Stryju. Istotnym elementem ukraińskiego życia wiejskiego były Rus ki Narodne Domy (Ruskie Domy Ludowe), działające na szczeblu gmin bądź parafii grecko-katolickich, będące szczególnym rodzajem spółdzielni wielokierunkowego działania oszczędnościowo-kredytowych, rolniczo-handlowych i produkcyjnych. Od 1905 r. spółki rolniczo-handlowe miały ważną organizację Sils kyj Hospodar (Wiejski Gospodarz), która znacznie przyczyniła się do podniesienia poziomu gospodarki rolnej i warunków życia na wsi. W 1904 r. powstał Krajewyj Sojuz Rewizyjnyj (Krajowy Związek Rewizyjny) ukraińskich spółdzielni różnych typów zrzeszający w 1912 roku 557 jednostek. Wśród organizacji ukraińskich istniały przy tym podziały polityczne związane z orientacją prorosyjską i narodową, a niektóre spółdzielnie ukraińskie należały do odpowiednich organizacji polskich. Swoje kasy zaliczkowe od 1864 r. zakładali też Żydzi; spółdzielnie te w 1901 r. utworzyły Powszechny Związek na Własnej Pomocy Opartych Galicyjskich Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych. Również galicyjscy Niemcy mieli odrębne spółdzielnie, głównie kasy Raiffeisena. Spółdzielczość różnych narodowości odegrała znaczącą rolę w emancypacji i polepszeniu warunków życia ludności tych grup w Galicji, a w przypadku Ukraińców przyczyniła się również do wzrostu świadomości narodowej i rozwoju kultury. Spółdzielnie mniejszości narodowych aktywne były nadal w niepodległej Polsce. Przed II wojną światową istniało w całym kraju przeszło 3600 spółdzielni ukraińskich i po niemal 800 niemieckich i żydowskich. Niektóre spośród nich oceniane są jednak przez historyków kontrowersyjnie. Wiele niemieckich, po dojściu do władzy nazistów, stało się narzędziem polityki III Rzeszy i przybrało charakter antypolski. Ukraińskie zaś, przyczyniając się niewątpliwie do budowy tożsamości narodowej Ukraińców, popadały w pewnych przypadkach w konflikty z ludnością i władzami polskimi i wiązały się z organizacjami nacjonalistycznymi. Członkowie spółdzielni żydowskich, którzy wyemigrowali do Palestyny, kontynuowali nieraz swoją spółdzielczą działalność w izraelskich kibucach. TEKSTY 4.2. Tekst: List św. Pawła Apostoła do Galatów 6:1 2,10 Bracia, (...) jeden drugiego brzemiona noście i tak wypełniajcie prawo Chrystusowe. (...) W czynieniu dobrze nie ustawajmy, bo gdy pora nadejdzie, będziemy zbierać plony, o ile w pracy nie ustaniemy. A zatem, dopóki mamy czas, czyńmy dobrze wszystkim, a zwłaszcza naszym braciom w wierze.

33 Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej 4.5. Tekst: Encyklika Mater et Magistra papieża Jana XXIII (1961) Toteż wzywamy po ojcowsku naszych ukochanych synów, rzemieślników, i spółdzielców całego świata, by zdali sobie sprawę ze swej doniosłej roli w społeczeństwie, ponieważ to oni przyczyniają się do rozbudzenia we współobywatelach poczucia odpowiedzialności i ducha współpracy, jak również podtrzymują w nich upodobanie do oryginalnych wytworów ludzkich rąk i ich wysokiej jakości Tekst: Encyklika Centesimus annus papieża Jana Pawła II (1991) 33 Moduł 1 Reformy te [reformy socjalne przeprowadzane w ciągu ostatnich stu lat] były też wynikiem nieskrępowanego procesu samoorganizowania się społeczeństwa; wytworzył on skuteczne mechanizmy solidarności, dzięki którym możliwy stał się wzrost gospodarczy w większym stopniu respektujący wartości osoby. Trzeba tu przypomnieć różnorodną działalność, podejmowaną także przez wielu chrześcijan, a związaną z zakładaniem spółdzielni wytwórczych, spożywców oraz spółdzielni kredytowych, z rozwijaniem oświaty ludowej i kształcenia zawodowego, z tworzeniem eksperymentalnych form udziału w życiu przedsiębiorstwa i całego społeczeństwa Tekst: Edward Abramowski (pseud. M. A. Czajkowski), Socjalizm a państwo. Przyczynek do krytyki współczesnego socjalizmu, Lwów 1904 Polityka socjalistyczna dąży do zdemokratyzowania państwa, lecz zarazem do rozszerzania jego na wszystkie dziedziny życia zbiorowości, do utożsamienia jego organizacji z wszelką organizacją społeczną (...). Ruch zaś syndykalno-kooperatywny zdradza tendencję przeciwną: stwarza on demokrację bezpaństwową i poza plecami ministerstw, parlamentów, walk wyborczych i wszelkiej biurokracji, drogą wolnego zrzeszania się usiłuje urzeczywistnić przeobrażenie ekonomiczne społeczeństwa (...) przy dalszym rozwoju normalnym tych wszystkich stowarzyszeń, przy umiejętnej ich gospodarce, łatwo może dojść do tego, że obejmą one całe społeczeństwo i wszystkie jego potrzeby wytwórcze, wymienne i kulturalne zaspokajać będą. Z tą chwilą ustrój kapitalistyczny, oparty na wyzysku i konkurencji, zemrze spokojną, naturalną śmiercią, bo nie będzie nań miejsca w społeczeństwie. A na jego miejscu zjawi się rzeczpospolita kooperatywna, wielka organizacja wszystkich kooperatyw, związków, stowarzyszeń demokracja prawdziwa, nieprzymusowa Tekst: Deklaracja Spółdzielczej Tożsamości Deklaracja Spółdzielczej Tożsamości uchwalona przez XXXI Kongres Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Manchester, 1995 DEFINICJA Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo. WARTOŚCI Spółdzielnie opierają swoją działalność na wartościach samopomocy, samo-odpowiedzialności, demokra cji, równości, sprawiedliwości i solidarności. Zgodnie z tradycjami założycieli ruchu spółdzielczego, człon kowie spółdzielni wyznają wartości etyczne uczciwości, otwartości, odpowiedzialności społecznej i troski o in nych.

34 Moduł 1 34 Adam Piechowski ZASADY Zasady spółdzielcze są wytycznymi, przy pomocy których spółdzielnie wprowadzają swoje wartości do praktyki. I Zasada: Dobrowolnego i otwartego członkostwa Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwartymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej. II Zasada: Demokratycznej kontroli członkowskiej Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu swojej polityki i podejmowaniu decyzji. Mężczyźni i kobiety pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny. III Zasada: Ekonomicznego uczestnictwa członków Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeżeli członkowie otrzymują jakąś rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie spośród następujących celów: na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe przez stworzenie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; na korzyści dla członków proporcjonalne do ich transakcji ze spółdzielnią; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków. IV Zasada: Autonomii i niezależności Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich członków. Jeżeli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy, lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii. V Zasada: Kształcenia, szkolenia i informacji Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczyniać się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych. VI Zasada: Współpracy pomiędzy spółdzielniami Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych. VII Zasada: Troski o społeczność lokalną Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają, poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków.

35 Ewa Leś TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej Wykład/zajęcia dyskusyjne/wizyty studyjne (ZO) Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski Moduł 1 OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Kluczowe pojęcia Praca semestralna (60%), aktywność na zajęciach (40%) Celem przedmiotu jest przedstawienie definicji, koncepcji i funkcji gospodarki społecznej (gs) i przedsiębiorstwa społecznego (ps) jako instrumentów rozwoju lokalnego i nowej lokalnej polityki społecznej oraz prezentacja dobrych praktyk w tym zakresie. Gospodarka społeczna, przedsiębiorstwo społeczne, rozwój lokalny, nowa polityka społeczna, przedsiębiorstwo społeczne reintegracji zawodowej, przedsiębiorstwo społeczne usług społecznych.

36 Moduł 1 36 Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Przegląd pojęć: gospodarka społeczna, przedsiębiorczość społeczna, przedsiębiorstwo społeczne, rozwój lokalny, nowa polityka społeczna Ewa Leś Celem zajęć jest charakterystyka podstawowych pojęć gs/ps i omówienie podobieństw i różnic między nimi, przedstawienie ewolucji funkcji organizacji gs. W literaturze naukowej i dokumentach Komisji Europejskiej stosuje się najczęściej terminy: sektor non-profit, trzeci sektor/trzeci system, gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne Koncepcja gospodarki społecznej: Gospodarka społeczna to gospodarka społecznie zakorzeniona (Karl Polanyi). Tradycyjna gospodarka społeczna wywodzi się z sektora spółdzielczego i stowarzyszeniowego (spółdzielczość, stowarzyszenia, fundacje, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych). Nowa gospodarka społeczna czerpie swój rodowód zarówno z sektora spółdzielczego i stowarzyszeniowego, jak i publicznego i prywatnego (to spółdzielnie socjalne, spółki z o.o., jednostki nie posiadające osobowości prawnej: zazy, kisy, cisy, warsztaty terapii zajęciowej, partnerstwa lokalne, klastry podmiotów lokalnych) Cechy nowej gospodarki społecznej: inicjatywy i przedsiębiorstwa, dla których jednym z głównych celów jest produkcja korzyści społecznych, przestrzeganie elementarnych zasad: pierwszeństwo pracy przed kapitałem, przestrzeganie demokratycznego podejmowania decyzji, reintegracja społeczno-zawodowa, realizacja usług dla jednostek i społeczności lokalnych jako cel nadrzędny, a także umacnianie wiarygodności, jakości oraz trwałości działania; odchodzenie od działań ukierunkowanych wyłącznie na swoich członków, jak miało to miejsce w przypadku tradycyjnych instytucji gospodarki społecznej. Skierowanie aktywności w kierunku beneficjentów/odbiorców zewnętrznych; znaczenie efektywności ekonomicznej oraz wymogu pozyskiwania środków ze źródeł rynkowych i quasi-rynkowych (kontrakty z sektorem publicznym), jak i nierynkowych (subsydia, dotacje, praca społeczna), jakość relacji wewnętrznych i zewnętrznych w instytucjach nowej gospodarki społecznej, prawo do ograniczonej dystrybucji zysków z prowadzonej działalności, co odróżnia je od organizacji non-profit Przedsiębiorczość społeczna a przedsiębiorstwo społeczne Przedsiębiorczość społeczna jest rozumiana jako mechanizm tworzenia przedsiębiorstw społecznych i jako bezpośrednia metoda produkcji dóbr i usług przez organizacje trzeciego sektora. Odmienność amerykańskiego i europejskiego podejścia: zgodnie z ujęciem amerykańskiej szkoły przedsiębiorczości to jednostki i ich szczególne cechy, jak m.in. duch

37 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej przedsiębiorczości, charyzmatyczne przywództwo oraz inklinacje społeczne generują przedsiębiorczość społeczną. W koncepcjach europejskich podkreśla się grupowy (asocjacyjny) charakter przedsiębiorczości społecznej, oparcie na kolektywnej inicjatywności obywateli i dynamice samopomocy oraz partnerstwie publiczno-społecznym, jako czynnikach sprawczych przedsiębiorczości społecznej. Przyczyny powstawania przedsiębiorstw społecznych: przedsiębiorstwa społeczne powstają jako wynik społecznego i solidarnego zaangażowania obywateli w reakcji na niedostatek jednego lub wielu dóbr w zakresie usług społecznych i kulturalnych, ekologicznych, zatrudnienia, rewitalizacji gospodarczej i społecznej regionów, miast, dzielnic, osiedli. Przedsiębiorstwa społeczne są zwykle zakorzenione społecznie i w swojej ofercie zorientowane na lokalne lub regionalne rynki Definicje przedsiębiorstwa społecznego (3 cechy): wielość celów, wielość udziałowców, różnorodność źródeł finansowania. W piśmiennictwie znana jest definicja robocza wypracowana przez Europejską Sieć Badawczą EMES Network (The Emergence of Social Enterprise in Europe). Definicja przedsiębiorstwa społecznego zaproponowana przez EMES składa się z 4 kryteriów ekonomicznych i 5 kryteriów społecznych. W ocenie jej autorów zaproponowane kryteria nie mają ściśle charakteru normatywnego, stanowiąc bardziej narzędzie metodologiczne. Definicja typu idealnego przedsiębiorstwa społecznego zawiera trzy cechy: wielość celów, wielość udziałowców, różnorodność źródeł finansowania (Defourny 2006). Według definicji grupy badawczej EMES (Defourny2006), terminem przedsiębiorstwa społecznego określa się inicjatywy spełniające następujące kryteria ekonomiczne i społeczne: Kryteria ekonomiczne: 1. Stała działalność mająca bezpośrednio na celu produkcję dóbr i/lub sprzedaż usług (w mniejszym stopniu natomiast niż klasyczne organizacje trzeciego sektora angażują się w działalność związana rzecznictwem lub zajmują się redystrybucją). 2. Wysoki stopień autonomii działania: przedsiębiorstwa społeczne są zakładane na zasadach dobrowolności przez grupy obywateli i przez nich zarządzane (nie są zarządzane pośrednio lub bezpośrednio przez władze publiczne lub inne instytucje, jak firmy prywatne czy federacje), chociaż mogą korzystać z dotacji publicznych. Ich udziałowcy mają prawo głosu i prawo do własnego stanowiska oraz prawo wyjścia z organizacji. 3. Ponoszenie znaczącego ryzyka ekonomicznego w prowadzeniu działalności (finansowe podstawy działania przedsiębiorstw społecznych zależą od wysiłków ich członków i pracowników, do których należy zapewnienie odpowiednich zasobów finansowych, w odróżnieniu od instytucji publicznych) 4. Działalność przedsiębiorstw społecznych wymaga istnienia minimalnego personelu płatnego, chociaż podobnie jak w przypadku tradycyjnych organizacji społecznych, przedsiębiorstwa społeczne mogą bazować w swojej działalności zarówno na zasobach 37 Moduł 1

38 Moduł 1 38 Ewa Leś finansowych, jak i pozafinansowych oraz opierać swoją działalność na pracy płatnej i społecznej. Kryteria społeczne: 1. Działalność przedsiębiorstw społecznych jest ukierunkowana explicite na rzecz wspierania i rozwoju społeczności lokalnej oraz promowania poczucia odpowiedzialności społecznej na szczeblu lokalnym. Jednym z zasadniczych celów przedsiębiorstw społecznych jest służenie rozwojowi wspólnot lokalnych lub wybranych zbiorowości oraz produkcja dóbr i usług, które nie są zaspokajane ani przez rynek ani przez państwo. 2. Przedsiębiorstwa społeczne wyróżnia także to, że ich działalność ma lokalny charakter i jest wynikiem kolektywnych wysiłków angażujących obywateli należących do danej wspólnoty lub grupy, którą łączą wspólne potrzeby lub cele. 3. Demokratyczne zarządzanie w przedsiębiorstwach społecznych oparte na zasadzie 1 miejsce 1 głos. Proces podejmowania decyzji nie jest podporządkowany udziałom kapitałowym, chociaż w tych przedsiębiorstwach właściciele kapitału odgrywają istotną rolę, to prawa w zakresie podejmowania decyzji są dzielone z innymi udziałowcami. 4. Partycypacyjny charakter przedsiębiorstw społecznych odznacza się tym, że użytkownicy ich usług są reprezentowani i uczestniczą w ich strukturach. W wielu przypadkach jednym z celów przedsiębiorstw jest wzmocnienie demokracji na szczeblu lokalnym poprzez działalność ekonomiczną. 5. Ograniczona dystrybucja zysków. W zakres pojęcia przedsiębiorstw społecznych wchodzą zarówno organizacje, których cechą jest całkowity zakaz dystrybuowania zysków, jak i organizacje, m.in. spółdzielnie, które mogą dystrybuować zyski jedynie w ograniczonym zakresie, unikając w ten sposób działań ukierunkowanych na ich maksymalizację Rozwój lokalny To: Samodzielne zabieganie o dobrobyt. Termin stosowany od końca lat 80. XX w. Rozwój lokalny to świadomie ukierunkowany i organizowany proces, zawierający elementy zarządzania, koordynacji działań różnych podmiotów dla dobra wspólnego. Rozwój lokalny to wielokierunkowa strategia, która tworzy: miejsca pracy, stanowi nowy model instytucjonalny rozwoju od wewnątrz prócz rozwoju od góry i od zewnątrz, bazuje na lokalnych zasobach terytorium, chociaż nie oznacza gospodarki parafialnej, umożliwia bardziej zrównoważony rozwój. Autonomiczny rozwój terytorium ukierunkowany i kontrolowany przez podmioty (w tym sektor gospodarki społecznej) należące do regionu. Zakłada się, że podmioty te są w posiadaniu/dysponują istotną częścią zasobów terytorium i decydują o ich spożytkowaniu w sposób partycypacyjny (zarządzanie lokalne/ local governance). Główne cele rozwoju lokalnego: wspieranie zatrudnienia, uzyskanie rynkowej konkurencyjności, harmonizacja rozwoju: wspólnota lokalna Miejsce, w którym chce się żyć, mieszkać i pracować, pełne wykorzystanie zasobów lokalnych i regionalnych, wykorzystanie możliwości zewnętrznych.

39 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej Forma zajęć: Zajęcia obejmą wykład oraz dyskusję nt europejskich kryteriów przedsiębiorstwa społecznego i ich zastosowania w jednostkach terytorialnych, z których pochodzą słuchacze. Lektura obowiązkowa: Ewa Leś, Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Przegląd koncepcji i dobrych praktyk, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008; Karl Birkholzer, Lokalny rozwój gospodarczy i jego potencjał,w: Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty Gospodarki Społecznej, tom 1, Partnerstwo na rzecz rozwoju Tu jest praca Uniwersytet Warszawski, Collegium Civitas, Warszawa 2006; Ewa Leś, Nowa gospodarka społeczna oraz Wybrane koncepcje oraz punkty widzenia (Jerzy Wilkin, Carlo Borzaga), w: kwartalnik Trzeci Sektor, nr 2, 2005, pt. Gospodarka Społeczna. 39 Moduł 1 2 Organizacje gospodarki społecznej w nowej polityce społecznej Cel zajęć: Przedstawienie czynników rozwoju nowej polityki społecznej w kierunku 4-filarowego modelu społecznego 2.1. Przemiany modeli socjalnych: od modelu bipolarnego (publiczno-prywatnego) do nowego paradygmatu społecznego 1. Uwarunkowania zmian modeli społecznych: Strukturalna presja (masowe bezrobocie i ubóstwo) wywołane wycofywaniem się państwa i przedsiębiorstw z dotychczasowych zadań ochrony socjalnej; Transformacja welfare state = mix economy of supply i wzrost udziału trzeciego sektora/przedsiębiorczości społecznej w produkcji i dostarczaniu usług społecznych; Nowe potrzeby społeczne niezaspokajane ani przez państwo ani rynek; Według OECD, rozwój przedsiębiorczości społecznej jest rezultatem przemian powojennych systemów społecznych, niedostatków wolnego rynku, zwłaszcza w zakresie dostarczania tych dóbr społecznych, do których dostęp mają wszyscy obywatele bez względu na status ekonomiczny, rozwoju nowych programów zatrudnienia i współpracy między partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz skutkiem wzrostu popytu na usługi społeczne i usługi w miejscu zamieszkania Ewolucja od modelu bipolarnego usług społecznych do koncepcji welfare partnerships i koprodukcji usług z udziałem gospodarki społecznej Zapoczątkowanie procesów odbudowy roli stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczości i powstawanie nowych form organizacyjnych i kierunków działania instytucji gospodarki społecznej nastąpiło na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Wówczas w państwach o kontynentalnym modelu społecznym: Niemcy, Francja, Belgia i długich tradycjach współpracy państwa z organizacjami gospodarki społecznej zaczęto rozwijać programy zatrudnienia ukierunkowane na tworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych zdolnych do pracy z jednoczesnym rozwojem usług odpowiadających na nowe potrzeby społeczne związane z ekskluzją społeczną (tzw. second labour market programs) z udziałem nowej generacji orga-

40 Moduł 1 40 Ewa Leś nizacji, zwanej nową gospodarką społeczną, opartej na przedsiębiorczości stowarzyszeniowej. W tym okresie w państwach o liberalnym modelu społecznym (Wielka Brytania, USA) wprowadzono koncepcję nowego zarządzania w sektorze usług społecznych (New Public Management), polegającą na zastosowaniu w sektorze społecznym mechanizmów rynków wewnętrznych z ich logiką kontraktu, przetargów, konkursów ofert, tzw. kulturą voucheru i menedżerskimi zasadami zarządzania, wielopodmiotową strukturą konkurujących z sobą dostawców usług (sektor publiczny, sektor prywatny, sektor not-for profit). Z kolei w systemie społecznym o modelu liberalnym organizacje oddolne były postrzegane jako główny aktor rozwiązujący przy pomocy ofiarności społecznej problemy nierozwiązane w wyniku interwencji sektora publicznego i rynku. Natomiast w państwach skandynawskich w latach 80. XX wieku powstał nowy ruch organizacji spółdzielczych i stowarzyszeniowych realizujących usługi społeczne. Ponadto czynnikiem sprawczym zdynamizowania roli organizacji gospodarki społecznej są także nowe cele rozwoju lokalnego, które uwzględniają coraz wyraźniej jego wymiar społeczny, co oznacza stopniowe włączanie organizacji gospodarki społecznej do lokalnego zarządzania rozwojem (więcej nt. w programie ostatnich zajęć). W miejsce stopniowo odchodzącego do historii polityki publicznej dwubiegunowego modelu zaspokajania potrzeb społecznych, powstaje nowy paradygmat produkcji dóbr publicznych oparty na współdziałaniu państwa, rynku, rodziny i oddolnych organizacji obywateli. W tym wyłaniającym się modelu społecznym przedsiębiorstwa społeczne stopniowo zyskują uznanie jako podmioty charakteryzujące się wysokim potencjałem innowacji w zakresie dostarczania nowych produktów i usług oraz form organizacyjnych. Pluralizm ról III sektora, zmiana ról, zdynamizowanie funkcji produkcyjnej i kultury przedsiębiorczości, koegzystencja wielu form organizacyjnych i prawnych w ramach III sektora/gs. Odejście od non-distribution constrain (zakazu zarobkowania) jako wyznacznika III sektora na rzecz tezy o heterogeniczności jego funkcji i tzw. złożonej użyteczności. Zwiększonemu udziałowi tych podmiotów w rozwoju lokalnym w państwach UE towarzyszy wzrost znaczenia ekonomicznego stowarzyszeń, spółdzielni, fundacji i innych podmiotów gospodarki społecznej (poziom zatrudnienia, poziom dochodów, udział w PKB), niekiedy przekraczający dynamikę w sektorze publicznym i prywatnym. Forma zajęć: Wykład Lektura obowiązkowa: Ewa Leś, Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Przegląd koncepcji i dobrych praktyk, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008; Carlo Borzaga, Nowe trendy w partycypacji obywatelskiej: rosnąca rola zachowań społecznie odpowiedzialnych w konsumpcji, oszczędzaniu i produkcji, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008; Sławomir Nałęcz, Potencjał społeczny i ekonomiczny stowarzyszeń, fundacji, spółdzielni i innych form gospodarki społecznej w świetle badań, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008;

41 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej Karl Birkholzer, Rozwój i perspektywy gospodarki społecznej oraz III sektora w Niemczech, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty Gospodarki Społecznej, tom 2, red. E. Leś, M. Ołdak, Wydawnictwo PRR Tu jest praca Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego i Collegium Civitas, Warszawa Lektura uzupełniająca: Marek Rymsza, Stara i nowa ekonomia społeczna. Polska na tle doświadczeń europejskich, Witold Kwaśnicki, Gospodarka społeczna z perspektywy ekonomii liberalnej, w: kwartalnik Trzeci Sektor, nr 2, 2005, pt. Gospodarka Społeczna. 41 Moduł 1 3 Wybrane teorie nt. trzeciego sektora, gospodarki społecznej i przedsiębiorstwa społecznego Cel zajęć: Przegląd stanowisk teoretycznych wyjaśniających miejsce podmiotów gs w produkcji dóbr publicznych i rozwoju lokalnym Teorie ekonomiczne: 1. Teoria dóbr publicznych a rola III sektora (Burton Weisbrod): Zawodność rynku i państwa w zaspokajaniu potrzeb zbiorowych Zawodność wolnego rynku w sferze społecznej/produkcji dóbr publicznych Zawodność państwa w realizacji dóbr zbiorowych wykraczających poza poparcie przeciętnego wyborcy Heterogeniczność społeczeństwa jako czynnik zwiększający zapotrzebowanie na usługi społeczne ze strony organizacji gs 2. Koncepcja wiarygodności Henry Hansmanna: Asymetria informacji uzasadnieniem dla obecności III sektora/gs 3. Teorie przedsiębiorczości: J. Schumpeter pluralizm celów rozwoju gospodarczego: celem rozwoju gospodarczego nie jest wyłącznie maksymalizacja rentowności, lecz m.in. wypracowanie nowych rozwiązań w procesie produkcji. Schumpeter: przedsiębiorcy to osoby przyczyniające się do powstania i wprowadzenia nowych kombinacji w procesie produkcji. Koncepcja nowej przedsiębiorczości społecznej: Jej rozwiązania mogą dotyczyć: wprowadzenia nowego produktu lub nowej jakości produktu przez przedsiębiorstwa społeczne (m.in. w zakresie integracji zawodowej osób o niskich kwalifikacjach, nowatorskich programów nauczania w alternatywnych ośrodkach przedszkolnych), wprowadzenia nowej metod organizacji i/lub produkcji, otwarcia nowego rynku (np. przedszkola prowadzone przez rodziców), zdobycia nowego źródła surowców lub odnowienia danej branży organizacji (m.in. zmiana funkcji wolontariuszy i ich relacji z personelem płatnym), nowych relacji z rynkiem (m.in. praktyki kontraktowania usług przez władze publiczne),

42 Moduł 1 42 Ewa Leś nowych form przedsiębiorstw (np. nowe formy prawne przedsiębiorstw społecznych w Belgii, Francji, Portugalii, Polsce, we Włoszech). Współczesne koncepcje firmy: wskazywanie na zróżnicowany charakter motywacji wychodzących poza nastawienie wyłącznie na korzyści własne (self-interested) i podkreślanie motywacji nie ukierunkowanych wyłącznie na własną korzyść (non selfinterested) w kształtowaniu relacji międzyludzkich i interakcji ekonomicznych Koncepcje welfare pluralism w sferze usług społecznych: 1. Teoria współzależności i mankamentów III sektora (Lester Salamon): Nagłaśnianie najbardziej palących luk w usługach Monitorowanie potrzeb lokalnych Prowadzenie projektów pilotażowych w zakresie usług społecznych Wypełnianie roli usługodawcy realizującego kontrakty publiczne Świadczenie usług odpłatnych adresowanych do grup z rynków niszowych Umacnianie tkanki społecznej wspólnot lokalnych Mankamenty organizacji III sektora: Filantropijna nieskuteczność Filantropijny paternalizm Brak profesjonalizmu/nadmierny profesjonalizm Partykularyzm (np. umacnianie poszkodowanych w roli ofiary, zamiast pomocy w powrocie do normalnego życia) Problemy z zarządzaniem Problemy z wiarygodnością 3.3. Ujęcia polityczne nt roli trzeciego sektora 1. Ujęcie Wolfganga Seibla: Organizacje oddolne przechowalnią kwestii społecznych i publiczną strefą buforową dla problemów, które nie mogą być rozwiązane przez rząd III sektor jako alternatywny mechanizm koordynacji społecznej Altruizm i założone funkcje źródłem nieuniknionej słabości III sektora 2. Perspektywa Jamesa Douglasa: Ograniczenia innowacyjności Ograniczenia w zakresie różnorodności świadczonych usług Ograniczenia administracyjne (James Douglas 1987) Forma: Wykład Lektura obowiązkowa: Ewa Leś, Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Przegląd koncepcji i dobrych praktyk, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008; E. Leś, Współczesne interpretacje statusu i funkcji organizacji społecznych (R I 1.2), w: Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2000.

43 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej 4 Typy i funkcje przedsiębiorstw społecznych, formy organizacyjne, dobre praktyki. Część 1 Cel zajęć: Przedstawienie koncepcji ps w polityce rynku pracy (przedsiębiorstwa społeczne reintegracji zawodowej), lokalnej polityce społecznej (przedsiębiorstwa społeczne w zakresie wybranych indywidualnych usług społecznych ) i rozwoju lokalnym (przedsiębiorstwa społeczne usług agroturystycznych, transportu lokalnego, przetwarzania odpadów, usług dla gospodarstw domowych, turystyki społecznej) 4.1. Przedsiębiorstwa społeczne reintegracji zawodowej Zakres działalności przedsiębiorstw społecznych reintegracji zawodowej jest szeroki. Obejmują one inicjatywy w dziedzinie reintegracji zawodowej wobec wielu grup dotkniętych ekskluzją społeczną (niepełnosprawni fizycznie i intelektualnie, kobiety w trudnej sytuacji życiowej, mniejszości, ludzie młodzi o niskich kwalifikacjach, osoby uzależnione i trudno zatrudnialne). Przedsiębiorstwa społeczne integrujące z rynkiem pracy realizują cztery główne cele integracji zawodowej: a) zapewniają przejściowe zatrudnienie dzięki krótkookresowym subsydiom (francuskie przedsiębiorstwa integrujące z rynkiem pracy, portugalskie firmy integracyjne), b) tworzą trwałe samofinansujące się miejsca pracy (belgijskie przedsiębiorstwa integracji zawodowej, brytyjskie przedsiębiorstwa lokalne, polskie spółdzielcze zakłady pracy chronionej i spółdzielnie socjalne), c) integrują zawodowo, zapewniając stałą pomoc (belgijskie przedsiębiorstwa pracy chronionej, portugalskie warsztaty pracy chronionej, irlandzkie firmy społeczne zatrudnienia chronionego), d) readaptują społecznie przez pracę dzięki długookresowym subsydiom (francuskie centra adaptacji do życia zawodowego, polskie warsztaty pracy chronionej, belgijskie przedsiębiorstwa społeczne integracji zawodowej w branży utylizacji odpadów). Istotą ich aktywności jest zapewnienie integracji społeczno-zawodowej zdolnym do pracy bezrobotnym za pomocą działalności produkcyjnej uzupełnionej szkoleniami z założeniem, że będzie to praca trwała w ramach przedsiębiorstwa społecznego lub na konkurencyjnym rynku pracy. Przykład 1 przedstawia działalność polskiego przedsiębiorstwa reintegracji zawodowej osób niepełnosprawnych spółdzielczy zakład pracy chronionej Łuksja. Przykład dobrych praktyk w zakresie polityki rynku pracy: 1) Przedsiębiorstwo społeczne reintegracji zawodowej 43 Moduł 1

44 Moduł 1 44 Spółdzielczy zakład pracy chronionej Łuksja w Łukowie (woj. lubelskie) Ewa Leś Dzisiejszy zakład aktywności zawodowej Łuksja to dawna spółdzielnia inwalidów im. Gen. Franciszka Kleeberga założona w 1951 r. Spółdzielnia działa w branży odzieżowej i zatrudnia około 500 pracowników, z czego 60% stanowią osoby niepełnosprawne. Pracownicy niepełnosprawni korzystają z usług rehabilitacji medycznej, zawodowej i społecznej. Spółdzielnia prowadzi także warsztat terapii zajęciowej dla uczestników ze umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności przygotowujący do pracy w samej Spółdzielni, zakładzie aktywizacji zawodowej lub na otwartym rynku pracy. Spółdzielnia spełnia szereg kryteriów przedsiębiorstwa społecznego, m.in. w zakresie demokratycznego zarządzania: pracownicy są członkami Rady Spółdzielni i biorą udział w Walnym Zgromadzeniu, co umożliwia im włączanie się w kształtowanie strategii Łuksji, udziału w podejmowaniu bieżących decyzji, zapewniając identyfikację pracowników ze Spółdzielnią. Łuksja uzyskała certyfikat ISO; jest także m.in. laureatem tytułu Lidera Eksportu Ziemi Lubelskiej oraz tytułu Solidny Pracodawca Przedsiębiorstwa społeczne usług dla gospodarstw domowych Drugi obszar aktywności firm społecznych obejmuje usługi społeczne (m.in. usługi opiekuńcze dla osób starszych, usługi edukacji przedszkolnej dla dzieci, turystykę społeczną, usługi dla gospodarstw domowych). Przykłady 2 i 3 prezentują polskie i szwedzkie przedsiębiorstwa społeczne usług edukacji przedszkolnej. W Polsce zaledwie 36,2% dzieci w wieku 3 5 jest objęte wychowaniem przedszkolnym. W mieście z edukacji przedszkolnej korzysta 50,2% dzieci. W analogicznej grupie wiekowej na wsi jedynie 16,7% uczestniczy w zajęciach placówek przedszkolnych. Wskazuje to na głęboki deficyt usług wychowania przedszkolnego, w szczególności w gminach wiejskich (Szlendak 2007) i na rolę, jaką mogą odegrać niepubliczne, w tym alternatywne, formy edukacji przedszkolnej rozwijane przez podmioty gospodarki społecznej. Wprawdzie po 1989 r. obserwuje się powolny wzrost roli organizacji alternatywnych w dostarczaniu usług opieki przedszkolnej 1, w 2006 r. prawie 6% przedszkoli prowadzonych było przez świeckie i wyznaniowe organizacje trzeciego sektora 2, jednak to wciąż zdecydowanie zbyt mało w porównaniu z istniejącą luką w usługach edukacji przedszkolnej. Przykład 2 przedstawia działalność alternatywnego przedszkola w gminie wiejskiej na Lubelszczyźnie oraz szwedzkiego przedszkola spółdzielczego. Przykład dobrych praktyk w zakresie usług społecznych: 2) Przedsiębiorstwa społeczne edukacji przedszkolnej Spółdzielcze przedszkole rodziców Ategarden w Stugunk k/ostersund Spółdzielcze przedszkole założone w 1989 r. i prowadzone przez rodziców. Z usług placówki korzysta 26 dzieci. Przedszkole zatrudnia 3 osoby na pełny etat. Członkami spółdzielni są rodzice. Każdy członek spółdzielni jest 1 Warto przypomnieć, że w Polsce do 1950 r. przedszkola były prowadzone przez organizacje trzeciego sektora, jak m.in. PCK, Caritas, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Jednak na przełomie lat 40. i 50. państwo przejęło od nich bez odszkodowania ośrodki wychowania przedszkolnego wraz z majątkiem trwałym i ruchomym tych placówek. 2 S. Nałęcz, Przedszkola prowadzone przez stowarzyszenia, fundacje oraz podmioty wyznaniowe jako podmioty gospodarki społecznej w Polsce w 2005/06. Subraport z badań w ramach priorytetu badawczego PRR Tu jest praca, Warszawa 2007.

45 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej zobowiązany przepracować na rzecz przedszkola ok. 10 godzin miesięcznie: 6 godzin z bezpośrednio z dziećmi, 2 godziny na rzecz placówki i 2 w sprawach organizacyjnych. Rodzice mają obowiązek ( bez względu na poziom dochodów) współpłacić za usługi (część kosztów pokrywa samorząd). Subwencje samorządów na prowadzenie przedszkoli przekazywane są placówkom w cyklu rocznym, niekiedy zależne od wieku dziecka. Korzyści dla wspólnoty: zwiększenie miejsc w przedszkolach publicznych, przeciwdziałanie exodusowi młodych rodzin ze wsi dzięki powstałym przedszkolom wiejskim, wzrost odpowiedzialności rodziców za sprawy opieki nad dzieckiem, rozbudzenie aktywności w sprawach publicznych oraz stymulowanie rozwoju środowisk opiniotwórczych opinion makers w sprawach polityki społecznej. Zwykle spółdzielcze przedszkola rodziców mają specjalizację ( np. lokalna kultura i tradycja, ochrona środowiska). 45 Moduł 1 Alternatywny Ośrodek Przedszkolny w Krężnicy Jarej (woj. lubelskie) Ośrodek powstał w 2005 r. i prowadzi zajęcia dla 2 grup dzieci. Ośrodek spełnia kryteria przedsiębiorstwa społecznego, gdyż produkuje nowe usługi wykorzystując nowe formy organizacyjne (partnerstwo publiczno-prywatne) i nowe metody produkcji usług (partnerstwo gminy i Fundacji oraz udział rodziców). Koszty pracy wychowawców ponoszą solidarnie: Fundacja J. A. Komeńskiego oraz gmina (hybrydowość finansowania). Fundacja wyposażyła ośrodek w niezbędny sprzęt, gmina ponosi koszty związane z bieżącym funkcjonowaniem ośrodka. O przedsiębiorczości społecznej można także mówić w kontekście wprowadzenia nowego produktu (Ośrodek przygotował i realizuje nowatorskie programy nauczania metodą projektów badawczych, kładąc nacisk na rozwój zainteresowań dzieci i partycypację dzieci w tworzeniu programu) oraz nowej jakości produktu (organizowanie wizyt studyjnych i zapraszanie na zajęcia ekspertów, brak obligatoryjności udziału dzieci w poszczególnych zajęciach). Opracowanie na podstawie materiałów źródłowych zebranych przez mgr A. Ciepielewską Przedsiębiorstwa społeczne na rzecz rozwoju lokalnego Trzecia sfera działalności przedsiębiorstw społecznych to rozwój lokalny (m.in. agroturystyka, transport lokalny, rewitalizacja społeczna, utylizacja odpadów, ratowanie MSP przed likwidacją). Przykład dobrych praktyk w dziedzinie rozwoju lokalnego 3) Przedsiębiorstwa społeczne w dziedzinie turystyki społecznej (ludzie młodzi, starsi) Projekt Local Base : Cel: stworzenie tanich miejsc noclegowych dla młodych turystów wędrujących z plecakami (backpackers), którzy ciągną do kreatywnych środowisk Sztokholmu. Local Base może stanowić również tanią alternatywę dla rodzin z dziećmi i emerytów. Według Matsa Hultha, prezesa szwedzkiego Stowarzyszenia Hotelarzy i Restauratorów, w Sztokholmie brak jest noclegów tego typu, co negatywnie wpływa na atrakcyjność regionu. Lokal Base to nowe miejsca pracy i nowy typ przedsiębiorczości. Połączenie potrzeb rynku z nowoczesną technologią IT, lokalną kulturą, mobilizacją oraz celami społecznymi integracją na rynku pracy grup zagrożonych wykluczeniem: niepełnosprawnej młodzieży, byłych więźniów i osób wychodzących z uzależnienia.

46 Moduł 1 46 Ewa Leś Zysk społeczny Bilans społeczno-ekonomiczny, sporządzany dla istniejących już przedsiębiorstw społecznych, pokazuje opłacalność działalności tego typu z punktu widzenia społeczeństwa. Zysk może przewyższać poniesione nakłady nawet dziesięciokrotnie. Jeśli działalność będzie miała na celu zrównoważony rozwój i będzie kojarzona z dobrą, etyczną przedsiębiorczością, ma szansę na dotarcie poprzez Internet do globalnej społeczności młodzieżowej, co gwarantuje powodzenie przedsięwzięcia. Local Base w zamierzeniu ma być projektem międzynarodowym finansowanym z funduszy UE. Źródło: jan.forslund@coompanion.se i mauricio.chacana@coompanion.se. Forma zajęć: Wykład + dyskusja nt wkładu przedsiębiorczości społecznej w rozwój lokalny na przykładach podanych przez słuchaczy. Lektura obowiązkowa: Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, red. E. Leś, M. Ołdak, tom 1, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa 2006 ( Przemysław Rosiński, Doświadczenia w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych w Polsce, w : Z teorii i praktyki gospodarki społecznej. Pod redakcja E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej, tom 1 ( Michał Sławiński, Gospodarka społeczna a rewitalizacja miast, w: Nowa gospodarka społeczna w rozwoju lokalnym, Pod redakcja E. Leś i M. Ołdak, Zeszyty Gospodarki Społecznej, tom 3 ( Lektura uzupełniająca: Anna Ciepielewska, Bank dobrych praktyk, maszynopis, Instytut Studiów Politycznych PAN i Partnerstwo na rzecz Rozwoju Tu jest praca, Warszawa 2008; Dobre praktyki EFS, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007; Atlas dobrych praktyk gospodarki społecznej, PRR W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej, Warszawa 2007 (nr 1 4). Film dokumentalny PRR Tu jest praca : Z doświadczeń gospodarki społecznej w Polsce i we Włoszech. Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś, M. Ołdak, tom 2, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, PRR Tu jest praca EQUAL, Warszawa Rola Partnerstw Equal we wspieraniu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych i chorujących psychicznie, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa Biuletyny Equal, 2007, Fundacja Fundusz Współpracy. 5 Dziedziny działalności przedsiębiorstw społecznych, formy organizacyjne, dobre praktyki. Część 2 Wizyty studyjne w lokalnych przedsiębiorstwach społecznych trzech typów

47 Koncepcja gospodarki społecznej w rozwoju lokalnym i w nowej polityce społecznej 6 Współpraca gs/ps z samorządem lokalnym. Dobre praktyki Cel zajęć: Przedstawienie ewolucji rozwoju lokalnego, jego narzędzi i roli podmiotów gs w rozwoju gospodarczym i społecznym na poziomie lokalnym, charakterystyka form współpracy i korzyści ekonomicznych i społecznych. Przedstawienie dobrych praktyk współpracy i dyskusja Ewolucja rozwoju lokalnego 47 Moduł 1 Cel rozwoju lokalnego Do początku lat 80. XX w. Inwestycje przemysłu motoryzacyjnego pochodzące z zewnątrz terytorium Przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych Inwestowanie w twardą infrastrukturę Od lat 80. do połowy lat 90. XX w. Rozwój społeczności Reintegracja długotrwale bezrobotnych Utrzymanie i wzrost przedsiębiorstw lokalnych Kontynuacja przyciągania inwestycyjnego do wewnątrz terytorium ze wskazaniem na wybrane sektory Od 2000 r. Nowe usługi i nowe miejsca pracy Inwestowanie w infrastrukturę miękką Rozwój zasobów ludzkich Wzrost inwestowania sektora prywatnego w produkcję dóbr publicznych Poprawa jakości życia Poprawa wizerunku terytorium w wymiarze kulturowym Narzędzia Granty, zwolnienia podatkowe, subsydiowanie pożyczek dla inwestorów przemysłowych Subsydiowanie inwestycji w infrastrukturę twardą Obniżone koszty produkcji wskutek zatrudniania taniej siły roboczej Narzędzia publiczne i scentralizowane Szkolenia dla osób bezrobotnych Wykorzystanie gospodarki społecznej do obniżenia kosztów społecznych Bezpośrednie wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw lokalnych Inkubatory przedsiębiorczości, szkolenia dla MSP, wsparcie dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność Narzędzia wypracowane przez sektor publiczny przy rosnącym udziale władz lokalnych i sektora prywatnego Strategia holistyczna ujmująca ekonomiczny i społeczny wymiar rozwoju Partnerstwo Wykorzystanie gospodarki społecznej do poprawy jakości życia i realizacji usług niekontraktowalnych Sieciowanie i współpraca lokalna Wsparcie rozwoju klastrów, dzielnic przemysłowych i kulturalnych Narzędzia stanowią rezultat lokalnego zarządzania oraz koordynacji poziomej i pionowej Źródło: Havier Greffe (2007), Building Inclusive Economies, OECD.

48 Moduł 1 48 Ewa Leś Rozwój lokalny wymaga: Synergii między podmiotami na danym terytorium Pozytywnego związku między rozwojem gospodarczym, społecznym i w zakresie ochrony środowiska Porozumienia nt długofalowych perspektyw rozwoju jednostki terytorialnej Kapitału społecznego dla konsolidacji lokalnych partnerstw na rzecz rozwoju Użyteczność organizacji gospodarki społecznej dla rozwoju lokalnego: Historycznie organizacje alternatywne były instrumentem przezwyciężania trudności ekonomicznych i społecznych (np. spółdzielczość, stowarzyszenia), przyczyniając się do rozwoju lokalnego. Podejście do rozwoju lokalnego, zgodnie z którym rynek jest jedynym regulatorem nie sprawdziło się po 1989 r., gdyż same mechanizmy rynkowe nie rozwiązują wszystkich problemów. Gospodarka społeczna oferuje nowe podejście do rozwoju lokalnego przez wskazanie na niezaspokojone potrzeby oraz przez produkcję nowych i oryginalnych dóbr i usług poszerza tradycyjną strukturę gospodarki lokalnej i rynku pracy i buduje lokalny kapitał społeczny. Gospodarka społeczna sprzyja harmonizacji ekonomicznych, społecznych i finansowych celów rozwoju. Gospodarka społeczna sprzyja tworzeniu nowych usług i miejsc pracy. Gospodarka społeczna sprzyja uwzględnianiu odmiennych systemów wartości i łączeniu różnorakich aktorów lokalnych i interesów. Lektura obowiązkowa: Ryszard Grüner, Marcin Juszczyk, Paweł Wąsiak, Współpraca władz lokalnych z podmiotami gospodarki społecznej na przykładzie gminy Byczyna, w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, red. E. Leś, M. Ołdak, tom 2, Wyd. PRR Tu jest praca EQUAL Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Collegium Civitas, Warszawa 2007; Film dokumentalny PRR Tu jest praca : Z doświadczeń gospodarki społecznej w Polsce i we Włoszech. Michał Guć, Ekonomia społeczna szanse i zagrożenia rozwoju z perspektywy samorządu, Materiały konferencyjne II Spotkania Ekonomii Społecznej, Warszawa, 18 X 2007; Przykłady udanej współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Dobre praktyki, red. S. Mandes, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa UWAGI: Całość programu stanowi minimum programowe modułu.

49 Paweł Swianiewicz TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej Wykład/zajęcia dyskusyjne (ZO) Moduł 1 OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Kluczowe pojęcia Praca semestralna (60%), aktywność na zajęciach (40%) Celem przedmiotu jest przedstawienie roli współpracy samorządu z partnerami społecznymi w promowaniu rozwoju lokalnego oraz w efektywnym zarządzaniu jednostką lokalną. Samorząd, subsydiarność, rozwój lokalny, polityka lokalna, partnerstwo, demokracja uczestnicząca, legitymizacja, partycypacja.

50 Moduł 1 50 Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) Paweł Swianiewicz 1 Samorząd terytorialny a społeczność lokalna definicje, demokratyczne wartości samorządu, modele organizacji terytorialnej a demokracja lokalna Forma zajęć: wykład, a następnie dyskusja uczestników. Wykład: Punktem startu do wykładu i następującej potem dyskusji może być cytat z Tocqueville a: Samorząd jest dla wolności tym, czym szkoła podstawowa dla nauki: znajduje się w zasięgu każdego człowieka, uczy jak korzystać z wolności politycznej. Naród może stworzyć instytucje rządów demokratycznych, ale bez instytucji samorządowych nie może mieć ducha swobody (wolności) bez samorządu tendencje despotyczne, które są wpisane w naturę systemów społecznych, wcześniej czy później znajdą sposób uaktywnienia się. Na ile te obserwacje z XIX wieku są nadal aktualne w Polsce i w innych krajach europejskich? W europejskich tradycjach myślenia o roli samorządu w państwie można wyróżnić dwa nurty: koncepcję naturalną zgodnie z którą potrzeba samorządu wynika z natury życia społecznego, a główna rola samorządu to reprezentacja społeczności lokalnej; koncepcje funkcjonalną wg której uzasadnieniem samorządu jest wpływ na lepsze funkcjonowanie państwa poprzez decentralizację wykonywania niektórych zadań. Wymienia się także trzy główne wartości samorządu: wolność (autonomia) istnienie samorządu zapobiega nadmiernej koncentracji władzy politycznej w jednych rękach i zwiększa możliwości podejmowania różnych decyzji politycznych w poszczególnych społecznościach lokalnych; partycypacja (demokracja) istnienie samorządu umożliwia większe zaangażowanie jednostek w proces samorządzenia. efektywność dzięki samorządowi różne funkcje (usługi) mogą być wykonywane bardziej efektywnie. Dwie pierwsze z tych wartości bardziej bezpośrednio odnoszą się do koncepcji naturalnej, a ostatnia do koncepcji funkcjonalnej. Nietrudno pokazać, że w różnych krajach europejskich przywiązuje się różną wagę do poszczególnych z tych wartości. Kraje Europy Południowej (klasyczny przykład Francja) to małe gminy, umożliwiające realizację wartości wiążących się z autonomią i partycypacją. Z kolej kraje Europy Północnej (Anglia, Skandynawia) przeprowadziły reformy podziału terytorialnego, tworząc duże gminy, które są w stanie wykonywać samodzielnie szerszy zakres zadań publicznych. Doświadczenie wskazuje, że praktyka często różni się od takiego idealnego/teoretycznego obrazu samorządu powiązanego ze społecznością lokalną. Demokracja lokalna przeżywa swego rodzaju kryzys. Poszukiwania wyjścia z tego kryzysu biegną w różnych kie-

51 Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej runkach i obejmują prywatyzację, czy też wprowadzanie innych mechanizmów rynkowych do usług świadczonych przez samorządy, nowe techniki zarządzania (New Public Management), a także próby ożywienia partycypacji społeczności lokalnych w zarządzaniu. Dyskusja: Dyskusja następująca po wykładzie może ogniskować się według następujących pytań: Czy podawane w teoriach wartości samorządu są nadal aktualne? Na przykład czy nadal istotna jest rola samorządu w ograniczaniu wszechwładzy (despotii) rządu centralnego? Które z nich mają szczególne znaczenie we współczesnej Polsce? Które z wartości uczestnicy dyskusji uważają za najważniejsze? Czego przede wszystkim oczekują od samorządu? (np. sprawnego i taniego dostarczania usług czy demokratycznego funkcjonowania i reprezentacji interesów społeczności lokalnej?) Dlaczego model idealnego, demokratycznego samorządu często odbiega od obserwowanej rzeczywistości? W dyskusji warto się odwołać do przykładów/ doświadczeń z gmin, z których pochodzą uczestnicy kursu. 51 Moduł 1 Lektura obowiązkowa: Paweł Swianiewicz (2004) Finanse lokalne, rozdział 1, Warszawa: Municipium Francisco Kjellberg (1997) Zmieniające się wartości samorządu, [w:] Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, Warszawa: Brytyjski Fundusz Know How, Municipium P. Swianiewicz (2008) Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej [w:] E. Leś (red.) Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. 2 Partnerstwo we współczesnych koncepcjach polityki lokalnej rola partnerstwa i kapitału społecznego w koncepcjach lokalnego rozwoju gospodarczego, koncepcje zarządzania sieciowego, rola społeczności lokalnej w modelach władzy lokalnej Forma zajęć: wykład Według wielu badań, od umiejętności współdziałania społeczności lokalnej zależą długofalowe perspektywy rozwoju. Badania te nawiązują do koncepcji kapitału społecznego (a dokładniej, pewnych odmian tego kapitału, najczęściej określanych jako kapitał pomostowy). Najsławniejszą w tym nurcie jest praca Putnama o sprawności samorządu regionalnego i rozwoju gospodarczym we Włoszech udowadniająca, że to różnice w kapitale społecznym są głównym czynnikiem oddziałującym tak na sprawność instytucji samorządowych, jak i na poziom rozwoju gospodarczego. Rezultaty Putnama znajdują potwierdzenie w wielu innych badaniach, na przykład wskazujących, że poziom zaufania i umiejętności współdziałania mają szczególne znaczenie dla innowacyjnych działów gospodarki. Do podobnych wniosków prowadziły niektóre badania prowadzone w Polsce. Skoro tak, to ważnym elementem polityki władz lokalnych powinno być wsparcie insty-

52 Moduł 1 52 Paweł Swianiewicz tucji społeczeństwa obywatelskiego (w tym organizacji pozarządowych), których istnienie przyczynia się do rozwoju kapitału społecznego. Rozwijanie współpracy pomiędzy władzą samorządową a różnymi przedstawicielami społeczności lokalnej może się więc przyczyniać nie tylko do umocnienia demokracji lokalnej czy też do poprawienia efektywności realizowanych polityk, ale może mieć też długotrwały, pozytywny wpływ na rozwój ekonomiczny (nawet kiedy nie odnosi się bezpośrednio do gospodarki). Partnerstwo pojawia się też w większości współczesnych teorii polityki lokalnej. W teorii reżimów C. Stone a pojawia się rozróżnienie między dwoma rodzajami władzy politycznej: power over ( weberowską władzą nad, czyli możliwością wydawania poleceń, narzucania swojej woli innym poprzez hierarchię władzy) i power to ( władzą ku, wpływem potrzebnym do osiągnięcia czegoś). Stone stwierdza, że większe znaczenie ma ten drugi rodzaj władzy, bo on decyduje o zdolności do realizacji formułowanych celów. Power to w oczywisty sposób zakłada łączenie zasobów różnych aktorów, które musi odbywać się w oparciu o dobrowolne i zazwyczaj nieformalne porozumienia. A zatem podstawowym sposobem działania skutecznej władzy lokalnej musi być rządzenie poprzez partnerstwa, najczęściej (choć nie wyłącznie) z aktorami wywodzącymi się ze społeczności lokalnej. Do rządzenia poprzez partnerstwa nawiązuje także koncepcja przejścia od tradycyjnego samorządu terytorialnego do nowoczesnego zarządzania lokalnego (from local government to local governance). Dla Petera Johna zarządzanie lokalne (local governance) to elastyczny model podejmowania decyzji oparty o luźne po wiązania poziome pomiędzy różnymi aktorami (publicznymi i prywatnymi). Z kolei według G. Stokera jest to system zarządzania, w którym granice między organizacjami, publicznym i prywatnym sektorem zacierają się istotą są interaktywne relacje między instytucjami rządowymi i pozarządowymi (w tym prywatnymi). W ostatnich latach coraz częściej mówi się wręcz o sieciach zarządzania (governance networks), które są uważane za jeden z najważniejszych wyróżników współczesnej polityki lokalnej (i nie tylko lokalnej), która doczekała się własnego działu rozbudowanych teoretycznych modeli. Sørensen i Torfing definiują governance networks jako: 1. stosunkowo stabilną, poziomą współpracę współzależnych od siebie, ale organizacyjnie autonomicznych aktorów, 2. kontaktujących się ze sobą poprzez negocjacje, 3. które to negocjacje odbywają się w ramach wspólnych ram normatywnych, poznawczych i regulacyjnych, 4. która to współpraca ma charakter samoregulujący, 5. która przyczynia się do realizacji celów o charakterze publicznym. Lektura obowiązkowa: P. Swianiewicz, U. Klimska, A. Mielczarek (2004) Nierówne koalicje: liderzy miejscy w poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Warszawa: Scholar, rozdział 2.1. P. Swianiewicz (2005) Nowe interpretacje teoretyczne polityki miejskiej, Studia Regionalne i Lokalne nr 4, s P. Swianiewicz (2008) Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej [w:] E. Leś (red.) Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

53 Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej Lektura uzupełniająca: R. Putnam (2005) Demokracja w działaniu, Kraków: Znak. P. Swianiewicz, J. Łukomska (2004) Władze samorządowe wobec lokalnego rozwoju gospodarczego; które polityki są skuteczne?, Samorząd Terytorialny nr 6/2004, s Udział społeczności lokalnej w zarządzaniu rozwojem lokalnym teoria i praktyka 53 Moduł 1 Formy udziału społeczności lokalnej, drabina partycypacji, potencjalne korzyści i zagrożenia wiążące się z szerokim udziałem społeczności lokalnej, problemy partycypacji społecznej w zarządzaniu jednostkami samorządowymi w Polsce, przykłady partnerstw w zarządzaniu rozwojem w Polsce Forma zajęć: wykład, a następnie dyskusja na temat korzyści i zagrożeń związanych z zwiększaniem udziału społeczności lokalnej w fomułowaniu i realizacji polityk lokalnych. Wykład Termin udział społeczności zakłada skupienie się raczej na roli grup, aniżeli poszczególnych jednostek. Interesować nas mogą zarówno grupy skupione wokół jakiegoś wspólnego interesu, jak i grupy organizowane przez wspólne miejsce zamieszkania lub prowadzenie działalności. Jednak mimo że uwaga skupiona jest na grupach, w praktyce partycypacja wymaga aktywności poszczególnych jednostek będących reprezentantami tych grup. Pojęcie udziału społeczności lokalnej łączy się zatem z pojęciem reprezentacji. Mówiąc o szerokiej partycypacji społecznej, zakładamy także aktywności obywateli wykraczającą poza akt głosowania. Trzy główne argumenty za taką aktywnością to: pomoc w edukacji obywatelskiej, zwiększenie rzeczywistej kontroli obywateli nad władzą, pomoc w tworzeniu identyfikacji społeczności lokalnej. W systemie tradycyjnie rozumianego samorządu zarządzającego w oparciu o zasady hierarchiczne przejawami partycypacji są takie działania, jak między innymi lobbowanie w jakichś sprawach, pisanie listów, petycji do władz lokalnych, organizowanie demonstracji, uczestnictwo w spotkaniach z władzami lokalnymi itp. Ale jeśli odwołamy się do pojęcia zarządzania lokalnego (local governance), partycypacja może obejmować także udział organizacji i instytucji, które są bezpośrednio wciągnięte w podejmowanie decyzji dotyczących spraw publicznych. W odróżnieniu od tradycyjnego modelu samorządu, partycypacja w zarządzaniu lokalnym może obejmować bezpośredni udział instytucji sektora prywatnego albo organizacji pozarządowych w ważnych decyzjach. Pojawiają się tutaj potencjalne zagrożenia. Czy taki udział nie stwarza zagrożenia z punktu widzenia demokratycznej legitymizacji? Dahl twierdził, że bezpośredni wpływ grup i poszczególnych obywateli na kształt decyzji może łamać podstawowe reguły demokracji przedstawicielskiej. W dodatku ludzie różnią się zasobami (czasu, wiedzy, finansowymi) i chcąc poszerzyć bazę społeczną decyzji możemy nieświadomie ograniczyć ją do

54 Moduł 1 54 Paweł Swianiewicz tych najbardziej wpływowych. Według V. Lowndess: Paradoksalnie rozszerzenie demokracji poprzez partycypację może zagrażać prawom obywateli W jaki sposób chronić interesy mniejszości w przypadku głośnej aktywności niektórych tylko grup? Jak można tworzyć długofalowe strategie skoro mechanizmy takie uruchamiają krótkowzroczne żądania? Jak można chronić interesy całego miasta, którym przeciwstawiane są interesy poszczególnych grup sąsiedzkich? Jak można uniknąć manipulacji elit skoro koszty organizacji petycji i kampanii wspierających dane interesy są bardzo znaczne?. Schmitter uważa, że władza przedstawicielska (w naszym przypadku rada miasta lub prezydent) powinna najpierw starać się rozwiązywać problemy w sposób tradycyjny (hierarchiczny), który uwzględnia mechanizmy demokratycznej, wyborczej legitymizacji. Odwoływanie się do zawierania koalicji i dopuszczanie innych aktorów do bezpośredniego wpływu na decyzje jest uzasadnione tylko wtedy, gdy tradycyjne metody zawodzą. Rozwiązanie jakie sugerują Klausen i Sweeting odwołuje się do rozróżnienia między poszczególnymi etapami tworzenia i realizacji polityk. Ogólny cel powinien być zawsze sformułowany i zaakceptowany przez instytucje demokracji przedstawicielskiej, ale podejmując bardziej szczegółowe decyzje dotyczące sposobów realizacji tego celu możemy dopuścić większy udział innych aktorów (między innymi sektora prywatnego). Przy takim rozwiązaniu podstawowy warunek legitymizacji wyborczej nie będzie złamany, nawet jeśli w dalszych etapach partycypacja jest selektywna, a demokratycznie wybrane organy władzy nie mają hegemonicznej pozycji przy podejmowaniu decyzji. Mówiąc o różnych formach partycypacji można odwołać się do koncepcji drabiny partycypacji (Arnstein), która odwołuje się do intensywności i wpływu partycypacji na faktycznie podejmowane decyzje. Drabina partycypacji w zarządzaniu jednostką lokalną Styl zarządzania INTERAKTYWNY Wspomaganie Samorząd udziela wsparcia (czas, pieniądze, wiedza) Współpraca Samorząd współpracuje z innymi organizacjami na równych zasadach Delegacja Samorząd przekazuje uprawnienia do podejmowania pewnych decyzji czy realizacji polityki Rola uczestnika członka społeczności lokalnej Inicjator Współpracownik, partner Współdecydujący Przykłady Holenderskie Stowarzyszenie Bezpieczeństwa na Drodze pracuje ze szkołami. Samorządy oferują wsparcie dla tej inicjatywy. Wspólny program realizowany z developerem prywatnym. Organizacja pozarządowa (np. zajmująca się pomocą bezdomnym) otrzymuje środki od samorządu na wykonywanie zadania, za które odpowiada samorząd.

55 Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej Uczestnictwo Samorząd prowadzi szeroką dyskusję nad sposobami rozwiązywania pewnych problemów. Jej uczestnicy mogą samodzielnie definiować problem i sugerować różne rozwiązania NIEINTERAKTYWNY Konsultacja Samorząd prowadzi konsultacje na temat proponowanego rozwiązania przedstawiając ograniczoną ilość dopuszczalnych opcji Otwarty styl autorytarny Samorząd formułuje swoje polityki w sposób niezależny. Przekazuje informacji mieszkańcom przekonując ich do proponowanych rozwiązań Zamknięty styl autorytarny Samorząd podejmuje decyzje i nie stara się o nich informować Konsultant Osoba konsultowana Odbiorca przekazywanych informacji Brak Samorząd zastanawia się w jaki sposób wykorzystać jakiś teren. Czy ma być on przeznaczony na rekreację, budownictwo mieszkaniowe itp. Mieszkańcy proszeni są o zgłaszanie sugestii w tym zakresie. Samorząd przedstawia plan wykorzystania jakiegoś terenu. Mieszkańcy mogą się na jego temat wypowiedzieć. 55 Samorząd podejmuje decyzję o nowym systemie segregacji odpadów i informuje o nim mieszkańców. Prowadzi kampanię informacyjną zachęcając do wzięcia udziału. Moduł 1 Z badań wynika, że postawa bardzo wielu samorządów lokalnych w Polsce najbardziej przypomina to, co w tabeli 2 określa się mianem otwartego stylu autorytarnego. Komunikacja z obywatelami rozumiana jest jako polityka informacyjna samorządu jednostronny kanał przekazywania informacji o zamierzeniach i działaniach samorządu. Rzecz jasna nie oznacza to, że sytuacja ta ma miejsce we wszystkich samorządach i realizowanych projektach i to właśnie zagadnienie ma być osnową ćwiczenia następującego po wykładzie. Ćwiczenie: Ćwiczenie polega na wskazaniu przez uczestników przykładów szczebli na drabinie partycypacji we własnej gminie. W dalszej części dyskusja na temat dominującego w polskich samorządach modelu partycypacji w nawiązaniu do drabiny Axelroda. Uczestnicy zastanowią się także, czy zawsze wyższy stopień na drabinie partycypacji jest pożądany? Lektura obowiązkowa: P. Swianiewicz, U. Klimska, A. Mielczarek (2004) Nierówne koalicje: liderzy miejscy w poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Warszawa: Scholar, rozdziały 2.3., 6 i 7. A. Wiktorowska (2000) Komunikacja i współpraca sektorów w gminie, Warszawa: Municipium. P. Swianiewicz (2008) Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej [w:] E. Leś (red.) Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

56 Moduł 1 56 Lektura uzupełniająca: Paweł Swianiewicz P. Swianiewicz (2001) Życzliwa obojętność: władze lokalne i reforma samorządowa w oczach opinii publicznej w krajach Europy Środkowej, Warszawa: LGI-OSI i EUROEG, Uniwersytet Warszawski. G. Skąpska (1998) Opiekuńczość czy solidarność? Obywatelskie formy współpracy z władzami lokalnymi, Kraków: Międzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji. 4 Udział społeczności lokalnej w zarządzaniu rozwojem lokalnym teoria i praktyka c.d. Forma zajęć: dyskusja Ta część zajęć poświęcona będzie dyskusji nt. konkretnych przykładów próby budowy partnerstw na rzecz rozwoju. Możliwe przykłady mogą pochodzić z doświadczeń uczestników kursu, a w razie ich braku można sięgnąć do przykładów opisywanych w zalecanej literaturze (Wiktorowska 2000, Swianiewicz, Klimska, Mielczarek 2004). Krótki opis możliwych do wykorzystania przykładów (szczegóły w zalecanej literaturze): 1. Poznań program rewitalizacji ulicy Półwiejskiej Zmniejszająca się atrakcyjność i wyludnianie się centrum miasta stanowi problem zarówno dla władz miasta (utrata dochodów podatkowych, pogarszanie się wizerunku miasta) jak i dla przedsiębiorców (przenoszenie się handlu do centrów handlowych na obrzeżach lub nawet poza granicami miasta). Inspirowani przykładami z zagranicy przedsiębiorcy i kupcy postanowili aktywnie przeciwdziałać temu zjawisku poprzez wzrost atrakcyjności turystycznej i handlowej części Starego Miasta. Projekt był możliwy do realizacji tylko we współpracy i taka współpraca została nawiązana. Przedsiębiorcy pokryli część kosztów, a miasto wzięło na siebie koordynacje organizacyjną i remont infrastruktury pod ulicą. Samodzielne zrealizowanie przez przedsiębiorców byłoby niemożliwe zarówno z przyczyn finansowych, jak i organizacyjnych. Z punktu widzenia miasta w trakcie realizacji pojawiły się trudności polityczne część radnych i mediów lokalnych (a co za tym idzie opinia publiczna) zaczęła podejrzewać, że projekt służy bardziej dużemu inwestorowi prywatnemu niż miastu. Przekonanie krytyków o potrzebie projektu nie byłoby możliwe bez aktywnej postawy środowiska przedsiębiorców. Postawa przedsiębiorców pomogła rozwiązać problem legitymizacji projektu. Projekt jest przykładem udanego wysiłku w kierunku partnerskiej realizacji zamierzeń rozwojowych, choć partnerstwo to miało także swoje słabości (szczupłość zasobów środowiska przedsiębiorców, kłopoty z legitymizacją udziału dużych partnerów prywatnych, słabość polityki informacyjnej samorządu). Posługując się omówioną na poprzednich zajęciach drabiną partycypacji, można powiedzieć, że w różnych etapach projekt polegał na uczestnictwie, a w innych na współpracy miasta z partnerem społecznym. 2. Ostrów Wielkopolski strategia rozwoju miasta Strategia rozwoju przygotowywana była przy pomocy ekspertów zewnętrznych (z Akademii Ekonomicznej w Krakowie) metodą partycypacyjną powołano szeroki ko-

57 Rola społeczności w koncepcjach polityki lokalnej mitet zawierający min. przedstawicieli przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, pracujących nad kształtem strategii. Na tym etapie udało się uzyskać poziom uczestnictwa (a więc najniższy szczebel spośród interaktywnych stylów zarządzania w drabinie Arnsteina) partnerów społecznych. Jednak etap wdrażania przypominał raczej styl autorytarny władze miasta nie chciały lub nie umiały odwoływać się do partnerów wywodzących się ze środowiska lokalnego, a po wyborach, kiedy doszło do zmiany na stanowisku prezydenta miasta mimo odmiennych deklaracji werbalnych realizacja strategii została w ogóle zarzucona. 57 Moduł 1 Pytania do dyskusji: Jakie były czynniki wpływające na sukcesy i niepowodzenia w realizowanych projektów? Jakie błędy popełnili liderzy lokalni? Co można było zrobić inaczej? Czy omawiane przykłady odbiegają (na korzyść lub na niekorzyść) od projektów realizowanych w gminach, z których pochodzą uczestnicy szkolenia? Lektura obowiązkowa: Jak w punkcie 3.

58

59 Cezary Miżejewski TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie Wykład/zajęcia dyskusyjne (ZO) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Moduł 1 OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu kluczowe pojęcia Praca semestralna: Przygotowanie wniosku według wzorów przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie o realizację zadania publicznego (dowolnej usługi społecznej). Celem zajęć jest zapoznanie studentów z problematyką usług społecznych w kontekście realizacji potrzeb lokalnych, politykami publicznymi w zakresie usług społecznych w Polsce, rolą gospodarki społecznej oraz kontekstem europejskim problematyki usług społecznych. Usługi, usługi społeczne, świadczenia społeczne, usługi użyteczności publicznej, działalność pożytku publicznego, polityka socjalna, integracja usług społecznych, gospodarka społeczna.

60 Moduł 1 60 Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Usługi społeczne w systemie polityki społeczno-gospodarczej (wykład 1,5h) Cezary Miżejewski 1.1. Usługi społeczne w polityce społecznej systematyka Zdefiniowanie pojęcia usług według nauk ekonomicznych i prawa administracyjnego; Cechy usług: nienamacalność usług, które w istocie są niematerialne tj. nieuchwytne w sensie fizycznym; nierozdzielność usługi od osoby świadczącej tę usługę; pełna zbieżność w czasie momentu wytworzenia i skonsumowania usługi; nietrwałość usługi wykluczająca możliwość ich zmagazynowania; ogromną różnorodność, która utrudnia lub wręcz uniemożliwia ich standaryzację i pomiar efektu. Miejsce usług społecznych w systematyce usług. Zdefiniowanie poprzez cechy szczególne (definicja dr Miroslawy Janoś-Kresło) działania, czynności skierowane na człowieka, których celem jest kształtowanie i wzbogacanie jego zasobów fizycznych i intelektualnych w wyniku których tworzy się kapitał ludzki lub poprzez umowne ustalenie dziedzin, które należy zaliczyć do usług społecznych, Usługa społeczna jako jedna z form świadczeń społecznych: służąca zaspokajaniu indywidualnych potrzeb jednostek, uzyskiwana bezekwiwalentnie, czyli nie będąca bezpośrednim wynagrodzeniem za pracę. Usługi społeczne jako element polityki społecznej państwa. Kategorie usług zaliczanych jako usługi społeczne Usługi społecznej a model polityki społecznej welfare pluralism Usługi społeczne jako element polityk społecznych w krajach europejskich. Różnice w realizacji usług społecznych z uwagi na różnice kulturowe i polityczne modele polityki społecznej Model liberalno-kolektwistywistyczny (świadczenia powszechne na poziomie podstawowym, słabo rozwinięty system publicznych usług socjalnych, duża rola rynku, znaczący udział organizacji gospodarki społecznej); Model socjaldemokratyczny (świadczenia powszechne na wysokim poziomie, wysoki poziom publicznych usług socjalnych, oddzielenie praw socjalnych od rynku, rosnąca rola organizacji gospodarki społecznej); Model konserwatywny (świadczenia oparte na gwarancjach ubezpieczeniowych, słabo rozwinięty system publicznych usług społecznych, silna rola sektora gospodarki społecznej i rynku); Model południowy (świadczenia oparte na zróżnicowanych gwarancjach ubezpie-

61 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie czeniowych, zróżnicowany system usług socjalnych (wysoki poziom dla starszych, niski dla rodzin). Specyfika rozwiązań w Polsce (dyskusja) Nowe zarządzanie usługami publicznymi Istotnym elementem zmieniającym funkcjonowanie usług publicznych, w tym usług społecznych, stanowi zapoczątkowany w USA i Wielkiej Brytanii program reform sektora publicznego, nazwanego nowym zarządzaniem publicznym (New Public Management). Koncepcja New Public Management traktuje jednostki administracji publicznej jako dostawcę specyficznych usług, a nie jako sformalizowane urzędy, wyko nu ją ce prawem przypisane, biurokratyczne działania. Podstawowe funkcje urzędów są ana lizowane prawie wyłącznie z punktu widzenia klienta, bądź zewnętrznego (oby wa tela), bądź wewnątrzadministracyjnego (innej jednostki publicznej, inne go urzę du, jednostki nadrzędnej). Przy tego typu koncepcjach pojęcie klienta i po ję cie usługi są pojęciami fundamentalnymi. Działania administracji zorien towane są wtedy na obywatela jako na odbiorcę usług i klienta, a władza pub liczna postrze ga na jest jako regulator dostępu do usług. Liczne i zróżnicowane strategie obejmują więc m.in.: prywatyzację (np. sprzedaż firmom prywatnym państwowych i samorządowych podmiotów zajmujących się dostarczaniem pewnych usług); rynki wewnętrzne (quasi-markets, czyli oddzielenie funkcji dysponenta środków publicznych od funkcji dostarczania usług społecznych oraz zasada kontraktowania, np. na podstawie konkurencyjnych przetargów); kontraktowanie usług publicznych i społecznych (tzn. władza publiczna płaci za usługi dla obywateli, których dostarczają inne sektory na podstawie umów czy kontraktów z niezależnymi podmiotami); tworzenie częściowo niezależnych od rządu instytucji publicznych (np. wiele funduszy celowych w Polsce ma taki charakter, chociażby FUS, PFRON); nowe formy regulacji (np. samoregulacja, kodeksy etyczne, akredytacja, certyfikacja); zarządzanie z uwzględnieniem wyników (performance management, mniejsze znaczenie ma przestrzeganie procedur, a większe realizacja głównych celów i misji, charakterystyczne bardziej dla sektora prywatnego niż publicznego). Nowe zarządzanie usługami społecznymi w takim systemie ma oczywiście swoje zalety i wady. Do zalet nowego zarządzania można zaliczyć redukcję kosztów, mniejsze zbiurokratyzowanie, zredukowanie czynności władzy publicznej do procesów regulacyjnych. Do wad należy zaliczyć ponoszenie kosztów transakcyjnych (monitorning, przetarg), zatrudnianie gorzej kwalifikowanych pracowników ze względów oszczędnościowych oraz pozorną oszczędność (początkowo atrakcyjne ceny są podwyższane w trakcie realizacji) Usługi społeczne w programowaniu polityki społecznej w Polsce W najistotniejszym obecnie dokumencie programowym Strategii Rozwoju Kraju, wstępnie zaakceptowanej przez Radę Ministrów w dniu 27 czerwca 2006 roku, określono iż głównym celem do 2015 roku jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Sformułowano też pięć głównych priorytetów. W priorytecie pierwszym, dotyczącym wzrostu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki zapowiedziano wsparcie dla rozwoju sektora usług polegającego m.in. na po- 61 Moduł 1

62 Moduł 1 62 Cezary Miżejewski budzaniu i stwarzaniu dogodnych warunków dla rozwoju usług, promujących działalność usługową na rynku międzynarodowym, jak też stymulowaniu rozwoju infrastruktury społecznej i ekonomicznej. Wskazano, iż w sferze usług społecznych (edukacja, zdrowie publiczne, systemy ubezpieczeń społecznych) będą przeprowadzane reformy rynkowe, lecz powinny one być tak przeprowadzone, aby nie prowadziły do obniżenia poziomu życia ogółu społeczeństwa. W priorytecie drugim, dotyczącym poprawy stanu infrastruktury technicznej i społecznej wskazano na rozwój infrastruktury usług społecznych, rozumianej zarówno jako infrastruktura fizyczna, jak i jakość świadczonych usług, służy kształtowaniu jakości kapitału ludzkiego. W priorytecie tym za istotne uznano: rozbudowę i modernizację infrastruktury edukacyjnej, w tym rozbudowę obiektów socjalno-bytowych (internatów, stołówek, świetlic) oraz usprawnienie systemu dowozu dzieci i młodzieży do szkół, systemów stypendialnych wychowania przedszkolnego. Wskazano, iż w celu poprawy jakości kształcenia konieczne jest opracowanie i wdrożenie skutecznego systemu oceny jakości pracy szkół i nauczycieli wraz z modyfikacją systemu awansu zawodowego w oświacie, która służyłaby promowaniu dobrego nauczania; wspieranie inwestycji podnoszących jakość świadczenia usług zdrowotnych (m.in. w nowoczesny sprzęt diagnostyczny, leczniczy i rehabilitacyjny) i ich dostępność dla wszystkich obywateli (m.in. poprzez sprawny system informacji i transportu); inwestowanie w obiekty służące świadczeniu usług społecznych dla osób starszych, niepełnosprawnych i dzieci oraz osób z problemami społecznymi (alkoholizm, narkomania). Według zapisów dokumentu pozwoli to podnieść dostępność usług społecznych i ich jakość oraz zmniejszyć skalę występującego w kraju zjawiska wykluczenia społecznego. W tym punkcie zwrócono również uwagę na wsparcie usług dla bezdomnych i stwarzanie warunków powrotu do samodzielności i aktywności zawodowej w tym pełny dostęp do usług edukacyjnych; wspieranie budowy i modernizacji obiektów kultury na poziomie lokalnym i regionalnym (w tym dla dzieci i młodzieży) oraz wspieranie działań na rzecz infrastruktury turystycznej. W priorytecie trzecim dotyczącym wzrostu zatrudnienia i podniesienia jego jakości wskazano potrzebę rozwoju usług rynku pracy, w tym pośrednictwa i poradnictwa zawodowego, jak również usług rehabilitacyjnych i zdrowotnych wspierających zatrudnianie i integrację osób niepełnosprawnych. W celu ułatwienia godzenia pracy z wychowywaniem dzieci wskazuje się na potrzebę rozwijania poradnictwa w tym rodzinnego mającego na celu wspieranie rozwoju najmłodszych dzieci, wspieranie podstawowych i alternatywnych form edukacji przedszkolnej. Wskazuje się tu na potrzebę zapewnienia powszechnego dostępu do taniej i dobrej jakościowo opieki nad dziećmi lub osobami zależnymi. W priorytecie czwartym dotyczącym budowy zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa pojawia się wskazanie promocji aktywnej polityki społecznej wymagającej zaangażowania środowisk lokalnych, jak i rozwoju sektora gospodarki społecznej. Zdaniem autorów strategii polityka integracji społecznej zależy w dużej mierze od inicja-

63 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie tyw obywatelskich, dialogu obywatelskiego, partycypacji społecznej. Warunki takie sprzyjają dynamicznemu rozwojowi usług społecznych prowadzących do integracji. Istotnym zadaniem jest budowa poczucia bezpieczeństwa socjalnego, związanego z poziomem i jakością usług zdrowotnych (w tym ratownictwa medycznego), usług pomocy społecznej oraz zabezpieczenia społecznego (renty, system emerytalny) 1. Dodatkowo zwraca się uwagę na potrzebę zbudowania kompleksowego systemu opiekuńczego, aktywizującego i integrującego osoby starsze w środowiskach lokalnych, zapobiegającego wykluczeniu tej grupy osób. W Krajowym Programie Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata z września 2006 roku, zapowiedziano uporządkowanie zasad partnerstwa publiczno-społecznego. W szczególności zapowiedziano: zdefiniowanie pojęcia usług społecznych użyteczności publicznej, ujednolicenie trybu kontraktowania zadań usług społecznych użyteczności publicznej, usprawnienie współpracy podmiotów publicznych i pozarządowych w realizacji zadań. Szczególnie istotna jest pierwsza kwestia, której celem jest wypracowanie jasnego modelu kontraktowania usług społecznych wraz z jasnym określeniem podmiotowego obszaru kontraktowania usług oraz zasadami pomocy publicznej, publicznych rekompensat finansowych i zamówień publicznych. W ramach regulacji prawnych działalności pożytku publicznego i gospodarki komunalnej ma nastąpić zdefiniowanie pojęcia usług społecznych użyteczności publicznej, które traktowane będą jako szczególna forma aktywności ekonomicznej na rzecz realizacji celów społecznych (nie nastawionej na zysk). Omówiona zostanie koncepcja roli sektora gospodarki społecznej w realizacji usług społecznych przewidziana w Krajowym Programie. 63 Moduł 1 Lektura obowiązkowa: M. Janoś-Kresło, Usługi społeczne w procesie przemian systemowych w Polsce, Warszawa 2005 Szkoła Główna Handlowa B. Rysz-Kowalczyk, Świadczenia społeczne, w: Leksykon polityki społecznej. Pod red. B. Rysz Kowalczyk, Warszawa 2002 IPS UW M. Grewiński, Wielosektorowa polityka społeczna w kierunku welfare plurlism, Polityka Społeczna 5/6 z 2006 r. Strategia Rozwoju Kraju Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna Lektura uzupełniająca: C. Miżejewski, Analiza wprowadzenia standaryzacji usług w organizacjach członkowskich WRZOS (poziom regionalny i centralny) oraz certyfikacji organizacji, w: Wiedza i Rozwój. Rola WRZOS w kształtowaniu polityki społecznej, Warszawa WRZOS Strategia Rozwoju Kraju, op.cit. s. 38.

64 Moduł Usługi społeczne kontekst polityk europejskich (wykład 0,5h) Cezary Miżejewski 2.1. Europejski model społeczny usługi użyteczności publicznej Usługi użyteczności publicznej jako kluczowy element europejskiego modelu społeczeństwa. Potwierdzenie przez Traktat WE miejsce usług użyteczności publicznej wśród wspólnych wartości Unii oraz ich rolę w promowaniu spójności społecznej i terytorialnej. Artykuł 16. Bez uszczerbku dla artykułów 73, 86 i 87 oraz zważywszy na miejsce, jakie usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym zajmują wśród wspólnych wartości Unii, jak również ich znaczenie we wspieraniu jej spójności społecznej i terytorialnej, Wspólnota i Państwa Członkowskie, każde w granicach swych kompetencji i w granicach stosowania niniejszego Traktatu, zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, które pozwolą im wypełniać ich zadania Usługi użyteczności publicznej społeczne usługi użyteczności publicznej Miejsce usług społecznych użyteczności publicznej w Programie Polityki Społecznej na lata (Europejska Agenda Społeczna, Komunikat o usługach społecznych użyteczności publicznej). Definicja usług socjalnych użyteczności publicznej Usługami tymi są: ustawowe i uzupełniające systemy zabezpieczenia społecznego o różnych formach organizacji (wzajemnych lub branżowych), pokrywające najistotniejsze z życiowych zagrożeń, w tym obejmujące zdrowie, podeszły wiek, wypadki przy pracy, bezrobocie, emeryturę i niepełnosprawność oraz inne podstawowe usługi świadczone bezpośrednio osobom fizycznym. Usługi takie, pełniące rolę zapobiegawczą i służące spójności społecznej, zapewniają zindywidualizowaną pomoc w społecznej integracji obywateli i gwarantują ich prawa podstawowe. Usługi społeczne charakteryzują się jedną z cech: działania zgodne z zasadą solidarności, wymuszoną szczególnie przez losowy charakter zagrożeń czy brak zrównoważenia wkładu i korzyści na poziomie jednostki; kompleksowy i zindywidualizowany charakter dostosowany do zróżnicowanych potrzeb, mający na celu zapewnienie podstawowych praw człowieka i ochronę najbardziej podatnych na zagrożenia; działalność nienastawiona na zysk, a skoncentrowana szczególnie na najtrudniejszych sytuacjach, często należąca do dziedzictwa historii; uczestnictwo wolontariuszy, dawanie wyrazu potencjału obywatelskiego; silne zakorzenienie w (lokalnej) tradycji kulturowej. Ta cecha często uzewnętrznia się w bliskim kontakcie między dostarczycielem i odbiorcą usług, umożliwiającym uwzględnienie szczególnych potrzeb tego ostatniego; niesymetryczna relacja dostawcy do odbiorcy usług, której nie można sprowadzić do normalnej relacji usługodawca konsument, i która wymaga udziału trzeciej, finansującej strony. Zakres usług socjalnych użyteczności publicznej Usługi społeczne (nie obejmujące według Komunikatu usług zdrowotnych i eduka-

65 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie cyjnych) zdaniem Komisji Europejskiej można zdefiniować wedle czterech kryteriów. W pierwszym rzędzie obejmują one pomoc osobom fizycznym w stawianiu czoła bezpośrednim życiowym wyzwaniom czy też kryzysom takim jak zadłużenie, utrata pracy, narkomania czy rozpad rodziny. Po drugie, zaliczają się do nich działania służące zapewnieniu zainteresowanym osobom społecznych umiejętności, koniecznych dla pełnej integracji (rehabilitacja, nauka języków dla imigrantów), a w szczególności użytecznych na rynku pracy (szkolenia zawodowe i reintegracja z rynkiem pracy). Usługi te są uzupełnieniem i podporą rodzin, w szczególności poprzez opiekę nad najmłodszymi i najstarszymi członkami społeczeństwa. Po trzecie, należą do nich działania służące zintegrowaniu osób o długoterminowych potrzebach wynikających z niepełnosprawności lub problemów ze zdrowiem. Po czwarte, zalicza się do nich mieszkalnictwo socjalne zapewniające mieszkania dla osób w niekorzystnym położeniu czy też mniej uprzywilejowanych grup społecznych. Niektóre z usług mogą oczywiście obejmować wszystkie cztery wymienione kategorie. Usługi społeczne obejmują pomoc dla osób fizycznych w czterech obszarach: pomocy i wsparcia w sytuacjach kryzysowych (zadłużenie, utrata pracy, narkomania czy rozpad rodziny); wsparcie na rzecz integracji społecznej i aktywizacji zawodowej (rehabilitacja, szkolenia, opieka nad osobami zależnymi); zintegrowanie osób o długoterminowych potrzebach (niepełnosprawność, choroba); mieszkalnictwo socjalne. Dyskusja nad usługami socjalnymi użyteczności publicznej Propozycje Komisji Europejskiej, Stanowisko Parlamentu Europejskiego, stanowisko Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego, stanowisko Europejskiej Sieci Przeciw Ubóstwu (EAPN) Dyrektywa usługowa a społeczne usługi użyteczności publicznej Projekt Dyrektywy Bolkensteina i jej wpływ na rozwój usług kwestia zakazu dyskryminowania usług ze względu na formę prawną (zagrożenie dla organizacji społecznych, kwestia wyłączenia z obszaru dyrektywy niektórych usług o charakterze społecznym); Debata europejska i udział organizacji gospodarki społecznej (wpływ dyskusji i działań organizacji) Europejska polityka społeczna a usługi społeczne (Otwarta Metoda Koordynacji w zakresie integracji społecznej opieki długookresowej) czym jest otwarta metoda koordynacji i działania Polski w ramach OMC. rola otwartej metody koordynacji dla gospodarki społecznej w usługach społecznych (integracja społeczna, ochrona zdrowia, usługi długookresowe Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna ) Europejskie dyskusje implikacje dla usług społecznych w Polsce Przyszłość usług nieekonomicznych i usług społecznych; Kwestia pomocy publicznej i zamówień publicznych a rozwiązania polskie. 65 Moduł 1

66 Moduł 1 66 Lektura obowiązkowa: Cezary Miżejewski D. Jarre, Europejski model społeczny i usługi socjalne użyteczności publicznej. Możliwości dla sektora gospodarki społecznej w: Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym. Red. Naukowa Ewa Leś i Małgorzata Ołdak. Tom 2 Zeszytów Gospodarki Społecznej, Warszawa Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie Agendy Społecznej z 9 lutego 2005 roku KO- M(2005)33 Komunikat Komisji Europejskiej Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego: Usługi socjalne użyteczności publicznej w Unii Europejskiej KOM(2006) Analiza. Dyrektywa dotycząca usług: instrukcja obsługi. Tekst na stronie Parlamentu Europejskiego FCS /default_pl.htm Lektura uzupełniająca: Janusz Gałęziak, Standardy jakości usług organizacji socjalnych. Perspektywa europejska (analiza na zlecenie WRZOS) Thomas Fritz, Przekształcanie Europy w specjalną strefę ekonomiczną, Berlińska Grupa Robocza do spraw Środowiska i Rozwoju BLUE 21), Lipiec Usługi społeczne w Polsce kontekst prawny (wykład 1,5h) 3.1. Konstytucja jako źródło prawa zadań publicznych zasada pomocniczości umacniająca uprawnienia obywateli i ich wspólnot. (Preambuła); uczestnictwo samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną cześć zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (Art. 16 ust. 2); wykonywanie zadań publicznych przez samorząd terytorialny nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych (art. 163); zadania własne samorządu publicznego służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej (art. 166, ust. 1); zadania zlecone przez ustawę jednostkom samorządu terytorialnego jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, (art.. 166, ust. 2); 3.2. Usługi użyteczności publicznej realizowane przez samorządy terytorialne Samorząd terytorialny w zakresie realizacji usług użyteczności publicznej w tym usług społecznych, postrzegany jest w dwojakiej roli: organizatora usług, podmiotu stymulującego rozwój usług społecznych na swoim terenie. Zgodnie z ustawodawstwem organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego postanawiają o:

67 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie 1) wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej, w tym możliwości zlecenia usług 2) wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego Definicja usług użyteczności publicznej Zadaniami użyteczności publicznej, w rozumieniu ustawy o samorządzie gminnym, są zadania własne gminy, określone w ustawie, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych Zakres zadań użyteczności publicznej (usługi społeczne) Wśród określonych ustawowo dwudziestu zadań użyteczności publicznej jest kilkanaście, które spełniają definicję usług społecznych: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze, gminne budownictwo mieszkaniowe, edukacja publiczna, kultura, w tym biblioteki gminne i inne instytucje kultury oraz ochrona zabytków i opieka nad zabytkami, kultura fizyczna i turystyka, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe, polityka prorodzinna, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, współpracy z organizacjami pozarządowymi Zadania pożytku publicznego Działalność pożytku publicznego, czyli działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Rozbieżności i obszary wspólne pomiędzy zadaniami użyteczności publicznej i zadaniami pożytku publicznego. Zasady współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi w sferze pożytku publicznego a administracją publiczną Zasady zlecania zadań publicznych (usług społecznych) Zgodnie z obowiązującym prawem samorząd gminny przy wykonywaniu swoich zadań ma możliwość korzystania z różnych instrumentów prawnych, przewidzianych przez prawo publiczne i prywatne. Co do zasady, prawo przyznaje mu swobodę decydowania o sposobie i formie wykonywania zadań własnych. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, w celu wykonywania zadań, gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi. Problem zlecania reguluje bardziej precyzyjnie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, określający, iż jednostki samorządu terytorialnego a więc i gmina mogą powierzać wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych z uwzględ- 67 Moduł 1

68 Moduł 1 68 nieniem przepisów o finansach publicznych lub, odpowiednio, przepisów o zamówieniach publicznych i przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Dobre praktyki legislacyjne: Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. z 2007 r. nr 181, poz. 1292) dotycząca m.in. alternatywnych przedszkoli. Lektura obowiązkowa: Konstytucja RP; ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych; ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej; ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. zamówieniach publicznych; ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym. Cezary Miżejewski Lektura uzupełniająca: Emilia Denek, Rola samorządu terytorialnego w świadczeniu usług społecznych w: Usługi społeczne w gospodarce samorządu terytorialnego w Polsce. Pod red. E.Denek, AE w Poznaniu, Poznań Przykłady usług społecznych w polityce społecznej (wykład 1h, warsztaty 2h) 4.1. Diagnozowanie potrzeb i planowanie usług Diagnoza potrzeb w usługach społecznych odpowiada na pytanie jak jest w celu skutecznego przekształcania rzeczywistości. Narzędzia diagnozy (badania, statystyka, wskaźniki). Przykłady diagnozy potrzeb na podstawie problematyki osób starszych (potrzeby socjalne, opiekuńcze, kulturalne, edukacyjne itp.). Wykorzystanie diagnozy do planowania systemu usług społecznych Standardy usług społecznych i jakość usług społecznych W zasadzie wszystkie systemy opierają się ma modelu akredytacji, czyli postępowania, w którym upoważniona jednostka wydaje formalne potwierdzenie, w którym oświadcza, że organizacja lub osoba są kompetentne do wykonywania określonych zadań. Można wyróżnić tu cztery rodzaje akredytacji: akredytacja administracyjna mająca charakter obligatoryjny decyzja właściwego organu zależna jest od spełnienia standardów, które są wyspecyfikowane w normie prawnej. Organ wydający zezwolenie ograniczony jest zapisami prawnymi określającymi, co dana jednostka powinna spełnić, a spełnienie standardów odbywa się na podstawie badania dokumentów oraz wizytacji lub oględzin. Taki tryb działania przewidziany jest w systemie pomocy społecznej. Jedyną możliwością organu wydającego zezwolenie w przypadku niepublicznych domów opieki, który zgodnie z oględzinami

69 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie nie daje gwarancji stałego zapewniania standardów, jest wydanie zezwolenia na czas określony; akredytacja jakościowa mająca charakter obligatoryjny decyzja lub zezwolenie właściwego organu zależne jest od opinii właściwej instancji akredytacyjnej powołanej w drodze przepisu. Taki charakter mają na przykład przepisy o szkolnictwie wyższym wskazujące rolę Państwowej Komisji Akredytacyjnej, przepisy o zawodzie pielęgniarki i położnej powołujące Krajową Radę Akredytacyjną Szkolnictwa Medycznego, do której zadań należy opiniowanie standardów kształcenia pielęgniarek i położnych, opracowywanie strategii akredytacyjnej dla szkół wyższych i wyższych szkół zawodowych, prowadzących kształcenie w zawodzie pielęgniarki lub w zawodzie położnej, zwanych dalej uczelniami, uwzględniającej kierunki rozwoju szkolnictwa wyższego, ustalanie przebiegu postępowania akredytacyjnego oraz opracowywanie metodologii postępowania w celu przeprowadzenia akredytacji; akredytacja jakościowa mająca charakter obligatoryjno-fakultatywny decyzja o uzyskaniu akredytacji ma charakter dobrowolny i upoważnia jednostkę akredytowaną do uzyskania pewnych uprawnień w danej dziedzinie. Akredytacja ta stosowana jest np. w systemie oświaty. Uzyskanie akredytacji w zakresie kształcenia ustawicznego upoważnia do prowadzenia uznawanych przez system oświaty kursów zawodowych i egzaminów kwalifikacyjnych, uznania zajęć w formach pozaszkolnych jako wymaganego prawem spełnienia obowiązku szkolnego. Akredytację przyznaje kurator po przeprowadzeniu oceny przez specjalny zespół akredytacyjny; akredytacja jakościowa mająca charakter fakultatywny decyzja o uzyskaniu akredytacji ma charakter dobrowolny i ma na celu wyłącznie staranie się o podwyższanie jakości. W systemie oświaty w ten sposób można uzyskać akredytację dla placówek doskonalenia nauczycieli. Innym przykładem jest możliwość uzyskania certyfikatu akredytacyjnego przez zakład opieki zdrowotnej przyznawany przez powołaną w drodze ustawy Radę Akredytacyjną. Realizacja standardów administracyjnych podlega kontroli administracji rządowej. Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca o samorządzie gminnym organami nadzoru są Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa. Podobnie jest w przypadku samorządu powiatowego i wojewódzkiego. Inne rodzaje akredytacji kontrolowane są przez te instytucje, który akredytowały jednostkę Usługi społeczne w pomocy społecznej: Praca socjalna jako szczególna i podstawowa usługa pomocy społecznej; Praca socjalna jako profesjonalna pomoc w kierunku wzmocnienia lub odzyskania zdolności adresatów pomocy w optymalnym funkcjonowaniu oraz tworzeniu sprzyjających ku temu warunków społecznych: praca indywidualna ze świadczeniobiorcą lub/i jego rodziną; środowiskowa praca socjalna; Usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze, domy pomocy społecznej, domy dziennego pobytu; System opieki nad dzieckiem i rodziną; 69 Moduł 1

70 Moduł 1 70 Cezary Miżejewski Nowy system usług oddziaływania w systemie pomocy i integracji społecznej (usługi aktywnej integracji (usługi aktywizacji zawodowej, usługi aktywizacji edukacyjnej, usługi aktywizacji zdrowotnej, usługi aktywizacji społecznej). Brak jest kompleksowych regulacji dotyczących nieformalnej opieki nad dziećmi. Uregulowane zostały jedynie formy innych form wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku od 3 do 5 lat od 1 stycznia 2008 r., które maja stanowić uzupełnienie sieci przedszkoli. Niezbędne jest ukierunkowanie działań systemowych w stronę rodzin w miejscu zamieszkania mające na celu: rozwój usług opiekuńczych (godzenie życia zawodowego z rodzinnym) rozwój poradnictwa rodzinnego Dobra praktyka: Spółdzielnia Socjalna Pomocna Dłoń z Bystrzycy Kłodzkiej usługi opiekuńcze i socjalne Usługi edukacyjne Najpowszechniejszą ze wszystkich usług, wspartą konstytucyjnym obowiązkiem z jej korzystania jest edukacja. Obok ochrony zdrowia należy również do najbardziej kosztownych. Art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej stanowi, że: Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. Problematyka usług przedszkolnych, Szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, Placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, Działania wspierające: poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, Nowy kierunek rozwoju Jednostki kształcenia ustawicznego. Dobra praktyka: Program Mała Szkoła realizowany przez Federację Inicjatyw Oświatowych Usługi społeczne w polityce rynku pracy: Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do podstawowych usług rynku pracy zalicza się: pośrednictwo pracy, usługi EURES, poradnictwo zawodowe i informację zawodową, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, organizację szkoleń. Wymagana forma prawna (przy zlecaniu usług): agencja zatrudnienia instytucja szkoleniowa organizacja pozarządowa związek zawodowy lub organizacja pracodawców jednostka samorządu terytorialnego

71 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie Lektura obowiązkowa: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty G. Wdowiak, Spółdzielnia socjalna Pomocna Dłoń z Bystrzycy Kłodzkiej, w: Z teorii i praktyki gospodarki społecznej. red. naukowa E. Leś i M. Ołdak, Tom 1 Zeszytów Gospodarki Społecznej, Warszawa Moduł 1 Lektura uzupełniająca: C. Miżejewski, Analiza wprowadzenia standaryzacji usług w organizacjach członkowskich WRZOS (poziom regionalny i centralny) oraz certyfikacji organizacji, w: Wiedza i Rozwój. Rola WRZOS w kształtowaniu polityki społecznej, Warszawa WRZOS 2006 J. Staręga-Piasek, Rola i miejsce usług społecznych w: Szanse na wzrost dzietności jaka polityka rodzinna? Pod red. I. Wóycickiej, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Gdańsk Tworzenie standardów usług społecznych w oparciu o doświadczenia duńskie, w: Pismo Samopomocy POMOST z 2002 r. H.Sochacka-Krysiak, R.Małkowska, Usługi społeczne w jednostkach samorządu terytorialnego, w: Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym. Pod red. A.Zalewskiego, Warszawa 2005 SGH Magdalena Marszałkowska, Standardy pracy socjalnej, Warszawa, maj Integracja usług społecznych (wykład 1h) 5.1. Kierunki integracji usług społecznych: Integracja programowa co oznacza stworzenie spójnego systemu programowania i ewaluacji polityki społecznej jako wspólnego zadania władz publicznych, Integracja projektowa poprzez wbudowanie mechanizmów stymulujących uzgadnianie pomiędzy rządem, województwami, powiatami i gminami kwestii dotyczących projektów oraz finansowania programów krajowych, regionalnych i lokalnych, Integracja informacyjna poprzez zbudowanie zintegrowanego systemu informatycznego pomiędzy sferą zabezpieczenia społecznego a sferą rynku pracy, umożliwiającego skuteczny przepływ informacji o beneficjentach, partnerach i usługach systemu służb społecznych Integracja programowa: określona w 2003 roku w ustawie o pomocy społecznej (obligatoryjność zintegrowanych gminnych i powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych);

72 Moduł 1 72 Cezary Miżejewski rok 2006: strategie w/w posiada 40,5% gmin, 63,5% powiatów (dane Klon/Jawor); projekt nowej regulacji porządkujący system programowania ustawa o zasadach prowadzenia polityki społecznej Integracja projektowa wymiar systemowy: Integracja usług pomocy społecznej oraz usług służb zatrudnienia (integracja międzysektorowa); Integracja usług na rzecz aktywnego włączenia w systemie pomocy społecznej (integracja wewnątrz sektorowa); Integracja usług pomocy społecznej oraz usług zdrowotnych w opiece długoterminowej (integracja nieudana); Integracja usług socjalnych realizowanych przez sektor publicznych i sektor społeczny (integracja horyzontalna) Integracja projektowa nieudana ochrona zdrowia a pomoc społeczna: Walka o odrębność systemów i zasad finansowania (domy pomocy społecznej i zakłady opiekuńczo-lecznicze); zaszłości starego systemu; Brak spójności działań niejasność kosztów, zasad usług, standardów jakości; Projekty pilotażowe PHARE/ Centra Usług Socjalnych; Nowa jakość: Prace zespołu międzyresortowego, rola Otwartej Metody Koordynacji Integracja programowa dobra praktyka: Realizowana przez Megapartnerstwo Koalicja Łamania Oporów Społecznych KŁOS w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL; Celem jest zbudowanie zintegrowanego systemu usług dla osób chorujących psychicznie, który obejmuje działania terapeutyczne, środowiskowe oraz aktywizację zawodową; Stanowi zintegrowany system usług obejmujący: Model wsparcia osób po kryzysie psychicznym w społeczności lokalnej, Model MORS Międzyresortowy Ośrodek Rehabilitacji Socjopsychiatrycznej, model umożliwiający osobom z problemami zdrowia psychicznego start na konkurencyjnym rynku pracy i edukacji oraz model funkcjonowania przedsiębiorstwa społecznego. Lektura obowiązkowa: Uzasadnienie do poselskiego projektu ustawy o zasadach prowadzenia polityki społecznej pl/proc5.nsf/opisy/1548.htm Lektura uzupełniająca: Strona Megaparterstwa KŁOS Materiały z Europejskiej Konferencji o Integracji Usług Socjalnych Rady Europy i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej RP (14 15 czerwca 2007 r.)

73 Diagnoza potrzeb w dziedzinie wybranych usług społecznych a polityka państwa w tym zakresie 6 Polityki usług społecznych w Polsce możliwości absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego (wykład 1,5h) 6.1. Możliwości realizacji usług społecznych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego, przewiduje rozwój usług w trzech kierunkach: w zakresie zwiększania dostępu do zatrudnienia przewiduje się rozwój usług opiekuńczych służących godzeniu pracy zawodowej z wychowywaniem dzieci; z zakresie integracji społecznej wspieranie i rozwój usług na rzecz społeczności lokalnej i usługi w zakresie opieki służących poprawie możliwości zatrudnienia; w zakresie kapitału ludzkiego wspierania reform systemów edukacji i szkoleń w celu rozwijania zdolności do zatrudnienia, lepszego dopasowania kształcenia ogólnego i zawodowego Program Operacyjny Kapitał Ludzki Całość wydatków Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce została objęta Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, który został wstępnie przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 31 maja 2006 roku. Na szczególną uwagę zasługują: Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet VII Promocja integracji społecznej Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach 6.3. Priorytet VII Promocja integracji społecznej przykład potencjału dla usług społecznych: Usługi pomocy społecznej w projektach systemowych; Usługi pomocy społecznej w projektach konkursowych; Inicjatywy lokalne w zakresie integracji społecznej (nowa formuła działań). 73 Moduł 1 Lektura obowiązkowa: Program Operacyjny Kapitał Ludzki Lektura uzupełniająca: Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999 (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 210/12 z 31 lipca 2006 roku).

74 Moduł 1 74 UWAGI: 1. Wykładowca może zadecydować, czy zachować proponowany powyżej porządek prezentowania zagadnień, czy zmienić go, przystosowując go do grona odbiorców. 2. Minimum programowe: pkt. 1, 2, 3 (całe), 4.1, 4.2, 4.3, 5 (cały). Polecane strony: Cezary Miżejewski

75 Moduł 2 Zarządzanie podmiotami gospodarki społecznej

76

77 Przemsyław Radwan-Röhrenschef TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski Wprowadzenie do zarządzania podmiotami gospodarki społecznej Wykład/zajęcia dyskusyjne (ZO) Praca semestralna Celem zajęć jest pokazanie uczestnikom całego obszaru zarządzania podmiotami gs. Zajęcia nie tyle mają przygotowywać do poszczególnych aspektów zarządzania, co ukazać złożoność problematyki i zależności, jakie pomiędzy poszczególnymi sferami zarządzania powstają. Zajęcia maja też na celu pokazanie specyfiki zarządzania podmiotami gs polegającej na partycypacji zespołu w podejmowaniu decyzji, a także na częstym istnieniu kilku różnych grup tworzących organizację zatrudnieni, członkowie organizacji i wolontariusze, a także przedstawiciele instytucji partnerskich. Najważniejszym elementem zajęć jest jednak ukazanie roli misji podmiotu gospodarki społecznej w zarządzaniu i jej wpływ na poszczególne jego sfery. Kompetencje uczestnika zajęć: Tworzenie modelu zarządzania podmiotem gs Umiejętność zarządzania podmiotem o specyficznej misji przedsiębiorczości społecznej Umiejętność identyfikowania i zarządzania kapitałem społecznym firmy gs Moduł 1 Moduł 2 Kluczowe pojęcia Zarządzanie, przywództwo, zespół, misja, public relations, zasoby ludzkie, promocja, rzecznictwo, planowanie

78 78 Przemysław Radwan-Röhrenschef Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Wprowadzenie do zarządzania Moduł 2 zarządzanie a organizacja główne nurty naukowe zarządzanie, nurt administracyjny, human relations, podejście systemowe, gra i równowaga organizacyjna, nowa fala i postmodernizm kultura organizacyjna struktury organizacyjne planowanie Lektura obowiązkowa: Barbara Rysz-Kowalczyk, Podstawy zarządzania. Ewolucja pojęć teoretycznych, w: E. Leś (red.) Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Zarządzanie red. Koźmiński PWN 1996 i kolejne P.F. Drucker, Zarządzanie organizacją pozarządową. Teoria i praktyka, BORDO Obszary zarządzania w podmiotach gospodarki społecznej misja przenikanie misji w podmiotach gs zasoby ludzkie wewnątrz i wokół instytucji majątek finanse, infrastruktura i inne zarządzanie ryzykiem zarządzanie jakością relacje z otoczeniem partnerstwa działalność podstawowa biznes plan komunikacja podmiot prawny spółdzielnia, stowarzyszenie, fundacja Lektura obowiązkowa: Ken Blanchard, Zarządzanie przez wartości, Studio Emka 1998 Anna Kwiatkiewicz, Szkic o zarządzaniu w organizacjach pozarządowych w: Trzeci Sektor nr 1, Tomasz Białas, Zarządzanie organizacją non-profit na przykładzie fundacji (praca doktorska). 3 Zarządzanie zasobami ludzkimi od selekcji do rozwoju historia zarządzania potencjałem społecznym

79 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 79 rekrutacja, monitoring, motywacja, rozwój pracowników role naturalne vs role formalne motywacja A. Maslow, F. Herzberg procesy decyzyjne budowa zespołów systemy oceny, motywacji i wynagradzania Lektura obowiązkowa: B. Kowalczyk, P. Jordan, Budowanie zespołu, Warszawa 1996 C. Oyster Grupy, Zysk i spółka Poznań Przywództwo Style przywództwa Rozwój umiejętności przywódczych Przywództwo formalne i nieformalne Przywództwo służebne wg Blancharda Moduł 2 Lektura obowiązkowa: Ken Blanchard, Przywództwo wyższego stopnia, PWN Relacje z otoczeniem Podstawy public relations Rzecznictwo Promocja Radzenie sobie oporem i konfliktami w otoczeniu Narzędzia budowy wizerunku firmy Uwagi: Moduł zawiera: konspekt zajęć zawierający szczegółowy plan zajęć połączony ze spisem zagadnień, które warto poruszyć przy poszczególnych tematach, spis literatury dotyczącej problematyki. W konspekcie szerzej omówiono wybrane najistotniejsze zagadnienia zarządzania zasoby ludzkie, komunikacje inne zawarte są w kolejnych modułach. Tematyka modułu może być zawarta w wykładzie wprowadzającym do kursu Zarządzania podmiotami gospodarki społecznej, lub być rozwinięta do przedmiotu semestralnego lub 2 4 dniowego warsztatu umiejętnościowego.

80

81 Piotr Wołkowiński Territoires, Identités et Dévelopoements, Roubaix, Francja Reves (UE) TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) Aktywizacja społeczności lokalnej za pomocą procesu stałej i twórczej diagnozy Wykład/zajęcia dyskusyjne/wizyty studyjne/warsztaty FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu (ZO) Praca zaliczeniowa: Mieszkaniec aktorem swojego terytorium od jakich cech lokalnej społeczności jest uzależnione wytworzenie lokalnych energii twórczych. Którzy mieszkańcy posiadają te zasoby? Praca w grupach: przygotowanie i obronienie przed wykładowcą/ słuchaczami planu stałej twórczej diagnozy na podstawie jednego z obszarów pracy studentów. Działalność ta będzie oceniana z punktu widzenia urzeczywistnienia metody, wspólnie z przedstawicielem danego terytorium. Celem zajęć jest zapoznanie studentów z metodologią twórczej diagnozy terytorium, przekazanie umiejętności nt. przeprowadzenia poszczególnych jej etapów. Wartością dodaną powinna być zmiana własnej postawy, wszczęcie i wdrożenie procesu wyzwolenia lokalnych energii wśród mieszkańców. Proces ten jest stały i stanowi zasadniczą podporę metodologiczną do doprowadzenia zaangażowania się mieszkańców w działania na rzecz poprawy ich jakości życia i przyszłości danego obszeru. Moduł 2 Kluczowe pojęcia Kultura, terytorium, mieszkaniec, demokracja, partycypacja, odpowiedzialność, zdolność do zdystansowania się, wspólne działanie, wytworzenie w społeczeństwie wspólnoty sensu i działania

82 82 Piotr Wołkowiński Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Elementy teoretyczne twórczej diagnozy terytorium Moduł 2 Ogólne wprowadzenie do diagnozy w formie alternatywnej, jako sposób zdynamizowania społeczności lokalnej, biorąc pod uwagę inną interpretację tego kim jest mieszkaniec. Forma zajęć: wykład Omówienie kluczowych pojęć: 1. Gospodarka społeczna i kultura, czyli spojrzenie i działanie w sposób innowacyjny przy uznaniu znaczenia kultury dialogu, kultury krytycznego myślenia, kultury autentyczności i zaangażowania oraz kultury wolności, która stanowi warunek twórczych działań i odpowiedzialności. Forma zajęć: Dyskusja o wizji świata, uwarunkowana możliwością wprowadzania zmiany osobistej postawy każdego, 2. Terytorium, jako obszar żywy posiadający swą specyficzną charakterystykę (terytorium, co to jest? Kwestia wizerunku, tożsamości, poczucia przynależności) Forma zajęć: praca w grupach (grupy identyfikują części składowe terytorium), dyskusja. 3. Mieszkańcy każdy z nas, ale z punktu widzenia kompetencji, sił i potencjału dla terytorium Forma zajęć: praca w grupach (grupy identyfikują wielość funkcji mieszkańca i przedstawiają całej grupie) 4. Demokracja podstawowy element współżycia, który umożliwia harmonijne życie i podejmowanie decyzji. Forma zajęć: dyskusja ogólna 5. Partycypacja udział w procesach decyzyjnych poprzez dostęp do informacji, radzenie się i szanowanie opinii innych. Forma zajęć: przykłady podawane z sali. Analiza 4 poziomów partycypacji. 6. Odpowiedzialność w jaki sposób działać, aby przekazać terytorium następnym pokoleniom w jak najlepszym stanie. Przedstawienie metody/procesu terytorium społecznie odpowiedzialnego: 4 etapy i 4 kluczowe postawy. Forma zajęć: prezentacja i dyskusja. 7. Kapitał społeczny konceptualizacja postępów w dziedzinie rozwoju lokalnego terytorium. Forma zajęć: dyskusja i prezentacja. Cel zajęć: Prezentacja czym jest i czym nie jest stała twórcza diagnoza, Wprowadzenie do podstawowych pojęć rozwoju lokalnego, Skłonienie uczestników do innych form myślenia, Przedstawienie dobrze znanych rzeczy w inny sposób.

83 Aktywizacja społeczności lokalnej za pomocą procesu stałej i twórczej diagnozy 83 Literatura obowiązkowa (podana literatura obejmuje również dalsze zagadnienia): Piotr Wołkowiński, Koncepcja terytorium społecznie odpowiedzialnego i metodologia jego twórczej diagnozy na przykładzie gminy Byczyna (woj. opolskie) i dzielnicy Warszawa-Białołęka, w: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. naukowa E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008 Piotr Wołkowinski, Lokalne partnerstwa na rzecz rozwoju, w: Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty gospodarki społecznej, red. E. Leś, M. Ołdak, tom 1, Wydawnictwo PRR Tu jest praca i Collegium Civitas, Warszawa 2006 Peter Wolkowinski, Dobre rządzenie wspólnym zarządzaniem?- wybrane fragmenty, Ekonomia społeczna Teksty 2006, rzadzenie.pdf Campbell M. (ed.) The Third System employment and local development: Brussels (1999) Defourny J & Borzaga C. (ed.) The Emergence of Social Enterprise: Routledge London (2001) ESCA A guide for a local & strategic partnership approach to social integration: REVES dla UE w programie Exchange for inclusion enhancing a common approach (2006) Lorthiois J. Diagnoza źródeł lokalnych : Le diagnostic local de resources. Aide à la decision, ASDIC Lusignysur-Ouche et Editions W, Macon (1996) Putnam R. Making Democracy Work: Princeton, NJ: Princeton University Press (1993) Taylor M. Public Policy in the Community: Palgrave Macmillan New York (2003) TEELA. Translating European Employment Strategy at the local level: REVES dla UE w programie Acting locally for employment (2001) Wolkowinski P & Sarre M. in Structuring the social and solidarity economy and local initiatives in Nord Pas-de- Calais: Lille (2003); część projektu: Dijkstra P & Knottnerus S. Successful Partnerships for Social Enterprise: social enterprises in partnership with the public and private sector as a source of inspiration and renewal in local and regional development: Vereniging Solidair/v.o.f. de Verandering: Moduł 2 2 Rola mieszkańca na swoim terytorium i możliwość objęcia przez niego roli aktora lokalnego Jak dotrzeć do mieszkańców? Każdy uczestnik szkolenia aktorem swego terytorium. Czym jest terytorium i czym powinno się zajmować? Forma zajęć: wykład Każde terytorium jest oryginalne. Czym się więc różnią? Forma zajęć: ćwiczenie w grupach wykonanie mapy aktorów jednego z terytoriów, precyzując typy stosunków, analizując zależności itp. Analiza braków i trudności. Rola mieszkańców względem swego terytorium? Przykłady: grupa inicjatyw lokalnych (Byczyna), grupa starszych pań z Héricourt (Francja), które stały się przewodnikami po mieście, proces Ziemia uprawna Montbéliard (Francja), gdzie lokalni mieszkańcy stali się aktorami rozwoju lokalnego w sposób strukturalny poprzez działalność żywej pamięci. Ćwiczenie w grupach wykonanie mapy aktorów jednego z terytoriów, precyzując typy stosunków, analizując zależności itp. Analiza braków i trudności. Forma zajęć: wykład

84 84 Piotr Wołkowiński Uznanie mieszkańca jako eksperta swojego życia przykład metodologii żywej pamięci jako sposób dotarcia i dowartościowania mieszkańca. Forma zajęć: wykład oraz ćwiczenia praktyczne: podstawy metodologii badań ze szczególnym uwzględnieniem wywiadów pogłębionych (kwestionariusz, postawa, nagranie, odtworzenie, oddanie wywiadu mieszkańcowi, dowartościowanie mieszkańca poprzez pracę artystyczną lub naukową), ćwiczenia w parach. Moduł 2 3 Diagnoza naukowa i stała diagnoza twórcza Cel zajęć: opanowanie metody wywiadu pogłębionego, zrozumienie ważności i zasad ustalenia praw i wartości wspólnoty. Przedstawienie obu typów diagnozy: potrzeba twardych danych na temat terytorium. Jakie dane są potrzebne? Do jakiego stopnia te dane są wiarygodne? Jak te dane spożytkować? Jak pozyskiwać stały dopływ informacji i jak je porządkować? Forma zajęć: wykład z elementami dyskusji i przykładami słuchaczy potrzeba danych pochodzących od mieszkańców. Czego szukamy i w jaki sposób? Wywiad, w którym mieszkańcy są traktowani jako specjaliści od spraw swojego terytorium, ułatwiający im objęcie roli lokalnych aktorów (czyli aktywnych mieszkańców). Specyfika wywiadu mającego charakter dynamizujący oraz sieciujący (11 etapów przygotowawczych do takiego projektu). Forma zajęć: ćwiczenia (praca nad kwestionariuszem), praca w grupach (przeprowadzenie wywiadu próba); wywiady próbne między słuchaczami. Wypowiedzenie i ustalenie nadrzędnych praw i wartości lokalnego społeczeństwa jak zorganizować pracę wspólną jak największej ilości mieszkańców. Poziomy partycypacji, wyjście do mieszkańców z metodami atrakcyjnymi dla nich, ustalenie reguł procesu partycypatywnego. Forma zajęć: wykład, ćwiczenie w grupach opracowanie szeregu praw przez każdą grupę, przygotowanie reguł procesu w grupach, odegranie jednej z gier partycypatywnych 4 Jak mierzyć różnicę między diagnozą a wspólnie wypracowanymi prawami? Cel zajęć: wspólne wypracowanie elementów poprawy jakości życia przykłady praktycznych rozwiązań, Forma zajęć: wykład z przykładami. identyfikacja zdolności, kompetencje i potrzeb mieszkańców w dziedzinie usług wobec dzieci, osób starszych budowa podmiotów gospodarczych mogących zużytkować takie potencjały.

85 Aktywizacja społeczności lokalnej za pomocą procesu stałej i twórczej diagnozy 85 Forma zajęć: opracowanie w grupach sytuacji na przykładowym terytorium analiza stopnia dostępu mieszkańców do informacji i lokalnych metod podejmowania decyzji stworzenie warunków na poprawę tych procesów i powiększenie współzarządzania terytorium. Forma zajęć: przygotowanie scenariusza do praktycznej poprawy jakości informacji i funkcjonowania demokracji. poprawa wizerunku dzielnicy poprzez aktywizację różnorodnych form artystycznych dostępnych dla każdego. Forma zajęć: wykład i dyskusja Kontynuacji ćwiczeń praktycznych (przeprowadzenie wywiadu pogłębionego między uczestnikami. Analiza wywiadów, wyciąganie wniosków, przygotowanie następnych etapów). Forma zajęć: zajęcia po dwie osoby i w grupach. 5 Warunki sukcesu procesu stałej twórczej diagnozy Wizja ogólna zmiany i dostosowanie jej do pracy na terytorium Przedstawienie ważnych zmiennych, od których zależny jest sukces stałej twórczej diagnozy: potencjał lokalny, wola polityczna, możliwości strategiczne, kapitał pamięci, przewidywalność, partycypacja, mieszkaniec, decydent, aktor zewnętrzny. Forma zajęć: wykład, opracowanie przez grupy przepisu dla każdego elementu, do podziału dla całości słuchaczy warunki sukcesu, słabości, elementy ryzyka... Kapitał społeczny jako narzędzie procesu umożliwiającego pozytywne podejście do procesu zmiany. Forma zajęć: wykład, ćwiczenia osobiste i grupowe w domenie zrozumienia zmiany Kontynuacja doświadczeń praktycznych w wywiadach między uczestnikami. Analiza wywiadów, wyciąganie wniosków, przygotowanie następnych etapów Dostosowanie wywiadów i kwestionariuszy do kapitału społecznego oraz procesu zmiany Forma zajęć: ćwiczenia w parach i grupach. Moduł 2

86 86 Piotr Wołkowiński 6 Zaplanowanie procesu stałej twórczej diagnozy i jej realizacja Moduł 2 zagwarantowanie elastyczności procesu Przedstawienie wszystkich etapów planowania tej formy diagnozy oraz projektu typu żywa pamięć. Każdy z elementów poprzednio rozpracowany znajduje swoje miejsce w kompleksowym procesie identyfikacji i uwolnienia lokalnych energii. Etap ten stanowi wzór, który działa, jeśli jest dostosowany do lokalnych warunków ludzkich, strukturalnych, władzy itp. Forma zajęć: wykład z elementami dyskusji z uczestnikami Proces oceny i miary wpływu podjętych zajęć. W jaki sposób planować, aby poznać wyniki efektywności własnej pracy? Forma zajęć: wykład Przedstawienie modelu Dostosowanie wirtualnych projektów do narzędzia oceny praca w grupach, grupy rozpracowywują scenariusz wirtualnej stałej twórczej diagnozy do przedstawienia na ostatniej sesji (opis terytorium, dane statystyczne, dane miękkie, przygotowanie scen do odegrania, prezentacje multimedialne, prezentacje/referaty). 7 Przedstawienie wirtualnych scenariuszy wyników diagnozy twórczej wszystkim słuchaczom/uczestnikom szkolenia Proces konstruktywnej krytyki Każda grupa przedstawia własny, ale twórczy scenariusz. Pozostali słuchacze mają za zadanie wyciągnąć wnioski krytyczne poprawiające scenariusz (na podstawie narzędzia oceny). Forma zajęć: grupy przedstawiają swoje scenariusze Po prezentacji wszystkich grup następuje przygotowanie do końcowej sesji, podczas której słuchacze i wykładowca przedstawiają swe obserwacje w sposób konstruktywny. Koło procesu zmiany postawy indywidualnej i wspólnej się zamyka. Forma zajęć: sesja konstruktywnej krytyki w grupie. Konkluzja wykładowcy i ocena całości sesji przez słuchaczy.

87 Przemsyław Radwan-Röhrenschef TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy Wykład/zajęcia dyskusyjne/wizyty studyjne (ZO) Praca semestralna/projekt wraz z jego prezentacją i omówieniem Celem zajęć jest przygotowanie uczestników do zainicjowania procesu tworzenia partnerstwa, a także zarządzania nim w okresie późniejszym. Zajęcia mają też przygotowywać do współpracy z innymi organizacjami oraz funkcjonowania w strukturze sieciowej. Kompetencje uczestnika zajęć Tworzenie partnerstwa Analiza oczekiwań i interesów instytucji Tworzenie kodeksu partnerstwa Zarządzanie relacjami i komunikacją w partnerstwie Podejmowanie decyzji w partnerstwie Moduł 1 Moduł 2 Kluczowe pojęcia Partnerstwo forma współpracy między instytucjami (często różnych sektorów) w celu rozwiązania problemu opierająca się na dobrej komunikacji, zaufaniu, współdecydowaniu i współodpowiedzialności oraz równości podmiotów. Ze względów organizacyjnych jeden z podmiotów może pełnić funkcję koordynatora czy administratora, ale nie powinno to wpływać na zasadę równości członków partnerstwa. Partnerstwo publiczno-prywatne (ang. public-private partnerhship), w skrócie PPP, oznacza współpracę pomiędzy jednostkami administracji rządowej i samorządowej (administracji publicznej) a podmiotami prywatnymi w sferach zazwyczaj kontrolowanych przez administrację, np. gospodarka komunalna i obsługa społeczno-socjalna określonej wspólnoty. Miasta partnerskie to forma partnerstwa między miastami w różnych krajach, która ma na celu wymianę kulturalną, gospodarczą i informacyjną. W Europie formę tę powszechnie określa się terminami: miasta bliźniacze, miasta przyjacielskie lub miasta partnerskie. Poza Europą (szczególnie w krajach anglosaskich) współpracę między miastami określa się pojęciem miasta siostrzane.

88 88 Przemysław Radwan-Röhrenschef Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Definicje, rozróżnienie pojęć partnerstwo, relacje partnerskie, współpraca Moduł Wyróżniki partnerstwa wspólna praca nad problem, współodpowiedzialność, współdecydowanie, zaufanie, równość w dostępie do informacji Nie każda forma współpracy jest partnerstwem, ale każda może mieć pewne jego cechy zadania zlecone gmin (decyzje po stronie jednego partnera, ale może towarzyszyć im zaufanie i dobra komunikacja), programy grantowe (ograniczone zaufanie do realizatorów, współpraca z podwykonawcami (decyzje skoncentrowane u zamawiającego, ale możliwość delegowania, dążenie do współodpowiedzialności, ale jednak przewaga pozycji zamawiającego), sieci współpracy (zaufanie, dobre relacje, wymiana informacjami, ale raczej koncentracja na wymianie informacji i ewentualnym podzlecaniu sobie niż wspólnej pracy nad problemem). Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, jakiego typu formę współpracy budujemy i jaka będzie najlepsza dlatego co chcemy osiągnąć. W wielu sytuacjach partnerstwo nie jest najlepszym rozwiązaniem i lepiej sprawdza się zwykłe zlecanie usług czy tylko sieciowa wymiana informacji. Literatura obowiązkowa (podana literatura obejmuje również dalsze zagadnienia): Grupy Partnerskie. Od idei do współdziałania. Praktyczny poradnik, red. Rafała Serafina, Barbary Kazior i Anny Jarzębskiej; Kraków, PRZEZ WSPÓŁPRACĘ DO SUKCESU. Partnerstwo lokalne na rynku pracy Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Warszawa G. McAlinden, Partnerstwo na rzecz rozwoju regionalnego w kontekście funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, [w:] Praca, kształcenie, partnerstwo, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004; Jarzębska Anna, Brzeski Szczepan: Grupy Partnerskie motorem przedsiębiorczości. Praktyczny poradnik, Kraków, 2006; Literatura uzupełniająca: Angażowanie partnerów biznesowych i publicznych w działania lokalne Zeszyty tematyczne, red. Małgorzata Łuszczek, Małgorzata Więckiewicz; Kraków, Andersen Soren Kaj & Mailand Mikkel: The Role of Employers and Trade Unions in Multipartite Social Partnerships. Copenhagen: The Copenhagen Centre, Biderman Andrzej, Kazior Barbara: Pokonać Bierność na Wsi (Program Aktywizacji Społeczności Wiejskich; Grupy Partnerskie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju); Kraków, Habana-Hafner Sally & Reed Horace B.: Partnerstwo dla Rozwoju Społecznego (Porady dla Praktyków i Szkoleniowców) [Partnership for Community Development (Advice for Workshop Participants]. Warsaw: Cooperation Fund, Civic Dialogue Program -NGOs, 1995.

89 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 89 M. Considine Układy partnerskie, zarządzanie lokalne i kształt instytucjonalny, (referat na konferencji pt. Decentralizacja polityki zatrudnienia i nowe formy zarządzania: podejmując wyznwanie odpowiedzialności, Warszawa marca 2003) Moseley Malcolm J., Stenlas Nikolas, Westholm Erik. Local Partnerships and Rural Development in Europe (A Literature Review of Practice and Theory). Falun, Sweden: Sahlanders Grafiska AB, L. Gralewski, Budowanie Porozumień na rzecz Zatrudnienia wybrane elementy Procesu [w:] Praca, kształcenie, partnerstwo, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004; praca_ksztalcenie.pdf; Getry. Lloyd, Partnerstwo i przedsiębiorczość społeczna: budowanie społeczeństwa obywatelskiego przy jednoczesnym zaspokajaniu zapotrzebowania na usługi społeczne, [w:] Praca, kształcenie, partnerstwo, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004; P. Rachwalski, W. Betkiewicz, M. Izdebska, Powiat obywatelski; Partycypacja społeczna w powiecie, [w:] Poradniki dla powiatów 4, FISE Brytyjski Fundusz Know How, Fundusz Współpracy 2000 Partnerstwo dla Mazowsza, materiały z I Mazowieckiego Forum Partnerstwa Lokalnego, które odbyło się w dniu 26 października 2004 roku w Warszawie. Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie Opracowanie Jolanta Wanielista Marta Pyzel pdf Successful partnerships a guide OECD LEED Forum on Partnerships and Local Governance at ZSI (Centre for Social Innovation) Vienna, January 2006 pdfguide to Territorial Employment Pacts European Commission Commission staff working document, november innovating/pacts/down/pdf/pactfin_en.pdf Moduł 2 2 Relacje wewnątrz partnerstwa 2.1. Wzajemne oczekiwania i interesy, intencje i postrzeganie 2.2. Interes partnerstwa, interes instytucji tworzących partnerstwo i osób je reprezentujących: identyfikacja, wpływ na zarządzenie, granice kompromisów Interes partnerstwa Interesy instytucji Interesy osób reprezentujących instytucje Kluczową sprawą w tworzeniu partnerstwa jest świadomość, że w warstwie celów i interesów jest bardzo skomplikowaną strukturą. Można wyodrębnić cel partnerstwa, ale także szereg celów instytucji je tworzących oraz osób, które fizycznie je tworzą reprezentantów instytucji. Nie zawsze zaspokajanie wszystkich celów jest możliwe. Są sytuacje, w których cele instytucji są sprzeczne z celami partnerstwa, a instytucje przystąpiły do niego ze względów prestiżowych czy innych. Poszczególne osoby tworzące partnerstwo, poza reprezentowaniem swoich instytucji mają też swoje indywidualne cele rozwój, prestiż, zdobycie pozycji, ale także pewne interesy na przykład konieczność kończenia spotkań partnerstwa o określonej godzinie itp. Rolą osoby koordynującej partnerstwo jest takie zarządzanie nim, aby o ile to możliwe dbać o cele i interesy poszczególnych człon-

90 90 Przemysław Radwan-Röhrenschef ków instytucjonalnych i ich reprezentantów. Nie zawsze jest to możliwe i wtedy partnerstwo powinno rozwiązać ten problem nawet doprowadzając do rezygnacji jakiegoś partnera. Warto też, znać interesy instytucji, a nie tylko jej reprezentantów tak by w sytuacji zmiany reprezentanta nie tracić ciągłości współpracy. Jest to jeden z najtrudniejszych elementów zarządzania partnerstwami i na jego tle niestety często rodzą się konflikty lub spada motywacja partnerów do angażowania się w partnerstwo. Moduł 2 3 Koncepcja partnerstwa jako wypadkowa sił 3.1. Rywalizacja współpraca 3.2. Układ otwarty i elastyczny biurokracja 3.3. Zysk indywidualny zysk wspólny 3.4. System wolność 3.5. Rutyna kreatywność Specyfiką układu partnerskiego jest to, że jest on wynikiem ciągłego szukania równowagi pomiędzy różnymi siłami. Z jednej strony instytucje walczą o swoją pozycję i często rywalizują ze sobą z drugiej współpracują i dbają o cel partnerstwa. Partnerstwo jest układem elastycznym i mało zbiurokratyzowanym pozwalającym na kreatywność, a znaczna część instytucji ma tendencję do biurokratyzacji, rutyny i jest ograniczona systemem prawnym czy organizacyjnym. 4 Typy partnerstw 4.1. Problemowe powstałe aby rozwiązać konkretny problem 4.2. Społeczne/towarzyskie powstałe wokół jakiejś społecznej energii chcemy coś zrobić, ale bez jasno sprecyzowanego celu czy problemu do rozwiązania albo wokół bardzo ogólnego problemu na przykład grupa mieszkańców osiedla chcąca zaktywizować ludzi na osiedlu 4.3. Międzysektorowe skupiające instytucje różnych sektorów na przykład Urząd Gminy i organizacje pozarządową 4.4. Międzypaństwowe skupiające instytucje z różnych państw Typologii partnerstw jest bardzo wiele. Dla przykładu powyżej pokazana jest typologia związana z przyczyną powstania partnerstwa i druga wynikła z pochodzenia partnerów. Często określa się też partnerstwa ze względu na cel w jakim zostały powołane na rzecz zatrudnienia, rozwoju lokalnego, bezpieczeństwa drogowego itd. Różne typy partnerstw przedstawione są poniżej w formie opisów kilku partnerstw zaczerpniętych z prezentujących je stron www Przykłady partnerstw Przedstawione poniżej opisy partnerstw pochodzą ze stron internetowych tych partnerstw. Wybrane zostały tu partnerstwa, które w wyraźny sposób pokazują, że taka meto-

91 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 91 da współpracy może służyć bardzo różnym celom. Pokazujemy partnerstwa na rzecz rozwoju lokalnego, ale i na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Co ważne partnerstwa te były inicjowane przez instytucje reprezentujące bardzo różne sektory od ngo po biznes. Część powstających partnerstw jest wymuszona przez donorów (leader+, Equal) czy zachęty prawne (partnerstwa na rzecz zatrudnienia), sporo powstaje w wyniku inicjatywy lokalnych liderów czy wiodących organizacji w danym regionie. Rozwój lokalny: Partnerstwo Dorzecze Słupi Partnerstwo Dorzecze Słupi to porozumienie podmiotów działających na terenie 13 gmin Pomorza Środkowego, odpowiedzialne za realizację wypracowanej wspólnie Strategii Rozwoju. Formą prawną naszego Partnerstwa jest fundacja. Partnerstwo Dorzecze Słupi skupia w sobie blisko 90 Partnerów należących do 3 sektorów: publicznego tzn. miejscowe instytucje reprezentujące administrację rządową i samorządową, społecznego (pozarządowego) tzn. miejscowe organizacje pozarządowe, zaangażowane w sprawy dotyczące mieszkańców wsi itp.,, gospodarczego (prywatnego) miejscowe podmioty gospodarcze (firmy, gospodarstwa rolne) oraz organizacje zrzeszające te podmioty i działające w ich interesie. Moduł 2 Partnerstwo na rzecz rozwoju Nowej Huty Partnerstwo na rzecz rozwoju Nowej Huty tworzy 12 instytucji i organizacji, w tym uczelnie wyższe, szkoła średnia, organizacje pozarządowe, instytucje rynku pracy i opieki społecznej, tygodnik lokalny, firma prywatna oraz samorządowa instytucja kultury jako wnioskodawca i lider. W dniu 21 grudnia 2004 roku Krajowa Struktura Wsparcia podjęła decyzję o zakwalifikowaniu projektu Nowa Huta Nowa Szansa do realizacji w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce. Program realizowany jest równolegle w całej Unii Europejskiej, uczestniczy w nim 3480 Partnerstw na Rzecz Rozwoju, w tym 107 z Polski. EQUAL to część strategii Unii Europejskiej, związana z rynkiem pracy, poprawą jakości i tworzeniem nowych miejsc pracy w usługach i w gospodarce społecznej i zapewnieniem dostępu do pracy osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Postępujące w całej Europie zagrożenie zjawiskiem wykluczenia społecznego wymaga solidarnego działania, partnerskiego zaangażowania ludzi przedsiębiorczych, szukania nowatorskich rozwiązań w skali lokalnej i europejskiej. Projekt Partnerstwa Inicjatyw Nowohuckich może być szansą dla Nowej Huty na obywatelskie rozwiązywanie lokalnych problemów. Wieś tematyczna Wieś tematyczna rozwija się wokół wspólnie wypracowanego pomysłu na rozwój, dążąc do tego, by stać się quasi-firmą, posiadającą produkt kompleksowy. Do jego tworzenia wykorzystane mogą być czynniki rozwoju i umiejętności, których ważności i przydatności wcześniej nie brano pod uwagę. Utworzenie zespołu wsi współpracujących ze sobą wynika z potrzeby:

92 92 Przemysław Radwan-Röhrenschef Moduł 2 sprawdzenia modelu wsi tematycznej w warunkach kilku różnych wsi na podobnym obszarze; wzajemnego wspierania się mieszkańców wsi tematycznych i wsparcia procesów uczenia się; zwiększenia siły oddziaływania na rynek i szans przeżywalności modelu, poprzez utworzenie sieci/klastru wsi tematycznych. Tworzenie wsi tematycznej zakłada interwencję w system społeczny wsi, kształtowanie przestrzeni do uczenia się i zarabiania, jest odpowiedzią na potrzebę wprowadzenia mieszkańców wsi w obszar gospodarki opartej na wiedzy. W ramach projektu testowane będą nowe obszary zarobkowania związane z tzw. gospodarką opartą na emocjach, oraz nowe formy szkoleń i pracy. Wspólnie z mieszkańcami wsi, które uczestniczą w projekcie, określono wstępnie następujące tematy specjalizacji: Dąbrowa Wioska Zdrowego Życia Iwięcino Wioska Końca Świata Paproty Wioska Labiryntów i Źródeł Podgórki Wioska Baśni i Zabawy Sierakowo Sławieńskie Wioska Hobbitów Partnerstwo Doliny Środkowej Odry Grupa Partnerska została zawiązana w 2002 roku jako porozumienie gmin, organizacji pozarządowych, biznesu i instytucji współpracujących na rzecz rozwoju zrównoważonego tego obszaru. Partnerstwo Doliny Środkowej Odry zajmuje obszar 2319 km², obejmujący teren 15 gmin położonych na odcinku Odry pomiędzy Wrocławiem a Głogowem. Są to gminy: Miękinia, Brzeg Dolny, Malczyce, Środa Śląska, Wołów, Prochowice, Ścinawa, Wińsko, Rudna, Jemielno, Niechlów, Pęcław, Głogów (gmina wiejska), Głogów (miasto), Szlichtyngowa. Obecnie trójsektorowe porozumienie przedstawicieli samorządu lokalnego, organizacji pozarządowych oraz lokalnych przedsiębiorców liczy 40 partnerów. Współpraca koncentruje się na kreowaniu i realizacji działań z zakresu rozwoju turystyki, produktów lokalnych, lokalnej przedsiębiorczości, ochrony dziedzictwa przyrodniczo kulturowego oraz promocji tego ciekawego obszaru. Celem partnerstwa jest wspólne działanie samorządu, przedsiębiorców, instytucji, organizacji na rzecz zrównoważonego rozwoju Doliny Środkowej Odry a celami szczegółowymi są: Integracja samorządów, biznesu i organizacji pozarządowych w celu podejmowania wspólnych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju Doliny Środkowej Odry, Aktywizowanie społeczności lokalnej w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczokulturowego, rozwoju turystyki i produktów lokalnych, Promowanie tego obszaru jako atrakcji turystycznej. Grupa Partnerska Zielone Bieszczady Grupa Partnerska Zielone Bieszczady jest inicjatywą organizacji pozarządowych, sektora prywatnego i publicznego oraz innych instytucji i mieszkańców działających na

93 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 93 rzecz Bieszczadów. W partnerskie działania zaangażowanych jest obecnie 9 samorządów, 3 fundacje, 7 stowarzyszeń, 3 firmy i wiele osób prywatnych. Celem Grupy Partnerskiej Zielone Bieszczady jest zintegrowanie rozproszonych dotychczas działań organizacji pozarządowych i samorządu na rzecz Bieszczadów oraz przyciągnięcie do współpracy lokalnych przedsiębiorców, podniesienie jakości życia mieszkańców i stworzenie spójnego programu dla zrównoważonego rozwoju tego obszaru. Główne przedsięwzięcia Grupy Partnerskiej Zielone Bieszczady (GPZB) i Fundacji Bieszczadzkiej Partnerstwo dla Środowiska, która pełni rolę sekretariatu GPZB: Zielony Rower Greenway Karpaty Wschodnie, który polega na tworzeniu międzynarodowego rowerowego szlaku dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego i wykreowaniu markowego produktu turystycznego opartego na idei greenway. Realizacja projektu pozwoliła na oznakowanie 900 km trasy szlaku rowerowego w Bieszczadach oraz włączenia się w inicjatywę społeczności lokalnej polsko-słowacko-ukraińskiego pogranicza. Szlak łączy ludzi i inicjatywy lokalne na szlaku powstały m. in. 2 garncarnie w Jankowcach, pracownia bibułkarska, parking, molo i wypożyczalnia sprzętu pływającego w Bóbrce, odrestaurowana została stara kuźnia w Baligrodzie. Szkoły na Zielonym Rowerze celem programu jest wykorzystanie potencjału szkół bieszczadzkich do rozwoju ekonomicznego społeczności bieszczadzkiej poprzez ochronę i rewitalizację krajobrazu przyrodniczo-kulturowego, w oparciu o istniejący międzynarodowy szlak dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego Zielony Rower Greenway Karpaty Wschodnie. Działania realizowane w ramach programu kształtują wiedzę i umiejętności dzieci, młodzieży oraz dorosłych, dotyczące podejmowania decyzji, planowania i organizacji, poprzez ich zaangażowanie w przedsięwzięcia oparte o idee ekomuzeum. Bieszczadzka Marka Lokalna (Made in Bieszczady) program adresowany jest do zamieszkujących Bieszczady bardzo utalentowanych twórców i rzemieślników. Powstałe dzięki działaniom Grupy Partnerskiej Bieszczadzkie Centrum Promocji i Certyfikacji Produktu Lokalnego przy Gminnym Ośrodku Kultury w Lutowiskach ma za zadanie ułatwić wszystkim producentom bieszczadzkim funkcjonowanie na otwierającym się rynku europejskim. Największym sukcesem jest zinwentaryzowanie ok. 200 producentów wyrobów lokalnych i ich produktów, którzy wzięli udział w szkoleniach dotyczących podstaw marketingu i prowadzenia działalności gospodarczej. Program aktywizuje bezrobotnych stwarzając warunki do rozwoju małych firm, pomaga również w organizacji wspólnych przedsięwzięć promocyjnych i reklamowych. Bieszczadzki Zespół Architektoniczno-Przyrodniczy (BZAP) program służący ochronie i rewitalizacji krajobrazu architektoniczno-przyrodniczego, a także stworzeniu sieci ekomuzeów. W ramach programu odnawiane są 2 stare chaty bojkowskie, zabytkowa kuźnia, opracowywanych jest kilka projektów ekomuzeów; Bieszczadzka Fundacja Kolejki Leśnej odrestaurowuje bieszczadzką kolejkę wąskotorową. W kwietniu 2005 roku zorganizowano Konferencję nt. Wpływ walorów krajobrazowych i zagospodarowania przestrzennego na rozwój społeczny i gospodarczy regionu turystycznego Bieszczadów. Wolontariat Bieszczadzki nowy program, który ma wesprzeć wolontariuszy osoby pragnące swą nieodpłatną pracą wspierać inicjatywy na rzecz społeczności bieszczadzkiej poprzez kształtowanie w nich postaw społecznych, rozwijanie wiedzy, umiejętności, zain- Moduł 2

94 94 Przemysław Radwan-Röhrenschef teresowań, pasji i umożliwienie realizacji ich pomysłów. Z drugiej strony program jest szansą na wzmocnienie działań już realizowanych w Bieszczadach przez organizacje pozarządowe, szkoły, biblioteki, ośrodki kultury, Koła Gospodyń Wiejskich, OSP, parafie, grupy nieformalne itp. Moduł 2 LGD Naszyjnik Północy Program Naszyjnik Północy jest inicjatywą podjętą przez Fundację Ekologiczną Ziemi Chojnickiej i Zaborskiej, Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno oraz Fundację Partnerstwo dla Środowiska, działające w przekonaniu, że odpowiedzią na problemy środowiskowe, społeczne i gospodarcze terenu Pomorza Środkowego, Borów Tucholskich i Ziemi Krajeńskiej jest integracja działań na polu ochrony środowiska oraz procesów rozwoju społecznego i gospodarczego regionu. Produkt lokalny to wyrób lub usługa, z którą utożsamiają się mieszkańcy regionu, produkowana w sposób nierasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dostępnych. Produkt lokalny staje się wizytówką regionu poprzez wykorzystanie jego specyficznego i niepowtarzalnego charakteru oraz angażowanie mieszkańców w rozwój przedsiębiorczości lokalnej. Realizacja programów przyczyniła się do współpracy około 70 wytwórców, 33 gmin oraz 12 powiatów z terenu Pomorza Środkowego. Pomoc społeczna: Partnerstwo Wyprowadzić na prostą Utworzenie Partnerstwa zostało zainicjowane przez Zarząd Główny Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta i Caritas Diecezji Kieleckiej oraz inne podmioty, które wspólnie dążą do wypracowania strategii na rzecz ułatwienia dostępu do rynku pracy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością. Projekt jest skierowany do osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością. Partnerstwo realizuje swoje cele poprzez sieć uruchomionych na terenie całego kraju 12 Punktów Aktywizacji Bezrobotnych (PAB-ów), czyli placówek stworzonych z myślą o osobach bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, jednocześnie długotrwale bezrobotnych. W PAB-ach realizowana jest innowacyjna Metoda Towarzyszenia oraz inne formy pomocy w zakresie aktywizacji społecznej i zawodowej (warsztaty motywacyjne, pomoc psychologa i terapeuty ds. uzależnień, dostęp do aktualnych ofert pracy, kursów i szkoleń, możliwość zredagowania dokumentów aplikacyjnych oraz skorzystania z komputera i urządzeń biurowych). Metoda Towarzyszenia to optymalny sposób pracy z bezrobotną osobą bezdomną i zagrożoną bezdomnością (Beneficjentem). Cechą innowacyjną Metody jest indywidualne podejście, zapewnienie wsparcia i poświęcenie czasu, jakiego taka osoba potrzebuje, aby aktywnie włączyć się w życie zawodowe i społeczne. W drodze na rynek pracy Beneficjentowi towarzyszy Akompaniator, czyli osoba specjalnie przeszkolona w zakresie aktywnego wspierania, motywowania i zachęcania Beneficjenta do podejmowania przez niego działań zmierzających do znalezienia zatrudnienia. Metoda Towarzyszenia polega na bezpłatnych i regularnych spotkaniach Akompaniatora z Beneficjentem i przebiega według kolejno następujących po sobie etapów: pierwszy kontakt, aktywne słuchanie, ocena sytuacji diagnoza oraz towarzyszenie i wsparcie.

95 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 95 Inne: Stowarzyszenie Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego Stowarzyszenie Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego jest odpowiedzią na sytuację na polskich drogach, która należy do najgorszych w Europie. W ciągu ostatnich 17 lat ( ) zdarzyło w Polsce ponad 900 tysięcy wypadków drogowych, w których zginęło prawie 120 tysięcy osób, a ponad milion zostało rannych. Inicjatywa Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego, powstała pod patronatem międzynarodowej organizacji działającej na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego Global Road Safety Partnership (GRSP). Misją Partnerstwa jest podejmowanie działań na rzecz zmniejszenia liczby wypadków drogowych i ofiar śmiertelnych oraz kalectwa będącego ich wynikiem. Ponadto Partnerstwo dąży do stworzenia platformy współpracy między różnymi Partnerami na rzecz poprawy brd w Polsce. 5 Przyczyny powstawania partnerstw 5.1. Większa efektywność działania 5.2. Szersze postrzeganie problemu 5.3. Dodatkowy kapitał ludzie, zasoby techniczne, informacje, pieniądze 5.4. Nowe i większe możliwości działania Powyżej mówiliśmy o różnych typach partnerstw w tym podziale ze względu na cel w jakim zostały założone. Tutaj jednak chcemy spojrzeć na przyczyny powstawania partnerstw. Na świece partnerstwa są popularną formą od wielu lat, w Polsce stają się popularne od kilku lat, często głównie za sprawą donorów, ale także w skutek swoistego dorastania struktur społecznych. Większości problemów nie udaje się zresztą już dziś rozwiązać perspektywy jednej instytucji czy sektora. Partnerstwa pozwalają na elastyczne działania z wykorzystaniem wielu różnych narzędzi (przypisanych do poszczególnych instytucji) szerokie spojrzenie na problem (z perspektywy różnych instytucji samorządowych, administracyjnych czy społecznych). Pozwalają też na integrację działań, zapobiegają dublowaniu się ich czy czasem działaniu w sposób wzajemnie się wykluczający czy szkodzący. Często partnerstwa stają się szansą na pozyskanie dodatkowych środków czy po prostu stworzenie silnego projektu poprzez połączenie kilku małych. Moduł 2 6 Etapy tworzenia 6.1. Poznanie problemu i wstępne zainteresowanie współpracą 6.2. Poznanie partnerów i zasad działania 6.3. Akces do partnerstwa 6.4. Budowa partnerstwa 6.5. Działanie

96 96 Przemysław Radwan-Röhrenschef Moduł Ewaluacja i wyznaczanie dalszych działań bądź decyzja o rozwiązaniu partnerstwa Oczywiście przedstawione powyżej etapy są pewnym modelem i w realnych warunkach może odbywać się to trochę inaczej, ale pewne elementy są gwarantem tego, że partnerstwo będzie dobrze działać. Partnerstwo musi opierać na obustronnym poznaniu i świadomym akcesie do niego tak by wyeliminować sytuacje konfliktu interesów czy też mijania się ich lub zainteresowania się tylko ze względu na swój cel, a nie cel partnerstwa. Kolejnym ważnym etapem, który często pomija się to ewaluacja i to nie ewaluacja działań, ale ewaluacja partnerstwa czyli odpowiedź na pytanie czy realizacja danego działania w partnerstwie (co wymaga przecież dodatkowych nakładów organizacyjnych i odbywa się w komplikowanej strukturze) przynosi efekt dodany czy jest bardziej efektywne niż działania pojedynczych organizacji). 7 Zasady funkcjonowania 7.1. Sposób podejmowania decyzji 7.2. Standardy komunikacyjne 7.3. Dostęp do informacji 7.4. Tryb pracy O ile nie zawsze partnerstwa muszą być sformalizowane to konieczne jednak jest ustalenie podstawowych zasad ich funkcjonowania. Może to być regulamin, który podpiszą czy przyjmą wszyscy członkowie lub inna forma. Istotny dla trwałości partnerstwa jest tez proces wypracowywania tego regulaminu, bo wtedy mogą się ujawniać cele i interesy poszczególnych partnerów. Minimalne zasady określone w takim regulaminie to te kwestie, które w największym stopniu wpływają na trwałość partnerstwa, motywacje jego członków i dobre relacje czyli: kwestia podejmowania decyzji, dostępu i przepływu informacji. 8 Uwarunkowania kulturowe i historyczne 8.1. Kultura 8.2. Etos 8.3. Historia 8.4. Prawo 8.5. Polityka 8.6. Ekonomia 8.7. Komunikacja Dyskutując o problemach z tworzeniem partnerstwa warto spojrzeć na nie z wielu perspektyw i uwarunkowań kulturowych i historycznych. Pytania o to na ile nasza kultura promuje współpracę, czy historia wspomagała kooperację, czy raczej działalności w pojedynkę, jak zachowują się instytucje i ludzi w czasach deficytów, a także co jest najważ-

97 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 97 niejsze w pierwszych latach funkcjonowania instytucji (budowa pozycji czy relacji) są bardzo ważne i warto je stawiać, aby zrozumieć skąd bierze się wiele oporów w procesie budowy partnerstw. 9 Dodatkowy zysk społeczny wynikający z działalności partnerstw 9.1. Demokratyzacja 9.2. Promują partycypacje 9.3. Zmieniają kulturę działania od konkurencji do współpracy Oczywiście kluczową sprawą jest to, że partnerstwa mają pomóc w efektywniejszym rozwiązywaniu różnego typu problemów społecznych. Tworząc je warto jednak pamiętać, że nie jako przy okazji odgrywają one jednak istotną rolę w procesie demokratyzacji naszych społeczności, promując partycypacje różnych sektorów i osób w rozwiązywanie problemów społecznych. Bez wątpienia wpływają też na zmianę naszej kultury działania. 10 Podsumowanie czynniki gwarantujące dobre funkcjonowanie partnerstwa Moduł Gotowość do bycia partnerem Dobra komunikacja Współdecydowanie i współodpowiedzialność Przejrzystość relacji zrozumienie ról i interesów Zarządzanie relacjami i działaniami! Równowaga relacje/partnerstwo zadania Osoby tworzące partnerstwo muszą w oparciu o specyfikę partnerów, kontekst lokalny itp. same dostrzec co jest dla ich partnerstwa najważniejszym gwarantem sukcesu. Powyższe kwestie są uniwersalne jednak kwestia, które z nich zasługuję na szczególne uwypuklenie zależy właśnie już od konkretnego partnerstwa. Warto jednak podczas zajęć omówić je wszystkie, a najlepiej by były one wynikiem pracy uczestników. Instytucje zajmujące się promowaniem i badaniem problematyki partnerstwa lokalnego: 1. Centrum Partnerstwa Społecznego Dialog CPS realizuje projekt unijny, którego celem jest promocja partnerstwa społecznego na szczeblu lokalnym i regionalnym. 11 stycznia 2007 roku CPS Dialog podpisało umowę na jego realizację. Projekt nosi nazwę: Dialog społeczny jako platforma terytorialnych paktów aktywizujących rynki pracy. Jest on finansowany z Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich.

98 98 Przemysław Radwan-Röhrenschef Projekt obejmie między innymi organizację cyklu szkoleń i warsztatów Budowanie Lokalnego Partnerstwa Społecznego na rzecz lokalnych strategii rozwoju i zatrudnienia. Szkolenia są skierowane do partnerów społecznych na szczeblu regionalnym i lokalnym. Przedstawiciele samorządów terytorialnych, pracodawców, związków zawodowych czy wreszcie osoby związane z rynkiem pracy oraz przedstawiciele trzeciego sektora zyskają możliwość poszerzenia wiedzy umożliwiającej efektywne działanie na rzecz lokalnego rozwoju. Moduł 2 2. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska FPŚ rozpoczęła działalność 1 lipca 1997 roku jako niezależna i samorządna polska Fundacja z siedzibą w Krakowie. Jest kontynuatorką programu wspierania organizacji ekologicznych pod nazwą Environmental Partnership for Central Europe (EPCE) z siedzibą we Wrocławiu. W latach programem EPCE kierowała amerykańska fundacja The German Marshall Fund of the United States. Obecnie Fundacja działa w ramach Stowarzyszenia Environmental Partnership for Sustainable Development realizującego programy ekologiczne w Europie. Bratnie fundacje w Stowarzyszeniu działają w Republice Czeskiej, Rumunii, Bułgarii, na Słowacji i Węgrzech. Celem Fundacji jest: Tworzenie układów partnerskich na rzecz rozwoju lokalnego. Współpraca pomiędzy społecznościami a firmami, samorządami, instytucjami rządowymi oraz uczelniami stanowi podstawę podejmowania istotnych decyzji rozwojowych i skuteczny mechanizm służący ochronie środowiska. Wspieramy te inicjatywy, które, opierając się na partnerstwie, wnoszą wkład w rozwój lokalny. Poszanowanie środowiska naturalnego jako podstawy życia człowieka. Wspieramy inicjatywy ekologiczne, które przyczyniają się do uruchamiania trwałych mechanizmów ochrony środowiska. Propagowanie zrównoważonego rozwoju dla poprawy jakości życia w wymiarze społecznym i gospodarczym. Wspieramy inicjatywy, które służą rozwojowi społecznemu i gospodarczemu, opierając się na dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym, przy jednoczesnym zachowaniu i kształtowaniu jego walorów. W szczególności angażujemy się w pomoc społecznościom lokalnym. Wspieranie społeczności lokalnej jako wspólnoty ludzi o podobnych celach. Grupa działaczy, koło gospodyń wiejskich, społeczność szkoły czy gmina są dla nas społecznościami lokalnymi. Wspieramy je w działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju, a ich aktywny udział jest dla nas podstawową wartością. Włączenie do współpracy biznesu, który wywiera znaczny wpływ na skuteczność ochrony środowiska i jakość życia lokalnego. W sektorze biznesu wiele osób odnajduje swoją życiową pasję i sposób na życie. Często to właśnie ludzie biznesu pełnią rolę liderów lokalnych. Pomagamy małym i średnim firmom we wprowadzaniu ekologicznych zasad funkcjonowania oraz w przyjmowaniu odpowiedzialności wobec społeczności, w których działają.

99 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy Polska sieć Leader+ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi podpisało w grudniu 2006 roku umowę na obsługę Krajowej Sieci Leader z konsorcjum w składzie: Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Krajowa Rada Izb Rolniczych, Centrum Doradztwa Rolniczego oraz Fundacją Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA. Konsorcjum obsługuje sieć, umożliwiamy i ułatwia jej funkcjonowanie. Sieć tworzą lokalne grupy działania, ludzie i instytucje zajmujące się Leaderem. Sieć jest po to, aby w łatwy sposób komunikować się i kontaktować z innymi w regionie, w kraju, za granicą, by dzielić się własnymi doświadczeniami i uczyć się od innych. Sieć wydaje kwartalnik i gromadzi materiały o partnerstwie. 4. Instytut Współpracy i Partnerstwa Lokalnego Instytut Współpracy i Partnerstwa Lokalnego powstał jako kontynuacja Programu Rozwoju Zawodowego, realizowanego w latach przez Departament Pracy USA na obszarze województw śląskiego i małopolskiego. Rezultatem programu było m.in. zainicjowanie powstania zespołów przystosowania zawodowego w restrukturyzowanych przedsiębiorstwach wielu gałęzi gospodarki, organizacja warsztatów ożywienia gospodarczego w lokalnych społecznościach oraz wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez szkolenia zawodowe metodą Szybki Start. Celem Instytutu jest promowanie tworzenia lokalnego partnerstwa w celu rozwijania zasobów ludzkich i ożywienia gospodarczego społeczności lokalnych. Moduł 2 5. Model partnerstwa lokalnego Model Partnerstwa Lokalnego został opracowany przez specjalistów Departamentu Pracy USA we współpracy z firmą Worldwide Strategies Inc. Historia jego wdrażania sięga lat 70., gdy w Stanach Zjednoczonych zwalniano tysiące pracowników restrukturyzowanych przedsiębiorstw przemysłu ciężkiego i samochodowego. Przyjęto wówczas rozwiązania, które wspierają pracowników, firmy i społeczności lokalne w adaptowaniu się do radykalnych zmian na lokalnym rynku pracy. Modelowe rozwiązanie zaczęto z powodzeniem stosować w innych krajach, m.in. Kanadzie, na Węgrzech, w Rumunii, Bułgarii, Macedonii oraz na Ukrainie. Metodologia Modelu Partnerstwa Lokalnego zwraca uwagę na to, że skuteczna adaptacja jednostki, społeczności i firmy do zmian zachodzących w gospodarce wymaga efektywnego wykorzystania trzech grup narzędzi: Szybkiego Reagowania wspierającego osoby zwalniane i bezrobotne w jak najszybszym uzyskaniu ponownego zatrudnienia. Lokalnego Ożywienia Gospodarczego wspomagającego społeczności lokalne we wspólnym opracowywaniu i wdrażaniu projektów gospodarczych tworzących miejsca pracy. Wzmacniania Konkurencyjności Przedsiębiorstw wspierających firmy poprzez zastosowanie metody szybkiego i efektywnego przeszkolenia czy przekwalifikowania pracowników lub poprzez utworzenie klastrów gospodarczych.

100 100 Przemysław Radwan-Röhrenschef Moduł 2 6. Krajowa Sieć Grup Partnerskich Krajowa Sieć Grup Partnerskich na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (KSGP) jest porozumieniem Grup na rzecz umocnienia ich roli we współpracy z partnerami publicznymi i prywatnymi, działającymi na szczeblu krajowym i europejskim. Członkami Sieci są partnerstwa spełniające wspólnie przyjęte standardy działania. KSGP została formalnie powołana 28 stycznia 2005 podczas II Krajowego Zjazdu Grup Partnerskich w Ostrowcu Świętokrzyskim na mocy Deklaracji Współpracy Grup Partnerskich na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, która została uroczyście podpisana przez przedstawicieli 12 Grup Partnerskich z terenu całej Polski. Od momentu powstania Krajowa Sieć poszerzyła się o wielu nowych członków, wspólnie zrealizowano szereg ponadregionalnych i ogólnopolskich projektów, szkoleń i spotkań dla Grup Partnerskich, stale funkcjonują krajowe zespoły programowe i projektowe, została nawiązana współpraca z partnerami krajowymi i zagranicznymi, wypracowano też procedury działania w ramach Sieci. Obecnie do Krajowej Sieci należy 12 członków-założycieli i 6 członków-kandydatów. Funkcję Sekretariatu Sieci pełni stale Fundacja Partnerstwo dla Środowiska. 7. Instytut Partnerstwa Publiczno-Prywatnego Instytut Partnerstwa Publiczno-Prywatnego jest pierwszą w Polsce instytucją pozarządową (o charakterze non-profit) zajmującą się zagadnieniami współpracy pomiędzy władzą publiczną, a podmiotami nie wyposażonymi we władztwo publiczne w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Celem Instytutu jest jak najszersze upowszechnianie nowego podejścia do współpracy pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym, służącej sprawnej i wydajnej ekonomicznie realizacji zadań publicznych. W ramach naszej działalności zajmujemy się m.in. analizą doświadczeń zagranicznych związanych z wdrażaniem partnerstwa publiczno- -prywatne go oraz możliwości przeniesienia ich na grunt polski. Jesteśmy przekonani, że rozwojowi partnerstwa publiczno-prywatnego przysłużyć może nie tylko prawne uregulowanie najważniejszych zasad tego rodzaju współpracy, ale również możliwość przeanalizowania przez zainteresowane strony konkretnych przykładów współpracy, które miały miejsce w praktyce. Dlatego stawiamy sobie za cel stworzenie i aktualizowanie banku projektów realizowanych w formule ppp. Zagraniczne strony internetowe na temat partnerstw: The International Prince of Wales Business Leaders Forum The Partnering Initiative Partnership Brokers Forum Cambridge Post-Graduate Diploma on Cross-Sector Partnerships OECD LEED Forum on Partnerships and Local Governance Quebec-Larador Foundation

101 Tworzenie i zarządzanie partnerstwami, relacjami między instytucjami i sieciami współpracy 101 Uwagi: Moduł zawiera: konspekt zajęć zawierający szczegółowy plan zajęć połączony ze spisem zagadnień, które warto poruszyć przy poszczególnych tematach, spis literatury dotyczącej problematyki partnerstwa lokalnego, przykłady partnerstw (opisy pochodzą ze stron internetowych tych partnerstw), a także spis instytucji zajmujących się tą problematyką. Dobór opisów partnerstw ma na celu pokazanie całego spektrum ich występowania. Zajęcia mogą zostać przeprowadzone w formie 4 godzinnego wykładu prezentacja celu i koncepcji tworzenia partnerstw lub w formie godzinnego warsztatu uczącego jak założyć i prowadzić partnerstwo. Moduł 2

102

103 Cezary Miżejewski, Małgorzata Oładak, Przemysław Rosiński Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytut Polityki Społecznej, Uniwersytet Warszawski TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Wykład/warsztaty/wizyta studyjna (ZO) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Praca zaliczeniowa nt. możliwości utworzenia spółdzielni socjalnej w swoim środowisku lokalnym Celem zajęć jest zapoznanie studentów z procesem tworzenia spółdzielni socjalnych, przekazanie podstaw wiedzy i umiejętności w zakresie poszczególnych etapów zakładania i prowadzenia spółdzielni socjalnych, w tym podstaw prawno-organizacyjnych oraz prezentacja dobrych praktyk w tym zakresie. Moduł 2 Kluczowe pojęcia Spółdzielnia socjalna, spółdzielczość, członkowie i założyciele spółdzielni socjalnej, przedsiębiorczość społeczna, wykluczenie społeczne, reintegracja społeczno-zawodowa.

104 104 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Spółdzielczość w Polsce i na świecie wprowadzenie (wykład 1,5 h) Moduł Historia światowego i krajowego ruchu spółdzielczego. Zasady spółdzielcze określone przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (International Cooperative Alliance) w 1995 roku: samopomoc, demokracja, równość, sprawiedliwość, solidarność, uczciwość i odpowiedzialność społeczna. Omówienie zasad spółdzielczych: dobrowolne i otwarte członkostwo, demokratyczna kontrola członkostwa, ekonomiczne uczestnictwo członków, samorządność i niezależność, kształcenie, szkolenie i informacja, współpraca międzyspółdzielcza, troska o społeczność lokalną 1. Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych: założyciele, cele (promocja i wspieranie idei społecznej spółdzielczości socjalnej, działanie na rzecz szeroko rozumianej reintegracji społecznej, zapewnienie zrzeszonym w nim spółdzielniom socjalnym pomocy w ich działalności statutowej), przedmiot działalności (współdziałanie w doskonaleniu samorządu spółdzielczego oraz współpraca z samorządami gospodarczymi, reprezentowanie interesów zrzeszonych spółdzielni socjalnych wobec organów administracji państwowej oraz samorządu terytorialnego, przeprowadzanie lustracji spółdzielni socjalnych na preferencyjnych zasadach, pozyskiwanie i alokacja publicznych środków krajowych i zagranicznych). Więcej informacji na temat OZRSS: Początki spółdzielczości socjalnej w Polsce (wykład 1h) geneza ustawy o spółdzielniach socjalnych Wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółdzielni socjalnej (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) miało za zadanie ułatwić powrót do aktywności zawodowej osób mających największe problemy ze znalezieniem zatrudnienia (idea praca zamiast zasiłku ). Podstawowym celem tego typu przedsiębiorstwa, oprócz prowadzenia działalności gospodarczej opartej na wspólnej pracy jest włączanie do życia społeczno-zawodowego jego członków. podstawy prawne działalności spółdzielni socjalnych Głównym aktem prawnym regulującym zasady zakładania, prowadzenia działalności, łączenia oraz likwidacji spółdzielni socjalnych jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych. 1 Więcej na ten temat: Piechowski Adam, Rodowód i tradycje przedsiębiorczości społecznej

105 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Założyciele spółdzielni socjalnej Liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może mniejsza niż 5, nie może ona również przekroczyć 50 osób. Wyjątkiem są spółdzielnie socjalne powstałe w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych. Według ustawy, w kręgu osób uprawnionych do tworzenia spółdzielni socjalnej znajdują się przede wszystkim: osoby bezrobotne, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwiet nia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, oraz osoby, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, czyli: osoby uzależnione o alkoholu lub narkotyków oraz innych środków odurzających po zakończeniu leczenia, bezdomni, którzy realizują indywidualny program wychodzenia z bezdomności, byli więźniowie, osoby chore psychicznie, uchodźcy mający problemy z integracją, niepełnosprawni, w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie pełnosprawnych. Do spółdzielni socjalnej mogą również przystąpić osoby prawne: organizacje pozarządowe i jednostki gminne oraz inne osoby, które nie są zagrożone wykluczeniem społecznym (tzw. fachowcy czyli osoby, których praca na rzecz spółdzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadają jej pozostali członkowie), jednak nie mogą one stanowić więcej niż 20% ogółu jej członków. Co ważne przekroczenie tego limitu, trwające nieprzerwanie przez okres 3 miesięcy, stanowi podstawę do postawienia spółdzielni w stan likwidacji. Zasady regulujące działalność spółdzielni socjalnych: Zgodnie z zapisami ustawy, istotą spółdzielni socjalnej jest prowadze nie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków, co oznacza, iż członkowie spółdzielni są jednocześnie jej pracownikami, wykonując pracę na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Spółdzielnia socjalna działa ona na rzecz: społecznej reintegracji jej członków, przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, zawodowej reintegracji jej członków, przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy a działania te nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej. Może również prowadzić działalność: społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Moduł 2

106 106 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Istotnym elementem funkcjonowania spółdzielni socjalnej jest fakt, że ta instytucja jest instytucją non profit, czyli organizacją nie nastawioną na zysk. zasady podziału nadwyżki bilansowej, prawo do udziału w nadwyżce bilansowej. Lektura obowiązkowa: Moduł 2 Rosiński Przemysław, Doświadczenia w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych w Polsce, w: Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty gospodarki społecznej 1, Collegium Civitas Press, Warszawa 2006, Piechowski Adam, Rodowód przedsiębiorczości społecznej, w Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty gospodarki społecznej 2, Collegium Civitas Press, Warszawa 2007, Gwiazda Zdzisław, Rosiński Przemysław, Prawne aspekty działania spółdzielni w Polsce, w Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty gospodarki społecznej 2, Collegium Civitas Press, Warszawa 2007, Miżejewski Cezary, Założenia ustawy o zatrudnieniu socjalnym w: Kaźmierczak T., Rymsza M. (red.), W stronę aktywnej polityki społecznej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. Nr 94, poz. 651), Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. 2003, Nr 188, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.). Lektura uzupełniająca: Brzozowska Joanna, Bulka Anna, Spółdzielnie socjalne, Ekspertyza opracowana przez Agencję Rozwoju Spółdzielczości, Ekonomia społeczna Teksty 2006, Kwiatkowska Beata, Chrzczonowicz Monika, Jak założyć spółdzielnię socjalną, Seria Wydawnicza Warto wiedzieć więcej, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2007, Borzaga Carlo, Santuari Alceste, Przedsiębiorstwa społeczne we Włoszech. Doświadczenia spółdzielni społecznych, Część II, Spółdzielnie społeczne: włoska droga do przedsiębiorstw społecznych, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Dep. Pomocy i Integracji Społecznej, Warszawa 2005, Filmy DVD: Filmy powstałe w ramach projektu IW EQUAL, Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Cyber ręka Lidera. Wspieranie liderów społecznych przemian w Polsce, do pobrania na stronie: Włoska spółdzielnia socjalna resocjalizująca więźniów (Odc. 37), Spółdzielnia socjalna zajmująca się osobami upośledzonymi w prowincji Mediolan (Odc. 38), Spółdzielnia Socjalna Lo Stradello (Odc. 39), La Cooperativa Sociale PAN (Odc. 51). 2 Procedura tworzenia spółdzielni socjalnych (warsztaty 3h) 2.1. Analiza otoczenia sformułowanie koncepcji działalności spółdzielni socjalnej

107 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 107 czy wszyscy czują jednakową potrzebę założenia spółdzielni i są przekonani, że jest to dla nich najlepsze rozwiązanie (motywacja i cele osób zainteresowanych założeniem spółdzielni socjalnej)? czym spółdzielnia ma się zajmować? jakie potrzeby ma zaspokajać? czy nasza koncepcja jest jasno sformułowana? czy posiadamy niezbędną wiedzę na temat rynku, branży, ekonomii, marketingu i zarządzania firmą? kontakty z innymi podmiotami i społecznością lokalną kim ma być/ jest nasz klient? czy będziemy zaspokajać jakąś rzeczywistą potrzebę? kto jest/ może być naszym konkurentem? kto jest/ może być naszym partnerem? (UP, KIS, CIS, OWSS, OPS, organizacje pozarządowe, instytucje doradcze, ROPS, Kluby Pracy) 2.2. Formowanie grupy założycielskiej W związku z tym, że 80% członków spółdzielni socjalnych powinno należeć do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym proces ich doboru powinien być przeprowadzony w sposób starannie przemyślany. Wśród jej członków powinny znaleźć się osoby o różnych kwalifikacjach (formalnych i nieformalnych), różnych typach osobowości Tryb zakładania i rejestracji spółdzielni socjalnej, 2.4. Dokumentacja niezbędna do założenia spółdzielni socjalnej: Omówienie przykładów: statut spółdzielni: nazwa spółdzielni z oznaczeniem Spółdzielnia Socjalna, przedmiot działalności, czas trwania, w przypadku gdy założono ją na czas określony, wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, prawa i obowiązki członków, zasady i tryb przyjmowania i wykluczania członków, zasady zwoływania walnych zgromadzeń, zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni, zasady podziału nadwyżki bilansowej oraz pokrywania strat spóldzielni, dokumentacja z zebrania założycielskiego: lista obecności, lista członków założycieli z danymi osobowymi, protokół z Zebrania Założycielskiego, protokół Komisji Uchwał i Wniosków, protokół Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej, Uchwała o powołaniu Spółdzielni Socjalnej, Uchwała o przyjęciu statutu, Uchwała o powołaniu Zarządu Spółdzielni Socjalnej. W ciągu 7 dni od Zebrania Założycielskiego członkowie zarządu nowej spółdzielni składają wniosek o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym, właściwym ze względu na siedzibę spółdzielni. Formularze składane w KRS: 1. KRS-W5: Wniosek o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców, 2. KRS-WK: Organy podmiotu/ wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki, Moduł 2

108 108 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł 2 załącznik do wniosku o rejestrację lub o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsiębiorców lub rejetrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, 3. KRS-WM: Przedmiot działania, załącznik do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców. Do wniosku o wpis w KRS dołącza się: w przypadku osoby bezrobotnej: zaświadczenie powiatowego urzędu pracy potwierdzające posiadanie statusu osoby bezrobotnej, w przypadku osób, wobec których stosuje się przepisy ustawy o zatrudnieniu socjalnym zaświadczenie centrum integracji społecznej potwierdzające spełnienie warunków, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt. 1 4, 6 i 7 w/w ustawy, w przypadku osób niepełnosprawnych zaświadczenie powiatowego centrum pomocy rodzinie, potwierdzające, że osoba zamierzająca utworzyć spółdzielnię socjalną jest osobą niepełnosrawną w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, poświadczone notarialnie wzory podpisów członków Zarządu. Spółdzielnie socjalne są zwolnione z opłat rejestracyjnych w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz z opłat za ogłoszenie tego wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym Dalsza procedura związana z rozpoczęciem działalności: REGON, NIP, konto bankowe, dokumentacja związana z ubieganiem się o środki z Funduszu Pracy (od 2007 roku spółdzielcy mogą wspólnie wystąpić z wnioskiem o przyznanie środków na rozpoczęcie działalności) Struktura organizacyjna spółdzielni socjalnej mała, 5 15 osób (walne zgromadzenie, zarząd), w tym wypadku zadania rady nadzorczej wykonuje walne zgromadzenie, duża, osób (walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd) Zatrudnienie w spółdzielni socjalnej Omówienie najważniejszych zasad: spółdzielczy stosunek pracy, komu przysługuje prawo do udziału w nadwyżce bilansowej? kto może wykonywać pracę w spółdzielni socjalnej? kogo dotyczy możliwość refundacji składek ubezpieczeniowych? 2.8. Omówienie głównych problemów związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem spółdzielni socjalnych: bariery kadrowe, brak dobrze przygotowanych i zmotywowanych osób chcących założyć spółdzielnię, brak lidera, brak zaufania, brak dobrej komunikacji między członkami spółdzielni, bariery infrastrukturalne, brak instytucji kompleksowego wsparcia spółdzielni socjalnych, w postaci doradztwa prawnego, księgowego, marketingowego dla spółdzielni socjalnych, bariery instytucjonalne, niedostateczna wiedza nt. zasad spółdzielczości, brak zrozumienia zasad i specyfiki działalności spółdzielni socjalnej wśród władz i urzędników,

109 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 109 bariery finansowe, problemy z kapitałem początkowym, brak kapitału utrudniający płynną realizację zamierzonych celów, bariery prawne, utrudniające funkcjonowanie spółdzielni socjalnych, m.in. dotyczące pomocy publicznej, zamówień publicznych, pomocy finansowej Przekształcenia organizacyjne spółdzielni socjalnej a) podział spółdzielni socjalnej, b) połączenie spółdzielni socjalnej, c) likwidacja spółdzielni socjalnej, w jakich w przypadkach następuje likwidacja spółdzielni socjalnej? gdzie trafiają środki pozostałe po zlikwidowanej spółdzielni socjalnej? Lektura obowiązkowa: Misiewicz Michał, Początki spółdzielczości socjalnej w Polsce uwagi praktyka, w: Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty Gospodarki Społecznej 1, Collegium Civitas Press, Warszawa 2006, Lektura uzupełniająca: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 10 grudnia 2003 r. w sprawie wzoru wniosków o zwrot opłacanych składek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz.U. z 2 stycznia 2004 r.), Ustawa z 20 sierpnia 997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jednolity: Dz.U. z 200 r. nr 7, poz. 209), Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2 grudnia 2000 r. w sprawie określenia wzorów urzędowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz sposobu i miejsca ich udostępnienia (Dz.U. nr 8, poz. 247), Ustawa z 3 października 998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 37, poz. 887 z późniejszymi zmianami), Ustawa z 3 października 995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz.U. nr 42, poz. 702 z późniejszymi zmianami), Ustawa z 5 lutego 992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst ujednolicony, stan prawny na stycznia 2006 r.), Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 stycznia 2004 r. o Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), Ustawa z 29 września 994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 ze zm.), Ustawa z marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.). Filmy DVD: Filmy powstałe w ramach projektu IW EQUAL, Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Cyber ręka Lidera. Wspieranie liderów społecznych przemian w Polsce, do pobrania na stronie: Spółdzielnia socjalna jako nowa forma działalności gospodarczej w Polsce (Odc. 60) Moduł 2 3. Zarządzanie spółdzielnią socjalną (wykład/warszaty 2h) styl zarządzania spółdzielnią, proporcje pomiędzy demokracją, współuczestnictwem, efektywnością i zaangażowaniem, podział ról i odpowiedzialności pomiędzy zarząd a walne zgromadzenie (jasne metody zarządzania powinny zostać określone w regulaminach organów spółdzielni, pozwoli to uniknąć sytuacji konfliktowych).

110 110 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł Organizacja pracy, kierowanie i role w zespole: podział ról i zadań w działalności (określenie potencjału zawodowego i predyspozycji indywidualnych), odpowiedzialność i podejmowanie decyzji, planowanie ekonomiczne, rachunkowość i sprawozdawczość, marketing, zapewnienie jakości w swojej działalności, postępowanie zgodnie z zasadami spółdzielczymi, podstawy zarządzania zespołem (omówienie potencjalnych problemów mogących wystąpić w zespole związanych z uzależnieniem od alkoholu, substancji psychoaktywnych, niepełnosprawnością, długotrwałym bezrobociem), czasem, informacją, wsparcie psychologiczno-terapeutyczne członków spółdzielni socjalnych (osoby uzależnione od alkoholu i substancji psychoaktywnych, osoby niepełnosprawne) Aspekty finansowo-księgowe: zobowiązanie spółdzielni, zobowiązania członków spółdzielni Promocja działalności: opracowanie strategii promocyjno-marketingowej. 4 Polityka państwa wobec spółdzielczości socjalnej (wykład 3h) Najważniejsze korzyści z założenia spółdzielni socjalnej: 4.1. Wsparcie ze strony państwa: możliwość refundacji składek ubezpieczeniowych, możliwość ubiegania się o dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne ze środków PFRON, możliwość jednorazowego otrzymania środków z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej, zwolnienie z podatku dochodowego od dochodów wydatkowanych w danym roku podatkowym na cele związane z reintegracją społeczno-zawodową członków spółdzielni, w części niezaliczonej do kosztów uzyskania przychodów. nabycie osobowości prawnej, umożliwiające nawiązanie partnerskich relacji z innymi podmiotami, możliwość uzyskania wsparcia ze źródeł zewnętrznych, np. doradztwo, szkolenia czy granty z Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej, większa możliwość stosowania elastycznych form zatrudnienia, możliwość korzystania z pracy wolontariuszy, pozytywny odbiór prowadzonej działalności, wyższy pułap zaufania społecznego, obok działalności gospodarczej spółdzielnia realizuje również ważne cele społeczne, zarówno na rzecz jej członków jak i ich środowiska lokalnego. wsparcie finansowe Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, regionalne fundusze ekonomii społecznej utworzone w ramach konkursu MPiPS ogłoszonego w 2004 roku,

111 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 111 program Wspieranie Rozwoju Spółdzielczości Socjalnej, w ramach którego dwukrotnie ogłoszono konkursy (2006, 2007) na tworzenie Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej. Oprócz udzielania wsparcia finansowego spółdzielniom socjalnym (m.in. pożyczki na zakup materiałów i narzędzi niezbędnych do wykonania udzielonego zamówienia publicznego, na opłacenie składek ubezpieczeniowych spółdzielców), ośrodki świadczą również usługi doradcze m.in. w zakresie porad prawnych i obsługi księgowej Kierunki zmian regulacji prawnych Dotychczasowe doświadczenia funkcjonowania regulacji prawnych stały się przyczyną reform regulacyjnych w trzech płaszczyznach: zmiany o charakterze reformatorskim a) zmiany w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 2, b) w ustawie z dnia z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadzono istotne zmiany dające możliwość przyznania dotacji dla osoby niepełnosprawnej bezrobotnej, poszukującej pracy lub niepozostającej w zatrudnieniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na wnie sienie wkładu do spółdzielni socjalnej w wyso kości określonej w umowie zawartej ze starostą, nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodze nia, c) ważną zmianę stanowi również inicjatywa sejmowej Komisji Polityki Społecznej o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych 3. 4 lipca 2007 roku komisja podjęła inicjatywę ustawodawczą, która przewiduje m.in.: złagodzenie proporcji pomiędzy osobami zagrożonymi wykluczeniem a pozostałymi członkami spółdzielni ze stanu 80 do 20 na rzecz relacji 50 na 50. Ponadto wprowadzenie możliwości udziału osób nie należących do osób zaliczanych do osób wykluczonych społecznie w zakładanie spółdzielni socjalnych; wprowadzenie możliwości tworzenia spółdzielni socjalnych przez jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe jako kolejnego elementu na rzecz wsparcia osób, które chcą się aktywizować. Propozycja ta zakłada obowiązek zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem i stopniowego ich usamodzielniania; zwiększenie możliwości wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem na etapie zakładania i w pierwszym okresie funkcjonowania spółdzielni socjalnych (zwiększenie wysokości dotacji z Funduszu Pracy, wydłużenie okresu refundowania składek na ubezpieczenie społeczne, oraz wsparcie szkoleniowe i doradcze przed powstaniem spółdzielni), by doprowadzić do ekonomicznego usamodzielnienia osób rozpoczynających działalność w formie spółdzielni socjalnych; stworzenia preferencji dla podmiotów zatrudniających osoby zagrożone wykluczeniem społecznym w ocenie instytucji realizujących zamówienia publiczne zgodnie z nor- Moduł 2 2 Projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw dostępny jest na stronie Departamentu Pożytku Publicznego MIPS 3 Biuletyn Komisji Polityki Społecznej nr 2209/V z 4 lipca 2007 r. w: Main5?OpenForm&POS.

112 112 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł 2 mami Unii Europejskiej (możliwość preferowania podmiotów gospodarki społecznej zatrudniających osoby, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym); budowy kompleksowego systemu infrastruktury wspierającej osoby podejmujące zatrudnienie, w tym zatrudnienie w ramach spółdzielni socjalnych. Projekt nowelizacji jest obecnie na etapie konsultacji społecznych. Zostanie on również skierowany do Rady Ministrów celem przedstawienia stanowiska rządu. Zmiany o charakterze horyzontalnym W ramach nowych regulacji o pomocy społecznej mają być realizowane projekty finansowane ze środków Unii Europejskiej jako projekty systemowe. Zmiany o charakterze systemowym Trzeci obszar zmian, należy uznać obecnie za dość wstępny. Dotyczy on bowiem propozycji uregulowań prawnych przedsiębiorstwa społecznego. Lektura obowiązkowa: Miżejewski Cezary, Polityka społeczna wobec sektora ekonomii społecznej, Ekonomia Społeczna Teksty 2006, pdf Lektura uzupełniająca: Projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw, Biuletyn Komisji Polityki Społecznej nr 2209/V z 4 lipca 2007 r. w: 5. Źródła finansowania spółdzielni socjalnych (wykład/warsztaty 2h) Problematyka finansowania podmiotów gospodarki społecznej stanowi jeden z najbardziej trudnych i skomplikowanych elementów funkcjonowania tego sektora. Z jednej strony, istota podmiotu gospodarki społecznej wskazuje na ekonomiczny charakter przedsięwzięcia, z drugiej zaś na społeczne aspekty działania podmiotów gospodarki społecznej, w związku z tym można wyodrębnić trzy typy źródeł finansowania ich działalności: rynkowy działalność ekonomiczna wobec innych podmiotów rynkowych lub konsumentów; publiczny działalność ekonomiczna wobec konsumentów, prowadzona na zlecenie władz publicznych; społeczny działalność o charakterze reintegracyjnym wobec własnych pracowników lub/oraz społeczności lokalnych. Każdy z nich wymaga innej strategii i innego podejścia oraz innego instrumentarium. O ile dwa pierwsze rodzaje stanowią pewną odmianę działania ekonomicznego, o tyle trzeci, stanowi z jednej strony wartość dodaną do działalności ekonomicznej, z drugiej zaś powoduje zwiększenie kosztów lub obniżenie produktywności, co powoduje potrzebę systemowego wsparcia.

113 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 113 Drugim elementem określającym sposób finansowania działalności podmiotów gospodarki społecznej są okresy funkcjonowania podmiotu gospodarki społecznej, wśród których należy wyróżnić: stan przed założeniem podmiotu i samo założenie podmiotu gospodarki społecznej; pierwszy okres funkcjonowania, który w zależności od ocen trwa do 12 lub 24 miesięcy; okres stabilnego funkcjonowania. Każdy z tych okresów wymaga też odrębnego systemu wsparcia i instrumentarium Finansowanie spółdzielczości socjalnej ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach okresu programowania a) Program Operacyjny Kapitał Ludzki, O charakterze centralnym: Priorytet I : Zatrudnienie i integracja społeczna Priorytet V: Dobre rządzenie oraz o charakterze regionalnym, zarządzane przez województwa: Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, w celach szczegółowych zapisano zadanie wspierania rozwoju przedsiębiorczości m.in. poprzez udzielenie wsparcia doradczo-szkoleniowego dla osób zakładających działalność gospodarczą oraz przyznawanie środków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorczości, w tym w formie spółdzielczej. W dokumencie krajowym Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki wprost zapisano możliwość otrzymania wsparcia przez bezrobotnych, którzy chcą założyć spółdzielnię socjalną. Priorytet VII: Promocja integracji społecznej W priorytecie tym, wśród celów szczegółowych zapisano cel pod nazwą: wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej. Wsparcie dla rozwoju gospodarki społecznej w PO KL należałoby ująć w dwóch obszarach. Pierwszy obszar, dotyczy możliwości wsparcia realizacji różnorakich działań podmiotów gospodarki społecznej jako beneficjenta programu 4, którą roboczo nazwiemy zadaniowym. Drugi obszar, dotyczy wsparcia rozwoju gospodarki społecznej sensu stricte, którą roboczo nazwiemy instytucjonalnym. Moduł 2 Lektura obowiązkowa: Chludziński Marcin, Gluziński Artur, Źródła finansowania przedsiębiorczości społecznej w Polsce, w Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty Gospodarki Społecznej 2, Collegium Civitas Press, Warszawa 2007, 4 Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, beneficjentem jest jednostka, której ustawa przyznaje zdolność prawną, realizującą projekty finansowane z budżetu państwa lub źródeł zagranicznych na podstawie umowy.

114 114 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński 6 Spółdzielczość socjalna przykłady praktyk krajowych (wizyta studyjna/prezentacja działalności wybranych spółdzielni socjalnych/ projekcja filmu, 2 3h) Moduł 2 O tym jak zróżnicowany może być profil działalności świadczą przykłady istniejących już ponad 100 spółdzielni socjalnych w naszym kraju, dostarczają one usługi budowlane (Spółdzielnia Handlowo-Usługowo-Produkcyjna w Byczynie, Spółdzielnia Socjalna Pomocna dłoń w Sosnowcu, Wielobranżowa Spółdzielnia Socjalna Wspólna Sprawa w Radomiu), cateringowe (Spółdzielnia Socjalna Z myślą o Tobie w Warszawie, Spółdzielnia Socjalna Artsmak w Poznaniu), usługi porządkowe i pielęgnacja terenów zielonych (Spółdzielnia Socjalna Blask w Dobrym Mieście), poprzez usługi bardziej wyspecjalizowane jak renowacja mebli stylowych (Spółdzielnia Socjalna MaxStyl w Poznaniu) czy usługi opiekuńcze (Spółdzielnia Socjalna Pomocna Dłoń w Bystrzycy Kłodzkiej), kończąc na tak nietypowych jak ręczna produkcja tradycyjnych patelni (Romska Spółdzielnia Socjalna Khetane w Szczecinku) czy szycie tradycyjnych stroi romskich (Romska Spółdzielnia Socjalna Sare w Krakowie), Niektóre spółdzielnie świadczą również usługi, które nie są powszechnie kojarzone z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, takie jak branża IT-Spółdzielnia Socjalna WwwPromotion z Wrocławia (projektowanie stron internetowych, grafika reklamowa). Forma zajęć: Wizyta studyjna w wybranej spółdzielni socjalnej lub prezentacja działalności np. w formie filmu Lektura obowiązkowa: Grüner Ryszard, Juszczyk Marcin, Wąsiak Paweł, Współpraca władz lokalnych z podmiotami gospodarki społecznej na przykładzie gminy Byczyna. Korzyści dla społeczeństwa lokalnego i samorządu, w Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty gospodarki społecznej 2, Collegium Civitas Press, Warszawa 2007, Spółdzielnia godnego życia. Spółdzielnia socjalna Handlowo-Usługowo-Produkcyjna w Byczynie, Atlas dobrych praktyk ekonomii społecznej, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2007, org.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/atlas_dobrych_praktyk/3atlas_dobrych_praktyk_byczyna.pdf, Lamprecht Jerzy i Magdalena, Spółdzielnia socjalna WwwPromotion we Wrocławiu, w: Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty Gospodarki Społecznej 1, Collegium Civitas Press, Warszawa 2006, Pastwa Wojciech, Spółdzielnia socjalna Pomocna dłoń w Sosnowcu (niezwykła historia zwykłej spółdzielni, w Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Zeszyty gospodarki społecznej 2, Collegium Civitas Press, Warszawa 2007, Romskie integracyjne spółdzielnie socjalne, w: Jak odnaleźć się na rynku pracy? Przykłady modelowych działań na rzecz grup defaworyzowanych, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2006, Lektura uzupełniająca: Wdowiak Grażyna, Spółdzielnia socjalna Pomocna dłoń w Bystrzycy Kłodzkiej, Filipczyk Anna, Spółdzielnia socjalna Róża w Sorkwitach, w: Leś E., Ołdak M. (red. naukowa), Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Zeszyty gospodarki społecznej 1, Collegium Civitas Press, Warszawa 2006,

115 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 115 Filmy DVD: Filmy powstałe w ramach projektu IW EQUAL, Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Cyber-ręka Lidera. Wspieranie liderów społecznych przemian w Polsce, do pobrania na stronie: Spółdzielnia Socjalna Www Promotion (Odc. 47), Spółdzielnia Socjalna PRO-EKO (Odc. 56). UWAGI: 1. Wykładowca może zadecydować, czy zachować proponowany powyżej porządek prezentowania zagadnień, czy zmienić go, przystosowując go do grona odbiorców. W przypadku osób zainteresowanych założeniem spółdzielni socjalnej należy rozbudować część warsztatową. 2. Minimum programowe: pkt. 1, 4, 5, 6 (całe). Przykładowe dokumenty: 1. Statut Spółdzielni Socjalnej, 2. Uchwała o powołaniu Spółdzielni Socjalnej, 3. Uchwała o powołaniu Zarządu Spółdzielni Socjalnej, 4. Uchwała o przyjęciu Statutu Spółdzielni Socjalnej, 5. Regulamin Walnego Zgromadzenia Spółdzielni Socjalnej, 6. Protokół z Zebrania Założycielskiego Spółdzielni Socjalnej, 7. Protokół Komisji Uchwał i Wniosków Zebrania Założycielskiego Spółdzielni Socjalnej, 8. Protokół Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej Zebrania Założycielskiego Spółdzielni Socjalnej, 9. Lista obecności ze spotkania założycielskiego, 10. Oświadczenie członkowskie, 11. Lista członków założycieli Spółdzielni Socjalnej, 12. Deklaracja członkowska. Moduł 2 Polecane strony:

116 116 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 1 S T A T U T SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ... w... PREAMBUŁA Moduł 2 Spółdzielnia Socjalna... może zrzeszać do 15 osób, zmieniających w czasie swój skład osobowy i wielkość funduszu udziałowego. Wspólną działalność gospodarczą prowadzi w zakresie reintegracji zawodowej swoich członków, oni też są właścicielami jej majątku. W razie potrzeby i w oparciu o realne możliwości, prowadzi także działalność społeczną i oświatowo-kulturalną wśród członków na rzecz ich środowiska, w którym żyją i pracują. CZĘŚĆ I Postanowienia ogólne: 1 Działając w oparciu o ustawę prawo spółdzielcze z dnia r. Dz. U. Nr 30 poz. 210 z dalszymi zmianami art. 203 a, b, c i d, założyciele postanawiają uchwalić statut Spółdzielni Socjalnej... w... Spółdzielnia nosi nazwę: Spółdzielnia Socjalna... w... zwana dalej Spółdzielnią. 2 Siedzibą Spółdzielni jest miejscowość... Terenem działalności spółdzielni jest terytorium RP i zagranica. Spółdzielnia prowadzi działalność na podstawie unormowań zarejestrowanego statutu oraz obowiązujących przepisów ustawy Prawo Spółdzielcze i innych ustaw, które bezpośrednio dotyczą spraw spółdzielni, a ich treść nie została w statucie uwzględniona. 3 Spółdzielnia prowadzi działalność w celu reintegracji zawodowej członków poprzez realizację zadań zleconych przez samorządy terytorialne oraz organizowanych przez nie roboty publiczne, a także samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej w oparciu o pracę członków. Przedmiotem działalności Spółdzielni wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) jest: L.P. Kod PKD Opis przedmiotu działalności zgodny z PKD Np C Uprawa roślin przemysłowych i inne uprawy rolne gdzie indziej nie sklasyfikowane A Uprawa warzyw

117 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Zmiany statutu spółdzielni wymagają uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością 2/3 głosów. 2. Termin zgłoszenia zmiany statutu do Krajowego Rejestru Sądowego upływa po 30 dniach od podjęcia w tej sprawie uchwały. 3. Skutki prawne wynikające ze zmiany statutu nie następują przed wpisaniem zmiany do Krajowego Rejestru Sądowego, zwanego dalej rejestrem. 4. Zgłoszeniu do rejestru podlegają dane dotyczące zmian: nazwy, siedziby, przedmiotu działalności, imion i nazwisk członków zarządu i sposobu reprezentowania przez nich spółdzielni, podziału, likwidacji, upadłości, imion i nazwisk likwidatorów i syndyków upadłości. CZĘŚĆ II Członkostwo, prawa i obowiązki członków 5 1. Członkiem spółdzielni może być osoba bezrobotna w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. Dz. U. Nr 99 poz. 1001, o pełnej zdolności do czynności prawnych. 2. Członkiem spółdzielni może być także każda osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych, jeżeli ograniczenie to nastąpiło w czasie trwania członkostwa, a osoba ta odpowiada przewidzianym (wyżej) wymaganiom. Moduł 2 6 Spółdzielnia liczy co najmniej 5 (pięciu) członków, a nie więcej niż 15 (piętnastu). 7 Warunkiem przyjęcia na członka jest złożenie pisemnej deklaracji. Deklaracja powinna zawierać imię i nazwisko członka, jego miejsce zamieszkania, ilość zadeklarowanych udziałów, osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po śmierci członka wypłacić udziały. 8 Członek Spółdzielni zobowiązany jest do wniesienia wpisowego w wysokości 100 zł, w terminie nie późniejszym niż w ciągu 14 dni od chwili dostarczenia zawiadomienia o przyjęciu w poczet członków spółdzielni Każdy członek spółdzielni zobowiązany jest do wniesienia zadeklarowanego udziału w wysokości 100 zł. 2. Każdy członek może wnieść wielokrotność udziałów. 3. Wpłacając zadeklarowane udziały członek jest zobowiązany do jednorazowej wpłaty 25 % kwoty, pozostałą może wnosić, w 10 równych ratach miesięcznych w okresie nie dłuższym niż do końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło przyjęcie go w poczet członków.

118 118 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł 2 4. Walne Zgromadzenie może w szczególnych przypadkach odroczyć wpłatę zadeklarowanych udziałów na okres do 6 miesięcy w równych ratach. 5. W przypadku nie wpłacenia zadeklarowanych udziałów w określonym niniejszym statutem terminie Walne Zgromadzenie podejmuje decyzje o wykreśleniu lub wykluczeniu członka w zależności od tego, czy przyczyna braku wpłaty była zawiniona lub niezawiniona. W każdym przypadku członek zostanie wcześniej wezwany pisemnie do dokonania wpłaty w dodatkowym terminie oraz poinformowany o ewentualnych skutkach nie wywiązania się z powinności. 6. Członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów Uchwałę w sprawie przyjęcia lub odmowy przyjęcia w poczet członków spółdzielni podejmuje Zarząd w terminie miesiąca od dnia złożenia deklaracji. 2. Przystępujący do spółdzielni staje się jej członkiem z dniem podjęcia uchwały Zarządu o przyjęciu. 3. O uchwale o przyjęciu w poczet członków oraz o uchwale odmawiającej przyjęcie zainteresowany powinien być zawiadomiony przez Zarząd pisemnie w ciągu dwóch tygodni od dnia jej powzięcia. Zawiadomienie o odmowie przyjęcia wraz z uzasadnieniem i pouczeniem o trybie odwoławczym powinno być przesłane listem poleconym. 4. Od uchwały Zarządu odmawiającej przyjęcia na członka spółdzielni przysługuje zainteresowanemu prawo odwołania się do Walnego Zgromadzenia w formie pisemnej i w terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania zawiadomienia o odmowie jej przyjęcia na członka. 5. Walne Zgromadzenie powinno rozpatrzyć wniesione odwołanie na swym najbliższym zebraniu, nie później jednak jak w ciągu miesiąca od daty wniesienia odwołania. 6. Zainteresowany ma prawo uczestnictwa na Walnym Zgromadzeniu przy rozpatrywaniu jego odwołania i popierać go. O terminie Walnego Zgromadzenia należy zawiadomić odwołującego się w ciągu 7 dni przed jego terminem. 7. O ostatecznej decyzji Walnego Zgromadzenia w sprawie rozpatrzenia odwołania zainteresowany powinien być powiadomiony listem poleconym w terminie dwóch tygodni od dnia jej powzięcia. 11 Każdy członek spółdzielni ma prawo do: 1. uczestniczenia we właściwych zebraniach z prawem głosu równym innym członkom 2. wybierania i być wybieranym do organów spółdzielni z wyjątkiem osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, którzy nie mogą być członkami organów spółdzielni, a w Walnym Zgromadzeniu biorą oni udział przez swoich przedstawicieli ustawowych. 3. zwrotu udziałów po ustaniu członkostwa 4. występowaniu ze spółdzielni po złożeniu wypowiedzenia w formie pisemnej

119 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną rozporządzania swoimi roszczeniami do spółdzielni o wypłatę ich równowartości ze skutecznością od dnia, w którym roszczenia te stały się wymagalne 6. prawo do przeglądania rejestru spółdzielni 7. prawo do otrzymania na żądanie, odpisu obowiązującego statutu oraz zaznajomienia się z regulaminami wydanymi na podstawie statutu 8. prawo do wglądu w teksty uchwał walnego zgromadzenia 9. prawo do odwoływania się od uchwał w sprawach między członkiem a spółdzielnią w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, w zakreślonych terminach w statucie 10. prawo do uczestniczenia w posiedzeniach organów spółdzielni w trakcie rozpatrywania spraw bezpośrednio jego dotyczących 11. prawo do dochodzenia swoich spraw na drodze sądowej, w przypadkach wskazanych statutem po wyczerpaniu postępowania wewnątrzspółdzielczego 12. prawo do zaskarżania do Sądu uchwał walnego zgromadzenia, z powodu jej niezgodności z prawem lub postanowieniami statutu 13. prawo do zgłaszania wniosków i żądania od organów spółdzielni informacji o działalności spółdzielni, wynikach bieżącej działalności oraz zamierzeniach na przyszłość 14. prawo do udziału w majątku spółdzielni po likwidacji na zasadach określonych w ustawie prawo spółdzielcze 15. prawo do udziału byłego członka w majątku zlikwidowanej spółdzielni na zasadach określonych w ustawie prawo spółdzielcze Moduł 2 12 Każdy członek spółdzielni ma prawo korzystać ze świadczeń spółdzielni w zakresie: 1. prawo do zaopatrywania się w określone artykuły lub zbywania określonych produktów, na podstawie zawartej wcześniej umowy cywilnoprawnej 2. prawo do korzystania z preferencji dla członka przy ustalaniu cen, warunków płatności, terminów odbioru lub dostawy, albo innego świadczenia 3. prawo do korzystania z pomocy spółdzielni w zakresie korzystania z obsługi bankowej, w tym uzyskiwania kredytów niezbędnych dla zwiększania obrotu ze spółdzielnią oraz korzystania z gwarancji i poręczeń udzielanych przez spółdzielnię 4. prawo do doradztwa spółdzielni w zakresie związanym z przedmiotem działalności 5. prawo do korzystania z bezpłatnego zastępstwa spółdzielni w sprawach (podatkowych, księgowych, marketingowych, ubezpieczeniowych) lub zastępstwa pracowników spółdzielni na podstawie udzielonych pełnomocnictw 6. prawo korzystania z rabatów 7. prawo do korzystania z kompleksów rozwiązań, strategii rynkowej i produkcyjnych wypracowanych przez spółdzielnię 8. prawo korzystania z działalności oświatowej spółdzielni 9. prawo do korzystania z dóbr kultury świadczonych w ramach działalności kulturalnej w zakresie uzasadnionym możliwościami spółdzielni 13 Obowiązkiem każdego członka spółdzielni jest:

120 120 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł 2 1. zadeklarowanie udziałów członkowskich stosownie do postanowień statutu i ich wypłacenia w wyznaczonym terminie lub na wezwanie właściwego organu spółdzielni 2. wniesienia wpisowego 3. uczestniczenia w pokrywaniu strat spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów 4. stosowania się do postanowień statutu i uchwał organów spółdzielni 5. zaniechania działań szkodliwych dla spółdzielni 6. pisemnego zawiadomienia spółdzielni o każdorazowej zmianie danych osobowych zawartych w deklaracji członkowskiej 7. dostarczania do spółdzielni towarów o dobrej jakości 8. dokonywania terminowych rozliczeń ze spółdzielnią 9. posiadania rachunku bankowego 10. świadczenia pracy społecznej na rzecz spółdzielni w określonym wymiarze Członek spółdzielni może wystąpić z niej za wypowiedzeniem. Wypowiedzenie członkostwa powinno być dokonane w formie pisemnej. 2. Okres wypowiedzenia wynosi jeden miesiąc. 3. Za datę wystąpienia uważa się następny dzień po upływie okresu wypowiedzenia Wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić w wypadku, gdy z jego winy dalsze pozostawianie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu spółdzielni lub zasadami współżycia społecznego. 2. Bliższe określenie przyczyn wykluczenia to: a. utrata praw obywatelskich b. działanie na szkodę spółdzielni c. prowadzenie bez zgody spółdzielni konkurencyjnej działalności gospodarczej d. niewniesienie w terminie zadeklarowanych udziałów 3. Wykreślenie członka ze spółdzielni może mieć miejsce wtedy, gdy członek nie wykonuje obowiązków statutowych z przyczyn przez niego nie zawinionych: a. utracił zdolność do czynności prawnych b. utracił bez swojej winy kwalifikacje, które umożliwiały przyjęcie go w poczet członków c. został skazany przez sąd powszechny za pospolite przestępstwo w okresie członkostwa 4. Wykluczenie lub wykreślenie może dokonać stosownie do postanowień statutu Zarząd Spółdzielni. Organ ten podejmujący uchwałę w tej sprawie powinien wysłuchać wyjaśnień zainteresowanego członka. Wykreślony lub wykluczony członek może w terminie 14 dni wnieść odwołanie do Walnego Zgromadzenia za pośrednictwem Zarządu. 5. O terminie Walnego Zgromadzenia wykreślany lub wykluczany członek spółdzielni powinien być zawiadomiony pod wskazanym przez niego adresem, co najmniej na siedem dni przed tym terminem. Brak zmiany adresu powoduje ten skutek, że członek został zawiadomiony, a pismo zawiadamiające składa się do akt.

121 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Wykluczenie lub wykreślenie staje się skuteczne z chwilą doręczenia członkowi zawiadomienia o wykluczeniu lub wykreśleniu wraz z uzasadnieniem na piśmie. 16 Udziały byłego członka wypłacane są na podstawie zatwierdzonego bilansu za ten rok, w którym ustało jego członkostwo w spółdzielni. Wypłata powinna nastąpić na żądanie byłego członka lub jego spadkobierców w formie jednorazowej, w ciągu jednego miesiąca od zatwierdzenia bilansu. Spółdzielnia przy wypłacie należności z tytułu udziałów może dokonać potrąceń wynikających z jej statutowych działalności bez względu na terminy ich płatności. 17 Zarząd spółdzielni prowadzi rejestr członków zawierający ich imiona i nazwiska, nr PESEL oraz miejsce zamieszkania, wysokość zadeklarowanych i wniesionych udziałów, datę przyjęcia w poczet członków, datę wypowiedzenia członkostwa i jego ustania. Członek spółdzielni ma prawo wglądu do rejestru. CZĘŚĆ III Postępowanie wewnątrzspółdzielcze: Moduł Od uchwały każdego organu spółdzielni, w sprawach pomiędzy członkiem a spółdzielnią, członek może odwołać się w trybie postępowania wewnątrzspółdzielczego do Walnego Zgromadzenia w terminie 14 dni od dnia jej podjęcia. 2. Odwołanie wnosi się na piśmie do organu odwoławczego za pośrednictwem Zarządu. 3. Walne Zgromadzenie rozpatruje odwołanie w terminie 1 miesiąca od jego wniesienia przez zainteresowanego, nie później niż 3 miesiące 4. W sprawach o wykluczenie lub wykreślenie organ odwoławczy podejmuje uchwałę w terminie nie przekraczającym 3 miesięcy od dnia wniesienia odwołania. 5. O terminie Walnego Zgromadzenia odwołujący winien być powiadomiony co najmniej na 7 dni przed jego terminem. 6. Termin do wniesienia odwołania biegnie od dnia zawiadomienia członka o uchwale w sposób wskazany w niniejszym statucie. Pisemne zawiadomienie powinno zawierać pouczenie o prawie odwołania od uchwały w przewidzianym terminie i o skutkach jego niezachowania. CZĘŚĆ IV Organy spółdzielni Organami spółdzielni są: a) walne zgromadzenie b) zarząd c) komisja rewizyjna 19

122 122 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński 20 Wybory do organów spółdzielni, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, dokonywane są w głosowaniu tajnym spośród nieograniczonej liczby kandydatów. Odwołanie członka organu następuje także w głosowaniu tajnym. 21 Przy obliczaniu większości głosów dla podjęcia uchwały przez organ spółdzielni, uwzględnia się głosy oddane za i przeciw uchwale. Moduł 2 A. Walne Zgromadzenie 22 Walne Zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Członek może brać udział w walnym zgromadzeniu tylko osobiście. Każdy członek ma głos bez wzglęu na ilość posiadanych udziałów. W walnym zgromadzeniu mają prawo uczestniczyć z głosem doradczym przedstawiciele związku rewizyjnego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, oraz przedstawiciele Krajowej Rady Spółdzielczej. 23 Walne Zgromadzenie zwołuje zarząd w razie potrzeby, przynajmniej raz na kwartał oraz w ciągu 6 miesięcy po upływie roku obrachunkowego. 24 a/ Walne Zgromadzenie może być zwołane przez zarząd z ważnych powodów w każdym czasie b/ Zarząd obowiązany jest zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie na żądanie co najmniej 1/10 liczby członków, nie mniej jednak niż 3 członków O czasie, miejscu i porządku obrad Walnego Zgromadzenia zarząd zawiadamia członków spółdzielni w drodze ogłoszeń wywieszanych w zakładach, placówkach spółdzielni i w sposób zwyczajowo przyjęty na terenie zamieszkania członków, co najmniej na 14 dni przed terminem walnego zgromadzenia. 2. O czasie, miejscu i porządku obrad Walnego Zgromadzenia zawiadamia się związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona oraz Krajową Radę Spółdzielczą listami poleconymi, które powinny być doręczone, co najmniej na 14 dni przed terminem posiedzenia. 3. Uprawnieni do żądania zwołania Walnego Zgromadzenia w myśl paragrafu 24 mogą żądać zamieszczenia oznaczonych spraw w porządku obrad, pod warunkiem wystąpienia z żądaniem, co najmniej na 7 dni przed terminem Walnego Zgromadzenia.

123 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej 20% uprawnionych do głosowania. 27 Należy zachować wymaganie kwalifikowanej większości głosów w następujących przypadkach: a/ zmian statutu 2/3 oddanych głosów przy obecności połowy uprawnionych do głosowania b/ połączenia spółdzielni 2/3 oddanych głosów przy obecności połowy uprawnionych do głosowania c/ wykluczenia członka 1/2 oddanych głosów d/ postawienia spółdzielni w stan likwidacji 3/4 oddanych głosów przy obecności połowy uprawnionych do głosowania e/ przywrócenia działalności spółdzielni postawionej poprzednio w stan likwidacji 3/4 oddanych głosów przy obecności połowy uprawnionych do głosowania. 28 Głosowanie w walnym zgromadzeniu odbywa się jawnie, z wyjątkiem wyboru i odwołania członków organów spółdzielni. Moduł 2 29 Na żądanie 3/4 liczby członków obecnych na walnym zgromadzeniu zarządza się głosowanie tajne w sprawach objętych porządkiem obrad. 30 Do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy: a) uchwalanie kierunków rozwoju działalności gospodarczej oraz społecznej i kulturalnej b) rozpatrywanie sprawozdań zarządu, zatwierdzanie sprawozdań rocznych i sprawozdań finansowych oraz podejmowanie uchwał co do wniosków członków spółdzielni lub zarządu w tych sprawach i udzielania absolutorium członkom zarządu c) rozpatrywanie wniosków wynikających z przedstawionego protokołu polustracyjnego z działalności spółdzielni oraz podejmowanie uchwał w tym zakresie d) podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej lub sposobu pokrycia strat e) podejmowanie uchwał w sprawie zbycia nieruchomości, zbycia zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej f) podejmowanie uchwał w sprawie przystępowania do innych organizacji gospodarczych oraz występowania z nich g) oznaczenie najwyższej sumy zobowiązań, jaką spółdzielnia może zaciągnąć h) podejmowanie uchwał w sprawie połączenia się spółdzielni, podziału spółdzielni oraz likwidacji spółdzielni

124 124 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł 2 i) rozpatrywanie w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym odwołań od uchwał zarządu j) uchwalanie zmian statutu k) podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia lub wystąpienia spółdzielni ze związku oraz upoważnienie zarządu do podejmowania działań w tym zakresie l) wybór delegatów na zjazd związku, w którym spółdzielnia jest zrzeszona m) zatwierdzenie regulaminu walnego zgromadzenia rady. n) uchwalanie planów gospodarczych i programów działalności społecznej i kulturalnej o) zatwierdzenie struktury organizacyjnej Spółdzielni p) rozpatrywanie skarg na działalność zarządu q) składanie walnemu zgromadzeniu sprawozdań zawierających w szczególności wyniki kontroli i ocenę sprawozdań finansowych przez komisję rewizyjną r) podejmowanie uchwał w sprawach czynności prawnych dokonywanych między Spółdzielnią a członkiem zarządu lub dokonywanych przez Spółdzielnię w interesie członka zarządu oraz reprezentowanie Spółdzielni przy czynnościach; do reprezentowania Spółdzielni wystarczy dwóch członków walnego zgromadzenia przez nią upoważnionych s) rozpatrywanie odwołań od skreśleń lub wykluczeń z członkostwa t) zatwierdzanie struktury organizacyjnej zarządu 31 Z posiedzenia walnego zgromadzenia sporządza się protokół. Protokół podpisuje przewodniczący walnego zgromadzenia i jego sekretarz walnego zgromadzenia. 32 Protokół powinien zawierać: stwierdzenie, że walne zgromadzenie zostało zwołane prawidłowo i było zdolne do podejmowania uchwał, streszczenie przebiegu obrad, dokładną treść podjętych uchwał z podaniem wyników i sposobu głosowania. B. Zarząd 33 Zarząd kieruje działalnością Spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. 34 Zarząd składa się z 3 osób w tym prezesa i dwóch wiceprezesów wybranych przez walne zgromadzenie w głosowaniu tajnym na czas nieokreślony Członków Zarządu, w tym Prezesa i Wiceprezesów wybiera i odwołuje Walne Zgromadzenie. Odwołanie wymaga pisemnego uzasadnienia. 2. Walne zgromadzenie może odwołać tych członków Zarządu, którym nie udzieliło się absolutorium. Odwołanie powinno zawierać pisemne uzasadnienie. 3. Uzasadnienie na piśmie powinno być doręczone wraz z odwołaniem, w ciągu 7 dni od dnia podjęcia takiej uchwały.

125 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Zarząd może udzielić jednemu z członków Zarządu lub innej osobie z poza Spółdzielni pełnomocnictwa do: dokonywania czynności prawnych związanych z kierowaniem z bieżącą działalnością gospodarczą Spółdzielni dokonywania czynności określonego rodzaju lub czynności szczególnych Członek Zarządu wybierany przez Walne Zgromadzenie, może być zawieszony w czynnościach prze Walne Zgromadzenie, jeżeli jego działalność jest sprzeczna z przepisami prawa lub statutu. 2. Członka zawieszonego powiadamia się niezwłocznie w formie pisemnej o jego zawieszeniu z podaniem przyczyn zawieszenia. 38 Oświadczenia woli za Spółdzielnię składają dwaj Członkowie Zarządu lub jeden Członek Zarządu i Pełnomocnik. 39 Członek spółdzielni nie może prowadzić interesów konkurencyjnych wobec spółdzielni. Moduł 2 40 W przypadku, gdy członek zarządu złamie zakaz konkurencji, najbliższe zebranie walnego zgromadzenia, bez potrzeby dowiedzenia szkody lub działania zawinionego, odwoła go z udziału w organie spółdzielni. Dotyczy to również uczestnictwa członka zarządu, jako wspólnika lub członka władzy, w podmiotach gospodarczych prowadzących konkurencyjną działalność. Jeżeli w powyższej sprawie walne zgromadzenie podejmuje uchwałę o zawieszeniu członka zarządu w pełnieniu czynności, w dalszej kolejności rozstrzygnie o uchyleniu zawieszenia, bądź odwołaniu w terminie nie przekraczającym 1 miesiąca od dnia zawieszenia. 41 Członek spółdzielni winny czynu lub zaniedbania, przez które spółdzielnia poniosła szkodę, odpowiada za nie osobiście. 42 Do odpowiedzialności członków zarządu mają odpowiednio zastosowanie przepisy Kodeksu pracy o odpowiedzialności materialnej pracowników. W wypadkach, w których przepisy te przewidują górną granicę odszkodowania, wynosi ono w stosunku do członków zarządu, nie zatrudnionych w spółdzielni kwotę trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w spółdzielni za ostatni kwartał.

126 126 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński CZĘŚĆ V Gospodarka spółdzielni Moduł 2 43 Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą, której rodzaje zostały wymienione w 3 niniejszego statutu, na zasadach rachunku ekonomicznego, przy zapewnieniu korzyści członkom spółdzielni. Korzyści te polegają przede wszystkim na: a/ zagwarantowaniu członkom godziwych cen za dostarczone produkty (towary) b/ tworzeniu, w miarę możliwości finansowych spółdzielni, miejsc pracy dla członków spółdzielni, na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, umowy o pracę nakładczą, umowy zlecenia lub umowy o dzieło c/ prawne dokonywanie bieżących i ostatecznych rozliczeń ze spółdzielnią w zgodzie z przepisami prawa w tym zakresie obowiązujących. 44 Spółdzielnia odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem. 45 Spółdzielnia tworzy następujące fundusze własne: 1. fundusz udziałowy powstający z wpłat udziałów członkowskich, odpisów na udziały członkowskie lub innych źródeł określonych w odrębnych przepisach 2. fundusz zasobowy powstający z wpłat przez członków wpisowego, nadwyżki bilansowej lub innych źródeł określonych w odrębnych przepisach, w tym dotacji z Funduszu Pracy lub innych organizacji rządowych, pozarządowych i jednostek samorządu terytorialnego. Spółdzielnia może tworzyć także inne fundusze, a w szczególności: a. fundusz obrotowy powstający z odpisów dokonywanych od kwot należnych z tytułu obrotu członków ze spółdzielnią w wysokości 1 10%, przeznaczony na samofinansowanie spółdzielni b. fundusz świadczeń socjalnych, powstający na mocy odrębnych przepisów zgodnie ze wskazanym tam przeznaczeniem c. fundusz nagród, powstający z części nadwyżki bilansowej i pozostający w dyspozycji zarządu, przeznaczony dla członków i pracowników, przyczyniających się szczególnie do rozwoju spółdzielni d. fundusz gwarancyjny, powstający z części nadwyżki bilansowej i przeznaczony na pokrycie ewentualnych strat powstałych w wyniku obrotów spółdzielni z członkami e. fundusz rozwoju, powstający z części nadwyżki bilansowej i przeznaczony na finansowanie inwestycji. 46 Zysk Spółdzielni, po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obciążenia obowiązkowe, wynikające z odrębnych przepisów ustawowych stanowi nadwyżkę bilansową.

127 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Nadwyżka bilansowa na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia przekazywana jest na Fundusz Zasobowy spółdzielni. 48 Działalność spółdzielni jest finansowana ze środków własnych, które mogą być uzupełnione kredytami bankowymi i innymi środkami finansowymi Za dostarczenie towaru złej jakości, nie odpowiadającego wymogom (parametrom jakościowym), a w szczególności mogącego pogorszyć jakość całej partii, odpowiedzialność z tego tytułu ponosi członek, który towar dostarczył. 2. Zakres odpowiedzialności, parametry jakościowe oraz zasady odpowiedzialności materialnej członków, określone są poprzez Uchwały Walnego Zgromadzenia Wpłaty kwot, z tytułu rozliczeń członka ze spółdzielnią, odbywa się na podstawie faktycznej wysokości ceny zbytu lub zakupu towaru albo usługi. 2. Uchwały Walnego Zgromadzenia określają zasady wypłacania lub spłacania zaliczek oraz terminy ostatecznych rozliczeń. Moduł Spółdzielnia prowadzi rachunkowość na zasadach określonych odrębnymi przepisami. 2. Rokiem obrachunkowym w spółdzielni jest rok kalendarzowy. Po zakończeniu roku zarząd sporządza bilans oraz rachunek wyników, a także sprawozdanie roczne i przekłada je Walnemu Zgromadzeniu w terminie 2 miesięcy po zakończeniu roku. 3. Roczne sprawozdania finansowe spółdzielni podlegają badaniu pod względem rzetelności i prawidłowości. Uchwałę w tym zakresie podejmuje Walne Zgromadzenie. 4. W latach, w których zgodnie z wymogami statutu przeprowadzone jest lustracyjne badanie legalności, gospodarności i rzetelności działania spółdzielni, do rocznego sprawozdania z działalności i sprawozdania finansowego należy obowiązkowo dołączyć opinię biegłego rewidenta. 5. Roczne sprawozdania spółdzielni, łącznie ze sprawozdaniem finansowym i opinią rewidenta, jeżeli podlega ono obowiązkowemu badaniu, zarząd podaje do wiadomości członkom spółdzielni poprzez wyłożenie w lokalu spółdzielni, co najmniej 2 tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia, w celu umożliwienia zapoznania się z tym. 52 Straty bilansowe pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy z innych funduszy według następującej kolejności: funduszu obrotowego, funduszu udziałowego.

128 128 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński 53 Jeżeli fundusze własne nie wystarczają na pokrycie strat, Walne Zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów niż to przewiduje statut. CZĘŚĆ VI Lustracja Moduł 2 54 Spółdzielnia poddawana jest lustracji przynajmniej co 3 lata Lustracja obejmuje badanie legalności, gospodarności i rzetelności całości działania spółdzielni. 2. Lustracja może być przeprowadzona na żądanie walnego zgromadzenia, rady lub 1/5 członków spółdzielni. Lustrator zobowiązany jest do zachowania tajemnicy. Członkowie rady uprawnieni są do uczestnictwa w lustracji. Zarząd przedstawia protokoły lustracji walnemu zgromadzeniu, a na żądanie członka obowiązany jest udostępnić protokoły do wglądu. Wnioski z przeprowadzonej lustracji powinny być przedstawione przez radę nadzorczą najbliższemu walnemu zgromadzeniu. CZĘŚĆ VII Łączenie się spółdzielni, podział, likwidacja i upadłość 56 Spółdzielnia może połączyć się wyłącznie z inną spółdzielnią socjalną, na podstawnie uchwał walnych zgromadzeń łączących się spółdzielni lub podzielić się na podstawie uchwały walnego zgromadzenia w ten sposób, że z jej wydzielonej części zostaje utworzona nowa spółdzielnia socjalna. Uchwały walnych zgromadzeń w wymienionych sprawach podejmowane są większością głosów określoną w Prawie Spółdzielczym. 57 Postępowanie w przedmiocie wykonania uchwały walnego zgromadzenia, odnośnie połączenia się spółdzielni, prowadzone będzie zgodnie z wymogami ustawy Prawo Spółdzielcze. 58 Spółdzielnia przechodzi w stan likwidacji: a/ wskutek zmniejszenia się liczby członków poniżej wskazanej w ustawie, jeżeli spółdzielnia w terminie jednego roku nie zwiększy liczby członków do wymaganej wielkości,

129 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 129 b/ wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych większością ¾ głosów na dwóch kolejno po sobie następujących walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej dwóch tygodni, c/ w przypadku, gdy dokonane zmiany statutu naruszają zasady określone w art. 203 b ustawy prawo spółdzielcze. 59 Związek rewizyjny ma prawo zgłoszenia do rejestru otwarcia likwidacji spółdzielni w przypadku, gdy nie uczynili tego zarząd lub likwidator. 60 Związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, może podjąć uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, jeżeli: a/ działalność spółdzielni wykazuje rażące i uporczywe naruszenia prawa lub postanowień statutu b/ spółdzielnia została zarejestrowana z naruszeniem prawa, c/ spółdzielnia co najmniej od roku nie prowadzi działalności gospodarczej. 61 Zarząd lub likwidator powinni uchwałę o przywróceniu działalności spółdzielni zgłosić niezwłocznie do rejestru, dołączając odpis protokołu walnego zgromadzenia. Moduł 2 62 Roszczenia byłego członka (jego spadkobiercy lub następcy prawnego) do części funduszu zasobowego i innego majątku spółdzielni są zaspokajane w postępowaniu likwidacyjnym jako wskazane w art pkt. 4 Prawa Spółdzielczego inne należności. 63 Na zaspokojenie tych roszczeń przeznacza się do 1/3 funduszu zasobowego i innego majątku spółdzielni, pozostałego po wcześniejszym zaspokojeniu przewidzianych prawem należności, przy czym udział w tym majątku byłego członka nie może przekroczyć wysokości kwoty udziału dwukrotnej, wymaganego przez statut w dniu postawienia spółdzielni w stan likwidacji. 64 Wypłaty dokonywane są w kwotach proporcjonalnych do czasu trwania członkostwa byłego członka (ilości udziałów, wielkości obrotów ze spółdzielni). 65 Spółdzielnia zostaje postawiona w stan upadłości uchwałą Walnego Zgromadzenia w razie jej niewypłacalności, tj., jeżeli wartość jej zobowiązań przekracza wartość aktywów, a nie istnieje możliwość wskazania sposobu zmiany sytuacji oraz na zasadach określonych w ustawie prawo upadłościowe.

130 130 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński 66 Niewypłacalność spółdzielni zachodzi w razie: a/ trwałego zaprzestania płacenia długów b/ gdy majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów 67 W przypadku niewypłacalności Spółdzielni Walne Zgromadzenie może podjąć uchwałę o jej dalszym istnieniu tylko wtedy, jeżeli wskaże środki umożliwiające jej wyjście ze stanu niewypłacalności. Moduł 2 68 Sąd może zarządzić postawienie Spółdzielni w stan upadłości, pomimo uchwały Walnego Zgromadzenia o dalszym jej istnieniu. 69 Do postępowania upadłościowego, oprócz przepisów ustawy Prawa Spółdzielczego, stosuje się również przepisy prawa upadłościowego. CZĘŚĆ VIII Postanowienia końcowe 70 W sprawach nieuregulowanych niniejszym statutem zastosowanie mają przepisy ustawy Prawo Spółdzielcze i inne obowiązujące akty prawne. 71 Spółdzielnia zamieszcza ogłoszenie przewidziane w przepisach prawa w Monitorze Spółdzielczym wydawanym przez Krajową Radę Spółdzielczą. Niniejszy statut został uchwalony dnia r. przez członków założycieli Spółdzielni Socjalnej w stanowiący załącznik do uchwały nr 1 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spółdzielni Socjalnej w z dnia r. Członkowie założyciele Spółdzielni Socjalnej w :

131 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 131 Załącznik nr 2 UCHWAŁA NR... O POWOŁANIU SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ... Zebrani z dniu... postanawiają założyć Spółdzielnię Socjalną, której pełna nazwa będzie brzmieć: Spółdzielnia Socjalna... z siedzibą w Uchwała niniejsza została przyjęta przez zebranych jednogłośnie. Sekretarz Zebrania: Przewodniczący Zebrania: Moduł 2

132 132 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 3 Moduł 2 UCHWAŁA O POWOŁANIU ZARZĄDU SPÓŁDZIELNI... Zebrani na spotkaniu założycielskim Spółdzielni Socjalnej... w dniu... określają liczbę członków Zarządu na trzy osoby. Zebrani zgłosili następujące kandydatury na Prezesa Zarządu: W wyniku tajnego głosowania kandydaci na Prezesa Zarządu otrzymali następującą ilość głosów: głosów głosów głosów Zebrani zgłosili następujące kandydatury na członków Zarządu: W wyniku tajnego głosowania kandydaci na członków Zarządu otrzymali następujące ilości głosów: głosów głosów głosów Stosownie do powyższego zebrani powołują na członków Zarządu Spółdzielni następujące osoby:...- Prezes Zarządu...- Zastępca Prezesa Zarządu...- Zastępca Prezesa Zarządu Sekretarz zebrania: Przewodniczący zebrania:......

133 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 133 Załącznik nr 4 UCHWAŁA O PRZYJĘCIU STATUTU SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ... Zebrani na spotkaniu założycielskim Spółdzielni Socjalnej... w dniu... podjęli uchwałę o przyjęciu Statutu Spółdzielni. Uchwała została podjęta jednogłośnie. Sekretarz zebrania: Przewodniczący zebrania: Moduł 2

134 134 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 5 Regulamin Walnego Zgromadzenia Spółdzielni Socjalnej... Moduł 2 1 Walne Zgromadzenie obraduje na podstawie Statutu Spółdzielni Socjalnej... i niniejszego Regulaminu Do uprawnień Walnego Zgromadzenia należy: Uchwalenie Regulaminu Walnego Zgromadzenia. Wybór członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej. Rozpatrywanie odwołań od uchwał Zarządu wniesionych przez członków Spółdzielni. Rozpatrywanie skarg członków Spółdzielni na działalność Zarządu. Uchwalenie wysokości składek członkowskich na kolejny rok kalendarzowy. Rozstrzyganie w sprawach, w których statut nie określa kompetencji innych władz Spółdzielni. 2. Uchwały Walnego Zgromadzenia sprzeczne z przepisami prawa i postanowieniami Statutu Spółdzielni podlegają zaskarżeniu na drodze sądowej. 3 Każdy członek dysponuje tylko jednym mandatem do głosowania. 4 W Walnym Zgromadzeniu mają prawo uczestniczyć z głosem doradczym osoby zaproszone przez Zarząd lub w uzgodnieniu z Zarządem. 5 Walne Zgromadzenie jest ważne i zdolne do podejmowania uchwał, gdy zostało zwołane zgodnie ze Statutem i gdy uczestniczy w nim: w pierwszym terminie co najmniej połowa członków, w drugim terminie bez względu na liczbę obecnych członków Walne Zgromadzenie zwołuje Zarząd raz w roku. O terminie, miejscu i porządku obrad Walnego Zgromadzenia Członkowie Spółdzielni powinni być zawiadamiani listem poleconym lub w inny skuteczny sposób co najmniej na 14 dni przed terminem Walnego Zgromadzenia. 2. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie zwołuje Zarząd w razie ważnej potrzeby: na podstawie własnej uchwały, na pisemny wniosek co najmniej połowy członków Spółdzielni. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie obraduje wyłącznie nad sprawami, dla których zastało zwołane.

135 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Otwierający obrady zarządza wybór przewodniczącego i sekretarza Walnego Zgromadzenia. 8 Walne Zgromadzenie powołuje w miarę potrzeby: 1. Komisję Mandatowo-Skrutacyjną w składzie 3 osób, której zadaniem jest: sprawdzenie kompletności obecności członków Spółdzielni, obliczanie i ogłaszanie wyników głosowania, wykonywanie innych czynności technicznych związanych z głosowaniem. 2. Komisję Uchwał i Wniosków w składzie 2 osób, dla rozpatrzenia pod względem formalnym i merytorycznym zgłoszonych wniosków i przedłożenia ich, po sformułowaniu, do decyzji Walnemu Zgromadzeniu. 9 Każda komisja wybiera ze swojego grona przewodniczącego. Ustalenia komisji zapadają zwykłą większością głosów. Członkowie Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej nie mogą kandydować do władz Spółdzielni. Moduł 2 10 Z czynności komisji sporządza się protokoły. Protokoły podpisane przez przewodniczącego komisji przekazuje się sekretarzowi Walnego Zgromadzenia. Przewodniczący komisji lub ich członkowie składają Walnemu Zgromadzeniu sprawozdanie z czynności komisji i przedstawiają wnioski. 11 Walne Zgromadzenie może obradować wyłącznie w sprawach objętych porządkiem obrad podanym do wiadomości Członkom Spółdzielni. Walne Zgromadzenie może skreślić z porządku obrad poszczególne sprawy lub odroczyć je do następnego Walnego Zgromadzenia, a także zmienić kolejność rozpatrywania spraw w porządku obrad. Czynności dokonane przez Walne Zgromadzenie przed odroczeniem terminu lub skreśleniem spraw z porządku obrad są ważne. Sprawy pominięte w porządku obrad, a ważne zdaniem wnioskodawcy mogą zostać włączone do porządku obrad większością kwalifikowaną 2/3 głosów obecnych na Walnym Zgromadzeniu. 12 Po przedstawieniu sprawy, zamieszczonej w porządku obrad, Przewodniczący Walnego Zgromadzenia otwiera dyskusję, udzielając głosu w kolejności zgłaszania się. Członkom Zarządu przysługuje prawo zabierania głosu poza kolejnością. W sprawach formalnych Przewodniczący udziela głosu poza kolejnością. 13 Uchwały Walnego Zgromadzenia są podejmowane zwykłą większością głosów.

136 136 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Głosowanie podczas Walnego Zgromadzenia odbywa się jawnie, poza wyborami lub odwołaniem członków Zarządu, które przeprowadza się w sposób tajny pod rygorem nieważności. Wyniki głosowania po przeliczeniu przez Komisję Skrutacyjną ogłasza Przewodniczący Walnego Zgromadzenia. Moduł 2 14 Kandydatów do Zarządu zgłaszają do Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej uczestnicy Walnego Zgromadzenia spośród członków Spółdzielni. Do zgłoszenia kandydata nieobecnego na Walnym Zgromadzeniu konieczna jest jego pisemna zgoda na kandydowanie. Kandydaci obecni na Zgromadzeniu na wezwanie Przewodniczącego Zgromadzenia składają ustne oświadczenie co do zgody na kandydowanie. Wybory przeprowadza Komisja Mandatowo-Skrutacyjna. Wybory przeprowadza się przy pomocy kart wyborczych, na których umieszczone są nazwiska i imiona kandydatów w kolejności alfabetycznej. Za głosy nieważne uważa się karty wyborcze na których skreślono wszystkich kandydatów, a także karty nieczytelne lub karty na których pozostawiono liczbę kandydatów większą niż liczba miejsc w danym organie Związku. Za osoby wybrane uważa się osoby, które otrzymały największą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów przeprowadza się dodatkowe głosowanie. 15 Walne Zgromadzenie w głosowaniu tajnym wybiera Zarząd Stowarzyszenia na okres 4 lat w składzie 3 osób: Prezesa Zarządu, Członek Zarządu, Członek Zarządu. 16 Po ogłoszeniu wyników wyborów Zarząd Spółdzielni zbiera się na pierwszym posiedzeniu celem ukonstytuowania się. Z zebrania konstytucyjnego sporządzony zostaje protokół, który następnie jest przedstawiany Walnemu Zgromadzeniu. 17 Z obrad Walnego Zgromadzenia sporządza się protokół, który powinien zawierać datę, porządek obrad, krótki przebieg dyskusji, oświadczenia złożone do protokołu, treść odjętych uchwał. Protokół podpisują Przewodniczący i Sekretarz Walnego Zgromadzenia. Przy uchwałach należy podawać liczbę oddanych głosów za jej przyjęciem i głosów przeciwnych. Lista obecności w Walnym Zgromadzeniu stanowią załącznik do protokołu. 19 Po wyczerpaniu wszystkich spraw zamieszczonych w porządku obrad Walne Zgromadzenie jest zakończone i Przewodniczący ogłasza jego formalne zamknięcie.

137 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 137 Załącznik nr 6 Protokół z zebrania założycielskiego Spółdzielni Socjalnej... odbytego w dniu... we... w lokalu... W zebraniu wzięli udział obecni według załączonej listy. Zebranie otworzył Pan..., który przedstawił zebranym ideę założenia Spółdzielni Socjalnej..., którego celem nadrzędnym byłoby prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków, działającego w szczególności poprzez wspólną działalność gospodarczą oraz wyodrębnioną działalność społeczną, oświatowo-kulturalną i społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych. Zebrani zaaprobowali przedstawiony projekt. W wyniku jawnego głosowania, na przewodniczącego zebrania jednogłośnie wybrano Pana..., a na sekretarza Panią..., po czym jednogłośnie przyjęto następujący porządek obrad: Moduł 2 Otwarcie obrad Zebrania Założycielskiego. Wybór Przewodniczącego i Sekretarza Zebrania. Zatwierdzenie porządku i regulaminu obrad. Wybór Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej. Wybór Komisji Uchwał i Wniosków. Podjęcie uchwały o powołaniu Spółdzielni Socjalnej... Zapoznanie się z projektem Statutu Spółdzielni Socjalnej... Dyskusja nad Statutem. Podjęcie uchwały o przyjęciu Statutu. Podjęcie uchwały o wyborze Zarządu. Wolne głosy i wnioski. Do zaproponowanego porządku obrad nie zgłoszono żadnych uwag. W tym miejscu przewodniczący ogłosił przejście do punktu czwartego porządku obrad, czyli wyboru Komisji Skrutacyjnej. Do Komisji Skrutacyjnej zgłoszono według kolejności następujące kandydatury: Wszyscy kandydaci wyrazili zgodę na kandydowanie. W wyniku głosowania kandydaci do Komisji Skrutacyjnej otrzymali następujące ilości głosów: głosów

138 138 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Moduł głosów Wobec powyższego ww. osoby zostały wybrane członkami Komisji Skrutacyjnej. Następnie przewodniczący ogłosił przejście do punktu piątego porządku obrad, czyli wyboru Komisji Uchwał i Wniosków. Do Komisji zgłoszono według kolejności następujące kandydatury: Wszyscy kandydaci wyrazili zgodę na kandydowanie. W wyniku głosowania kandydaci do Komisji Uchwał i Wniosków otrzymali następujące ilości głosów: głosów głosów Wobec powyższego ww. osoby, zostały wybrane członkami Komisji Uchwał i Wniosków. Przewodniczący przedstawił zebranym projekt uchwały o powołaniu Spółdzielni Socjalnej... Uchwała o powołaniu Spółdzielni Socjalnej stanowiąca załącznik do niniejszego protokołu została przyjęta w głosowaniu jawnym jednogłośnie. Następnie przewodniczący zebrania zapoznał zebranych z projektem Statutu Spółdzielni Socjalnej... stanowiącym załącznik do niniejszego protokołu. W toku dyskusji nad przedłożonym projektem nie zgłoszono żadnych uwag. W związku z powyższym przystąpiono do głosowania. W głosowaniu jawnym jednogłośnie przyjęto uchwałę o przyjęciu Statutu, stanowiącą załącznik do niniejszego protokołu. W tym miejscu przewodniczący ogłosił przejście do punktu dziesiątego porządku obrad, czyli wyboru członków Zarządu. Na Prezesa Zarządu zgłoszono kandydatury: Kandydaci wyrazili zgodę na kandydowanie. W wyniku głosowania tajnego kandydaci na Prezesa Zarządu otrzymali następujące ilości głosów: głosów głosów głosów Głosowało... osób; wszystkie głosy ważne. Następnie na członków Zarządu zgłoszono następujące kandydatury:

139 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 139 Wszyscy kandydaci wyrazili zgodę na kandydowanie. W wyniku tajnego głosowania kandydaci na członków Zarządu otrzymali następujące ilości głosów: głosów głosów głosów Stosownie do powyższego ww. osoby, uchwałą stanowiącą załącznik do niniejszego protokołu, zostały wybrane na członków Zarządu w składzie:...- Prezes Zarządu...- Członek Zarządu...- Członek Zarządu W tym momencie przewodniczący ogłosił przejście do ostatniego punktu obrad. W wolnych głosach nie zgłoszono żadnych uwag ani wniosków. W związku z tym przewodniczący kończąc zebranie podziękował wszystkim zebranym za obecność. Na tym obrady zakończono. Moduł 2 Sekretarz zebrania: Przewodniczący zebrania: Załączniki: Lista członków założycieli Spółdzielni Socjalnej... Lista obecności ze spotkania założycielskiego Statut Spółdzielni Socjalnej... Uchwała o powołaniu Spółdzielni Socjalnej... Uchwała o przyjęciu Statutu Spółdzielni Socjalnej... Uchwała o powołaniu Zarządu Spółdzielni Socjalnej... Protokół Komisji Uchwał i Wniosków Protokół Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej

140 140 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 7 Protokół Komisji Uchwał i Wniosków Zebrania Założycielskiego Spółdzielni Socjalnej... odbytego... Moduł 2 Komisja Uchwał i Wniosków ukonstytuowała się następująco: 1. Przewodniczący komisji Członek komisji... Komisja przedstawiła uczestnikom Walnego Zgromadzenia projekt uchwały: I. Uchwała nr... o powołaniu Spółdzielni Socjalnej... która została w głosowaniu jawnym przyjęta jednogłośnie. II. Uchwała nr... o przyjęciu Statutu Spółdzielni Socjalnej... która została w głosowaniu jawnym przyjęta jednogłośnie. III. Uchwała nr... o powołaniu członków Zarządu Spółdzielni Socjalnej Zebrani na spotkaniu założycielskim Spółdzielni Socjalnej...w dniu... określają liczbę członków Zarządu na trzy osoby. Zebrani zgłosili następujące kandydatury na Prezesa Zarządu: W wyniku tajnego głosowania kandydaci na Prezesa Zarządu otrzymali następującą ilość głosów: głosów głosów głosów Zebrani zgłosili następujące kandydatury na członków Zarządu: W wyniku tajnego głosowania kandydaci na członków Zarządu otrzymali następujące ilości głosów:

141 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną głosów głosów głosów Stosownie do powyższego zebrani powołują na członków Zarządu Spółdzielni następujące osoby:...- Prezes...- Zastępca Prezesa...- Zastępca Prezesa. Sekretarz zebrania: Przewodniczący zebrania: Członkowie Komisji: Moduł 2

142 142 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 8 Protokół Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej Zebrania Założycielskiego Spółdzielni Socjalnej... odbytego... I. Komisja Mandatowo-Skrutacyjna ukonstytuowała się następująco: Moduł 2 Przewodniczący komisji... Sekretarz komisji... Członek komisji... II. Komisja stwierdza, że Zebrania Założycielskie jest ważne i zdolne do podejmowania uchwał i uczestniczy w nim... członków. III. Uchwała o powołaniu Spółdzielni Socjalnej... została przyjęta w głosowaniu jawnym jednogłośnie. IV. W głosowaniu jawnym jednogłośnie przyjęto uchwałę o przyjęciu Statutu Spółdzielni Socjalnej... V. Do Komisji Mandatowo-Skrutacyjnej uczestnicy Zebrania Założycielskiego zgłosili spośród członków Spółdzielni następujących kandydatów na funkcję członka Zarządu: Kandydaci wyrazili zgodę na kandydowanie. W wyniku głosowania członkami Zarządu Spółdzielni zostali: ilość głosów ilość głosów ilość głosów... Następnie w wyniku głosowania wybrano Prezesa Zarządu Spółdzielni: ilość głosów ilość głosów ilość głosów... Członkowie Komisji: Przewodniczący komisji... Sekretarz komisji... Członek komisji...

143 Moduł 2 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną Załącznik nr 9 Lista obecności ze spotkania założycielskiego spółdzielni socjalnej..., które odbyło się dnia... w Lp. Imię i nazwisko Podpis Załącznik nr 10 imię i nazwisko:... Oświadczenie członowskie W związku z przystąpieniem do Spółdzielni Socjalnej..., zgodnie z postanowieniami Statutu Spółdzielni, deklaruję wpłatę wpisowego w kwocie... zł (słownie:...). Ponadto deklaruję wpłatę na rzecz kapitału udziałowego: (ilość udziałów)... udziałów po... zł (słownie:...) miejscowość, data podpis wstępującego

144 144 C. Miżejewski, M. Ołdak, P. Rosiński Załącznik nr 11 Lista członków założycieli spółdzielni socjalnej... Imię i nazwisko Data urodzenia Miejsce urodzenia Adres zamieszkania, PESEL, Dowód osobisty Moduł 2 Uwaga: Członkowie założyciele Spółdzielni Socjalnej... obecni na Zebraniu Założycielskim w dniu... r., stosownie do obowiązujących przepisów prawnych, złożyli następujące dokumenty: Deklarację członkowską przystąpienia do Spółdzielni Socjalnej... Zaświadczenie Powiatowego Urzędu Pracy o statusie osoby bezrobotnej lub Zaświadczenie Centrum Integracji Społecznej lub Zaświadczenie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie

145 Tworzenie i zarządzanie spółdzielnią socjalną 145 Załącznik nr 12 Deklaracja członkowska Nr.../... przystąpienia do Spółdzielni Socjalnej... Niniejszym deklaruję chęć przystąpienia do Spółdzielni Socjalnej... i zobowiązuję się do przestrzegania statutu oraz uchwał organów Spółdzielni oraz oświadczam, że jestem osobą uprawnioną do członkostwa w Spółdzielni Socjalnej..., oraz posiadam pełną zdolność do czynności prawnych. imię i nazwisko... adres zamieszkania... nr telefonu data i miejsce ur.... dowód osobisty seria... nr... PESEL... Moduł miejscowość, data podpis wstępującego Przyjęto/nie przyjęto w poczet członków Spółdzielni zgodnie z Uchwałą Nr... z dnia Członek Zarządu Członek Zarządu

146

147 Moduł 3 Podstawy prawno-finansowe działalności podmiotów gospodarki społecznej

148

149 Marcin Chludziński, Dorota Łutowicz-Głowacka, Katarzyna Żukowska Instytut Polityki Społecznej Uniwersytet Warszawski, Grupa Doradztwa i Treningu INVENT Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej w Olsztynie Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej w Olsztynie TYTUŁ PRZEDMIOTU FORMA ZAJĘĆ (wykład, konwersatorium, seminarium, ćwiczenia) FORMA ZALICZENIA: zaliczenie (Z) zaliczenie na ocenę (ZO) egzamin (E) OPIS FORMY ZALICZENIA egzamin pisemny test pisemny, egzamin ustny, praca semestralna, aktywność na zajęciach, inne; ewentualnie udział procentowy różnych form Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej Wykład/warsztaty/dyskusje (ZO) Test pisemny CEL PRZEDMIOTU Krótkie streszczenie zawartości przedmiotu Terminy Kluczowe Przekazanie uczestnikom wiedzy i umiejętności związanych z rejestracją podmiotów gospodarki społecznej, prowadzeniem dokumentacji finansowej oraz źródłami finansowania ich działalności. Gospodarka społeczna, przedsiębiorstwo społeczne, rozwój lokalny, prawo, finanse, rachunkowość, finansowanie przedsiębiorczości społecznej. Moduł 3

150 150 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Opis przedmiotu z podziałem na zagadnienia (tematy zajęć) 1 Świadczenie pracy w ramach stosunku pracy (wykład 45 min) Przestawienie zagadnień teoretycznych z zakresu prawa pracy i świadczenie pracy w ramach stosunku pracy (30 minut). Wykładowca po zreferowaniu zagadnień teoretycznych przekazuje studentom wzory umów załącznik nr 1,2,3,4 (15 minut). 2 Świadczenie pracy w ramach umów cywilnoprawnych (wykład 45 min, ćwiczenie 15 min) Moduł 3 Przestawienie zagadnień teoretycznych z zakresu prawa pracy w ramach umów cywilnoprawych. (30 minut). Ćwiczenie: Wykładowca po zreferowaniu zagadnień teoretycznych z zakresu świadczenia pracy przekazuje studentom wzory umów załącznik nr 1,2,3,4 (15 minut). 3 Świadczenie pracy w ramach stosunku pracy i umów cywilnoprawnych (ćwiczenia 60 min) Ćwiczenie 1 Studenci zostają podzieli na 3 grupy ( max 5 osób w grupie) i otrzymują zadanie, które polega na wskazaniu i przypisaniu cech do umowy o pracę, umowy zlecenia czy dzieło. Po zakończeniu ćwiczenia, jedna osoba z grupy przedstawia rozwiązanie ćwiczenia. Ćwiczenie ma na celu usystematyzowanie wiedzy studentów z zakresu świadczenia pracy. Ćwiczenie nr 2 Studenci dobierają się w 3 grupy i każda z grup otrzymuje ćwiczenie. Ćwiczenie polega na prawidłowym przypisaniu rodzaju wykonywanej pracy do w ramach różnych stosunków pracy i umów cywilnoprawnych. Po zakończeniu ćwiczenia, jedna osoba z grupy przedstawia rozwiązanie ćwiczenia w grupie. Ćwiczenie nr 3 Wykładowca czyta studentom przykłady i po odczytaniu przykładów kieruję pytania do studentów, a oni zastanawiają się nad odpowiedzią. Po uzyskaniu odpowiedzi wykładowca wskazuje na prawidłową odpowiedź i uzasadnia ją.

151 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej Obowiązki wynikające z zatrudnienia pracownika na podstawie umowy o pracę (wykład 20 min) Przedstawienie zagadnień teoretycznych na temat obowiązków wynikających wobec ZUS. Po przedstawieniu zagadnień teoretycznych wykładowca przekazuje studentom formularze obowiązujące w ZUS. Po przedstawieniu zagadnień teoretycznych z zakresu ZUS wykładowca przekazuje studentom formularze do zapoznania się. 5 Kalendarz podatnika (wykład 15 min) Przedstawienie zagadnień na temat kalendarza podatnika i wskazanie na zwolnienia podatkowe ze strony państwa wobec podmiotów gospodarki społecznej. 6 Zakładowy plan kont (wykład 30 min, ćwiczenia 30 min) Przedstawienie zakładowego planu kont i sposoby rozliczania kosztów działalności. Wykładowca przekazuje studentom wzór zakładowego planu kont do zapoznania się. Ćwiczenie nr 4 Studenci dobierają się w 3 grupy i otrzymują od wykładowcy wzór zakładowego planu kont wraz z ćwiczeniem nr 4 do rozwiązania. Zadanie polega na dokonaniu księgowań operacji gospodarczych. Po rozwiązania zadania w grupie następuje rozwiązanie zadania wspólnie z wykładowcą. 7 Dokumenty księgowe (wykład 20 min) Moduł 3 Przedstawienie obowiązujących dokumentów księgowych. 8 Sprawozdania finansowe (wykład 40 min, ćwiczenia 45 min) Przedstawienie podstawowych sprawozdań finansowych, a następnie ich omówienie. Po części teoretycznej wykładowca przekazuje studentom wzory sprawozdań finansowych do zapoznania się (15 minut). Ćwiczenie nr 5 Studenci otrzymują ćwiczenie do rozwiązania w grupie. Celem ćwiczenia jest sporządzenie uproszczonego bilansu. Po rozwiązania zadania w grupie następuje rozwiązanie zadania wspólnie z wykładowcą.

152 152 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska 9 Przechowywanie dokumentacji finansowej (wykład 45 min) Przedstawienie okresów przechowywania dokumentów finansowych. 10 Odpowiedzialność karna w zakresie rachunkowości i podatków (wykład 20 min) Przedstawienie zagadnień dotyczących odpowiedzialności karnej w zakresie rachunkowości i podatków. 11 Podsumowanie zajęć (15 min) Podsumowując wykładowca wraca do najważniejszych zagadnień omawianych na zajęciach. Podsumowując stara się uaktywnić grupę i sprawdzić czego nauczyła się podczas zajęć. Moduł 3 12 Formalne aspekty tworzenia podmiotów gospodarki społecznej Wprowadzenie (wykład 30 min) Celem niniejszego wykładu jest zapoznanie słuchaczy z zasadami tworzenia podmiotów gospodarki społecznej. Uczestnicy zajęć poznają podstawowe pojęcia związane z gospodarką społeczną, dowiedzą się jakie cele realizuje, kto ją tworzy. Następnie słuchacze podczas wykładu połączonego z ćwiczeniami poznają tematykę tworzenia podmiotów ekonomii społecznej. Zostaną im przedstawione formy podmiotów, wraz z najistotniejszymi kwestiami dotyczącymi ich formowania. Dla całości obrazu uczestnicy dowiedzą się o aktach prawnych związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem podmiotów gospodarki społecznej. Lektura obowiązkowa (do wykorzystania także na następnych zajęciach): Towarzystwa pomocy wzajemnej Tam miała być praca. Magazyn Obywatel nr 6/2006 Założenia do ustawy o przedsiębiorstwie społecznym prof. J. Hauser, prof. H. Izdebski Pierwsze spółdzielnie socjalne doświadczenia Włoskie Borowska Małgorzata Ekonomii społecznej portret własny artykuł Chyra-Rolicz Zofia Spółdzielcze ogniwo gospodarki społecznej Kurier Spółdzielczy Ewa Leś Przedsiębiorczość społeczna artykuł

153 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 153 Ewa Leś Europejskie doświadczenia w sprawie zatrudnienia socjalnego na przykładzie Włoch i Finlandii. Wybrane zagadnienia Pieńkowska Dorota Ekonomia społeczna artykuł ww.ngo.pl Pieńkowska Dorota Charakterystyka ekonomii społecznej Niecikowska Renata Czy organizacje są dobrym pracodawcą dla grup wymagających wsparcia? Niepełnosprawni jako pracownicy organizacji artykuł Uzasadnienie do projektu ustawy o spółdzielniach socjalnych MPiPS Dobrosława Wiktor Kilka uwag na temat społecznych aspektów ekonomii społecznej Ustawa o zatrudnieniu socjalnym omówienie MPiPS Tworzenie i Funkcjonowanie Klubu Integracji Społecznej, Vademecum Jak założyć, prowadzić i finansować Klub Integracji Społecznej; Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPS przy udziale Zamojskiego Stowarzyszenia Edukacji i Pomocy Socjalnej Młodzieży w Zamościu Prawo: Konwencja Nr 159 MOP dotycząca rehabilitacji i zatrudniania osób niepełnosprawnych z dnia 20 czerwca 1983 Dz.U. z 2004 r. Nr 43, poz. 412 Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn zm.) w szczególności Dział V ustawy Spółdzielnie socjalne Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. z 2003 r. Nr 122, poz z późn. zm.) Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 99, poz z późn. zm.) 13 Definicja gospodarki społecznej, kto ją tworzy i w jakim celu? (ćwiczenia 25 min) Moduł 3 Wykładowca pyta się co uczestnicy rozumieją przez pojęcie gospodarka społeczna, przedsiębiorczość społeczna, przedsiębiorstwo społeczne. Wszystkie odpowiedzi padające z sali należy zapisać na tablicy flipchart. Wykładowca powinien zachęcić grupę do aktywnego uczestniczenia w ćwiczeniu, im więcej haseł padnie z sali, tym bardziej rozbudowana i dokładna będzie nasza definicja. Podsumowując wykładowca przedstawia definicję gospodarki społecznej, odnosząc się do tekstu zawartego w niniejszym pakiecie edukacyjnym (sylabus Gospodarka społeczna w rozwoju lokalnym), w nawiązaniu do haseł zapisanych na tablicy flipchart (musimy pamiętać, że czasami mogą zdarzać się nie do końca trafne sformułowania i do nich również należy się odnieść).

154 154 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska 14 Podmioty gospodarki społecznej (wykład 20 min, ćwiczenia 30 min) Wykładowca przekazuje grupie informację o podmiotach gospodarki społecznej, co charakteryzuje instytucje gospodarki społecznej, jakimi cechami się charakteryzują jakie mają zadania do zrealizowania, jakie mają postawione cele, odnosząc się do źródeł zawartych w sylabusie j/wćwiczenie Wykładowca informuje, że ćwiczenie będzie wykonywane w trzech grupach. Odlicza osoby i tworzy trzy grupy zadaniowe. Zadaniem każdej grupy jest stworzenie na podstawie usłyszanych wcześniej informacji oraz własnej wiedzy i doświadczeń listy określającej różne formy podmiotów gospodarki społecznej. Grupy zapisują swoje pomysły na kartkach flipchart. Czas na realizację ćwiczenia 10 minut. Następnie każda grupa prezentuje to co wypracowała. Wykładowca uważnie słucha i jak wszystkie grupy zaprezentują swoją pracę podsumowuje zadanie wskazując, które ze wskazanych form można zaliczyć do podmiotów gospodarki społecznej. 15 Podstawy prawne funkcjonowania przedsiębiorczości społecznej w Polsce (wykład 20 min) Moduł 3 Wykładowca informuje słuchaczy o istnieniu wielu aktów prawnych regulujących funkcjonowanie podmiotów gospodarki społecznej. Wymienia, które ustawy, rozporządzenia są niezbędne do poznania dla osób chcących zająć się dogłębniej tematem. Należy przekazać, iż zapoznając się z poszczególnymi formami podmiotów gospodarki społecznej będzie odniesienie do konkretnej ustawy, czyli częściowe opisanie ustaw będzie elementem dalszego wykładu. 16 Formalnoprawne aspekty tworzenia podmiotów gospodarki społecznej. Spółdzienie socjalne (wykład 55 min, ćwiczenia 45 min) Ćwiczenie dla grupy: Wykładowca prosi, aby każdy zastanowiła się 5 minut nad zagadnieniem można porozumiewać się z innymi uczestnikami. Następnie prosi, aby grupa powiedziała, z czym kojarzy im się spółdzielczość socjalna. Spostrzeżenia zapisuje na tablicy. Następnie przechodzi do wykładu. Przedstawia uczestnikom zagadnienie, idee, którymi kieruje się spółdzielczość socjalna, opisuje tworzenie spółdzielni socjalnych, zasady rejestracji, przedstawia ułatwienia i trudności funkcjonowania podmiotów. Zadanie: (20 min) Wykładowca dla łatwiejszego zrozumienia sposobu zakładania spółdzielni, rozdaje uczestnikom wzory dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej (Roz-

155 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 155 porządzenie Ministra Gospodarki Pracy w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej). Uczestnicy dostają 15 minut na zapoznanie się z dokumentami. W razie pytań wykładowca odpowiada. Zadanie: (20 min) Wykładowca prosi, aby słuchacze opowiedzieli o własnych doświadczeniach związanych z funkcjonowaniem i zakładaniem spółdzielni socjalnych (jakie dają szanse, na co trzeba zwrócić uwagę, na jakie trudności napotkali podczas tworzenia i rozwijania podmiotu). Zadanie ma na celu wymianę doświadczeń między uczestnikami. 17 Centrum Integracji Społecznej (wykład 10 min, ćwiczenia 20 min) Ćwiczenie: Wykładowca dzieli słuchaczy na 3 grupy, każda grupa otrzymuje treść Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz z późn. zm.). Zadaniem grup jest wypisanie na kartkach flipchart informacji związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem CIS. Czas na realizację zadania 20 minut Prezentacja przez jedną z grup (chętną) z aktywnym udziałem pozostałych grup na zasadzie czy pozostałe grupy mają tak samo 10 minut. Na podsumowanie wykład o Centrach Integracji Społecznej 10 minut Zagadnienia związane z tworzeniem CIS, zadania, finansowanie, zakres usług 18 Kluby Integracji Społecznej (wykład 20 min, ćwiczenia 110 min) Ćwiczenie rozsypanka: Wykładowca dzieli słuchaczy na 4 grupy, rozdaje kopert z rozsypanką. Zadaniem grup jest dopasowanie definicji do zagadnień i przyklejenie ich na kartki flipchart. Następnie grupy prezentują to co wypracowały. Wykładowca dokładnie słucha i informuje, czy grupy prawidłowo zrealizowały ćwiczenie. Wykład: Pojęcie, podstawowe zagadnienia, regulacja ustawowa funkcjonowanie, grupy docelowe, na rzecz których działają, formy działania, różne warianty tworzenia Ćwiczenie: Wykładowca dzieli słuchaczy na dwie grupy. Jedna grupa ma za zadanie opracować argumenty przemawiające za zatrudnieniem socjalnym natomiast druga grupa argumenty przeciw zatrudnieniu socjalnemu. Grupy mają 15 minut na wykonanie zadania. Po spisaniu argumentów na kartkach flipchart przedstawiciel grupy prezentuje to co zostało wypracowane w grupach. Moduł 3

156 156 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Po prezentacji wykładowca podsumowuje wystąpienia obu grup, pyta się również już wszystkich słuchaczy czy mają coś do dodania w ramach opracowywanego tematu 19 Zakłady Aktywności Zawodowej. Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (wykład 25 min) Podstawy prawne działania, regulacja ustawowa, warunki jakie podmioty muszą spełniać, rejestracja 20 Formy działalności prowadzone przez organizacje pozarządowe (wykład 50 min, ćwiczenia 10 min) Moduł 3 Wykładowca informuje jakie są formy działalności prowadzone przez organizacje pozarządowe. Następnie przechodzi do ćwiczenia Ćwiczenie: Wykładowca dzieli słuchaczy na 2 grupy (jeśli grupa bardzo liczebna na 4 grupy). Zadaniem każdej grupy jest w oparciu o zdobyte już wcześniej informacje zastanowienie się, w jaki sposób tworzy się fundację (jedna grupa), stowarzyszenia (druga grupa) jakie i gdzie należy złożyć dokumenty, rejestracja. Grupy otrzymują kartki flipchart, na których zapisują swoje pomysły. Wykład: Na podstawie opracowanych przez uczestników materiałów, wykładowca opisuje zasady tworzenia organizacji pozarządowych (fundacje i stowarzyszenia), podstawy prawne, rejestracja. 21 Organizacje pożytku publicznego (wykład 20 min, ćwiczenia 20 min) Uregulowania ustawowe, charakter działalności, podmioty, na rzecz których działają organizacje, rejestracja, czy warto rejestrować organizacje pożytku publicznego. Ćwiczenie: Wykładowca rozdaje uczestnikom wzór wniosku o rejestrację, daje 10 minut na zapoznanie się z wnioskiem a następnie omawiając wniosek zachęca grupę do dyskusji, zadawania pytań itp. 22 Podsumowanie (15 min) Wykładowca podsumowując, pyta się słuchaczy co zapamiętali z wykładu. Następnie sam w kilku zdaniach podsumowuje poruszone w czasie zajęć zagadnienia.

157 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej Źródła finansowania działalności podmiotów gospodarki społecznej (wykład 10 min, ćwiczenia 40 min) Sposoby pozyskiwania informacji o źródłach finansowania projektów środki na działalność społeczną. (prezentacja 10 min) Ćwiczenia: Praca w grupach różne źródła finansowania jednego projektu. Grupę dzielimy na 3 zespoły. Dajemy grupom 15 minut na przygotowanie katalogu informacji. Grupy mają przygotować potencjalne źródła finansowania sektora gospodarki społecznej, należy zwrócić uwagę, że nie chodzi tutaj o nazwy konkretnych konkursów, ale o dokonanie pewnej typologii źródeł, np. ze względu na rodzaj podmiotów, które finansują (przykładowa typologia zawarta jest w podręczniku: Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, red. E. Leś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008). Po tym każda z grup prezentuje wyniki swoich prac. Na zakończenie trener podsumowuje, omawia to co zostało przedstawione przez uczestników, tworząc wspólną, akceptowalną typologię. 24 Różne źródła finansowania jednego projektu (prezentacja 20 min) 25 Co warto sprawdzić przed złożeniem projektu? (ćwiczenia 75 min) Grupę dzielimy na zespoły 4 5 osobowe. Uczestnicy w grupach opracowują katalog informacji o tym, co warto sprawdzić przed złożeniem projektu biorąc pod uwagę dokumentację konkursową. Dajemy grupom 15 minut na przygotowanie katalogu informacji. Po tym każda z grup prezentuje wyniki swoich prac, na końcu wprowadzamy ewentualne korekty uzasadniając ich konieczność. Na zakończenie podsumowuje to co zostało przedstawione przez uczestników, tworząc listę najważniejszych informacji podlegających weryfikacji. Prezentacja podsumowująca i rozszerzająca pracę w zespołach. Moduł 3 26 Prezentacja dostępnych źródeł pozyskiwania informacji o konkursach, grantach, przetargach (20 min)

158 158 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska 27 Informacja o środkach dostępnych lokalnie i regionalne opracowana indywidualnie przez każdego prowadzącego w zależności od regionu, w którym szkoli (prezentacja 20 min) 28 Prezentacja nowego okresu programowania, ze szczególnym uwzględnieniem PO KL (prezentacja 40 min, ćwiczenie 110 min) Moduł 3 Uczestnicy mają za zadanie nauczyć się poruszać po stronach internetowych, które są potencjalnymi źródłami informacji o finansowaniu gospodarki społecznej. Po wstępnej orientacji, każdy zespół dostaje zadanie zidentyfikowanie jednego źródła finansowania, które może być atrakcyjne w kontekście gospodarki społecznej. Zespoły weryfikują listę informacji wypracowaną w grupach. Po tym każda z grup prezentuje wyniki swoich prac zespołowi, dzięki czemu uczestnicy wymieniają się informacjami. W trakcie ćwiczenia należy zwrócić uwagę na to, aby grupy opracowały różne źródła finansowania, dzięki czemu uzyskamy różnorodność prezentacji. Podsumowanie zajęć (10 min) Materiały dodatkowe: I. Elementy prawa pracy II. Elementy rachunkowości III. Cele przedsiębiorstw społecznych IV. Podstawy prawne funkcjonowania przedsiębiorczości społecznej w Polsce V. Formalne aspekty tworzenia podmiotów gospodarki społecznej I. Elementy prawa pracy A. Formalne i prawne aspekty zatrudnienia pracownika 1. Świadczenie pracy w ramach stosunku pracy Nawiązanie stosunku pracy (art.22 1 kodeksu pracy) 1 przez podpisanie umowy o pracę (bądź ustne jej zawarcie) oznacza, iż pomiędzy stronami tej umowy: pracownikiem i pracodawcą nawiązany został stosunek pracy. Nawiązanie stosunku pracy jest jednoznaczne z tym, iż: pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. 1 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy.

159 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 159 Za termin nawiązania stosunku pracy zazwyczaj określony jest w umowie, a jeżeli tego terminu nie określono, to jest to dzień zawarcia umowy. Umowę o pracę art zawiera się na piśmie, która sporządzona jest w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach jeden egzemplarz umowy otrzymuje pracownik, a drugi egzemplarz wpinany jest do akt osobowych pracownika. Jeżeli umowa nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, to pracodawca najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdza na piśmie ustalenia dotyczące rodzaju umowy i warunków pracy. Umowa o pracę jest umową starannego działania i jest odpłatna, a pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia. Roszczenia pracownicze przedawniają się z upływem 3 lat i można ich dochodzić jedynie przed sądem pracy. Cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy są przede wszystkim 3 : osobiste świadczenie pracy, odpłatność pracy, podporządkowanie organizacyjne pracownika poleceniom pracodawcy co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy, a pracownik zobowiązany do przestrzegania regulaminu pracy, produkcyjne, gospodarcze i socjalne ryzyko pracodawcy, odpłatny charakter pracy. W ramach stosunku pracy pracownik pracę może wykonywać na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę. Wybór jako podstawa nawiązania stosunku pracy występuje przede wszystkim w samorządach, organizacjach politycznych oraz stowarzyszeniach. W przypadkach uzasadnionych szczególnym charakterem pracy jest stosunek pracy nawiązywany na podstawie mianowania (np. urzędnicy państwowi, nauczyciele). Natomiast stosunek pracy między spółdzielnią a jej członkiem nawiązuje się zgodnie z ustawą ( art kodeksu pracy) 4 przez spółdzielczą umowę o pracę. Spółdzielczy stosunek pracy nawiązuje się na podstawie zawarcia spółdzielczej umowy o pracę, co jest uzależnione od uprzedniego przystąpienia i przyjęcia do spółdzielni (uzyskanie członkostwa spółdzielni). Sprawy dotyczące nawiązywania, zmiany i rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę są regulowane przez 5 art ustawy prawo spółdzielcze oraz statuty spółdzielni. Ten rodzaj przynależności ma to do siebie, że członka i spółdzielnię łączą dwa odrębne stosunki prawne po pierwsze członkostwo, a po drugie zatrudnienie, który w zasadzie trwa przez cały czas trwania członkostwa, a oba ściśle się ze sobą wiążą. Reasumując, w każdym razie bez członkostwa nie ma umowy o pracę. Spółdzielcza umowa o pracę może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. Należy w niej wskazać obowiązki pracownika będącego członkiem spółdzielni, miejsce wykonywania pracy, a także jego wynagrodzenie. Zgodnie z ustawą, przysługuje Moduł 3 2 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy. 3 Opracowano na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy. 4 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy. 5 art ustawy Prawo spółdzielcze z 16 września 1982 r., ze zm.

160 160 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 mu wynagrodzenie bieżące oraz udział w części nadwyżki bilansowej, którą dzieli się między członków w sposób wynikający ze statutu spółdzielni, przy czym co najmniej 5% tej nadwyżki przeznacza się na zwiększenie funduszu zasobowego, jeżeli nie osiąga on wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych. Podział części nadwyżki bilansowej między członków może być określony w formie oprocentowania. Nawiązanie stosunku pracy jest obowiązkiem i jeśli spółdzielnia go nie dotrzyma, jej członek ma prawo przez cały czas przynależności do niej ubiegać się o podpisanie spółdzielczej umowy o pracę. Ponadto w ciągu roku od dnia przystąpienia do spółdzielni, czyli od chwili uzyskania w niej członkostwa może dochodzić odszkodowania na podstawie prawa cywilnego. Natomiast stosunek pracy między spółdzielnią socjalną (art.12) 6 a jej członkiem nawiązuje się na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Tylko w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy dotyczące umowy o pracę. W ramach tego stosunku pracy przysługuje prawo do wynagradzania członkowi spółdzielni socjalnej, ale nie obejmuje prawa do udziału w nadwyżce bilansowej. Trzeba wiedzieć, że w spółdzielniach socjalnych całość nadwyżki bilansowej przeznacza się na fundusz zasobowy spółdzielni (szkolenia, kursy i inwestycje itp.). Ustawodawca (art kodeksu pracy) 7 wyodrębnił następujące rodzaje umów o pracę: na okres próbny, na czas wykonywania określonej pracy, na czas określony, na czas nieokreślony. Umowa na okres próbny może poprzedzać każdą z pozostałych umów o pracę. Ten rodzaj umowy obowiązywać może pracownika jak i pracodawcę tylko jeden raz i to na okres nie dłuższy niż 3 miesiące 8. Ten rodzaj umowy jest najczęściej stosowany w praktyce, ponieważ pracodawca ma możliwość sprawdzenia umiejętności pracownika, a po pozytywnie odbytym okresie próbnym pracownik ma możliwość zatrudnienia w oparciu o pozostałe formy umów o pracę. Umowa na czas wykonywania określonej pracy 9 jest to umowa o charakterze terminowym, która zawierana jest na czas wykonywania określonego zadania. W praktyce taki rodzaj umowy najczęściej spotykany jest m.in. w pracach sezonowych i dorywczych. Umowa na czas określony cechą charakterystyczną tej umowy jest to, iż w jej treści strony umowy z góry określają dokładny termin, w jakim umowa ta będzie ich wiązać. Natomiast z upływem tego dnia stosunek pracy zostaje rozwiązany. Uwaga: Od 1 maja 2004 roku w związku z przystąpienie Polski do UE ilość umów na czas określony zawieranych z tym samym pracownikiem na następujące po sobie okresy jest ściśle określona; art mówi, iż jeżeli strony poprzednio zawarły dwukrotnie 6 Ustawa z 27 kwietnia r. o spółdzielniach socjalnych. 7 art ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy. 8 Ibidem. 9 Ibidem. 10 Ibidem.

161 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 161 umowę o prace na czas określony i o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca, to na pracodawcy ciąży obowiązek zawarcia kolejnej umowy o pracę na czas nieokreślony. Przepis art. 25 kp stosuje się do umów o pracę na czas określony zawartych lub zmienionych po 1 maja 2004 roku. Umowa na zastępstwo jest to szczególny rodzaj umowy o pracę na czas określony. Jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Wobec czego pracodawca może w tym celu zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, który obejmuje jego nieobecność. Jednakże należy pamiętać, iż do umowy na zastępstwo nie mają zastosowania przepisy art. 25 kp. Umowa na czas nieokreślony ten rodzaj umowy wiąże strony bezterminowo, co daje pracownikowi stabilność zatrudnienia, a pracodawcy zaś pozwala na zbudowanie stałych więzów z cenionym pracownikiem. 2. Świadczenie pracy w ramach umów cywilnoprawnych Do najczęściej stosowanych umów cywilnoprawnych należy: umowa zlecenie, umowa o dzieło. Umowa zlecenie jest umową cywilnoprawną regulowaną przez przepisy Kodeksu Cywilnego (art ) 11, a stronami umowy są dający zlecenie (zleceniodawca) i biorący zlecenie (zleceniobiorca), czyli jest tak zwaną umową dokonania określonych czynności prawnych. Jest umową zobowiązującą zleceniobiorcę do starannego wykonania pracy. Umowa może być sporządzona w dowolnej formie (ustnie, pisemnie lub w sposób dorozumiany). Nie ma obowiązku wykonywania tej umowy osobiście przez zleceniobiorcę, może on w określonych wypadkach za zgodą zleceniobiorcy powierzyć wykonanie innej osobie. Mogą to być: osoby fizyczne, osoby prawne lub podmioty nie posiadającej osobowości prawnej. Umowa zlecenie nie zawiera obowiązku wykonywania zleconych czynności w określonym miejscu i czasie. Należy mieć na uwadze, iż zawarcie umowy zlecenia zamiast umowy o pracę jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny. Roszczeń z tytułu umowy zlecenia można dochodzić przed sądem cywilnym w okresie 2 lat. W zależności od typu zleceniobiorcy jest on dodatkowo obciążany składką z tytułu ubezpieczenia społecznego, odprowadzaną przez zleceniodawcę. Kwestie te szerzej zostały poruszone 12, a ja uwagę zwracam na kilka klasycznych przypadków: studenci zleceniodawca jest zwolniony z obowiązku płacenia ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Jednakże z wyjątkiem studentów, którzy nie ukończyli 26 roku życia. osoby zatrudnione u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę z miesięcznym wynagrodzeniem przekraczającym najniższe miesięczne wynagrodzenie w gospodarce krajowej zleceniodawca jest zwolniony z obowiązku płacenia ubezpieczeń społecznych, ale są odprowadzanie składki na ubezpieczenie zdrowotne. Moduł 3 11 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, poz

162 162 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska osoby zatrudnione tylko w ramach jednej umowy cywilnej są obciążone obowiązkiem płacenia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych zarówno ze strony zleceniobiorcy, jak i zleceniodawcy. osoba zatrudniona u jednego pracodawcy w ramach umowy o pracę i umowy zlecenia są obciążone obowiązkiem płacenia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych zarówno ze strony zleceniobiorcy, jak i zleceniodawcy. Umowa o dzieło jest umową cywilnoprawną regulowaną przez przepisy Kodeksu Cywilnego (art. 627) 13 przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jest umową rezultatu (dzieła), a więc jego stworzenie lub przetworzenie do takiej postaci, w jakiej poprzednio nie istniało. Umowa ma szczególny charakter, ponieważ strony są równorzędnymi podmiotami. Przyjmujący zamówienie ma dużą swobodę działania, ale należy pamiętać, że zamawiający może kontrolować sposób wykonania dzieła. Przyjmujący może lecz nie musi wykonywać dzieła osobiście zależy to od umowy. Umowa ma charakter odpłaty i może być zawarta w każdej formie (ustnej, pisemnej lub w sposób dorozumiany). Moduł 3 Rodzaje umów o dzieło: umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich na Zamawiającego stosujemy 50% kosztów uzyskania przychodu, umowa o dzieło bez przeniesienia praw autorskich na Zamawiającego stosujemy 20% kosztów uzyskania przychodów. 3. Obowiązki wynikające z zatrudnienia pracownika na podstawie umowy o pracę Do istotnych obowiązków pracodawcy w związku z zatrudnieniem pracownika na podstawie stosunku pracy należy prowadzenie prawidłowej dokumentacji pracowniczej. Takiej jak: akta osobowe pracownika, choroby zawodowe, ewidencja czasu pracy, ewidencja wynagrodzeń oraz odzież i środki ochrony indywidualnej 14. Zatrudnienie pracowników na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia wiąże się z koniecznością rejestracji w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych właściwym dla miejsca siedziby pracodawcy z tytułu objęcia każdego z pracowników ubezpieczeniami społecznymi 15 (emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym) oraz zdrowotnym. Zgłoszenie pracowników do ubezpieczenia dokonuje się na formularzu ZUS ZUA. Ponadto z tytułu zatrudnienia pracowników pracodawca opłaca składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Pracodawca zobowiązany jest do stosowania następujących formularzy zgłoszeniowych do ZUS wobec pracowników Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, poz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996r w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych, Dz. U. Nr62, poz.286 z poz. zm. 15 Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych Dz. U Nr 137 poz. 887 z poz. zm. 16 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 grudnia 1998 roku Dz. U. Nr 158)

163 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 163 (ZUS ZUS zgłoszenie do ubezpieczeń lub zgłoszenie zmian danych osoby ubezpieczonej np. adres Uwaga: jeśli osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia z tym samym pracodawcą to podlega wszystkim składkom do ubezpieczenia, lub jeśli jest jej jedyna forma zatrudnienia. ZUS ZZA zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego/ zgłoszenie zmiany danych. ZUS ZCZA zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, (ten sam adres zamieszkania co ubezpieczony). ZUS ZCNA zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, (inny adres zamieszkania). ZUS ZIUA zgłoszenie zmiany danych identyfikujących osoby ubezpieczone (PESEL, NIP). ZUS ZWUA- wyrejestrowanie z ubezpieczeń lub kontynuowanie ubezpieczeń. ZUS ZWPA- wyrejestrowanie płatnika składek. Ponadto pracodawca (płatnik) jest zobowiązany do przekazania do ZUS co miesiąc deklaracji rozliczeniowej wraz z raportami imiennymi na formularzach 17 : ZUS DRA deklaracja rozliczeniowa, ZUS RCA imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, ZUS RZA raport imienny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne i wypłaconych świadczeniach, ZUS RSA raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek. Jednocześnie pracodawca (płatnik) przekazuje ubezpieczonemu (pracownikowi) co miesiąc informacje zawarte w raportach imiennych ZUS RMUA przekazywanych do ZUS w celu ich weryfikacji. Należy mieć na uwadze, iż na pracodawcy ciąży odpowiedzialność prawidłowego naliczania i odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy od wynagrodzeń pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia oraz umów o dzieło wypłaconych w poprzednim miesiącu. Zgłoszenia, zmiany danych płatników i ubezpieczonych należy dokonywać w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku zgłoszenia lub zaistnienia tych zmian. Natomiast wyrejestrowanie płatnika i ubezpieczonych należy dokonać w terminie 7 dni od daty wygaśnięcia obowiązku. Moduł 3 4. Kalendarz podatnika, czyli terminy składania deklaracji i zapłaty zobowiązań wobec budżetu państwa przykładowe terminy Podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki pomiędzy podatnikami a urzędami skarbowymi w zakresie wszystkich zobowiązań podatkowych jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku ordynacja podatkowa 18, która informuje podatnika o postępowaniu podatkowym oraz kontroli podatkowej. Zgodnie z postanowieniami art Obowiązkiem 17 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 grudnia 1998 roku Dz. U. Nr 149, poz. 982 z póz. zm. 18 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa,dz. U nr 8, poz. 60 z 2005, ze zm. 19 Ibidem.

164 164 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Tak, więc definicja podatku charakteryzuje się przymusowym, nieodpłatnym oraz bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym, wynikającym z ustawy podatkowej na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gmin. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która z mocy ustaw podatkowych podlega obowiązkowi podatkowemu. Na podatniku ciąży obowiązek złożenia w terminie odpowiedniej deklaracji i zapłacenie zobowiązań zgodnie z obowiązującym terminem. Poniżej przedstawiono tylko wybrane terminy z kalendarza podatnika, a szerzej 20 regulują stosowne ustawy w zależności od rodzaju zobowiązania podatkowego. Kalendarz podatnika ze względu na czas przekazywania i sporządzania deklaracji podatkowych można podzielić na dwie grupy: deklaracje miesięczne, deklaracje roczne. Moduł 3 Deklaracje miesięczne 21 : do 15 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni zapłata naliczonych składek ZUS i złożenie odpowiednich deklaracji ZUS. do 20 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni -zapłata zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. do 25 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni złożenie deklaracji VAT 7. Deklaracje roczne 22 : do 31 styczna roku następnego po roku podatkowym deklaracja PIT 4R ( informacja o zaliczkach na podatek dochodowy od osób fizycznych), do 28 lutego roku następnego po roku podatkowym deklaracja PIT 11 (informacja o zaliczkach na podatek dochodowy od osób fizycznych dotyczy osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, do końca trzeciego miesiąca następnego roku podatkowego deklaracja CIT 8 zeznanie roczne i sporządzenie sprawozdania finansowego. Warto podkreślenia jest, iż w sprawach podatkowych spółdzielnie socjalne otrzymują duże wsparcie ze strony państwa, a mianowicie 23 : zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych dochodów spółdzielni socjalnej wydatkowanych na społeczną i zawodową reintegrację ich członków w tej części nie zaliczanej do kosztów uzyskania przychodów, 20 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U, nr 21,poz.86 ze zm., ustawa z dnia 26 lipca 1991 r., o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. nr 80, poz.350, ustawa o podatku od towarów i usług VAT Beata Kwiatkowska, Monika Chrzczonowicz, Jak założyć spółdzielnię socjalną, stan prawny , s. 16.

165 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 165 istnieje możliwość refundowania przez okres 12 miesięcy składek na ubezpieczenie społeczne ZUS opłacanych przez pracownika spółdzielni, mającej status osoby bezrobotnej, możliwość dofinansowania ze środków Funduszu Pracy kosztów pomocy prawnej w zakresie podjęcia działalności gospodarczej do wysokości 80% udokumentowanych kosztów, możliwość wsparcia osoby bezrobotnej do 300% przeciętnego wynagrodzenia w związku z założeniem spółdzielni socjalnej, możliwość wsparcia osoby bezrobotnej do 200% przeciętnego wynagrodzenia na przystąpienie do spółdzielni socjalnej, wsparcie ze strony PFRON dla osób niepełnosprawnych chcący utworzyć spółdzielnię socjalną, możliwość wykonywania przez spółdzielnię socjalną zadań na rzecz administracji publicznej. Wsparcie finansowe 24, organizacyjne i prawne ze strony państwa niewątpliwie przyczyni się do poszerzenia rozmiarów tego sektora. Reasumując, pozytywna postawa rządu wobec ekonomii społecznej znalazła potwierdzenie w Narodowym Planie Rozwoju na lata , gdzie ekonomia pojawia się jako skuteczny instrument w zwalczaniu ubóstwa i marginalizacji społecznej. II. Elementy rachunkowości 1. Przyjęte zasady (polityka) rachunkowości Zasady prowadzenia pełnej księgowości (ksiąg handlowych) regulują przepisy ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 (Dz. U z 2002 Nr 76, poz. 694 ze zm.) i mają zastosowanie do podmiotów mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej 25 : spółek handlowych (osobowych i kapitałowych w tym również organizacji) oraz spółek cywilnych z zastrzeżeniem pkt. 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa I NBP, osób fizycznych oraz spółek cywilnych osób fizycznych, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wynosiły co najmniej równowartość w walucie polskiej euro, jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, przepisach o funduszach inwestycyjnych i emerytalnych oraz ubezpieczeniach, bez względu na wielkość przychodów, gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych powiatowych i wojewódzkich: jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, Moduł 3 24 Joanna Brzozowska, Anna Bulka, Spółdzielnie socjalne, Ekspertyza została opracowana przez Agencję Rozwoju Spółdzielczości, Kraków 2006, s Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami).

166 166 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 zagranicznych osób prawnych oraz fizycznych prowadzących działalność na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez względu na wielkość przychodów, innych jednostek, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub funduszy celowych. W zakresie prowadzenia polityki rachunkowości przez spółdzielnie socjalne ustawodawca w art.9 26 nakłada na spółdzielnie socjalne, które prowadzą statutową działalność odpłatną obowiązek wyodrębnienia przychodów, kosztów i wyników z uwzględnieniem przepisów o rachunkowości. Zgodnie z postanowieniem ustawy o rachunkowości art. 4, ust za wykonanie obowiązków w zakresie polityki i zasad rachunkowości określonych ustawą ponosi kierownik jednostki (prezes, zarząd, dyrektor). Natomiast w przypadku, gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie zostanie wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie. Opracowanie polityki rachunkowości może być dokonane zarówno przez zespół wewnątrz organizacji lub zadanie może być zlecone na zewnątrz. Chcąc mieć dobrze funkcjonującą księgowość, trzeba zwrócić uwagę, by opracowane reguły były nie tylko zgodne z wymaganiami ustawy, lecz także uwzględniały specyfikę działalności organizacji. Dlatego opracowując politykę rachunkowości należy kierować się następującymi zasadami (ustawa o rachunkowości art. 5 8) 28 : zasada ciągłości i kontynuacji działalności zobowiązuje do tego, że przyjęte zasady rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, co oznacza, że w następnych latach obrotowych należy w ten sam sposób grupować operacje na kontach księgowych i jednoczenie w trakcie roku obrotowego nie można zmieniać planu kont. Dopuszczalna jest forma rozszerzenia wykazu kont księgi głównej lub ksiąg pomocniczych. zasada memoriału i współmierności zobowiązuje do ujęcia w księgach rachunkowych wszystkie przypadające przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego nie zależnie od terminu płatności. Natomiast dla zachowania współmierności przychodów i związanych z nimi kosztami do aktywów i pasywów zaliczane będą przychody lub koszty dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które nie zostały jeszcze poniesione. zasada ostrożnej wyceny określa obowiązek wyceny poszczególnych składników pasywów i aktywów po cenach ich zakupu lub wytworzenia z uwzględnieniem zmniejszenia ich wartości użytkowej lub handlowej. Zgodnie z ustawą o rachunkowości art wszystkie jednostki obowiązane są do stosowania określonych zasad rachunkowości w sposób prawidłowy, zapewniający rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Doku- 26 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych. 27 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami). 28 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami), op. cit. 29 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami).

167 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 167 mentacja przyjętych zasad (politykę) rachunkowości powinna być zgodna z postanowieniami art. 10 ustawy o rachunkowości i określać: określenie roku obrotowego i wchodzące w jego skład okresy sprawozdawcze, metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego, sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych, ustalenie zakładowego planu kont, wykazu stosowanych ksiąg rachunkowych, zaś w przypadku prowadzenia rachunkowości przy użyciu komputera wykazu zbioru tworzących księgi rachunkowe, sytemu przetwarzania danych oraz ochrony danych i ich zbiorów, przeprowadzanie okresowych inwentaryzacji, sporządzanie sprawozdań finansowych i innych, które wynikają z ksiąg rachunkowych, gromadzenie i przechowywanie dokumentacji przewidzianej ustawą, badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą, uproszczenia i inne ustalenia dotyczące wyboru zasad (polityki) rachunkowości. Za rok obrotowy w znaczeniu określonym w ustawie (art.3 ust.1 pkt.9) 3029 uważa się rok kalendarzowy lub inny trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy, stosowany również do celów podatkowych. Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa na podstawie, której utworzono jednostkę. Wykaz ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera wykaz zbioru danych tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz ich funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i w procesach przetwarzania danych. Otwarcie ksiąg rachunkowych następuje na dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej, czyli należy dokonać w terminie 15 dni od dnia tego zdarzenia. Natomiast zamknięcie ksiąg dokonuje się w ciągu 90 dni od dnia bilansowego. Jednakże ustawa o rachunkowości wskazuję na ostateczne zamkniecie ksiąg roku starego i otwarcie ksiąg roku nowego powinno nastąpić w terminie 15 dni od dnia, w którym nastąpiło zatwierdzenie sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy. Należy mieć na uwadze że księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i na bieżąco. Do ksiąg rachunkowych zaliczane są: dziennik, (służy do rejestrowania operacji w porządku chronologicznym i kolejno numerowane, konta księgi głównej (ewidencja syntetyczna), gdzie ujmowana jest każda operacja zgodnie z zasadą podwójnego zapisu, konta ksiąg pomocniczych (art.14 ustawy dla środków trwałych, rozrachunków z kontrahentami, operacji kasowych itp.), wykazu składników aktywów i pasywów, zestawienie obrotów i sald księgi głównej oraz zestawienie sald kont ksiąg pomocniczych. Wykaz kont księgi głównej (syntetycznych) ustala się z uwzględnieniem: Moduł 3 30 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami).

168 168 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 specyfiki działalności organizacji poprzez takie ujęcie przychodów i kosztów, które z łatwością pozwolą na przypisanie ich do konkretnego działania, przyjętego sposobu wyceny, wymogów dotyczących dokonywania odpisów aktualizujących wartość aktywów z uwagi na utraconą przez nie całość lub część wartości, po której figurują w księgach, ujęcia danych liczbowych w przekroju umożliwiającym przejście od bieżącej ewidencji do sporządzenia sprawozdań finansowych: bilansu, rachunku zysków i strat, możliwości sporządzania sprawozdań m.in. podatkowych i statystycznych (GUS). Ustalając wykaz kont księgi głównej, przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń i operacji gospodarczych, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi głównej, celowe jest aby w planie kont określić zasady ewidencji i rozliczania kosztów. Rzutuje to bowiem na wykaz kont i przesądza o postaci rachunku zysków i strat (załącznik nr 4 przykładowy plan kont). Istnieją trzy sposoby ujmowania i rozliczania kosztów działalności 31 : tylko według rodzajów na kontach zespołu Amortyzacja (to koszty z tytułu planowanych odpisów zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych), 401 Zużycie materiałów i energii (w ciężar konta księguje się koszty zakupów materiałów ujmowanych bezpośrednio w koszty np. paliwo), 402 Usługi obce (ujmuje się rożne usługi w zależności od rodzaju świadczenia np. pocztowe, transportowe), 403 Podatki i opłaty (wszelkie podatki i opłaty stanowiące koszty zwykłej działalności operacyjnej np. od nieruchomości, środków transportowych), 404 Wynagrodzenia (ujmuje się ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze za pracę, umów zlecenia oraz umów o dzieło), 405 Ubezpieczenia społeczne i świadczenia na rzecz pracowników (ujmuje się składki na ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia np. szkolenia pracowników, dopłaty do biletów), 409 Pozostałe koszty ( podróże służbowe, koszty reprezentacji i reklamy, ubezpieczenia majątkowe), 490 Rozliczenie kosztów (stosuje się wtedy, gdy jednostka prowadzi konto zespołu 5 ), według funkcji na kontach zespołu 5 na ujęciu kosztów tylko według typów, rodzajów i odmian działalności z ewentualnym dalszym ich podziałem w ramach każdego konta według rodzajów, 500 koszty działalności gospodarczej, 520 koszty działalności handlowej, 530 koszty działalności pomocniczej, według rodzajów na kontach zespołu 4 i równocześnie według funkcji na kontach zespołu 5 31 Praca zbiorowa pod redakcją Kazimierz Sawickiego, Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej, Wrocław 2005 r., s

169 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 169 Ewidencja i rozliczanie kosztów przy zastosowaniu kont zespołu 5 jest najbardziej wskazana, gdy charakter, rozmiary lub organizacja działalności wymaga podziału kosztów według odmian, rodzajów i typów działalności i oddziałów. Przyjmując sposób pierwszy lub trzeci jednostka powinna dostosować układ rodzajowy kosztów do specyfiki swojej działalności. Dostosowanie planu kont do potrzeb i zakresu działalności jednostki i źródeł finansowania umożliwi jednostce: monitorowanie kosztów, sporządzanie sprawozdań finansowych, efektywne zarządzanie finansami, przejrzystość systemu finansowego, wzrost rzetelności organizacji. Jednakże podstawową i najważniejszą księgą służąca do ewidencji syntetycznej zdarzeń i operacji gospodarczych jest księga główna. Wykaż kont syntetycznych księgi głównej określa zakładowy plan kont. Zapisów dokonuję się z zasadą podwójnego zapisu na dwóch kontach po przeciwnych stronach raz po stronie Dt (Wn), a raz po stronie Ct (Ma). Sumy zapisów po każdej ze tron muszą być równe. Zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowości istnieje obowiązek na głównym księgowym comiesięcznego drukowania zestawienia obrotów i sald i jednocześnie obowiązek kontrolowania zgodności wewnętrznej ksiąg rachunkowych. Zestawienie to obowiązkowo powinno zawierać 32 : numer i nazwę konta, salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty za dany miesiąc i obroty narastająco od początku roku, saldo na koniec danego miesiąca, sumę bilansu otwarcia, obrotów danego miesiąca oraz sumę obrotów narastająco od początku roku i salda na koniec miesiąca. 2. Dokumenty księgowe Ustawa o rachunkowości art. 20 ust 2,3 i 4 33 wskazuje na rodzaj dowodów księgowych będących podstawą zapisów w księgach rachunkowych. Można je podzieli na dwie grupy: zewnętrzne obce ( np. faktury, rachunki, dowody kasowe kp kasa przyjemnie, kw kasa wypłaci wystawione przez kontrahenta, a organizacja otrzymała oryginały tych dokumentów), zewnętrzne własne (np. faktury, rachunki, dowody kasowe kp kas przyjemnie, kw kasa wypłaci wystawione przez organizację, a oryginał został przekazany kontrahentom), wewnętrzne dotyczące operacji wewnątrz organizacji, np. polecenie księgowania. Zgodnie z ustawą o rachunkowości każdy dowód księgowy powinien zawierać 34 : określenie rodzaju dowodu, Moduł 3 32 Art. 23 ust.2 ustawy z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami). 33 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami). 34 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami).

170 170 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 określenie stron (nazwy, adresy, numery indentyfikacyjne), pozwalające jednoznacznie zidentyfikować uczestników danej operacji; treść (opis) danej operacji, jej wartość, jeśli to możliwe ilość (liczbę) i cenę jednostkową; datę operacji i sporządzenia dowodu; podpisy (czytelne) osób odpowiedzialnych za operacje, pozwalające je jednoznacznie zidentyfikować, zapis stwierdzający sprawdzenie dowodu oraz opis kwalifikujący dowód do ewidencji (dekretacja dowodu) wraz z podpisem osób odpowiedzialnych. Na dowodzie będącym podstawą do zaksięgowania musi widnieć stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania do ujęcia w księgach rachunkowych, a także sposób ujęcia tego dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja) wraz z podpisem osoby odpowiedzialnej za te podpisy. Tak, więc każdy dowód powinien być sprawdzony pod względem merytorycznym, formalnym i rachunkowym oraz zatwierdzony do realizacji. Dopiero po dokonaniu w/w czynności dokument staje się dowodem księgowym i podstawą do ujęcia w księgach rachunkowych. Zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowości art. 25 ust.1 i 2 poprawianie błędów w księgach rachunkowych może dokonywać się na dwa sposoby 35 : błąd w miesiącu wystąpienia błędu błędną treść przekreślamy i wpisujemy poprawną z zachowaniem czytelności błędnego zapisu oraz umieszczeniem daty wraz z parafką, w przypadku stwierdzenia błędu po upływie miesiąca korektę błędnego zapisu dokonujemy zapisami ujemnymi (storno czerwone) za pomocą liczb ujemnych na tych samych kontach po tej samej stronie. Zapis korygującego dokonujemy na tych samych kontach, gdzie widnieje błąd, ale po przeciwnych stornach do zapisu błędnego sumami dodatnimi (storno czarne). 3. Sprawozdania finansowe Sprawozdawczość finansowa stanowi zestawienie informacji charakteryzujących stan majątkowy, sytuację finansową oraz efekt działalności przedsiębiorstwa, które są sporządzone na określony dzień i w określonej formie. Sprawozdania finansowe zgodnie z art obejmują swoim zakresem: bilans informuje nas o stanie majątkowym przedsiębiorstwa. rachunek zysków i strat informuje nas o efektywności wykorzystania posiadanego potencjału. informacja dodatkowa i objaśnienia. Bilans ujmuje stan wszystkich kont bilansowych na dzień bilansowy z zachowaniem zasady równowagi bilansowej, zgodnie z którą każda pozycja aktywów (składniki majątkowe) musi mieć źródło pochodzenia (finansowania) w pasywach bilansu. Wskutek tego suma aktywów bilansu jest równa ogólnej sumie pasywów. 35 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami). 36 Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002, nr76, poz.694 ze zmianami).

171 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 171 Aktywa są to wszystkie składniki majątkowe, które w danym momencie pozostają do dyspozycji organizacji. Można je podzielić na 37 : aktywa trwałe i aktywa obrotowe. I. Aktywa trwałe 1. Wartości niematerialne i prawne są to prawa majątkowe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok np. prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, znaków towarowych itd. 2. Rzeczowe aktywa trwałe np. środki trwałe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok np. nieruchomości, (grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, lokale spółdzielcze i własnościowe prawo do lokalu, maszyny i urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, ulepszenia w obcych środkach trwałych, środki trwałe w budowie, itd.) Każdy tzw. środek trwały o wartości jednostkowej powyżej zł np. sprzęt komputerowy, wyposażenie biurowe jest elementem rzeczowych aktywów trwałych. Środki trwałe podlegają odpisom amortyzacyjnym i umorzeniowym. 3. Należności długoterminowe należności z tytułu dostaw i usług, które stają się wymagalne powyżej 12 miesięcy od dnia bilansowego. 4. Inwestycje długoterminowe nie użytkowane przez organizację, a nabyte dla osiągnięcia korzyści np. nieruchomości, a także udziały, akcje czy inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki itd. 5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe kwoty pieniężne należne organizacji, od osób fizycznych lub prawnych z tytułu rozliczeń z odbiorcami oraz z tytułu rozliczeń z pracownikami i z budżetem. II. Aktywa obrotowe 1) Zapasy rzeczowych aktywów obrotowych np. nabyte w celu zużycia na własne cele materiały. 2) Należności krótkoterminowe ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zliczonych do aktywów finansowych, a które staną się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. 3) Inwestycje krótkoterminowe a. Środki pieniężne pozostające w kasie, środki pieniężne na rachunku bankowym również na rachunkach lokat, czeki i weksle. b. Pozostałe aktywa finansowe. 4) Krótkoterminowe rozlicznie międzyokresowe koszty poniesione w okresie sprawozdawczym, a dotyczące późniejszego okresu. Przykładowo organizacja wykupiła roczną polisę ubezpieczeniową na okres od lipca 2006 do lipca Polisa w całości zostanie zapłacona w momencie zawarcia umowy, czyli w lipcu Do kosztów (w znaczeniu rachunkowym) danego roku będzie zaliczona wartość polisy za okres od lipca do grudnia Do rozliczeń międzyokresowych czynnych będzie zaliczo- Moduł 3 37 Marian Pałka, Zakładowy plan kont 2006 z komentarzem dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą, Wrocław 2006.

172 172 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska na kwota polisy za okres od stycznia do lipca kolejnego roku. Kwota ta będzie wskazana w bilansie. Pasywa są to źródła finansowania środków gospodarczych: fundusze własne, rezerwy, zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe oraz rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów. I. Fundusze własne 1) Fundusz statutowy stanowi wartość funduszu założycielskiego, który może być powiększany z dodatniego wyniku finansowego. 2) Fundusz z aktualizacji wyceny wartość funduszu z aktualizacji wyceny środków trwałych. 3) Wynik finansowy netto za rok obrotowy to różnica między przychodami i kosztami. Wynik ma wartość dodatnią w przypadku, gdy przychody są większe niż koszty (nadwyżka przychodów nad kosztami) lub wartość ujemną w przypadku, gdy koszty są większe niż przychody: nadwyżka przychodów nad kosztami (wielkość dodatnia), nadwyżka kosztów nad przychodami (wielkość ujemna). Moduł 3 II. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania 1) Zobowiązania długoterminowe z tytułu kredytów i pożyczek np. z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego, na podatek dochodowy, itd. 2) Zobowiązania krótkoterminowe np. uzyskane pożyczki i kredyty bankowe, zobowiązania z tytułu dostaw, usług i wynagrodzeń, zobowiązania budżetowe. 3) Rezerwy na zobowiązania rezerwy utworzone na przyszłe zobowiązania. 4) Rozliczenia międzyokresowe a. Rozliczenia międzyokresowe przychodów rozliczenie przychodów podlegających rozliczaniu w czasie. b. Inne rozliczenia międzyokresowe. Rachunek zysków i strat wynik finansowy zysk/strata jest wykazywana w bilansie jako pozycja kapitałów (funduszy) własnych. Wykazuje się pozycje odzwierciedlające skutki operacji wynikowych, a więc takich które powodują powstanie kosztów i strat oraz przychodów i zysków. Ustawa o rachunkowości dopuszcza stosowanie dwóch wariantów: porównawczy ujecie kosztów według rodzajów, kalkulacyjny koszty wytworzenia sprzedanych produktów oraz wyodrębnione koszty sprzedaży i ogólnego zarządu. A. Przychody z działalności statutowej to wszystkie przychody organizacji, określone w statucie. B. Koszty realizacji zadań statutowych tylko koszty statutowe z pominięciem kosztów administracyjnych. C. Wynik finansowy na działalności statutowej różnica miedzy przychodami z działalności statutowej, a kosztami statutowymi, może to być wartość dodatnia przy nadwyżce przychodów nad kosztami (zysk) lub wartość ujemna przy nadwyżce kosztów nad przychodami (strata).

173 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 173 D. Koszty administracyjne wszystkie koszty dotyczące obsługi bieżącej biura organizacji, nie zakwalifikowane jako koszty statutowe 38 : zużycie materiałów i energii (np. materiały biurowe), usługi obce (np. usługi księgowe, usługi telekomunikacyjne, pocztowe, kurierskie, opłaty bankowe itd.), podatki i opłaty, wynagrodzenia oraz ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia (np. wynagrodzenie personelu administracyjnego, nie zliczone do kosztów statutowych), amortyzacja (odpisy amortyzacyjne do zakupionych środków trwałych w ciągu roku), pozostałe (inne koszty nie ujęte w powyższych kategoriach, np. koszty reprezentacyjne, koszty delegacji itd.). E. Pozostałe przychody przychody nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością organizacji, np. przychody ze sprzedaży lub likwidacji środków trwałych, odpisane zobowiązania przedawnione, umorzone i nieściągalne otrzymane odszkodowania, kary grzywny, odpisane rezerwy. F. Pozostałe koszty nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością organizacji, np. odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne, zapłacone odszkodowania, kary i grzywny np. karne odsetki od niezapłaconych w terminie podatków i składek ZUS. G. Przychody finansowe np. odsetki od lokat bankowych, odsetki zwykłe od rachunku bieżącego, dodatnie różnice kursowe, odsetki od udzielonych pożyczek, dywidendy, itd. H. Koszty finansowe odsetki od zaciągniętych kredytów, pożyczek, zobowiązań, w tym również odsetki za zwłokę w spłacie zobowiązań, ujemne różnice kursowe, itd. I. Wynik finansowy brutto na całokształcie działalności: zysk (strata) na działalności statutowej koszty administracyjne + pozostałe przychody pozostałe koszty + przychody finansowe koszty finansowe. J. Zyski i straty nadzwyczajne skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością organizacji, w szczególności spowodowane zdarzeniami losowymi: zyski nadzwyczajne wielkość dodatnia, straty nadzwyczajne wielkość ujemna. K. Wynik finansowy ogółem: wynik na całokształcie + zyski i straty nadzwyczajne: różnica zwiększająca koszty roku następnego (wielkość ujemna), różnica zwiększająca przychody roku następnego (wielkość dodatnia). Wykazany w rachunku zysków i strat oraz w bilansie wynik finansowy netto jednostki ujmowany jest na koncie wynik finansowy, a następnie, po zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego przez uprawniony organ statutowy jednostki, przenoszony na konto Rozliczenie wyniku finansowego. Konto to służy do rozliczenia wyniku finansowego, Moduł 3 38 Teresa Zagrodzka, Tomasz Bruski, Zarządzanie finansami w organizacjach pozarządowych..., Stowarzyszenie Klon/Jawor, s. 9.

174 174 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska zarówno za rok bieżący, jak i za lata poprzednie. Rozliczenie wyniku finansowego powinno uwzględniać podział wyniku na 39 : obligatoryjny obowiązkowe zmniejszenie zysku lub zwiększenie straty z tytułu podatku dochodowego i innych obowiązkowych obciążeń. fakultatywny cele na jakie może być przeznaczona część wyniku zależy od zarządu, walnego zgromadzenia itp. Wynik finansowy pozostający w dyspozycji jednostki może być przeznaczony np. na zasilenie funduszy specjalnych lub funduszu zasobowego. W spółdzielniach co najmniej 5% tego zysku przeznacza się obligatoryjnie na zwiększenie funduszu zasobowego, aż do osiągnięcia przez ten fundusz wysokości równej wniesionym wkładom obowiązkowym. Pozostałą część nadwyżki przeznacza się na cele wskazane w uchwale walnego zgromadzenia członków spółdzielni. Informacja dodatkowa składa się z wprowadzenia zamieszczonego na początku sprawozdania finansowego oraz dodatkowych informacji i objaśnień, czyli szczegółowe dane nie zawarte w innych elementach sprawozdania np. jakie są plany rozwoju, uzupełnienia do pozycji w rachunku zysków i strat Przechowywanie dokumentów i zabezpieczanie dokumentów Moduł 3 Okresy przechowywania dokumentacji finansowej oblicza się od początku następnego roku następującego po roku obrotowym, którego dokumentacja dotyczy. Zatwierdzone roczne sprawozdania finansowe organizacja ma obowiązek trwale przechowywać przez cały okres istnienia organizacji. Ponadto ustawodawca (art. 74 2) dla pozostałych dokumentów księgowych określił następujące okresy przechowywania 41 : księgi rachunkowe 5 lat, karty wynagrodzeń pracowników bądź ich odpowiedniki przez okres wymaganego dostępu do tych informacji, wynikający z przepisów emerytalnych, rentowych oraz podatkowych, nie krócej jednak niż 5 lat, dowody księgowe dotyczące wpływów ze sprzedaży detalicznej do dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy, nie krócej jednak niż do dnia rozliczenia osób, którym powierzono składniki aktywów objęte sprzedażą detaliczną, dowody księgowe dotyczące wieloletnich inwestycji rozpoczętych, pożyczek, kredytów oraz umów handlowych, roszczeń dochodzonych w postępowaniu cywilnym lub objętych postępowaniem karnym albo podatkowym przez 5 lat od początku roku następującego po roku obrotowym którym operacje, transakcje i postępowanie zostały ostatecznie zakończone, spłacone, rozliczone lub przedawnione, 39 Praca zbiorowa pod redakcją Kazimierz Sawickiego, Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej, Wrocław 2005 r., s Praca zbiorowa pod redakcją Kazimierz Sawickiego, Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej, Wrocław 2005 r., s Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U. z 2002, nr 76, poz.694 ze zmianami).

175 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 175 dokumentację przyjętego sposobu prowadzenia rachunkowości przez okres nie krótszy od 5 lat od upływu jej ważności, dokumenty dotyczące rękojmi i reklamacji 1 rok po terminie upływu rękojmi lub rozliczeniu reklamacji, dokumenty inwentaryzacyjne 5 lat, pozostałe dowody księgowe i dokumenty 5 lat. Jednocześnie przepisy prawa pracy określiły dla dokumentacji pracowniczej i płacowej 50-letni okres przechowywania. Rachunkowość to również aspekty związane z archiwizacją dokumentów księgowych oraz zapewnienie należytej ochrony dokumentacji papierowej, jak i zbiorom danych komputerowych. Dokumentację księgową należy przechowywać w sposób trwały i chronić przed niedozwolonymi zmianami, nieupoważnionym rozpowszechnianiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem. Przy prowadzeniu ksiąg przy użyciu komputera należy dokonać zabezpieczenia przy dostępie do programu osób niepowołanych (hasła zabezpieczające dla poszczególnych użytkowników) oraz należytej archiwizacji. Dokumenty księgowe można udostępniać do wglądu w siedzibie organizacji za zgodą kierownika jednostki lub osoby przez niego upoważnionej, poza siedzibą organizacji za pisemną zgodą kierownika jednostki oraz pozostawienia w organizacji potwierdzonego spisu wyniesionych dokumentów. 5. Odpowiedzialność karna w zakresie rachunkowości i podatków przykłady Zgodnie z przepisami 42 ustawy Kodeksu karno-skarbowego Dz. U z 1999 roku nr 83 poz.30 ze zmianami ukaraniu podlegają osoby fizyczne (członkowie zarządu i inni ) odpowiedzialne za niewykonanie przewidzianych prawem obowiązków. Przykłady w zakresie podatków i rozliczeń z urzędem skarbowym art podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do 3 lat albo obu karom łącznie. art podatnik, który uporczywie nie wpłaca podatku w terminie podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Moduł 3 Przykłady w zakresie prowadzenia rachunkowości art kto wbrew obowiązkowi nie prowadzi księgi, podlega karze grzywnej do 240 stawek dziennych, 2. kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje księgi, podlega karze grzywnej do 240 stawek dziennych, art kto nierzetelnie prowadzi księgi podlega karze grzywnej do 240 stawek dziennych, art kto wbrew obowiązkowi nie wystawia faktury lub rachunku za wykonanie świadczenia albo odmawia ich wydania podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych, 42 Ustawa z dnia 10 września 1999 roku, Kodeks karnoskarbowy, Dz. U z 1999 roku nr 83 poz.30 ze zmianami.

176 176 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska art i kto fakturę wystawia w sposób nierzetelny, albo takim dokumentem się posługuje podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych, art kto wbrew przepisom o podatku od towarów i usług lub ustawy ordynacja podatkowa nie przechowuje kopii wystawionej faktury bądź rachunku nie zawiadomi właściwego organu podatkowego o miejscu przechowywania ksiąg podatkowych oraz dokumentów związanych z ich powstaniem podlega karze grzywnej do 720 stawek dziennych, art.62 4 kto wbrew przepisom ustawy dokona sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo nie wyda dokumentu z kasy rejestracyjnej podlega karze grzywny 180 stawek dziennych, art kto wprowadza w błąd i naraża na bezpodstawny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej w szczególności podatku naliczonego podlega karze grzywny 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do 3 lat albo tym karom łącznie. Lektura obowiązkowa: Moduł 3 1. Ustawa z dnia 26 czerwca Kodeks pracy. 2. Ustawa o spółdzielniach (publikacja: tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. nr 188, poz. 1848, z 2004 r. nr 99, poz. 1001, z 2005 r. nr 122, poz. 1024, z 2006 r. nr 94, poz. 651 oraz z 2007 r. nr 125, poz. 873). 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 o spółdzielniach socjalnych. 5. Ustawa z 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U z 2002 nr 76, poz. 694 ze zm). 6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 grudnia 1998 roku Dz. U. Nr 158) w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych korygujących i innych dokumentów. 7. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych Dz. U Nr 137 poz. 887 z pozn. zmianami). 8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych. (Dz. U. Nr 62, poz.286 z poz. zm.) 9. Ustawa z dnia 10 września 1999 roku kodeksu karno skarbowego (Dz. U z 1999 roku nr 83 poz.30 ze zmianami). 10. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 Kodeks cywilny, poz Ustawa z dnia 6 kwietnia 1989 o fundacjach. 12. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 prawo o stowarzyszeniach. 13. Pałka Marian Zakładowy plan kont 2006 z komentarzem dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą, Wrocław Kwiatkowska Beata, Chrzczonowicz Monika Jak założyć spółdzielnię socjalną, rok Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa,dz. U nr 8, poz. 60 z 2005, ze zm. 16.Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U, nr 21,poz. 86 ze zm. 17. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. nr 80, poz Ustawa z dnia 11 marca 2004 r o podatku od towarów i usług. 19. Joanna Brzozowska, Anna Bulka, Spółdzielnie socjalne, Ekspertyza została opracowana przez Agencję Rozwoju Spółdzielczości, Kraków Praca zbiorowa pod redakcją Kazimierz Sawickiego, Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej, Wrocław 2005 r. 21. Teresa Zagrodzka, Tomasz Bruski, Zarządzanie finansami w organizacjach pozarządowych..., Stowarzyszenie Klon/Jawor, s

177 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej III. Cele przedsiębiorstw społecznych reintegracja z rynkiem pracy osób niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, zagrożonych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym (m.in. osoby uzależnione, b. więźniowie, młodzież, która przerwała obowiązek szkolny), pełnienie roli tymczasowych rynków pracy, stanowiących etap przejścia do otwartego rynku pracy, realizacja niezaspokojonych potrzeb społeczności lokalnych poprzez produkcję dóbr i usług (tradycyjnych usług opiekuńczych jak i nowych przedsięwzięć ukierunkowanych na stymulowanie i zaspokojenie popytu na nowe usługi sąsiedzkie), produkcja dóbr i usług wymagających ekstensywnego zatrudnienia. Instytucje gospodarki społecznej są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich trzech sektorach. Mogą one przybierać różne formy, wśród których wyróżnić należy: banki spółdzielcze, ubezpieczenia wzajemne, spółdzielnie, fundusze poręczeniowe, przedsiębiorstwa społeczne i socjalne agencje rozwoju regionalnego, stowarzyszenia, fundacje. Moduł 3 Tabela Wpisy do internetowej bazy podmiotów ekonomii społecznej marzec 2007 Rodzaj organizacji Liczba Organizacje pozarządowe Spółdzielnie Centra integracji społecznej 35 Warsztaty terapii zajęciowej 410 Zakłady aktywności zawodowej 37 Spółdzielnie socjalne 55 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych 9 Źródło:

178 178 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Nie istnieje jeden europejski model gospodarki społecznej. Zestawienie przedstawia wybrane formy organizacyjne przedsiębiorstw społecznych w Europie. Formy organizacyjne Spółdzielnie społeczne typu B Spółdzielnie o szczególnych celach Spółdzielnie solidarności społecznej Spółdzielnie pracy (inicjatywy przejściowe) Przedsiębiorstwa społeczne Przedsiębiorstwa społeczne dla długoterminowo bezrobotnych Specjalne centra pracy dla niepełnosprawnych Warsztaty/ nowe przedsiębiorstwa społeczne (dla osób z niepełnosprawnością) Przedsiębiorstwa społeczne dla długoterminowo bezrobotnych (przejściowe) Przedsiębiorstwa zajmujące się szkoleniami na temat zawodu (dla bezrobotnych) Warsztaty społeczne (inicjatywa flandryjska) Państwo Włochy Grecja Portugalia Finlandia Finlandia Hiszpania Hiszpania Irlandia Irlandia Belgia Belgia Moduł 3 Warsztaty chronione Instytucje rehabilitacyjne Projekty aktywacyjne/ projekty pracy Spółdzielnie dla osób z upośledzeniem umysłowym Przedsiębiorstwa w ramach wspólnot lokalnych Przedsiębiorstwa integracyjne Belgia Dania Dania Szwecja Wielka Brytania Francja IV. Podstawy prawne funkcjonowania przedsiębiorczości społecznej w Polsce Nadrzędnym w Polsce aktem prawnym dającym podstawy do funkcjonowania przedsiębiorczości społecznej jest Konstytucja RP z 1997 r.: art. 65 ust.5 władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowania programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych prac interwencyjnych, Art. 69 osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Szczegółowe unormowania zawierają jednak ustawy: Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn zm.) w szczególności Dział V ustawy Spółdzielnie socjalne

179 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 179 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. z 2003 r. Nr 122, poz z późn. zm.) Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 99, poz z późn. zm.) Ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz.U Nr 94, poz. 651) Ustawa z dnia 19 listopada 1999 prawo o działalności gospodarczej Ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 9 lipca 2003 o zatrudnianiu pracowników tymczasowych Ustawa z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 zmieniająca ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i ustawę i zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej zmieniające rozporządzenie w sprawie zakładów aktywności zawodowej z dnia 18 czerwca 2003 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie Rady Działalności Pożytku Publicznego z dnia 4 sierpnia 2003 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej (Dz. U. Nr 240, poz. 2412) z dnia 26 października 2004 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania z dnia 27 grudnia 2005 Moduł 3 Wśród aktów prawnych o charakterze ponadnarodowym istotne znaczenie mają: Konwencja Nr 159 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych przyjęta w Genewie dnia 20 czerwca 1983 r. (ratyfikowania przez Polskę w 2005 r. Dz.U. z 2005 r. Nr 43, poz. 412) Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (jest jedynie deklaracją, nie ma mocy prawnej) Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2000/78/WE z 2 listopada 2000 r. w sprawie ustanowienia ogólnych ram dla równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu

180 180 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska V. Formalnoprawne aspekty tworzenia podmiotów gospodarki społecznej Spółdzielnia socjalna Uregulowanie prawne ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz.U nr 94 poz. 651) Przedmiotem działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. Zgodnie z ustawą spółdzielnia działa na rzecz: 1) społecznej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, 2) zawodowej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy a działania te nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej. Spółdzielnia może ponadto prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych. Moduł 3 TWORZENIE SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ (na podstawie Ustawy o spółdzielniach socjalnych): Zakładanie spółdzielni socjalnej: 1. Członkowie założyciele spółdzielni socjalnej 2. Opracowanie i uchwalenie statutu 3. Wybór organów 4. Rejestracja Minimalna liczba założycieli 5 osób Liczba członków nie może przekroczyć 50 osób (wyjątkiem jest spółdzielnia powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych lub wydzielenia z tych dwóch spółdzielni socjalnej tutaj liczba członków może przekroczyć 50 osób) Założyciele 1. Założycielami mogą być posiadające pełną zdolność do czynności prawnych: osoby bezrobotne, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i insty tucjach rynku pracy osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenie z bezdomności, uzależnieni od alkoholu po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdro-

181 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 181 wotnej, chorzy psychicznie, zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji). osoby niepełnosprawne, w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha bi lita cji zawodowej i spo łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (osoby niepełnosprawne bezrobotne lub niepełnosprawne poszukujące pracy) Członkostwo w spółdzielni socjalnej: Członkostwo w spółdzielni socjalnej mogą nabyć osoby, które mogą być założycielami, także posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Członkostwo mogą nabyć również osoby inne niż wyżej wskazane jeżeli ich praca na rzecz spółdzielni wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadają pozostali członkowie spółdzielni (maksymalnie 20% ogółu członków) przekroczenie tego limitu trwające nieprzerwanie przez okres 3 miesięcy stanowi podstawę do postawienia spółdzielni w stan likwidacji. Aby spółdzielnia funkcjonowała legalnie wymagany jest wpis do KRS. Przed złożeniem wniosku o wpis należy uchwalić statut spółdzielni socjalnej. Statut uchwala zebranie członków założycieli potwierdzając jego przyjęcie poprzez podpisanie go. Zmiany statutu może dokonać jedynie walne zgromadzenie członków większością kwalifikowaną 2/3 głosów po uchwaleniu zmiany zarząd ma 30 dni na zgłoszenie do Krajowego Rejestru Sądowego. Wniosek o wpis spółdzielni do KRS składa się na urzędowym formularzu a do niego należy dołączyć: 1) zaświadczenie powiatowego urzędu pracy potwierdzające posiadanie statusu osoby bezrobotnej; 2) zaświadczenie potwierdzające spełnienie przez osoby zamierzające założyć spółdzielnię socjalną warunków lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności osoby zamierzającej założyć spółdzielnię socjalną. Spółdzielnia uzyskuje osobowość prawna z chwilą wpisania jej do krajowego rejestru sądowego! Moduł 3 Organy spółdzielni: walne zgromadzenie rada nadzorcza funkcjonująca w spółdzielniach pow. 15 członków zarząd Ułatwienia organizacyjne: 1. W spółdzielniach, w których nie ma 15 członków nie powołuje się rady nadzorczej a jej zadania wykonuje walne zgromadzenie. 2. Możliwe jest zatrudnienie osób o niezbędnych kwalifikacjach do prowadzenia działalności spółdzielni przy relacji 1:5 co oznacza 1 specjalista na 5 członków spółdzielni. 3. W spółdzielniach mają możliwość wykonywać pracę osoby skazane jednak pozbawione są one prawa do członkostwa. 4. Pracę mogą również podejmować wolontariusze.

182 182 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska 5. Dla osób tworzących spółdzielnie socjalne istnieje możliwość refundacji składek na ubezpieczenia społeczne. 6. Spółdzielnie mogą wykonywać zadania na rzecz administracji publicznej na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Moduł 3 Utrudnienia w funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych: 1. zbyt niskie dotacje o jakie mogą ubiegać się założyciele i członkowie spółdzielni: założyciele mogą ubiegać się o sumę nie większą niż trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, przystępujący do spółdzielni już istniejącej o dwukrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. 2. istnienie rygoru zwrotu dotacji wraz z odsetkami w wypadku likwidacji spółdzielni przed upływem roku funkcjonowania 3. wymóg prowadzenia pełnej księgowości, 4. brak pełnej spójności przepisów o spółdzielniach socjalnych z innymi aktami prawa Ulgi i zwolnienia, z jakich można skorzystać tworząc spółdzielnię socjalną: zwolnienie z wnoszenia opłaty sądowej od wniosku o wpis tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego zwolnienie z wnoszenia opłaty za ogłoszenie wpisu do KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zwolnienie od podatków od osób prawnych dochodów spółdzielni wydatkowanych w roku podatkowym na działalność statutową związaną z reintegracją społeczną i zawodową członków Działalność gospodarcza spółdzielni skoncentrowana jest głównie na celu społecznym a nie na pomnażaniu zysków. Choć idea budowania spółdzielni socjalnych jest coraz bardziej rozpowszechniana, praktyczna realizacja idei napotyka wciąż na wiele przeszkód. Duża konkurencja sprawia, że spółdzielnie ciężko lub nie dają sobie rady na rynku a to staje się elementem zniechęcającym dla potencjalnych członków. Centrum Integracji Społecznej Zagadnienia związanie z aspektami prawnymi tworzenia i funkcjonowania Centrum integracji społecznej reguluje Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz z późn. zm.) Centrum integracji społecznej jest jednostką organizacyjną realizującą reintegrację zawodową i społeczną. Na zasadach określonych w ustawie może być tworzone przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta i organizacje pozarządowe, zwane dalej instytucjami two rzącymi. Jeśli zostało utworzone przez wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta działa w formie gospodarstwa pomocniczego. Natomiast jeśli przez organizację pozarządową działa w formie jednostki wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo w sposób zapewniający należytą identyfikację pod względem organizacyjnym i finansowym, w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosztów i wyników, z uwzględnieniem przepisów o rachunkowości.

183 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 183 Wniosek o przyznanie statusu tworzący składa do wojewody właściwego ze względu na siedzibę Centrum. Wniosek powinien przede wszystkim zawierać: 1) nazwę instytucji tworzącej; 2) informację o miejscu funkcjonowania i przewidywanym terminie rozpoczęcia działalności; 3) przewidywaną liczbę uczestników oraz wskazanie dla jakiej grupy uczestników Centrum będzie świadczyć usługi; 4) planowany rodzaj działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej; 5) program prac prowadzonych z uczestnikami w ramach reintegracji zawodowej i społecznej; 6) przewidywaną liczbę pracowników oraz ich kwalifikacje; a) planowane rodzaje umów o pracę pracowników Centrum i ich wymiar czasu pracy 7) dane o organizacji i systemie zajęć; 8) dane o zakładanych efektach działania; w tym planowaną liczbę osób do przyuczenia do zawodu, przekwalifikowania lub podwyższenia kwalifikacji, planowaną liczbę osób, którym uczestniczenie w zajęciach w Centrum i wspierane zatrudnienie socjalne pomogą w uzyskaniu zatrudnienia na zasadach przewidzianych w przepisach prawa pracy lub w podjęciu działalności gospodarczej, planowaną liczbę osób usamodzielnionych ekonomicznie; 9) dane o szacunkowym rocznym preliminarzu ogólnych kosztów działalności, w tym kosztów realizacji reintegracji zawodowej i społecznej; 10) dane o wysokości zasobów własnych instytucji tworzącej poniesionych na utworzenie oraz o formach tych zasobów, a także o przewidywanym udziale własnym w finansowaniu działalności; 11) dane o innych źródłach finansowania działalności, w tym ze środków określonych w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu; 12) projekt regulaminu Centrum. Moduł 3 Status na okres 5 lat przyznaje wojewoda w formie decyzji administracyjnej po zaopiniowaniu wniosku przez marszałka województwa. Działalność centrum finansowana jest z: dochodów uzyskiwanych z działalności, dotacji pochodzących z dochodów własnych gminy przeznaczonych na realizację programu profilaktyki i zwalczania problemów alkoholowych, środków z UE. ze środków Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w przypadku prowadzenia przez centrum działalności wytwórczej w rolnictwie dofinansowana z Funduszu Pracy i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jeśli realizuje programy specjalne zmierzające do reintegracji zawodowej i społecznej. Podstawowym zadaniem Centrum jest realizowanie pełnego zakresu programu zatrudnienia socjalnego umożliwiającego walkę z ubóstwem i społecznym wykluczeniem.

184 184 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 Usługi Centrum Integracji Społecznej skierowane są do osób, które są zagrożone wykluczeniem społecznym i ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie same zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo i umożliwiające lub ograniczające uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Skierowane są przede wszystkim do osób: bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uzależnionych od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego, chorych psychicznie w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, długotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ( Dz. U. Nr 99,poz z póź. zm.), pozostających bez pracy przez okres, co najmniej 24 miesięcy, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, uchodźców realizujących indywidualne programy integracji w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, którzy podlegają wykluczeniu społecznemu. niepełnosprawnych. Kluby Integracji Społecznej Kluby Integracji Społecznej to jednostki organizacyjne otwarte na potrzeby lokalnego środowiska. Za cel stawiają sobie realizację działań umożliwiających udzielenie indywidualnym osobom oraz ich rodzinom pomocy przede wszystkim w: odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, powrocie do pełnienia ról społecznych w miejscu zamieszkania, miejscu pobytu lub miejscu pracy oraz podniesieniu kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z zapisami ustawy w Klubach Integracji Społecznej można organizować i prowadzić w szczególności: 1) działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia; 2) prace społecznie użyteczne 3) roboty publiczne 4) poradnictwo prawne; 5) działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych.

185 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 185 Należy podkreślić, że KIS są jednostkami skierowanymi na pomoc, poprzez swoje działania, wszystkim grupom ryzyka, nie tylko tym określonym w Ustawie o zatrudnieniu socjalnym. Warianty inicjatywy ( przedsięwzięcia ) utworzenia klubu (wyodrębnione przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej): WARIANT 1 tzw. SAMODZIELNY, AUTONOMICZNY Instytucja tworząca Gmina Uregulowanie prawne Art. 9 ust.1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym: W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi KIS prowadzony przez gminę działa jako jej jednostka organizacyjna. Powoływana jest z zachowaniem wszystkich procedur związanych z powoływaniem gminnej jednostki organizacyjnej. Ze względu na specyfikę działalności klubów integracji społecznej i na regulacje ustawy o zatrudnieniu socjalnym najlepszym rozwiązaniem jest prowadzenie klubu przez istniejącą już jednostkę organizacyjną gminy zajmującą się pomocą społeczną. Może to być ośrodek pomocy społecznej lub np. Dzienny Dom Pobytu. Instytucja tworząca Ośrodek pomocy społecznej Uregulowanie prawne Art. 15 pkt 6 ustawy o pomocy społecznej zwraca uwagę: na rozwijanie nowych form pomocy społecznej w ramach zidentyfikowanych potrzeb W tym wypadku KIS prowadzony jako jedna z sekcji Pomocy Środowiskowej, jest to zasadne ze względu na zakres obowiązków i kwalifikacje pracowników tego działu. Nie posiada osobowości prawnej. Zmiana struktury organizacyjnej jednostki chcącej prowadzić klub wymaga uchwały organu stanowiącego gminy ( Rady Gminy/ Rady Miejskiej). Moduł 3 Instytucja tworząca organizacja gospodarki społecznej Uregulowanie prawne art. 3 ust. 2 ustawy z dnia r. o pożytku publicznym i o wolontariacie Aby być organem prowadzącym KIS, organizacja gs (np. stowarzyszenie) musi statutowo zajmować się (prowadzić) reintegrację społeczno-zawodową dla osób określonych w art. 1 ust. 1 pkt 2 3 ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Prowadzenie klubu oznacza prowadzenie jednej z form działalności statutowej organizacji.

186 186 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska WARIANT 2 tzw. WSPÓŁPARTNERSKI Kilka podmiotów zawiera porozumienie w sprawie utworzenia Klubu Integracji Społecznej. Określają instytucję wiodącą, tzn. taką która będzie występowała w imieniu całego Klubu, reprezentowała go w kontaktach z administracją. W porozumieniu należy określić: a) podział ról, b) zaznaczyć wkład wnoszony przez partnerów w to przedsięwzięcie (lokal, środki finansowe, kadrę itp.). WARIANT 3 tzw. ROZSZERZAJĄCY DZIAŁALNOŚĆ JUŻ DZIAŁAJĄCE- GO PODMIOTU Moduł 3 Tworząc zamierzenie w postaci Klubu Integracji Społecznej, można wykorzystać już istniejące podmioty organizacyjne, np.: Gminne Centra Informacji lub Kluby Pracy. Zamierzenie takie wymaga jednak wstępnego planu przeobrażenia nie tylko dotychczasowej działalności, ale również formuły organizacyjno-prawnej. Funkcjonowanie Klubów Integracji Społecznej oparte jest o przepisy ogólne przytaczanej Ustawy o zatrudnieniu socjalnym a precyzuje je art. 18. Art Gmina lub organizacja pozarządowa prowadzące reintegrację zawodową i społeczną dla osób, o których mowa w art. 1, mogą prowadzić kluby integracji społecznej. 2. W klubach integracji społecznej można organizować w szczególności: 1) działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia; 2) prace społecznie użyteczne 3) roboty publiczne 4) poradnictwo prawne; 3) działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych. 3. Uczestnictwo w klubach integracji społecznej jest dobrowolne. 4. Warunkiem uczestnictwa w klubie integracji społecznej jest realizacja kontraktu socjalnego, o którym mowa w przepisach o pomocy społecznej. 5. Okres uczestnictwa w klubie integracji społecznej jest ustalany indywidualnie z każdym z uczestników. 6. Utworzenie i działalność klubów integracji społecznej może być finansowana w szczególności: 1) ze środków z Unii Europejskiej 2) z dotacji pochodzących z dochodów własnych gminy

187 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 187 Osoby korzystające z działań KIS to między innymi : osoby wykluczone i marginalizowane społecznie, w tym: osoby bezrobotne, w szczególności długotrwale, kobiety pozostające poza rynkiem pracy, osoby niepełnosprawne, w tym upośledzone umysłowo i chore psychicznie, wychowankowie placówek opiekuńczo wychowawczych, osoby uzależnione po okresie leczenia odwykowego, matki samotnie wychowujące dzieci, osoby bezdomne i zagrożone utratą mieszkań, osoby opuszczające zakłady karne, mniejszości etniczne i narodowe, uchodźcy. Podstawowe formy działania KIS to: grupy samopomocowe, grupy wsparcia, grupy terapeutyczne, poradnictwo psychologiczne, szkolenia, doradztwo zawodowe, wolontariat, wymiana usług (barter), spółdzielnie socjalne, roboty publiczne, prace interwencyjne, staże. Zakłady Aktywności Zawodowej Uregulowanie prawne: ustawa z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 21 stycznia 2000 roku w sprawie Zakładów Aktywności zawodowej. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (art. 29, ust. 1) stanowi, że powiat, gmina, fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, może utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu aktywności zawodowej, jeżeli spełni warunki określone w ustawie. Decyzję o przyznaniu statusu Zakładu Aktywności Zawodowej wydaje wojewoda po spełnieniu n/w warunków: wyodrębniona z organizacji jednostka musi posiadać odpowiedni wskaźnik osób niepełnosprawnych o znacznym stopniu niepełnosprawności, Moduł 3

188 188 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 przeznaczać uzyskane dochody na cele określone przez rozporządzenie dot. ZAZ-ów obiekty użytkowane przez zakład pracy odpowiadają przepisom bhp, obiekty uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk, pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich uzyskano pozytywną opinię starosty. Po uzyskaniu zgody od wojewody organizacja, która zdecydowała się na poprowadzenie ZAZ u składa we właściwej dla siebie jednostce organizacyjnej samorządu województwa wniosek o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów poniesionych na utworzenie i prowadzenie zakładu. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 stycznia 2000 roku w sprawie Zakładów Aktywności Zawodowej wniosek taki powinien zawierać: 1) nazwę i siedzibę organizatora, 2) status prawny i podstawę działania, 3) statut organizatora określający cele i sposoby działania na rzecz osób niepełnosprawnych, 4) adres zakładu oraz tytuł prawny do lokalu, 5) proponowaną liczbę niepełnosprawnych pracowników zakładu wraz z opisem ich niepełnosprawności i rodzaju proponowanej aktywności zawodowej, 6) plan działalności gospodarczej oraz program przysposobienia społeczno-zawodowego, 7) proponowaną wysokość podstawowego wynagrodzenia osób niepełnosprawnych, wyrażoną jako wskaźnik procentowy najniższego wynagrodzenia, 8) proponowaną obsadę etatową zakładu, z wyszczególnieniem liczby stanowisk i wymaganych kwalifikacji personelu, oraz wyliczone na tej podstawie proporcje, o których mowa w 2 ust. 2, 9) preliminarz kosztów utworzenia zakładu, z uwzględnieniem podziału na poszczególne rodzaje kosztów, o których mowa w 6, 10) preliminarz kosztów działalności obsługowo-rehabilitacyjnej zakładu, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, o których mowa w 7, 11) plan pomieszczeń zakładu oraz opis przeznaczenia obiektów i lokali, z uwzględnieniem ich dostosowania do potrzeb i możliwości pracowników oraz rodzajów ich niepełnosprawności, 12) projekt statutu i regulaminu zakładu oraz regulaminu zakładowego funduszu aktywności. W razie stwierdzenia braków we wniosku organizator wzywany jest do ich uzupełnienia w terminie 14 dni od daty doręczenia. Nieuzupełnienie tych braków powoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia. Gdy wniosek zostanie już zaakceptowany przez starostę, organizacja podpisuje umowę, w której określa się w szczególności: 1) wysokość i termin przekazania środków Funduszu przeznaczonych na utworzenie zakładu, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, 2) wysokość i sposób przekazywania środków Funduszu przeznaczonych na działalność obsługowo-rehabilitacyjną zakładu do końca roku kalendarzowego, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów,

189 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 189 3) warunki renegocjacji umowy, 4) termin, w jakim musi być zawarta umowa ubezpieczenia wyposażenia i środków trwałych dofinansowywanych ze środków Funduszu. Formalnie status Zakładu Aktywności Zawodowej wojewoda po uzyskaniu przez organizację tworzącą zaświadczenia od Państwowej Inspekcji Pracy o spełnianiu odpowiednich wymogów jako zakład. Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych W Polsce funkcjonowanie TUW szeroko reguluje obecnie ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. Celem Towarzystwa jest prowadzenie działalności ubezpieczeniowej swoich członków jednak w przeciwieństwie do innych podmiotów prowadzących działalność w sektorze ubezpieczeniowym nie jest to działalność ukierunkowana na osiągnięcie zysku. W razie osiągnięcia zysku jest on dzielony pomiędzy członków towarzystwa. Aby TUW funkcjonowało legalnie wymagany jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Wpisu do rejestru można dokonać po sporządzeniu i zatwierdzeniu statutu przez organ nadzoru (statut sporządzany jest w formie aktu notarialnego). Statut Towarzystwa powinien w szczególności zawierać: 1) nazwę i siedzibę towarzystwa; 2) terytorialny zasięg działalności; 3) liczbę członków zarządu i rady nadzorczej; 4) zakres rzeczowy działalności z określeniem działu, grup i rodzajów ubezpieczeń oraz zakres działalności reasekuracyjnej; 5) wysokość kapitału zakładowego; 6) zasady wykorzystania nadwyżki bilansowej oraz sposób pokrycia strat; 7) zasady umarzania udziałów; 8) zasady uzyskania i utraty członkostwa oraz rodzaje członkostwa; 9) sposób rozwiązania towarzystwa; 10) zasady dokonywania ogłoszeń towarzystwa, w tym oznaczenie pisma do ogłoszeń; 11) organ uprawniony do zatwierdzania ogólnych warunków ubezpieczenia. Organy Towarzystwa: 1) zarząd towarzystwa; 2) rada nadzorcza towarzystwa; 3) walne zgromadzenie członków towarzystwa. Moduł 3 Formy działalności prowadzone przez organizacje gospodarki społecznej Do sektora gospodarki społecznej zaliczane są stowarzyszenia i fundacje. Ich funkcjonowanie w Polsce regulowane jest przede wszystkim przez następujące ustawy: Ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dn. 19 kwietnia 1989 r. Ustawa o fundacjach z dn. 6 kwietnia 1984 r. Stowarzyszenie jest organizacją społeczną powołaną przez grupę osób mających podobne zainteresowania lub chcących osiągnąć wspólne cele. Jest zrzeszeniem samorządnym, dobrowolnym, trwałym powołanym w celach niezarobkowych. W Polskim prawodawstwie wyróżniamy dwa rodzaje stowarzyszeń: STOWARZYSZENIA ZWYKŁE (nierejestrowe): uregulowanie prawne art. 40 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach

190 190 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Stowarzyszenia te są uproszczoną formą stowarzyszeń, nie posiadającą osobowości prawnej i nie podlegającą obowiązkowi rejestracji a jedynie zgłoszeniu właściwemu organowi administracji państwowej. Do utworzenia potrzebne są co najmniej 3 osoby, które w celu właściwego funkcjonowania organizacji muszą spełnić następujące warunki: uchwalić regulamin działalności określić nazwę określić obszar działania wyznaczyć siedzibę wybrać przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie Po określeniu wszystkich powyższych punktów należy, po założeniu stowarzyszenia, poinformować właściwy organ administracji państwowej. Powiadomić należy na piśmie podając wszystkie w/w dane. Stowarzyszenie rozpoczyna działalność po 30 dniach od zgłoszenia, pod warunkiem, że właściwy organ nie zakaże działalności. Moduł 3 STOWARZYSZENIE REJESTROWANE: uregulowanie prawne ustawa Prawo o stowarzyszeniach Stowarzyszenia te tworzone mogą być przez obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Jak sama nazwa mówi stowarzyszenia te, aby legalnie funkcjonować muszą zostać zarejestrowane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Sama procedura rejestracji wygląda następująco: 1. Uchwalenie statutu przez grupę inicjatywną a następnie przyjęcie go w formie uchwały przez minimum 15 przyszłych członków stowarzyszenia Statut musi zawierać: nazwę obszar działania cele i sposoby działania sposób nabywania i utraty członkostwa prawa i obowiązki członków władze, wraz z określeniem trybu wyboru oraz kompetencji sposób reprezentowania sposób zaciągania zobowiązań finansowych sposoby pozyskiwania środków finansowych warunki ważności podejmowanych uchwał wysokość składek członkowskich zasady dokonywania zmian w statucie sposób rozwiązania stowarzyszenia 2. Powołanie, w formie uchwały, Komitetu Założycielskiego (reprezentuje stowarzyszenie przed sądem) 3. Komitet Założycielski składa do właściwego terytorialnie sądu rejestrowego: podpisany przez członków komitetu założycielskiego statut

191 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 191 wniosek o rejestrację zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, adres zamieszkania oraz własnoręczne podpisy listę założycieli protokół z wyboru komitetu założycielskiego informację o adresie tymczasowej siedziby 4. Wniosek rozpatrywany jest przez sąd rejestrowy niezwłocznie rozstrzygnięcie powinno nastąpić nie później niż 3 miesiące od momentu złożenia wniosku 5. Postanowienie o zarejestrowaniu stowarzyszenia sąd wydaje po stwierdzeniu zgodności statutu z przepisami prawa oraz spełnieniem przez założycieli wymagań określonych w ustawie Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego Ustawa przewiduje także możliwość tworzenia związków stowarzyszeń. Związek taki mogą utworzyć co najmniej trzy stowarzyszenia. Każde stowarzyszenie musi posiadać Numer Identyfikacji Podatkowej oraz numer REGON, niezależnie od tego czy prowadzi działalność gospodarczą czy też nie. Wniosek o uzyskanie nr REGON organizacja składa do wojewódzkiego urzędu statystycznego dopiero po zakończeniu rejestracji, jednak nie później niż z upływem 14 dni od jej zakończenia. NIP organizacja uzyskuje we właściwym urzędzie skarbowym. Uzyskane nr REGON i NIP stowarzyszenie zobowiązane jest zgłosić do KRS. Posiadanie tych numerów jest niezbędne przede wszystkim w przypadku ubiegania się danej jednostki o dofinansowanie występuje jako pozycja we wnioskach. Są również wymagane przez bank przy zakładaniu rachunku bieżącego organizacji. Fundacja to jedna z podstawowych form organizacji pozarządowych gospodarki społecznej. Fundacja jest osobą prawną, powołaną do prowadzenia działalności w określonym zakresie z dziedziny: ochrony zdrowia, rozwoju gospodarki i nauki, oświaty i wychowania, kultury i sztuki, opieki i pomocy społecznej, ochrony środowiska i zabytków, na zasadzie niedochodowej, czerpiącej środki finansowe na swą działalność z majątku własnego, ofiarności publicznej lub działalności gospodarczej. Fundacje mogą być ustanawiane przez osoby fizyczne lub prawne, które złożyły oświadczenie o założeniu fundacji (art. 2 pkt 1 ustawy). Zgodnie z przepisami prawa fundację tworzy się poprzez wpisanie jej do Krajowego Rejestru Sądowego z chwilą wpisu uzyskuje ona osobowość prawną. Do stworzenia fundacji konieczne są następujące akty: 1. Oświadczenie fundatora (fundatorów) o ustanowieniu fundacji oświadczenie powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Oświadczenie powinno przede wszystkim wskazać: cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację 2. Ustalenie przez fundatora (fundatorów) statutu fundacji. Statut fundacji powinien określać: nazwę fundacji siedzibę i majątek cele i zasady Moduł 3

192 192 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Moduł 3 formy i zakres działalności fundacji skład i organizację zarządu sposób powoływania, uprawnienia i obowiązki zarządu oraz jego członków postanowienia dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej dopuszczalność i warunki połączenia jej z inną fundacją zmiana celu lub statutu 3. Wpisanie fundacji do rejestru fundacji wpis do rejestru dokonywany jest po złożeniu wniosku na formularzy ofertowym o wpis. Po stwierdzeniu przez Krajowy Rejestr Sądowy, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawniona osobę lub organ i są ważne oraz że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa, dokonywany jest wpis. O wpisaniu do rejestru sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji oraz ze względu na siedzibę fundacji starostę. Do wniosku o wpis należy dołączyć: oświadczenie o ustanowieniu fundacji statut uchwały o powołaniu organów fundacji fundacje prowadzące działalność gospodarczą składają uwierzytelnione notarialnie wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania fundacji oświadczenie wskazujące ministra właściwego do nadzoru Organy fundacji: obowiązkowym organem fundacji jest Zarząd fundacji można powołać zgromadzenie fundatorów rada nadzorcza komisja rewizyjna oraz rada programowa Fundacja z tych samych przyczyn co stowarzyszenie jest również obowiązana do uzyskania numerów NIP i REGON. Formą realizowania przedsiębiorczości społecznej jest prowadzenie przez organizację pożytku publicznego działalności pożytku publicznego. Uregulowanie prawne ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie Art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego zawiera katalog działalności pożytku publicznego prowadzoną w sferze zadań publicznych. Działalność pożytku publicznego mogą prowadzić takie podmioty jak: niektóre organizacje gospodarki społecznej (stowarzyszenia, fundacje) osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościoła, innych kościołów i związków wyznaniowych jeżeli takie są ich cele statutowe stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego W rozumieniu przepisów Prawa działalności gospodarczej działalność ta nie jest działalnością gospodarczą i może być prowadzona jako działalność: nieodpłatna oznacza to świadczenie na podstawie stosunku prawnego usług, za które organizacja pozarządowa oraz podmioty prowadzące tę działalność nie pobierają wynagrodzenia

193 Podstawy prawno-finansowe przedsiębiorczości społecznej 193 odpłatna oznacza działalność w zakresie wykonywania zadań należących do sfery zadań publicznych, w ramach realizacji przez organizację pozarządową oraz podmioty prowadzące tę działalność celów statutowych, za którą pobiera wynagrodzenie. Do działalności odpłatnej należy również sprzedaż towarów, usług wytworzonych, usług świadczonych bezpośrednio przez osoby korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania zawodowego osób niepełnosprawnych. Osiągnięty dochód może być przekazany tylko na realizację celów statutowych lub służy wyłącznie realizacji zadań należących do sfery zadań publicznych. Aby uzyskać statut organizacji pożytku publicznego podmioty muszą spełnić odpowiednie warunki określone w ustawie. Art. 20 ustawy daje możliwość prowadzenia działalności pożytku publicznego na rzecz wyraźnie określonej grupy podmiotów, jednak pod warunkiem, że jest ona w jakiś sposób wyodrębniona ze względu na trudną sytuację materialną lub życiową np. osoby niepełnosprawne, chore psychicznie, długotrwale bezrobotne itp. Co do zasady jednak organizacje p.p. działają na rzecz ogółu społeczeństwa. Podmioty, aby prowadzić działalność pożytku publicznego zobowiązane są uzyskać wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Status organizacji pożytku publicznego uzyskują z chwilą wpisu do tego Rejestru informacji o spełnieniu wymagań, o których mowa w art. 20. Ciekawostka: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2006 (sygn. akt III CZP 122/05) w sprawie uznania spółki akcyjnej za organizację prowadzącą działalność użyteczną w sferze zadań publicznych. Korzyści dla podmiotów posiadających statut organizacji pożytku publicznego: zwolnienie od opłat od: podatku dochodowego od osób prawnych, nieruchomości, czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej, opłat sądowych w odniesieniu do prowadzonej działalności pożytku publicznego uprawnienia do nabywania prawa do użytkowania wieczystego nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub j.s.t. prawo do informowania o swojej działalności za pośrednictwem publicznej radiofonii i telewizji możliwość pozyskania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych możliwość wykorzystania pracy poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej Moduł 3 Źródła: Towarzystwa pomocy wzajemnej Tam miała być praca. Magazyn Obywatel nr 6/2006 Założenia do ustawy o przedsiębiorstwie społecznym prof. J. Hauser, prof. H. Izdebski Pierwsze spółdzielnie socjalne doświadczenia Włoskie

194 194 M. Chludziński, D. Łutowicz-Głowacka, K. Żukowska Borowska Małgorzata Ekonomii społecznej portret własny artykuł Chyra Rolicz Zofia Spółdzielcze ogniwo gospodarki społecznej Kurier Spółdzielczy Ewa Leś, Europejskie doświadczenia w sprawie zatrudnienia socjalnego na przykładzie Włoch i Finlandii. Wybrane zagadnienia, w : Pomoc społeczna. Od klientyzmu do partycypacji, red. E. Leś, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa 2003 Pieńkowska Dorota Ekonomia społeczna artykuł ww.ngo.pl Pieńkowska Dorota Charakterystyka ekonomii społecznej Niecikowska Renata Czy organizacje są dobrym pracodawcą dla grup wymagających wsparcia? Niepełnosprawni jako pracownicy organizacji artykuł Uzasadnienie do projektu ustawy o spółdzielniach socjalnych MPiPS Dobrosława Wiktor Kilka uwag na temat społecznych aspektów ekonomii społecznej Ustawa o zatrudnieniu socjalnym omówienie MPiPS Tworzenie i Funkcjonowanie Klubu Integracji Społecznej, Vademecum Jak założyć, prowadzić i finansować Klub Integracji Społecznej; Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPS przy udziale Zamojskiego Stowarzyszenia Edukacji i Pomocy Socjalnej Młodzieży w Zamościu Akty prawne: Moduł 3 Konwencja Nr 159 MOP dotycząca rehabilitacji i zatrudniania osób niepełnosprawnych z dnia 20 czerwca 1983 Dz.U. z 2004 r. Nr 43, poz. 412 Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn zm.) w szczególności Dział V ustawy Spółdzielnie socjalne Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. z 2003 r. Nr 122, poz z późn. zm.) Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 99, poz z późn. zm.)

195 Załączniki 195 Lista załączników: 1. Wzór Umowy o pracę 2. Wzór Spółdzielczej umowy o pracę 3. Wzór umowy zlecenie 4. Wzór umowy o dzieło 5. Formularz ZUS ZUA 6. Formularz ZUS ZZA 7. Formularz ZUS DRA 8. Formularz ZUS RCA 9. Przykładowy plan kont 10. Uproszczony bilans jednostek bez banków i zakładów ubezpieczeń 11. Bilans 12. Uproszczony rachunek zysków i strat (porównawczy) 13. Uproszczony rachunek zysków i strat (kalkulacyjny) 14. Rachunek wyników 15. Ćwiczenie nr Ćwiczenie nr Ćwiczenie nr Ćwiczenie nr Ćwiczenie nr Rozsypanka 21. Prezentacja PowerPoint Potencjalne źródła finansowania gospodarki społecznej 22. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika. 23. Ustawa z dnia 5 września 2007 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych 24. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 25. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (fragment) 26. Ustawa z dnia 10 września 1999 przepisy wprowadzające Kodeks Karny Skarbowy 27. Ustawa z dnia 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy- Kodeks Karny Skarbowy 28. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw 29. Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy- Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw Moduł 3

196 Moduł 3

197 Załączniki 197 Załącznik nr 1 (Miejsce i data )... (Pieczęć Pracodawcy) UMOWA O PRACĘ Na podstawie art Kodeksu Pracy w dniu... roku zostaje zawarta umowa o pracę pomiędzy: Pracodawcą:...z siedzibą w..., ul..., zarejestrowaną w... pod numerem...reprezentowaną przez:... a Panem/ią..., zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym (seria i numer dowodu osobistego) Niniejsza umowa zostaje zawarta na czas... Moduł 3 Strony ustalają następujące warunki zatrudnienia: 1) rodzaj umówionej pracy:... 2) miejsce wykonywania pracy:... 3) wymiar czasu pracy:... 4) wynagrodzenie określone w sposób i na zasadach przewidzianych w (przepisy o wynagrodzeniu, regulamin wynagradzania, układzbiorowy pracy) składać się będzie z następujących pozycji:

198 Moduł Załączniki stawka płacy zasadniczej:... (słownie:...) grupa i stawka dodatku funkcyjnego specjalnego:...(słownie:...) premie i dodatki na zasadach i warunkach określonych w... 5) inne warunki zatrudnienia... Dzień rozpoczęcia pracy:... Oświadczam, iż egzemplarz niniejszej umowy otrzymałem(am) i po zapoznaniu się z jej treścią zaproponowane mi warunki pracy i wynagrodzenia przyjmuję. Równocześnie przyjmuję do wiadomości treść obowiązującego u Pracodawcy regulaminu pracy i oświadczam, że zobowiązuję się do przestrzegania porządku i dyscypliny pracy (data i podpis pracownika ) (data i podpis pracodawcy)

199 Załączniki 199 Załącznik nr 2 WZÓR SPÓŁDZIELCZEJ UMOWY O PRACĘ zawarta dniu r., między Spółdzielnią A z siedzibą, przy ul... reprezentowaną przez.., zwaną dalej Pracodawcą, a., zamieszkałym w Łomży przy ul. Długiej, legitymującym się dowodem osobistym., wydanym przez..., PESEL., NIP , zwanym dalej Pracownikiem, o treści następującej: Pkt 1 Pracodawca zatrudnia Pracownika będącego członkiem Spółdzielni, na czas nie określony, w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku..... Pkt 2 W trakcie wykonywania pracy do obowiązków pracownika należy w szczególności rozdzielanie zadań pracownikom grupy i nadzór nad ich realizacją. Pkt 3 Pracownik będzie wykonywać pracę od r.w... Pkt 4 Za wykonaną pracę Pracodawca wypłaci Pracownikowi wynagrodzenie bieżące składające się z kwoty.. zł (brutto), płatnej do dnia 10 każdego miesiąca oraz udziału w części nadwyżki bilansowej według zasad ustalonych w statucie Spółdzielni. Pkt 5 W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie przepisy prawa spółdzielczego, prawa pracy oraz statutu Pracodawcy. Pkt 6 Każda ze stron oświadcza, że zapoznała się z treścią niniejszej umowy oraz przyjęła do wiadomości i wykonania, a także podpisała i otrzymała po jednym egzemplarzu tej umowy. podpis pracodawcy ) (data i podpis pracownika) Moduł 3 Oświadczam, że zapoznałem się z treścią obowiązujących u Pracodawcy przepisów prawa pracy, tj. Regulaminu pracy oraz przepisów dotyczących wynagradzania i przepisy powyższe akceptuję i zobowiązuję się do ich stosowania i przestrzegania. Data....., podpis Źródło: opracowanie własne.

200 200 Załączniki Załącznik nr 3 UMOWA zlecenie zawarta dnia... w... pomiędzy:... z siedzibą w..., ul..., reprezentowaną przez: 1...., 2...., zwanym dalej: Zleceniodawcą a Panem/ią..., zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym [seria i numer dowodu osobistego] zwanym dalej: Zleceniobiorcą. Moduł 3 1 Zleceniodawca powierza, a Zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania następujących czynności:... 2 Zleceniobiorca zobowiązuje się wymienione w 1 czynności wykonać w terminie od dnia... do dnia... 3 Za prawidłowe wykonanie wymienionych w 1 czynności Zleceniobiorca otrzyma wynagrodzenie w wysokości:... (słownie:...) Wynagrodzenie płatne będzie w terminie... dni od daty wykonania zleconych czynności. 4 Zleceniobiorca zobowiązuje się wykonać zlecone czynności w miejscu wskazanym przez Zleceniodawcę (lub) w miejscu przez siebie ustalonym. 5 Zleceniobiorca zobowiązuje się nie powierzać zleconych w niniejszej umowie czynności do wykonania osobom trzecim. 6 W przypadku niewykonania zlecenia w terminie, wykonania go wadliwie lub w sposób

201 Moduł 3 Załączniki 201 nienależyty Zleceniodawca ma prawo do pomniejszenia wynagrodzenia lub anulowania zlecenia bez odszkodowania. 7 Jakiekolwiek zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonane tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Strony nie mogą powoływać się na ustalenia pozaumowne. 8 W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Właściwym do rozstrzygania sporów mogących wyniknąć w wyniku realizacji niniejszej umowy jest Sąd... 9 Umowa została sporządzona w... jednobrzmiących egzemplarzach, po... dla każdej ze stron Zleceniodawca Zleceniobiorca

202 202 Załączniki Załącznik nr 4 UMOWA O DZIEŁO NR... zawarta dnia... w... pomiędzy:...z siedzibą w..., ul... reprezentowaną przez: 1...., 2...., zwanym dalej: Zamawiającym a Panem/ią..., zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym [seria i numer dowodu osobistego] Moduł 3 zwanym dalej: Wykonawcą. 1 W ramach niniejszej umowy Zamawiający powierza, a Wykonawca zobowiązuje się do wykonania dzieła w postaci:... 2 Wykonawca zobowiązuje się podjąć czynności służące wykonaniu dzieła, najpóźniej w dniu... i ukończyć wykonanie umowy, przy jednoczesnym wydaniu Zamawiającemu zamówionego dzieła najpóźniej do dnia... Odbiór dzieła nastąpi na podstawie protokołu odbioru podpisanego przez obie strony niniejszej umowy. 3 Zamawiający wyda Wykonawcy narzędzia i materiały niezbędne do wykonania zamówionego dzieła: Wykonawca, niezwłocznie po wykonaniu dzieła, zobowiązany jest rozliczyć się z otrzymanych materiałów i narzędzi oraz zwrócić te, których nie zużył do wykończenia dzieła, najpóźniej w dniu odbioru dzieła przez Zamawiającego.

203 Załączniki Tytułem wynagrodzenia Zamawiający zapłaci Wykonawcy kwotę... (słownie:...), w oparciu o rachunek Wykonawcy, doręczony Zamawiającemu najpóźniej w terminie... dni od dnia zakończenia dzieła. Kwota wynagrodzenia zostanie przekazana przelewem na rachunek bankowy Wykonawcy prowadzony przez (nazwa banku)... o numerze... 5 O ile Wykonawca będzie pozostawał w zwłoce, co do wykonania dzieła, przekraczającej... dni, Zamawiający może od niniejszej umowy odstąpić. W przypadku odstąpienia od umowy z przyczyn oznaczonych powyżej, Zamawiający może żądać od Wykonawcy zapłaty kary umownej za to, iż zamówione dzieło nie zostało wykonane, w kwocie ryczałtowej... 6 W przypadku wystąpienia wad Zamawiający może żądać ich usunięcia w terminie dni, a po upływie tego terminu może: od umowy odstąpić, jeżeli nie dokonano naprawy dzieła; nie przyjąć naprawionego po terminie dzieła i od umowy odstąpić lub naprawione po terminie dzieło przyjąć i żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiedniej części. 7 Jakiekolwiek zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonane tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Strony nie mogą powoływać się na ustalenia pozaumowne. 8 W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Właściwym do rozstrzygania sporów mogących wyniknąć w wyniku realizacji niniejszej umowy jest Sąd... Moduł 3 9 Umowa została sporządzona w... jednobrzmiących egzemplarzach, po dla każdej ze stron Zamawiający Wykonawca Źródło: opracowanie własne.

204 204 Załączniki Załącznik nr 5 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ ZG OSZENIE DO UBEZPIECZEÑ / SPO ECZNYCH ZUS ZUA strona: 1 ZG OSZENIE ZMIANY DANYCH OSOBY UBEZPIECZONEJ I. DANE ORGANIZACYJNE 01. ZG OSZENIE DO UBEZPIECZEÑ 02. ZG OSZENIE 03. ZG OSZENIE ZMIANY (wpisaæ - 1 ) / KOREKTY (wpisaæ - 2) SPO ECZNYCH I DO UBEZPIECZENIA DO UBEZPIECZEÑ DANYCH OSOBY UBEZPIECZONEJ ZDROWOTNEGO 1) SPO ECZNYCH 1) (nie dotyczy zmiany danych identyfikacyjnych) 2) 04. Data nadania (dd / mm / rrrr) 05. Nalepka R II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 01. NIP (wpisaæ bez kresek) 02. REGON II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 03. PESEL 06. Nazwa skrócona 07. Nazwisko 08. Imiê pierwsze INNY NUMER 04. Rodzaj dokumentu: jeœli dowód osobisty, wpisaæ 1, jeœli paszport Seria i numer dokumentu 09. Data urodzenia (dd / mm / rrrr) III. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZENIA III. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZEÑ 01. PESEL 02. NIP (wpisaæ bez kresek) 05. Nazwisko 06. Imiê pierwsze IV. DANE EWIDENCYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZEÑ 01. Imiê drugie 03. Rodzaj dokumentu (wype³niæ jak pole II.04) 04. Seria i numer dokumentu 07. Data urodzenia (dd / mm / rrrr) Moduł Nazwisko rodowe 03. Obywatelstwo 05. V. TYTU UBEZPIECZENIA 3) 4) 01. Kod tytu³u ubezpieczenia VI. DANE O OBOWI ZKOWYCH UBEZPIECZENIACH SPO ECZNYCH Data powstania obowi¹zku ubezpieczeñ (dd / mm / rrrr) / P³eæ (wpisaæ: K - kobieta, M - mê czyzna) Osoba zg³aszana podlega ubezpieczeniom: (wpisaæ X w odpowiednim polu) 03. Emerytalnemu 05. Chorobowemu 04. Rentowym 06. Wypadkowemu VII. DANE O OBOWI ZKOWYM UBEZPIECZENIU ZDROWOTNYM 01. Data powstania obowi¹zku ubezpieczenia (dd / mm / rrrr) VIII. DANE O DOBROWOLNYCH UBEZPIECZENIACH SPO ECZNYCH Wnoszê o objêcie ubezpieczeniami: (wpisaæ X w odpowiednim polu) 01. Emerytalnym 02. Od dnia (dd / mm / rrrr) 03. Rentowymi 04. Od dnia (dd / mm / rrrr) 05. Chorobowym 06. Od dnia (dd / mm / rrrr) IX. DANE O DOBROWOLNYM UBEZPIECZENIU ZDROWOTNYM 01. Data rozpoczêcia ubezpieczenia (dd / mm / rrrr) X. INNE DANE O OSOBIE ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZEÑ z³, gr Kod wykonywanego 3) zawodu 08.

205 Załączniki 205 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ ZG OSZENIE DO UBEZPIECZEÑ / SPO ECZNYCH ZUS ZUA strona: 2 ZG OSZENIE ZMIANY DANYCH OSOBY UBEZPIECZONEJ X. INNE DANE O OSOBIE ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZEÑ c.d. 09. Kod pracy w szczególnych 10. Okres pracy w szczególnych warunkach / w szczególnym charakterze warunkach / w szczególnym charakterze 3) (dd / mm / rrrr) (dd / mm / rrrr) XI. DANE O ODDZIALE NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA 01. Kod oddzia³u3) NFZ XII. ADRES ZAMELDOWANIA NA STA E MIEJSCE POBYTU 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ _ 03. Gmina / Dzielnica Ulica 05. Numer domu 06. Numer lokalu 07. Numer telefonu 08. Numer faksu XIII. ADRES ZAMIESZKANIA (wpisaæ, jeœli adres zamieszkania jest inny ni adres zameldowania na sta³e miejsce pobytu) 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ _ 03. Gmina / Dzielnica 04. Ulica 05. Numer domu 06. Numer lokalu 07. Numer telefonu 03. Ulica _ 04. Numer domu 05. Numer lokalu 06. Skrytka pocztowa 07. Numer telefonu 08. Numer faksu 09. Adres poczty elektronicznej XV. OŒWIADCZENIE P ATNIKA SK ADEK 01. Data wype³nienia (dd / mm / rrrr) 08. Numer faksu XIV. ADRES DO KORESPONDENCJI (wpisaæ, jeœli adres do korespondencji jest inny ni adres zameldowania na sta³e miejsce pobytu i adres zamieszkania) 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ XVI. OŒWIADCZENIE OSOBY ZG ASZANEJ / ZG OSZONEJ DO UBEZPIECZENIA Moduł 3 Oœwiadczam, e dane zawarte w formularzu s¹ zgodne ze stanem prawnym i faktycznym. Jestem œwiadomy(a) odpowiedzialnoœci karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 02. Podpis p³atnika lub osoby upowa nionej Oœwiadczam, e dane zawarte w formularzu s¹ zgodne ze stanem prawnym i faktycznym. Jestem œwiadomy(a) odpowiedzialnoœci karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 01. Podpis osoby zg³aszanej / zg³oszonej do ubezpieczenia 03. Piecz¹tka p³atnika XVII. ADNOTACJE ZUS 1) Wpisaæ X w odpowiednim polu. 2) W przypadku zmiany danych identyfikacyjnych nale y wype³niæ formularz ZUS ZIUA. 3) Wpisaæ odpowiedni kod podany w instrukcji. 4) Dla okreœlonego kodu tytu³u ubezpieczenia nale y wype³niæ formularz ZUS ZBA.

206 206 Załączniki Załącznik nr 6 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ ZG OSZENIE DO UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO / SPO ECZNYCH ZUS ZZA strona: 1 ZG OSZENIE ZMIANY DANYCH I. DANE ORGANIZACYJNE 01. ZG OSZENIE 02. ZG OSZENIE ZMIANY (wpisaæ - 1 ) / DO UBEZPIECZENIA KOREKTY (wpisaæ - 2) DANYCH 2) ZDROWOTNEGO 1) 03. Data nadania (dd / mm / rrrr) 04. Nalepka R II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 01. NIP (wpisaæ bez kresek) 02. REGON II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 03. PESEL 06. Nazwa skrócona 07. Nazwisko 08. Imiê pierwsze INNY NUMER 04. Rodzaj dokumentu: jeœli dowód osobisty, wpisaæ 1, jeœli paszport Seria i numer dokumentu 09. Data urodzenia (dd / mm / rrrr) III. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZENIA III. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZENIA 01. PESEL 02. NIP (wpisaæ bez kresek) 05. Nazwisko 06. Imiê pierwsze IV. DANE EWIDENCYJNE OSOBY ZG ASZANEJ DO UBEZPIECZENIA 01. Imiê drugie 03. Rodzaj dokumentu (wype³niæ jak pole II.04) 04. Seria i numer dokumentu 07. Data urodzenia (dd / mm / rrrr) Moduł Nazwisko rodowe 03. Obywatelstwo 05. V. TYTU UBEZPIECZENIA 01. Kod tytu³u 3) 4) ubezpieczenia VI. DANE O OBOWI ZKOWYM UBEZPIECZENIU ZDROWOTNYM 01. Data powstania obowi¹zku ubezpieczenia (dd / mm / rrrr) VII. DANE O DOBROWOLNYM UBEZPIECZENIU ZDROWOTNYM 01. Data rozpoczêcia ubezpieczenia (dd / mm / rrrr) z³,gr VIII. DANE O ODDZIALE NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA 3) 01. Kod oddzia³u NFZ P³eæ (wpisaæ: K - kobieta, M - mê czyzna) IX. ADRES ZAMELDOWANIA NA STA E MIEJSCE POBYTU 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ _ 03. Gmina / Dzielnica 04. Ulica 05. Numer domu 06. Numer lokalu 07. Numer telefonu 08. Numer faksu

207 Załączniki 207 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ ZG OSZENIE DO UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO / SPO ECZNYCH ZUS ZZA strona: 2 ZG OSZENIE ZMIANY DANYCH X. ADRES ZAMIESZKANIA (wpisaæ, jeœli adres zamieszkania jest inny ni adres zameldowania na stale miejsce pobytu) 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ _ 03. Gmina / Dzielnica 04. Ulica 05. Numer domu 06. Numer lokalu 07. Numer telefonu 08. Numer faksu XI. ADRES DO KORESPONDENCJI (wpisaæ, jeœli adres do korespondencji jest inny ni adres zameldowania na sta³e miejsce pobytu i adres zamieszkania) 01. Kod pocztowy 02. Miejscowoœæ 03. Ulica _ 04. Numer domu 05. Numer lokalu 06. Skrytka pocztowa 07. Numer telefonu 08. Numer faksu 09. Adres poczty elektronicznej XII. OŒWIADCZENIE P ATNIKA SK ADEK 01. Data wype³nienia (dd / mm / rrrr) XIII. OŒWIADCZENIE OSOBY ZG ASZANEJ / ZG OSZONEJ DO UBEZPIECZENIA Oœwiadczam, e dane zawarte w formularzu s¹ zgodne ze stanem prawnym i faktycznym. Jestem œwiadomy(a) odpowiedzialnoœci karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 02. Podpis p³atnika lub osoby upowa nionej 03. Piecz¹tka p³atnika Oœwiadczam, e dane zawarte w formularzu s¹ zgodne ze stanem prawnym i faktycznym. Jestem œwiadomy(a) odpowiedzialnoœci karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 01. Podpis osoby zg³aszanej / zg³oszonej do ubezpieczenia Moduł 3 XIV. ADNOTACJE ZUS 1) Wpisaæ X w odpowiednim polu. 2) W przypadku zmiany danych identyfikacyjnych nale y wype³niæ formularz ZUS ZIUA. 3) Wpisaæ odpowiedni kod podany w instrukcji. 4) Dla okreœlonego kodu tytu³u ubezpieczenia nale y wype³niæ formularz ZUS ZBA.

208 Moduł Załączniki Załącznik nr 7

209 Moduł 3 Załączniki 209

210 210 Załączniki Załącznik nr 8 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ IMIENNY RAPORT MIESIÊCZNY O NALE NYCH SK ADKACH SPO ECZNYCH ZUS RCA strona: 1 I WYP ACONYCH ŒWIADCZENIACH I. DANE ORGANIZACYJNE 1) 01. Identyfikator raportu (numer / mm / rrrr) 02. Numer kartki raportu RCA II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 01. NIP (wpisaæ bez kresek) 02. REGON II. DANE IDENTYFIKACYJNE P ATNIKA SK ADEK 03. PESEL 06. Nazwa skrócona 07. Nazwisko 08. Imiê pierwsze INNY NUMER 04. Rodzaj dokumentu: jeœli dowód osobisty, wpisaæ 1, jeœli paszport Seria i numer dokumentu 09. Data urodzenia (dd / mm / rrrr) III. A. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY UBEZPIECZONEJ 01. Nazwisko 02. Imiê pierwsze 03. Typ 1) 04. Identyfikator Moduł 3 III. DANE DOTYCZ CE OSOBY UBEZPIECZONEJ III. B. ZESTAWIENIE NALE NYCH SK ADEK NA UBEZPIECZENIA SPO ECZNE I UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 01. Kod tytu³u ubezpieczenia1) 03. Wymiar czasu pracy 02. Informacja o przekroczeniu rocznej podstawy 1) wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe EMERYTALNE RENTOWE CHOROBOWE I WYPADKOWE ZDROWOTNE UBEZPIECZENIE PODSTAWA WYMIARU SK ADKI KWOTA SK ADKI FINANSOWANA PRZEZ: 14. Kwota obni enia podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne z tytu³u op³acania sk³adki w ramach pracowniczego programu emerytalnego III. C. ZESTAWIENIE WYP ACONYCH ŒWIADCZEÑ FINANSOWANYCH Z BUD ETU PAÑSTWA 01. Liczba osób, na które wyp³acany 02. Kwota wyp³aconego jest zasi³ek rodzinny zasi³ku rodzinnego z³ gr 04. Liczba osób, na które wyp³acany jest 05. Kwota wyp³aconego zasi³ek pielêgnacyjny zasi³ku pielêgnacyjnego z³ gr IV. A. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY UBEZPIECZONEJ 01. Nazwisko 02. Imiê pierwsze z³, gr, gr,, gr, 07. Ubezpieczonego 08. Ubezpieczonego z³ 11. P³atnika 12. P³atnika z³, KWOTA SK ADKI NA: 09. Ubezpieczenie chorobowe z³ gr z³ 13. Ubezpieczenie wypadkowe z³ gr z³ gr z³ gr,, z³ 15. ¹czna kwota sk³adek (suma od p.07 do p.13) 06., gr z³,, gr z³,, 03. Kwota wyp³aconego zasi³ku wychowawczego 06. ¹czna kwota wyp³aconych zasi³ków (p.02 + p.03 + p.05) KWOTA SK ADKI NA: 03. Typ 1) 04. Identyfikator 10. Ubezpieczenie zdrowotne z³ z³ z³,,, gr gr gr gr gr IV. DANE DOTYCZ CE OSOBY UBEZPIECZONEJ IV. B. ZESTAWIENIE NALE NYCH SK ADEK NA UBEZPIECZENIA SPO ECZNE I UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 01. Kod tytu³u ubezpieczenia1) 02. Informacja o przekroczeniu rocznej podstawy 1) wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe UBEZPIECZENIE PODSTAWA WYMIARU SK ADKI KWOTA SK ADKI FINANSOWANA PRZEZ: Ubezpieczonego 08. Ubezpieczonego 11. P³atnika 12. P³atnika 14. Kwota obni enia podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne z tytu³u op³acania sk³adki w ramach pracowniczego programu emerytalnego IV. C. ZESTAWIENIE WYP ACONYCH ŒWIADCZEÑ FINANSOWANYCH Z BUD ETU PAÑSTWA 01. Liczba osób, na które wyp³acany 02. Kwota wyp³aconego jest zasi³ek rodzinny zasi³ku rodzinnego z³ gr 04. Liczba osób, na które wyp³acany jest 05. Kwota wyp³aconego zasi³ek pielêgnacyjny zasi³ku pielêgnacyjnego gr, Ubezpieczenie chorobowe 13. Ubezpieczenie wypadkowe,, 15. ¹czna kwota sk³adek (suma od p.07 do p.13) 03. Suma kwot na stronie (p. III.B.15 + p. III.C.06 + ) 03. Wymiar czasu pracy EMERYTALNE RENTOWE CHOROBOWE I WYPADKOWE ZDROWOTNE z³ z³ z³, gr, gr,, gr, KWOTA SK ADKI NA: z³ z³ gr z³ z³ gr z³ gr z³ gr 06., gr z³,, gr z³,, KWOTA SK ADKI NA: 10. Ubezpieczenie zdrowotne,,, 03. Kwota wyp³aconego zasi³ku wychowawczego z³ 06. ¹czna kwota wyp³aconych zasi³ków (p.02 + p.03 + p.05) p. IV.B.15 + p. IV.C.06 z³, z³ z³ z³ gr gr gr gr gr gr

211 Załączniki 211 P ATNIK WYPE NIA TYLKO POLA JASNE W WYZNACZONYCH KRATKACH KOMPUTEROWO, NA MASZYNIE LUB RÊCZNIE DU YMI DRUKOWANYMI LITERAMI, CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. PRZED WYPE NIENIEM ZAPOZNAÆ SIÊ Z OBJAŒNIENIAMI ZAK AD UBEZPIECZEÑ IMIENNY RAPORT MIESIÊCZNY O NALE NYCH SK ADKACH SPO ECZNYCH ZUS RCA strona: 2 I WYP ACONYCH ŒWIADCZENIACH V. A. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY UBEZPIECZONEJ 01. Nazwisko 02. Imiê pierwsze 03. Typ 1) 04. Identyfikator V. DANE DOTYCZ CE OSOBY UBEZPIECZONEJ V. B. ZESTAWIENIE NALE NYCH SK ADEK NA UBEZPIECZENIA SPO ECZNE I UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 01. Kod tytu³u ubezpieczenia 1) 02. Informacja o przekroczeniu rocznej podstawy 1) wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe EMERYTALNE RENTOWE CHOROBOWE I WYPADKOWE UBEZPIECZENIE PODSTAWA WYMIARU SK ADKI KWOTA SK ADKI FINANSOWANA PRZEZ: 07. Ubezpieczonego 11. P³atnika 14. Kwota obni enia podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne z tytu³u op³acania sk³adki w ramach pracowniczego programu emerytalnego 08. Ubezpieczonego 12. P³atnika VI. A. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY UBEZPIECZONEJ 01. Nazwisko z³ z³,, gr gr V. C. ZESTAWIENIE WYP ACONYCH ŒWIADCZEÑ FINANSOWANYCH Z BUD ETU PAÑSTWA 01. Liczba osób, na które wyp³acany 02. Kwota wyp³aconego jest zasi³ek rodzinny zasi³ku rodzinnego z³ gr z³ gr 04. Liczba osób, na które wyp³acany jest 05. Kwota wyp³aconego zasi³ek pielêgnacyjny zasi³ku pielêgnacyjnego z³, gr z³ z³,, gr gr z³, gr KWOTA SK ADKI NA: 09. Ubezpieczenie chorobowe 13. Ubezpieczenie wypadkowe,, z³ z³ z³,,, gr gr gr 15. ¹czna kwota sk³adek (suma od p.07 do p.13) 03. Kwota wyp³aconego zasi³ku wychowawczego 06. ¹czna kwota wyp³aconych zasi³ków (p.02 + p.03 + p.05) 06. KWOTA SK ADKI NA: 03. Wymiar czasu pracy ZDROWOTNE z³,, 10. Ubezpieczenie zdrowotne z³ z³ z³ z³,,, gr gr gr gr gr VI. DANE DOTYCZ CE OSOBY UBEZPIECZONEJ 02. Imiê pierwsze VI. B. ZESTAWIENIE NALE NYCH SK ADEK NA UBEZPIECZENIA SPO ECZNE I UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 01. Kod tytu³u ubezpieczenia1) 02. Informacja o przekroczeniu rocznej podstawy 1) wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe UBEZPIECZENIE PODSTAWA WYMIARU SK ADKI KWOTA SK ADKI FINANSOWANA PRZEZ: Ubezpieczonego 11. P³atnika EMERYTALNE,, 14. Kwota obni enia podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne z tytu³u op³acania sk³adki w ramach pracowniczego programu emerytalnego VII. OŒWIADCZENIE P ATNIKA SK ADEK 01. Data wype³nienia (dd / mm / rrrr) z³ z³ gr gr, 08. Ubezpieczonego 12. P³atnika RENTOWE VI. C. ZESTAWIENIE WYP ACONYCH ŒWIADCZEÑ FINANSOWANYCH Z BUD ETU PAÑSTWA 01. Liczba osób, na które wyp³acany 02. Kwota wyp³aconego jest zasi³ek rodzinny zasi³ku rodzinnego z³ gr z³ gr 04. Liczba osób, na które wyp³acany jest 05. Kwota wyp³aconego zasi³ek pielêgnacyjny zasi³ku pielêgnacyjnego z³ gr z³ z³,, gr gr z³, gr 05. KWOTA SK ADKI NA: 03. Typ 1) 04. Identyfikator CHOROBOWE I WYPADKOWE 09. Ubezpieczenie chorobowe 13. Ubezpieczenie wypadkowe,,,,, 15. ¹czna kwota sk³adek (suma od p.07 do p.13) 04. Suma kwot na stronie (p. V.B.15 + p. V.C.06 + ) z³ z³ z³ gr gr gr 06. KWOTA SK ADKI NA: 02. Podpis p³atnika lub osoby upowa nionej 03. Wymiar czasu pracy ZDROWOTNE,, 10. Ubezpieczenie zdrowotne,,, 03. Kwota wyp³aconego zasi³ku wychowawczego z³ 06. ¹czna kwota wyp³aconych zasi³ków (p.02 + p.03 + p.05) z³ p. VI.B.15 + p. VI.C.06 z³, z³ z³ z³ gr gr gr gr gr gr Moduł 3 Oœwiadczam, e dane zawarte w formularzu s¹ zgodne ze stanem prawnym i faktycznym. Jestem œwiadomy(a) odpowiedzialnoœci karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. 04. Piecz¹tka p³atnika VIII. ADNOTACJE ZUS 1) Wpisaæ odpowiedni kod podany w instrukcji.

212 212 Załączniki Załącznik nr 9 Przykładowy plan kont Zespół 0 - majątek trwały konta środków trwałych (ewidencja nieruchomości, maszyny, środki transportu) konta wartości niematerialnych i prawnych (ewidencja praw autorskich, praw do patentów, projektów) konta umorzeń środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych (odpisy umorzeniowe) konta inwestycji (inwestycje związane z budową, montażem lub zakupem środków trwałych) Moduł 3 Zespół 1 - środki pieniężne konto kasy (ewidencja gotówki w kasie) konto bieżącego rachunku bankowego (ewidencja operacji na rachunku bankowym) konto walutowe (ewidencja operacji na koncie walutowym) konto lokat bankowych (ewidencja lokat na rachunkach bankowych) konto środki pieniężne w drodze (ewidencja przepływu środków np. z kasy do banku, jeśli przepływ ten trwa dłużej niż jeden dzień) Zespół 2 - rozrachunki i roszczenia konto rozrachunków z odbiorcami (należności z tytułu np. udzielonych i nierozliczonych dotacji) konto rozrachunków z dostawcami (zobowiązania z tytułu usług, dostaw itp.) konto rozrachunków z budżetem Państwa (zobowiązania z tyt. składek ZUS, zaliczek na PDOF, itp.) konto rozrachunków z pracownikami z tytułu wynagrodzeń (ewidencja rozrachunków z pracownikami otrzymującymi wynagrodzenie. Zalecane jest utworzenie kont analitycznych dla każdego z pracowników oraz odrębnie dla osób zatrudnianych na umowę zlecenie i o dzieło) konto pozostałych rozrachunków z pracownikami (ewidencja pozostałych rozrachunków np. zaliczek pobranych przez pracowników) pozostałe rozrachunki (ewidencja rozrachunków, niewymienionych wyżej)

213 Załączniki 213 Zespół 5 - koszty konto kosztów statutowych (ewidencja kosztów dotyczących działalności statutowych organizacji) konto kosztów administracyjnych (służy do ewidencji kosztów zakwalifikowanych jako administracyjne) zużycie materiałów i energii (koszty materiałów biurowych i zużycia energii) usługi obce (koszty usług obcych, takich jak usługi pocztowe, bankowe, telekomunikacyjne, najmu i inne) podatki i opłaty (koszty opłat skarbowych, podatku od nieruchomości i innych) wynagrodzenia i świadczenia na rzecz pracowników (koszty wynagrodzeń, w tym etaty, zlecenia, umowy o dzieło oraz składki ZUS i pozostałe świadczenia) amortyzacja (ewidencja kosztów amortyzacji rzeczowego majątku trwałego i wartości niematerialnych i prawnych) pozostałe koszty administracyjne (koszty, które nie kwalifikują się do powyższych kategorii) Zespół 6 - rozliczenia międzyokresowe kosztów konto rozliczeń międzyokresowych czynnych (ewidencja kosztów poniesionych w okresie sprawozdawczym, dotyczących późniejszego okresu) konto rozliczeń międzyokresowych biernych (ewidencja kosztów dotyczących bieżącego okresu, ale jeszcze nie poniesionych) Zespół 7 - przychody i koszty ich osiągnięcia konto przychodów statutowych (służy do ewidencji przychodów statutowych takich, jak dotacje, darowizny i inne) konto przychodów finansowych (na koncie tym ujmowane są uzyskane odsetki bankowe, dodatnie różnice kursowe i inne przychody finansowe) konto kosztów finansowych (służy do ewidencji odsetek od pożyczek i kredytów oraz ujemnych różnic kursowych i pozostałych kosztów finansowych) konto pozostałych przychodów operacyjnych (pozostałe przychody nie związane bezpośrednio z działalnością organizacji) konto pozostałych kosztów operacyjnych (pozostałe koszty nie związane bezpośrednio z działalnością organizacji, np. z likwidacji i sprzedaży środków trwałych) konto zysków nadzwyczajnych (na koncie ujmowane są zyski związane z losowymi zdarzeniami, nie zakwalifikowane do pozostałych przychodów) konto strat nadzwyczajnych (na koncie ujmowane są straty dotyczące niepowtarzalnych zdarzeń, nie zakwalifikowane do pozostałych przychodów) Moduł 3

214 214 Załączniki Zespół 8 - fundusze, rezerwy i wynik finansowy konto funduszu statutowego stan tego konta przedstawia wysokość funduszu statutowego organizacji) konto rozliczenia wyniku finansowego (na koncie tym rozlicza się wynik finansowy organizacji za rok poprzedni, zgodnie z przyjętą uchwałą zarządu) konto rezerw (służy do ewidencji tworzonych rezerw, np. na należności) konto przychodów przyszłych okresów (ewidencjonuje przychody otrzymane w bieżącym okresie sprawozdawczym a dotyczące realizacji kosztów w terminie późniejszym) konto Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (na koncie księgowane są zwiększenia (odpisy) i operacje dotyczące wykorzystania ZFŚS) konto wyniku finansowego (na konto wyniku przeksięgowuje się na koniec okresu sprawozdawczego wszystkie przychody i koszty. Różnica pomiędzy przychodami i kosztami stanowi wynik finansowy organizacji za dany okres) konto podatku dochodowego od osób prawnych (ewidencja rozliczenia ewentualnego PDOP) Moduł 3 Żródło: Teresa Zagrodzka, Tomasz Bruski, Zarządzanie finansami w organizacjach pozarządowych..., Stowarzyszenie Klon/Jawor, s. 5 8.

215 Załączniki 215 Załącznik nr 10 Uproszczony bilans jednostek bez banków i zakładów ubezpieczeń sporządzono zgodnie z załącznikiem do ustawy o rachunkowości z dnia (Dz. U. z 2002 nr 76, poz. 694 ze zm). BILANS na dzień r Wiersz AKTYWA STAN NA Wiersz PASYWA STAN NA A Kapitał (fundusz) A Aktywa trwałe własny Wartości niematerialne i prawne stawowy Kapitał (fundusz) pod- I I Rzeczowe aktywa II trwałe Należne wpłaty na kapitał podstawowy II Należności długoterminowe III Inwestycje długoterminowe IV III Udziały (akcje) własne Kapitał (fundusz) zapasowy Długoterminowe IV V rozliczenia międzyokresowe V Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny B Aktywa obrotowe Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VI I Zapasy Należności krótkoterminowgłych Zysk (strata) z lat ubie- II VII Inwestycje krótkoterminowe III VIII Zysk (strata) netto Krótkoterminowe Odpis z zysku netto w IV rozliczenia międzyokresowe IX ciągu roku obrotowego Suma bilansowa B I II III IV Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Rozliczenia międzyokresowe Suma bilansowa Moduł 3

216 216 Załączniki Załącznik nr 11 BILANS na dzień r Bilans sporządzono zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia (Dz. U. Nr 137 poz. 1539). Moduł 3 Wiersz AKTYWA STAN NA Wiersz PASYWA STAN NA 1 2 Początek roku Koniec roku 1 2 Początek roku Koniec roku A Aktywa trwałe A Fundusze własne I Wartości niematerialne I Fundusz statutowy i prawne (np. licencje) II Rzeczowe aktywa trwałe II Fundusz z aktualizacji wyceny III Należności długoterminowe III Wynik finansowy netto z rok obrotowy IV V Inwestycje długoterminowe Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 1 Nadwyżka przychodów nad kosztami (wartość dodatnia) 2 Nadwyżka kosztów nad przychodami (wartość ujemna) B Aktywa obrotowe B Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I II Zapasy rzeczowych aktywów obrotowych Należności krótkoterminowe I Zobowiązanie długoterminowe z tytułu kredytów i pożyczek II Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne 1 Kredyty i pożyczki 2 Inne zobowiązania 3 Fundusze specjalne III Rezerwy na zobowiązania III Inwestycje krótkoterminowe 1 Środki pieniężne IV Rozliczenia międzyokresowe 2 Pozostałe aktywa 1 Rozliczenia międzyokresowe finansowe przy- C Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe Suma bilansowa chodów 2 Inne rozliczenia międzyokresowe Suma bilansowa

217 Załączniki 217 Załącznik nr 12 Uproszczony rachunek zysków i strat (porównawczy) sporządzono zgodnie z załącznikiem do ustawy o rachunkowości z dnia (Dz. U. z 2002 nr 76, poz. 694 ze zm). Rachunek wyników na dzień... Pozycja Wyszczególnienie Kwota za rok poprzedni Kwota z rok obrotowy A Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie +, zmniejszenie - ) III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów B Koszty działalności operacyjnej (koszty według rodzaju) C Zysk / Strata ze sprzedaży (A B) D Pozostałe przychody operacyjne E Pozostałe koszty operacyjne F Zysk / Strata z działalności operacyjnej (C + D E) G Przychody finansowe H Koszty finansowe I Zysk / Strata na działalności gospodarczej (F + G H) J Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (JI - JII) I. Zyski nadzwyczajne II Straty nadzwyczajne K Zysk strata brutto (I +/- J) L Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenie M straty) N Zysk / Strata netto (K L M) Moduł Data sporządzania: Podpis

218 218 Załączniki Załącznik nr 13 Uproszczony rachunek zysków i strat (kalkulacyjny) sporządzono zgodnie z załącznikiem do ustawy o rachunkowości z dnia (Dz. U. z 2002 nr 76, poz. 694 ze zm). Rachunek wyników na dzień... Pozycja Wyszczególnienie Kwota za rok poprzedni Kwota z rok obrotowy Moduł 3 A Przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów B Koszty sprzedanych produktów i materiałów I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów C Zysk / Strata brutto na sprzedaży (A B) D Koszt sprzedaży E Koszty ogólnego zarządu F Zysk / Strata ze sprzedaży (C D H) G Pozostałe przychody operacyjne H Koszty operacyjne I Zysk / Strata na działalności operacyjnej (F + G H) J Przychody finansowe K Koszty finansowe L Zysk / Strata na działalności gospodarczej (I + J K) M Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (MI - MII) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne N Zysk / Strata brutto (L +/- M) O Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia P straty) R Zysk strata netto (N O P) Data sporządzania: Podpis

219 Załączniki 219 Załącznik nr REGON (Nazwa jednostki) (Numer statystyczny) Rachunek wyników na dzień r. Rachunek wyników sporządzono zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia (Dz. U. Nr 137 poz. 1539). Pozycja Wyszczególnienie Kwota za rok poprzedni Kwota za rok obrotowy A. Przychody z działalności statutowej I. Składki brutto określone statutem II. Inne przychody określone statutem B. Koszty realizacji zadań statutowych C. Wynik finansowy na działalności statutowej (wielkość dodatnia lub ujemna) (A-B) D. Koszty administracyjne 1 Zużycie materiałów i energii 2 Usługi obce 3 Podatki i opłaty 4 Wynagrodzenia oraz ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 5 Amortyzacja 6 Pozostałe E. Pozostałe przychody (nie wymienione w pozycji A i G) F. Pozostałe koszty (nie wymienione w pozycji B, D i H) G. Przychody finansowe H. Koszty finansowe I. Wynik finansowy brutto na całokształcie działalności (wartość dodatnia lub ujemna (C-D+E-F+G-H) J. Zyski i straty nadzwyczajne I. Zyski nadzwyczajne wielkość dodatnia II. Straty nadzwyczajne wielkość ujemna K. Wynik finansowy ogółem I. Różnica zwiększająca koszty roku następnego (wielkość ujemna) II. Różnica zwiększająca przychody roku następnego (wielkość dodatnia) Moduł 3 Data sporządzenia: Podpis:

220 220 Załączniki Załącznik nr 15 Ćwiczenie nr 1 Świadczenie pracy w ramach stosunku pracy i umów cywilnoprawnych Poniżej przedstawiono charakterystyczne cechy dla poszczególnych rodzajów świadczenia pracy w ramach różnych form pracy. Ćwiczenie polega na przyporządkowaniu określonej do cech do danej umowy. Uwaga: Mamy do dyspozycji umowę o pracę, umowę zlecenie i umowę o dzieło. Moduł 3 duża zależność pracownika od pracodawcy, osobiste świadczenie pracy, praca wykonana osobiście, duża swoboda działania, pomiędzy stronami powstaje stosunek pracy, umowę regulują przepisy kodeksu pracy, prace mogą wykonać inne osoby np. zastępcy, praca wykonana w czasie i miejscu wskazanym w umowie, jest to umową starannego działania, brak zależności od pracodawcy i brak podporządkowania, umowę regulują przepisy kodeksu cywilnego, umowa rezultatu, umowa może być odpłatna lub niepopłatna, umowę można wypowiedzieć w każdym terminie, jest umowa odpłatną.

221 Załączniki 221 Załącznik nr 16 Ćwiczenie nr 2 Świadczenie pracy w ramach umów cywilnoprawnych Ćwiczenie polega na przypisaniu określonych czynności do świadczenia pracy w ramach umów cywilnoprawnych (dzieło, zlecenia). Szycie bluzek, Uszycie 20 par bluzek,. Sprzątanie, Kierowanie pojazdem, Doprowadzenie określonego pomieszczenia do porządku, Usługi informatyczne, Tłumaczenie tekstu, Obsługa prawna, Opracowanie analizy, Usługa księgowa. Moduł 3

222 222 Załączniki Załącznik nr 17 Ćwiczenie nr 3 Umowa o pracę a umowy cywilnoprawne PRZYKŁAD NR 1 Pracownik dwukrotnie wykonał pracę na podstawie umowy zlecenia, od do oraz od do pracodawca zaproponował zawarcie trzeciej umowy. Pracownik żąda zawarcia umowy o pracę w związku z tym, że poprzednio był zatrudniony na umowę zlecenie. Żądanie pracownika jest nieuzasadnione! Moduł 3 ODPOWIEDŹ Nie ma możliwości, aby umowa cywilnoprawna, np. umowa zlecenia przekształciła się z mocy prawa (a nie woli stron) w umowę o pracę z tego powodu, że była zawierana przez stron kilkakrotnie jak często sądzą pracownicy. O konieczności zawarcia umowy o pracę decydują warunki, w jakich praca ma być wykonywana, z nie fakt, że wykonawca pracy i powierzający wykonanie pracy byli już poprzednio kilkakrotnie związani umowami cywilnoprawnymi. Dlatego zleceniobiorca, który, uważa, ze faktycznie jest pracownikiem musi przed sądem udowodnić, ze praca wykonywana jest w rzeczywistości tak jak praca na podstawie umowy o pracę. To, że strony poprzednio zawarły kilka umów zlecenia może być tylko elementem w dowodzeniu, że wystąpiła jedna z cech jednoznacznie charakterystycznych dla stosunku pracy, czyli ciągłość pracy. Jednakże niezbędne jest wykazanie, że wystąpiły także inne cechy charakterystyczne dla tego stosunku, takie jak np. podporządkowanie, osobisty charakter świadczenia pracy itd. PRZYKŁAD NR 2 Piotr W. pracuje w spółce X od 1998 r. Jako specjalista do spraw technicznych na podstawie umów zlecenia. Nie musi on przychodzić do pracy na konkretną godzinę, ani pozostawać w pracy przez 8 godzin, nie świadczy pracy codziennie, ale w zależności od potrzeb. Większość swoich obowiązków wykonuje poza siedzibą spółki i ma swobodę co do sposobu wykonywania pracy. W związku z tym, że wszyscy pozostali specjaliści do spraw technicznych są zatrudnieni na umowę o pracę, Piotr W. żąda uznania, że faktycznie wykonuje on pracę na podstawie umowy o pracę, a nie umowy zlecenia. Jednakże nie ma on racji. ODPOWIEDŹ Z reguły ta sama praca może być wykonywana zarówno w ramach umowy o dzieło, umowy zlecenia, jak i umowę o pracę. Wynika to z tego, że praca może być wykonywana w rożnych warunkach organizacyjnych i przy rożnym ukształtowaniu praw i obowiązków

223 Załączniki 223 stron określonego stosunku prawnego. Dokonanie takich ustaleń w oparciu o przepisy należy do stron przyszłego stosunku prawnego. O pracowniczym charakterze charakterze nie decyduje bowiem rodzaj pracy, ale wykonywanie jej przede wszystkim w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy, konkretyzującym czynności, które w ramach umówionego rodzaju pracy pracownik ma wykonywać, a także wskazującym sposób oraz czas i miejsce ich wykonywania (wyrok SN z r, sygn. akt I PKN 170/98 OSNAPiUS z 1999 r., Nr 11 poz. 369). Pozostali specjaliści od spraw technicznych są zatrudnieni na umowę o pracę, ponieważ świadczą pracę w warunkach podporządkowania pracowniczego. Piotr W. wykonuje bowiem w ramach takiego samego stanowiska czynności innego rodzaju niż inni specjaliści. PRZYKŁAD NR 3 Spółka X reprezentowana przez Jana P. zawarła z Mariuszem J. umowę zlecenia, w której umieszczone zostało postanowienie, iż zleceniobiorca nie może powierzyć wykonywania pracy osobie trzeciej bez pisemnej zgody zleceniodawcy. Faktycznie pracę wykonuje Mariusz J. oraz czasem w jego zastępstwie syn. Jest to wystarczające dla stwierdzenia, że strony łączy faktycznie umowa zlecenia, bowiem w umowie o pracę dopuszczanie możliwości wykonywania pracy przez inna umowę niż pracownik jest wykluczone. Również sposób realizacji postanowień umowy, przejawiający się w dopuszczaniu do świadczenia umownej pracy przez zleceniodawcę syna zleceniobiorcy jednoznacznie wyklucza możliwość, aby strony łączył stosunek pracy. ODPOWIEDŹ Obowiązek osobistego świadczenia pracy przez pracownika jest istotą umowy o pracę. Od zasady tej nie ma żadnych wyjątków. Pogląd potwierdził Sąd Najwyższy, którego zdaniem możliwa w umowach typu zlecenie klauzula wykonywania usług przez osobę trzecią zastępcę jest niedopuszczalne w umowie o pracę (wyrok SN z r., sygn akt I PKN 458/98, OSNAPiUS z 2000 r. Nr 3, poz. 94) Moduł 3 Brak bezwzględnego obowiązku osobistego świadczenia pracy wyklucza zatem możliwość zakwalifikowania danego stosunku prawnego jako umowę o pracę.

224 224 Załączniki Załącznik nr 18 Ćwiczenie 4 Poniżej przestawiono operacje gospodarcze na podstawie przykładowego planu kont (załącznik nr 9) należy dokonać księgowań zgodnie z zasadą podwójnego zapisów na dwóch kontach po przeciwnych stronach raz po stronie Dt (Wn), a raz po stronie Ct (Ma). Moduł 3 Operacje: 1. Otrzymano fakturę za usługi telekomunikacyjne 100 zł 2. Zakup materiałów biurowych za gotówkę 50 zł 3. Naliczenie przez bank prowizji za prowadzenie rachunku bankowego 30 zł 4. Naliczenie składek na ubezpieczenie społeczne płacone przez płatnika- 150 zł 5. Rachunek z umowy o dzieło 200 zł 6. Naliczenie podatku od nieruchomości- 10 zł 7. Faktura za usługi transportowe 25 zł 8. Zapłata przelewem wynagrodzenia dla pracownika 70 zł 9. Wpłata składek członkowskich do kasy 20 zł 10. Naliczenie odsetek bankowych na rachunku bieżącym 5 zł

225 Załączniki 225 Załącznik nr 19 Ćwiczenie nr 5 W bilansie PPU Alfa sporządzonym na dzień r. występują następujące składniki aktywów i pasywów (bilans uproszczony) AKTYWA PASYWA A. Aktywa trwałe A. Kapitał własny 1. Środki trwałe Kapitał podstawowy 2000 B. Aktywa obrotowe 2. Kapitał zapasowy Materiały Wynik finansowy Wyroby gotowe 500 B. Zobowiązania 3. Rachunek bieżący Zobowiązania z tytułu podatków 40 Razem: 4000 Razem 4000 W miesiącu styczniu nastąpiły następujące operacje: 1. Uregulowano przelewem zobowiązanie z tytułu podatku 40 zł 2. Sprzedano PHU Glob środek trwały zapłata nastąpi w późniejszym terminie 300 zł 3. Część wygospodarowanego w ubiegłym roku zysku przeznaczono na zwiększenie kapitału zapasowego 30 zł 4. Przyjęto zakupione w PPU Sigma materiały zapłata nastąpi w terminie późniejszym 150 zł Zadania do wykonania!!! 1. Ująć stany początkowe aktywów i pasywów (z bilansem otwarcia) w tabeli według powyższego wzoru. 2. Dokonać ewidencji zmian w aktywach i pasywach Przedsiębiorstwa PPU Alfa. 3. Sporządzić uproszczony bilans zamknięcia na dzień r. Moduł 3

226 226 Załączniki BO Bilans otwarcia BZ Bilans zamknięcia Typ operacji Środki trwałe Materiały Aktywa Wyroby gotowe Rachunek bieżący Należności od odbiorców Suma bilansowa Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy Pasywa Wynik finansowy Zobowiązania wobec budżetu Zobowiązania wobec dostawców BO 1. IV 2. I 3. II 4. III BZ Dla prowadzącego - rozwiązanie Moduł 3 Typ operacji Środki trwałe Materiały Aktywa Wyroby gotowe Rachunek bieżący Należności od odbiorców Suma bilansowa Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy Pasywa Wynik finansowy Zobowiązania wobec budżetu Zobowiązania wobec dostawców BO IV I II III BZ

227 Załączniki 227 Załącznik nr 20 Rozsypanka (należy wydrukować w kilku egzemplarzach w zależności od ilości grup i pociąć). Zadaniem uczestników będzie przyporządkowanie definicji do zagadnienia. Czas trwania zadania 15 minut 1. ZATRUDNIENIE SOCJALNE Zapewnienie osobom, możliwości uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej i zatrudnienia wspieranego 2. PROWADZĄCY KLUB INTEGRACJI SPOŁECZNEJ gmina, ośrodek pomocy społecznej lub organizacja gospodarki społecznej. 3. UCZESTNICY ZAJĘĆ W KLUBIE INTEGRACJI SPOŁECZNEJ osoby, które podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względów na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. 4. REINTEGRACJA SPOŁECZNA działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej, pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu. 5. REINTEGRACJA ZAWODOWA działania mające na celu odbudowanie i podtrzymywanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy. Moduł 3 6. KLUB INTEGRACJI SPOŁECZNEJ jednostka organizacyjna, której celem jest realizacja działań umożliwiających udzielenie indywidualnym osobom oraz ich rodzinom pomocy: w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, w powrocie do pełnienia ról społecznych w miejscu zamieszkania, miejscu pobytu lub w miejscu pracy oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych, jako wartości na rynku pracy.

228 228 Załączniki Załącznik nr 21 Potencjalne ród a finansowania gospodarki spo ecznej Moduł 3 rodki na dzia alno spo eczn Realizacja projektów na rzecz rozwoju lokalnego zwi zana jest z ci g ym poszukiwaniem róde finansowania W zale no ci od skali dzia ania i przedmiotu projektu mo na znale adekwatne ród o finansowania Poszukiwanie pieni dzy wymaga czasu Nie ma jednej najlepszej strategii zdobywania funduszy, jest ich tyle, ile dzia a. Najwa niejsza jest informacja

229 Załączniki 229 Kilka faktów... w Polsce nie istnieje i system wspierania i finansowego inicjatyw ze sfery ekonomii spo ecznej, potencjalnych funduszy nale y szuka w bardzo ró nych instytucjach finansuj cych, dost pno rodków finansowych jest zale na od formu y prawnej w jakiej j prowadzimy dzia alno (spó dzielnia socjalna, dzia alno gospodarcza itp.) Dylematy finansowania... Kto ma finansowa przedsi biorczo spo eczn pa stwo czy rodki prywatne? Dzia alno podmiotów gospodarki spo ecznej w oparciu o zasady rynkowe czy te subsydiowanie? Dzia alno w oparciu o formu podmiotu gospodarczego rodzi w tpliwo ci co do wsparcia finansowego ze strony pa stwa Z kolei brak celu biznesowego (zysku) na pierwszym miejscu budzi zastrze enie komercyjnych instytucji finansowych. Moduł 3

230 230 Załączniki Formy finansowania systematyka 1. Zwrotne (np. kredyt) 2. Bezzwrotne (np. dotacja) 3. rodki finansowe z rynku komercyjnego 4. rodki finansowe z zasobów nierynkowych Moduł 3 Formy finansowania komercyjne Sprzeda produktów i us ug - najbardziej oczywiste ród a finansowania dzia alno ci, - mo liwo dochodów dzi ki dzia alno ci produkcyjnej, handlowej czy us ugowej, - jest ród em rodków finansowych w momencie stabilizacji finansowej po okresie pocz tkowego rozruchu.

231 Załączniki 231 Kredyty Formy finansowania komercyjne - udzielane w oparciu o ocen finansow przedsi wzi cia, - kredyty wymagaj zabezpiecze w postaci np. weksli,, hipoteki p itp., - je li odsetki nie s refundowane lub preferencyjne, kredyt mo e by nieatrakcyjny dla podmiotów gospodarki spo ecznej. Formy finansowania komercyjne Por czenia i gwarancje - narz dzie wspieraj ce finansowo w sposób po redni, - udzielaj ich wyspecjalizowane podmioty np. fundusze por czeniowe, - cz sto wymagane przy zabezpieczeniu kredytów lub umów o granty europejskie. Moduł 3

232 232 Załączniki Formy finansowania komercyjne Inwestycje kapita owe - najrzadziej j j spotykana p y forma wspierania p podmiotów gospodarki spo ecznej, - polega np. na wykupieniu udzia ów w firmie, - poniewa zysk z tego rodzaju dzia alno ci nie jest biznesowo atrakcyjny, inwestycje te s traktowane w kategoriach wizerunkowych. y Moduł 3 Formy finansowania nierynkowe Dotacje, granty - bezzwrotne formy pomocy finansowej, - przeznaczone s na okre lony cel pod warunkiem wydatkowania i rozliczenia,

233 Załączniki 233 Zdobywanie zasobów czego potrzebujemy? Dobrze opracowanego pomys u Wiarygodnej instytucji kto szuka wsparcia? Informacji kto udziela wsparcia? Zgodno ci priorytetów daj cych i bior cych Systematyka róde finansowania rodki krajowe Samorz dowe publiczne Rz dowe rodki zagraniczne Programy UE Fundusze Strukturalne Inne Moduł 3 Firmy i instytucje - sponsoring prywatne Fundacje Firmy i instytucje - sponsoring Fundacje

234 234 Załączniki Monta finansowy Nie zawsze finansowanie projektu zapewni rodki z jednego ród a Warto poszuka zasobów w ró nych miejscach Moduł 3 Samorz d terytorialny Naj atwiejsze j metodologicznie i najbardziej j naturalne ród o finansowania z perspektywy uczestników projektu W przypadku programów dotacyjnych liczy si bardziej ich formalne rozliczenie ni warto merytoryczna i efektywno finansowa uogólnienie Zazwyczaj konkursy w sferze obszarów dzia alno ci po ytku publicznego

235 Załączniki 235 Administracja rz dowa Konkursy w sferze po ytku publicznego rodki przekazuj instytucje centralne (urz dy, ministerstwa) Zazwyczaj s to projekty roczne ród a prywatne fundacje Szerokie spektrum priorytetów wsparcia Zazwyczaj uproszczone formalno ci Najwa niejsza kwestia potencjalnej efektywno ci i skuteczno ci projektu Moduł 3

236 236 Załączniki Biznes sponsoring Wspierane s cele atrakcyjne marketingowo lub wa ne z punktu widzenia celów firmy. Jest to rodzaj transakcji regulowany umow sponsorsk Mo liwa jest tak e forma darowizny Warto pami ta o wsparciu rzeczowym Moduł 3 Fundusze UE Skomplikowane procedury Du e kwoty daj ce stabilno dzia ania oraz mo liwo realizacji du ych projektów Realizacja projektów wymaga zaplecza merytorycznego i finansowego

237 Załączniki 237 Co warto sprawdzi przed z o eniem projektu? Jakie s cele grantodawcy i czy s zgodne z naszym pomys em? Jakiego typu instytucje mog aplikowa o fundusze? Kto mo e by beneficjentem dzia a w ramach projektu? Jaka jest minimalna i maksymalna wysoko grantu? Jaka kwota jest dost pna w ramach og oszonego konkursu? Jakie koszty uznawane s za kwalifikowane? Co warto sprawdzi przed z o eniem projektu? Moduł 3 Jaki wk ad w asny jest wymagany? Jakie projekty zosta y wsparte wcze niej? Jakie dokumenty formalne powinni my przygotowa? Ile jest czasu na realizacj projektu? Czy mamy zasoby konieczne do przeprowadzenia projektu?

238 238 Załączniki ród a informacji Najszerszym ród em informacji o mo liwo ciach i finansowania i projektów jest internet Poniewa wiele ró nych podmiotów og asza konkursy, trudno ledzi wszystkie witryny www Warto korzysta z portali zbieraj cych informacj w jednym miejscu Moduł 3 ród a informacji Portal polskich organizacja pozarz dowych W zak adce zaproszenia, w dziale fundusze znajduje si stale aktualizowana lista og oszonych konkursów grantowych W portalu jest bardzo du o informacji trzeba znale czas na odnalezienie nam przydatnych Dost p bezp atny mo liwo otrzymywania maila z najnowszymi informacjami

239 Moduł 3 Załączniki 239

240 240 Załączniki Moduł 3 ród a informacji w - portal po wi cony Europejskiemu Funduszowi Spo ecznemu w Polsce.

241 Załączniki 241 Programy Operacyjne Programy Operacyjne Infrastruktura i rodowisko Kapita Ludzki Innowacyjna Gospodarka Rozwój Polski Wschodniej Europejska Wspó praca Terytorialna Pomoc Techniczna 16 Regionalnych Programów Operacyjnych Elementy PO Kapita Ludzki Moduł 3 Zatrudnienie Edukacja Integracja spo eczna Adaptacyjno przedsi biorstw Program Operacyjny Kapita Ludzki Postawy zdrowotne Administracja i pracowników publiczna

242 242 Załączniki Program Operacyjny y Kapita Ludzki Cel g ówny: Wzrost poziomu zatrudnienia i spójno ci spo ecznej CELE SZCZEGÓ OWE: Podniesienie poziomu aktywno ci zawodowej oraz zdolno ci do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo Zmniejszenie obszarów wykluczenia spo ecznego Poprawa a zdolno ci o c adaptacyjnych yc pracowników i przedsi biorstw st do zmian zachodz cych w gospodarce Upowszechnienie edukacji spo ecze stwa na ka dym etapie kszta cenia przy równoczesnym zwi kszaniu jako ci us ug edukacyjnych i ich silniejszym powi zaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy Zwi kszanie potencja u administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i wiadczenia us ug wysokiej jako ci oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa Wzrost spójno ci terytorialnej Moduł 3 Priorytet Alokacja na Priorytety PO KL Uk ad priorytetów Wk ad krajowy Wk ad Krajowy wspólnotowy Ogó em wk ad publiczny Wk ad prywatny Ogó em 1 2= =1+2 I. Zatrudnienie i integracja spo eczna II. Rozwój zasobów ludzkich i potencja u adaptacyjnego przedsi biorstw oraz poprawa p stanu zdrowia osób pracuj cych III. Wysoka jako systemu o wiaty IV. Szkolnictwo wy sze i nauka V. Dobre rz dzenie VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich VII. Promocja integracji spo ecznej VIII. Regionalne kadry gospodarki IX. Rozwój wykszta cenia i kompetencji w regionach X. Pomoc techniczna OGÓ EM PO KL

243 Załączniki 243 Program Operacyjny Kapita Ludzki wdra anie 10 Priorytetów Moduł 3 KOMPONENT CENTRALNY Priorytety I V,X rodki zostan przeznaczone na wsparcie efektywno ci struktur i systemów instytucjonalnych KOMPONENT REGIONALNY Priorytety VI - IX rodki zostan przeznaczone na wsparcie dla osób i grup spo ecznych

244 244 Załączniki Finansowanie Programu Operacyjnego Kapita Ludzki Podzia rodków finansowych w ramach PO KL Komponent centralny: 40 % Komponent regionalny: 60 % Dodatkowe 3% alokacji z ogólnej puli rodków przeznaczonych dla Priorytetów regionalnych przeznaczone zosta o dla województw wschodniej Polski Podzia rodków finansowych komponent regionalny: 70 % - sztywna alokacja na poszczególne obszary wsparcia 30 % - rodki do swobodnego rozdysponowania przez Instytucj Po rednicz c,, zgodnie ze specyfik lokalnego rynku pracy. Moduł 3 Struktura wdra ania Instytucja Zarz dzaj ca: MRR Instytucje t Po rednicz ce: MPiPS, MNiSzW, MSWiA, MEN, MZ Instytucje Po rednicz ce: Samorz dy Województw Instytucje Wdra aj ce / Instytucje Po rednicz ce II

245 Załączniki 245 Instytucje Po rednicz ce (w tym IP2) komponent centralny Priorytet PO KL Instytucja Po rednicz ca Instytucja Po rednicz ca II stopnia I. Zatrudnienie i Minister w a ciwy ds. pracy 1. Centrum Rozwoju Zasobów integracja spo eczna Ludzkich 2. Minister w a ciwy ds. administracji publicznej II. Rozwój zasobów Minister i w a ciwy ds. pracy 1. Polska Agencja Rozwoju ludzkich i potencja u adaptacyjnego Przedsi biorczo ci 2. Minister w a ciwy ds. zdrowia przedsi biorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracuj cych III. Wysoka jako Minister w a ciwy ds. o wiaty i wychowania brak systemu o wiaty IV. Szkolnictwo wy sze i nauka Minister w a ciwy ds. szkolnictwa wy szego V. Dobre rz dzenie koordynacja dzia a zapewniona przez Instytucj Zarz dzaj c PO KL Minister w a ciwy ds. szkolnictwa wy szego 1. Minister w a ciwy ds. administracji publicznej 2. Minister w a ciwy ds. pracy 3. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Instytucje Po rednicz ce (w tym IP2) komponent regionalny Województwo Instytucja Po rednicz ca Instytucja Po rednicz ca II stopnia dolno l skie Urz d Marsza kowski Dolno l ski Wojewódzki Urz d Pracy w Wa brzychu kujawsko-pomorskie Urz d Marsza kowski 1. Wojewódzki Urz d Pracy w Toruniu 2. Regionalny O rodek Polityki Spo ecznej w Toruniu lubelskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Lublinie lubuskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Zielonej Górze ódzkie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w odzi ma opolskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Krakowie mazowieckie Urz d Marsza kowski 1. Wojewódzki Urz d Pracy w Warszawie 2. Mazowiecka Jednostka Wdra ania Programów Unijnych opolskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Opolu podkarpackie Wojewódzki Urz d Pracy w Rzeszowie podlaskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Bia ymstoku pomorskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Gda sku l skie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Katowicach wi tokrzyskie wi tokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego brak Wojewódzki Urz d Pracy w Kielcach warmi sko-mazurskie Urz d Marsza kowski Wojewódzki Urz d Pracy w Olsztynie wielkopolskie zachodniopomorskie Wojewódzki Urz d Pracy w Poznaniu Wojewódzki Urz d Pracy w Szczecinie brak brak Moduł 3

246 246 Załączniki System wdra ania PO KL Moduł 3 Instytucja Zarz dzaj ca Przygotowanie kryteriów wyboru projektów, które nast pnie s przedk adane do akceptacji Komitetu Monitoruj cego Opracowanie opisu systemu zarz dzania i kontroli dla PO KL i wytycznych dla Instytucji Po rednicz cych przygotowanie, we wspó pracy z instytucjami po rednicz cymi, wzoru sprawozda oraz wzorów wniosków aplikacyjnych i innych dokumentów zwi zanych z realizacj Programu Przygotowanie wytycznych dotycz cych kwalifikowalno ci wydatków dla PO KL Powo anie Komitetu Monitoruj cego PO KL, kierowanie jego prac Kontrola wykorzystania rodków, ewaluacja PO KL Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Instytucja po rednicz ca: samorz d województwa Celem Priorytetu jest: A. Podniesienie poziomu aktywno ci zawodowej i zatrudnienia; B. Zapewnianie p równego dost pu do zatrudnienia wszystkim y osobom do wiadczaj cym ró nego rodzaju dyskryminacji na rynku pracy.

247 Załączniki 247 Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Instytucja po rednicz ca: samorz d województwa Dzia anie 6.1 Poprawa dost pu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywno ci zawodowej w regionie i Dzia anie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsi biorczo ci i samozatrudnienia Dzia anie 6.3 Inicjatywy lokalne oraz podnoszenie poziomu aktywno ci zawodowej na obszarach wiejskich Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Typy projektów: realizacja us ug i instrumentów aktywizacji zawodowej w regionie, skierowanych do grup osób niepozostaj cych w zatrudnieniu lub poszukuj cych pracy, p dzia ania wspieraj ce podnoszenie, uzupe nienie lub zmian kwalifikacji zawodowych, zgodnie ze specyfik rynku pracy, upowszechnianie elastycznych form zatrudnienia, rozwijanie ró norodnych form wsparcia udzielanego osobom bezrobotnym i poszukuj cym pracy (w tym m.in. wspieranie inicjatyw samoorganizacji i samopomocy, organizacj klubów pracy, poradnictwo psychologiczne i psychospo eczne, doradztwo prawne), promocja mobilno ci i elastyczno ci zawodowej oraz aktywnych postaw na rynku pracy. Moduł 3

248 248 Załączniki Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Typy projektów: doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umo liwiaj ce nabycie wiedzy i umiej tno ci niezb dnych do podj cia dzia alno ci gospodarczej, w tym w formie spó dzielczej, udzielanie wsparcia przeznaczonego na rozpocz cie dzia alno ci gospodarczej, w tym w formie spó dzielczej, promocja przedsi biorczo ci i samozatrudnienia (w szczególno ci w ród kobiet, osób m odych i osób niepe nosprawnych, osób odchodz cych z rolnictwa), Moduł 3 wsparcie wolontariatu jako formy integracji osób z grup zagro onych wykluczeniem spo ecznym, Priorytet VII: Promocja integracji spo ecznej Dzia anie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji Dzia anie 7.2 Przeciwdzia anie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii spo ecznej Dzia anie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji

249 Załączniki 249 Priorytet VII: Promocja integracji spo ecznej Typy projektów: Promowanie i wspieranie zatrudnienia w sektorze ekonomii spo ecznej, Wsparcie dla tworzenia i dzia alno ci podmiotów aktywizuj cych osoby zagro one wykluczeniem spo ecznym, Wsparcie dla instytucji i organizacji dzia aj cych na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji spo ecznej w regionie: wzmacnianie i rozwój instytucji rynku pracy wzmacnianie i rozwój j instytucji pomocy i integracji spo ecznej wspieranie dialogu, partnerstwa (w tym publiczno-spo ecznego) i wspó pracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich w regionie. Moduł 3

250 250 Załączniki Załącznik nr 22 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika. (Dz. U. Nr 62, poz. 286 z 1 czerwca 1996 r., zmiany: Dz.U. z 2002r. Nr 214, poz. 1812, Dz.U. z 2003r., Nr 230, poz.2293) Na podstawie art Kodeksu pracy zarządza się, co następuje: Moduł 3 Rozdział 1 Dokumentowanie podjęcia pracy przez pracownika Pracodawca może żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie złożenia następujących dokumentów: 1) wypełnionego kwestionariusza osobowego wraz z niezbędną liczbą fotografii, 2) świadectw pracy z poprzednich miejsc pracy lub innych dokumentów potwierdzających okresy zatrudnienia, obejmujących okresy pracy przypadające w roku kalendarzowym, w którym pracownik ubiega się o zatrudnienie, 3) dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, wymagane do wykonywania oferowanej pracy, 4) świadectwa ukończenia gimnazjum - w przypadku osoby ubiegającej się o zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego, 5) orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, 6) innych dokumentów, jeżeli obowiązek ich przedłożenia wynika z odrębnych przepisów. 2. Osoba ubiegająca się o zatrudnienie może dodatkowo przedłożyć dokumenty potwierdzające jej umiejętności i osiągnięcia zawodowe, świadectwa pracy z poprzednich miejsc pracy lub inne dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia, obejmujące okresy pracy przypadające w innym roku kalendarzowym niż rok, w którym pracownik ubiega się o zatrudnienie oraz dokumenty stanowiące podstawę do korzystania ze szczególnych uprawnień w zakresie stosunku pracy. 3. Pracodawca przechowuje w aktach osobowych pracownika odpisy lub kopie składanych dokumentów. Pracodawca może żądać od pracownika przedłożenia oryginałów tych dokumentów tylko do wglądu lub sporządzenia ich odpisów albo kopii. 4. Pomocniczy wzór kwestionariusza osobowego stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia Pracodawca sporządza umowę o pracę co najmniej w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden doręcza się pracownikowi, a drugi włącza do jego akt osobowych.

251 Załączniki Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do pisemnego potwierdzenia przez pracodawcę rodzaju umowy o pracę zawartej z pracownikiem i warunków tej umowy. Potwierdzenie to doręcza się pracownikowi za pisemnym potwierdzeniem odbioru. 3. Pomocniczy wzór umowy o pracę stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia. 3. Pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy uzyskuje jego pisemne potwierdzenie zapoznania się z treścią regulaminu pracy, a w przypadku określonym w art Kodeksu pracy - z informacją, o której mowa w tym przepisie, oraz z przepisami i zasadami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, z zakresem informacji objętych tajemnicą określoną w obowiązujących ustawach dla umówionego z pracownikiem rodzaju pracy, a także z obwieszczeniem, o którym mowa w art. 150 Kodeksu pracy. 4. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, pracodawca w związku z zatrudnieniem pracownika wystawia legitymację służbową, przepustkę albo inny dokument upoważniający pracownika do przebywania na terenie zakładu pracy lub załatwiania spraw służbowych poza zakładem. 5. Jeżeli świadectwo pracy przedłożone przez pracownika zawiera wzmiankę o zajęciu wynagrodzenia za pracę, pracodawca zawiadamia o zatrudnieniu takiego pracownika komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne oraz pracodawcę, który wydał świadectwo (art Kodeksu postępowania cywilnego). Rozdział 2 Prowadzenie akt osobowych i dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy Pracodawca zakłada i prowadzi oddzielne dla każdego pracownika akta osobowe. 2. Akta osobowe pracownika składają się z 3 części i obejmują: 1) w części A - dokumenty zgromadzone w związku z ubieganiem się o zatrudnienie, określone w przepisach 1 ust. 1 i 2; 2) w części B - dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz przebiegu zatrudnienia pracownika, w tym: a) umowę o pracę, a jeżeli umowa nie została zawarta na piśmie - potwierdzenie ustaleń co do rodzaju umowy oraz jej warunków, a także zakres czynności (zakres obowiązków), jeżeli pracodawca dodatkowo w tej formie określił zadania pracownika wynikające z umowy o pracę, b) pisemne potwierdzenie zapoznania się przez pracownika z przepisami i informacjami określonymi w 3 oraz zaświadczenia o ukończeniu wymaganego szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, c) oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka, o którym mowa w art. 148 pkt 3, art i art. 188 Kodeksu pracy, o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień określonych w tych przepisach, d) dokumenty dotyczące powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się, e) dokumenty związane z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych, Moduł 3

252 252 Załączniki Moduł 3 f) oświadczenia dotyczące wypowiedzenia pracownikowi warunków umowy o pracę lub zmiany tych warunków w innym trybie, g) dokumenty związane z przyznaniem pracownikowi nagrody lub wyróżnienia oraz wymierzeniem kary porządkowej, h) pisma dotyczące udzielenia pracownikowi urlopu wychowawczego oraz urlopu bezpłatnego, h a ) dokumenty związane z obniżeniem wymiaru czasu pracy, w przypadku określonym w art Kodeksu pracy, i) orzeczenia lekarskie wydane w związku z przeprowadzonymi badaniami okresowymi i kontrolnymi, j) umowę o zakazie konkurencji, jeżeli strony zawarły taką umowę w okresie pozostawania w stosunku pracy, j a ) wnioski pracownika dotyczące ustalenia indywidualnego rozkładu jego czasu pracy (art. 142 Kodeksu pracy), stosowania do niego systemu skróconego tygodnia pracy (art. 143 Kodeksu pracy), a także stosowania do niego systemu czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (art. 144 Kodeksu pracy), j b ) wniosek pracownika o poinformowanie właściwego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy oraz kopię informacji w tej sprawie skierowanej do właściwego inspektora pracy, k) korespondencję z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową we wszystkich sprawach ze stosunku pracy wymagających współdziałania pracodawcy z tą organizacją lub innymi podmiotami konsultującymi sprawy ze stosunku pracy, k a ) kopię zawiadomienia powiatowego urzędu pracy o zatrudnieniu pracownika, uprzednio zarejestrowanego jako osoba bezrobotna, l) informacje dotyczące wykonywania przez pracownika powszechnego obowiązku obrony; 3) w części C - dokumenty związane z ustaniem zatrudnienia, w tym: a) oświadczenie o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę, a a ) dotyczące żądania wydania świadectwa pracy (art Kodeksu pracy) oraz związane z niewypłaceniem pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy (art Kodeksu pracy), b) kopię wydanego pracownikowi świadectwa pracy, c) potwierdzenie dokonania czynności związanych z zajęciem wynagrodzenia za pracę w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym (art Kodeksu postępowania cywilnego), d) umowę o zakazie konkurencji po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli strony zawarły taką umowę, e) orzeczenia lekarskie wydane w związku z przeprowadzonymi badaniami okresowymi po rozwiązaniu stosunku pracy.

253 Załączniki Dokumenty znajdujące się w poszczególnych częściach akt osobowych powinny być ułożone w porządku chronologicznym oraz ponumerowane; każda z tych części powinna zawierać pełny wykaz znajdujących się w nich dokumentów. 4. Pomocnicze wzory pism dotyczących oświadczeń pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę, wypowiedzeniu warunków umowy o pracę oraz rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia stanowią załączniki nr 3-6 do rozporządzenia. 7. Pracodawca prowadzi dokumentację dotyczącą podejrzeń o choroby zawodowe, chorób zawodowych, wypadków przy pracy oraz wypadków w drodze do pracy i z pracy, a także świadczeń związanych z tymi chorobami i wypadkami. 8. Pracodawca zakłada i prowadzi odrębnie dla każdego pracownika: 1) kartę ewidencji czasu pracy w zakresie obejmującym: pracę w poszczególnych dobach, w tym pracę w niedziele i święta, w porze nocnej, w godzinach nadliczbowych oraz w dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, a także dyżury, urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy; w stosunku do pracowników młodocianych pracodawca uwzględnia w ewidencji także czas ich pracy przy pracach wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia przez nich przygotowania zawodowego, 2) imienną kartę (listę) wpłacanego wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą, 3) kartę ewidencyjną przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za używanie własnej odzieży i obuwia oraz ich pranie i konserwację. 8a. Do karty ewidencji czasu pracy pracownika dołącza się jego wnioski o udzielenie czasu wolnego od pracy w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych. 9. W sytuacji określonej w art Kodeksu pracy albo w odrębnych przepisach przewidujących następstwo prawne nowego pracodawcy w stosunkach pracy nawiązanych przez poprzedniego pracodawcę, dotychczasowy pracodawca jest obowiązany przekazać akta osobowe pracownika oraz pozostałą dokumentację w sprawach związanych z jego stosunkiem pracy pracodawcy przejmującemu tego pracownika. 10. Przepisy rozporządzenia dotyczące dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę stosuje się odpowiednio w razie nawiązania stosunku pracy na podstawie innych aktów niż umowa o pracę, z zastrzeżeniem odrębności wynikających z tych aktów. Moduł 3 Rozdział 3 Przepisy przejściowe i końcowe 11. W okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia pracodawcy dostosują prowadzoną dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników do przepisów tego rozporządzenia. 12. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 2 czerwca 1996 r.

254 254 Załączniki ZA CZNIKI ZA CZNIK Nr 1 KWESTIONARIUSZ OSOBOWY Moduł 3 1. Imi (imiona) i nazwisko Imiona rodziców Data urodzenia Obywatelstwo Numer ewidencji (PESEL) Numer identyfikacji podatkowej (NIP) Miejsce zamieszkania (dok adny adres) Adres do korespondencji Wykszta cenie (nazwa szko y i rok jej uko czenia)... (zawód, specjalno, stopie, tytu zawodowy - naukowy) 9. Wykszta cenie uzupe niaj ce (kurs, studia podyplomowe, data uko czenia lub rozpocz cia nauki w przypadku jej trwania) 10. Przebieg dotychczasowego zatrudnienia: (wskaza okresy zatrudnienia u kolejnych pracodawców oraz zajmowane stanowiska pracy) 11. Dodatkowe uprawnienia, umiej tno ci, zainteresowania (np. stopie znajomo ci j zyków obcych, prawo jazdy, obs uga komputera) Stan rodzinny (imiona i nazwiska oraz daty urodzenia dzieci) 13. Powszechny obowi zek obrony: a) stosunek do powszechnego obowi zku obrony b) stopie wojskowy... numer specjalno ci wojskowej... c) przynale no ewidencyjna do WKU d) numer ksi eczki wojskowej... e) przydzia mobilizacyjny do si zbrojnych RP Osoba, któr nale y zawiadomi w razie wypadku: (imi i nazwisko, adres, telefon) 15. O wiadczam, e dane zawarte w pkt 1, 2, 3 i 5 s zgodne z dowodem osobistym seria... nr...

255 Załączniki 255 wydanym przez... w... albo innym dowodem to samo ci (miejscowo i data) (podpis osoby sk adaj cej kwestionariusz) ZA CZNIK Nr (piecz nag ówkowa pracodawcy) (miejscowo i data)... (numer REGON-EKD) UMOWA O PRAC zawarta w dniu... (data zawarcia umowy) mi dzy (imi i nazwisko pracodawcy lub osoby reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy) a... (imi i nazwisko pracownika oraz jego miejsce zamieszkania) na... (okres próbny, czas nieokre lony, czas okre lony, czas wykonania okre lonej pracy) 1. Strony ustalaj nast puj ce warunki zatrudnienia: 1) rodzaj umówionej pracy... (stanowisko, funkcja, zawód, specjalno ) 2) miejsce wykonywania pracy ) wymiar czasu pracy... 4) wynagrodzenie (sk adniki wynagrodzenia i ich wysoko oraz podstawa prawna ich ustalenia) 5) inne warunki zatrudnienia )... (dopuszczalna liczba godzin pracy ponad okre lony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia, o którym mowa w art Kodeksu pracy *) ) 2. Termin rozpocz cia pracy... Moduł 3...

256 256 Załączniki (podpis pracodawcy lub osoby reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy)... (data i podpis pracownika) *) Dotyczy umowy o prac z pracownikiem zatrudnianym w niepe nym wymiarze czasu pracy. ZA CZNIK Nr (piecz nag ówkowa (miejscowo i data) pracodawcy) ROZWI ZANIE UMOWY O PRAC ZA WYPOWIEDZENIEM* Moduł 3 Pan (Pani) (imi i nazwisko)... Rozwi zuj z Panem (Pani ) umow o prac zawart w dniu... z zachowaniem... (wskaza d ugo okresu wypowiedzenia) okresu wypowiedzenia, który up ynie w dniu... Przyczyn wypowiedzenia umowy o prac jest Jednocze nie informuj, i w terminie 7 dni od dnia dor czenia niniejszego pisma przys uguje Panu (Pani) prawo wniesienia odwo ania do S du Rejonowego - S du Pracy w (siedziba s du) Przed up ywem tego terminu mo e Pan(Pani) z o y wniosek o wszcz cie post powania pojednawczego przed Komisj Pojednawcz **... (siedziba komisji)... (podpis pracodawcy lub osoby reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy)... (potwierdzenie odbioru przez pracownika - data i podpis) * Dotyczy umowy o prac zawartej na czas nie okre lony. ** Dotyczy pracodawcy, u którego zosta a utworzona komisja pojednawcza.

257 Załączniki 257 ZA CZNIK Nr (piecz nag ówkowa (miejscowo i data) pracodawcy)... (numer REGON-EKD) ROZWI ZANIE UMOWY O PRAC Z ZASTOSOWANIEM SKRÓCONEGO OKRESU WYPOWIEDZENIA* Pan (Pani) (imi i nazwisko)... Rozwi zuj z Panem (Pani ) umow o prac zawart w dniu... z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia, który wynosi... (wskaza d ugo zastosowanego okresu wypowiedzenia na podstawie art k.p. i up ynie w dniu... Przyczyn wypowiedzenia umowy o prac jest Jednocze nie informuj, i w terminie 7 dni od dnia dor czenia niniejszego pisma przys uguje Panu (Pani) prawo wniesienia odwo ania do S du Rejonowego - S du Pracy w... (siedziba s du) Przed up ywem tego terminu mo e Pan (Pani) z o y wniosek o wszcz cie post powania pojednawczego przed Komisj Pojednawcz **... (siedziba komisji)... (podpis pracodawcy lub osoby reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy)... (potwierdzenie odbioru przez pracownika - data i podpis) * Dotyczy umowy o prac zawartej na czas nie okre lony. ** Dotyczy pracodawcy, u którego zosta a utworzona komisja pojednawcza. Moduł 3

258 258 Załączniki ZA CZNIK Nr (piecz nag ówkowa (miejscowo i data) pracodawcy)... (numer REGON-EKD) WYPOWIEDZENIE WARUNKÓW UMOWY O PRAC * Pan (Pani) (imi i nazwisko)... Moduł 3 Wypowiadam Panu(Pani) umow o prac zawart w dniu... w cz ci dotycz cej... (wskaza postanowienia umowy o prac podlegaj ce wypowiedzeniu) z zachowaniem... (wskaza d ugo okresu wypowiedzenia) okresu wypowiedzenia, który up ynie w dniu... Przyczyn wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o prac jest... Po up ywie okresu wypowiedzenia, tj. od dnia... proponuj nast puj ce, nowe warunki umowy o prac : Pozosta e warunki umowy o prac nie ulegaj zmianie. Je eli Pan (Pani) przed up ywem po owy okresu wypowiedzenia, tj. do dnia... nie z o y o wiadczenia o odmowie przyj cia nowych warunków umowy o prac, b dzie to równoznaczne z wyra eniem zgody na proponowan zmian warunków umowy. W razie odmowy przyj cia przez Pana (Pani ) zaproponowanych warunków umowy o prac, umowa rozwi e si z up ywem okresu wypowiedzenia, tj. z dniem... Jednocze nie informuj, i w terminie 7 dni od dnia dor czenia niniejszego pisma przys uguje Panu (Pani) prawo wniesienia odwo ania do S du Rejonowego - S du Pracy w... (siedziba s du) Przed up ywem tego terminu mo e Pan (Pani) z o y wniosek o wszcz cie post powania pojednawczego przed Komisj Pojednawcz **... (siedziba komisji)... (podpis pracodawcy lub osoby (reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy)... (potwierdzenie odbioru przez pracownika - data i podpis)

259 Załączniki 259 * Dotyczy umowy o prac zawartej na czas nie okre lony ** Dotyczy pracodawcy, u którego zosta a utworzona komisja pojednawcza ZA CZNIK Nr (piecz nag ówkowa (miejscowo i data) pracodawcy)... (numer REGON-EKD) ROZWI ZANIE UMOWY O PRAC BEZ WYPOWIEDZENIA Pan (Pani) (imi i nazwisko)... Z dniem... rozwi zuj z Panem (Pani ) bez zachowania okresu wypowiedzenia umow o prac zawart w dniu... z powodu (wskaza przyczyn i podstaw prawn rozwi zania umowy o prac ) Jednocze nie informuj, i w terminie 14 dni od dnia dor czenia niniejszego pisma przys uguje Panu (Pani) prawo wniesienia odwo ania do S du Rejonowego - S du Pracy w (siedziba s du) Przed up ywem tego terminu mo e Pan (Pani) z o y wniosek o wszcz cie post powania pojednawczego przed Komisj Pojednawcz *... (siedziba komisji)... (podpis pracodawcy lub osoby reprezentuj cej pracodawc albo osoby upowa nionej do sk adania o wiadcze w imieniu pracodawcy)... (potwierdzenie odbioru przez pracownika - data i podpis) * Dotyczy pracodawcy, u którego zosta a utworzona komisja pojednawcza. Moduł 3

260 Moduł Załączniki Załącznik nr 23

261 Moduł 3 Załączniki Załącznik nr

262 Moduł Załączniki