URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ RAPORT

Transkrypt

1 URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ RAPORT Z DZIAŁAŃ DOSTOSOWUJĄCYCH POLSKĄ GOSPODARKĘ I SYSTEM PRAWNY DO WYMAGAŃ UKŁADU EUROPEJSKIEGO ORAZ PRZYSZŁEGO CZŁONKOSTWA RP W UNII EUROPEJSKIEJ WEDŁUG STANU NA KONIEC 1997 ROKU przyjęty przez Komitet Integracji Europejskiej w dniu 29 czerwca 1998 roku

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP POLSKA W ŚWIETLE KRYTERIÓW CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ SPEŁNIENIE KRYTERIÓW POLITYCZNYCH Podstawowe zasady ustroju Prawa człowieka Mniejszości narodowe System partyjny Podsumowanie STAN I FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ Prywatyzacja majątku państwowego oraz demonopolizacja poszczególnych sektorów rynku Wyniki gospodarcze Polski w 1997 roku wraz z prognozą na rok Polska na tle makroekonomicznych kryteriów unii gospodarczej i walutowej z Maastricht SPEŁNIENIE KRYTERIUM ZDOLNOŚCI DO PRZYJĘCIA NOWYCH CZŁONKÓW PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ DOSTOSOWANIA SEKTOROWE (W SFERZE REALNEJ I REGULACYJNEJ) WYMIANA HANDLOWA Z ZAGRANICĄ Polityka handlowa Promocja polskiego eksportu Przygotowanie administracji celnej do członkostwa w Unii Europejskiej PRZEMYSŁ I POLITYKA HARMONIZACJI TECHNICZNEJ Stan dostosowania prawa w obszarze przemysłu Polityka energetyczna Polityka wobec małych i średnich przedsiębiorstw Stan restrukturyzacji najważniejszych sektorów przemysłu w celu sprostania konkurencji ze strony Unii Europejskiej Pomoc państwa Polityka harmonizacji technicznej ROLNICTWO I GOSPODARKA ŻYWNOŚCIOWA Zmiany strukturalne w polskim rolnictwie, prywatyzacja majątku państwowego Zmiany struktury polskiego rolnictwa: użytkowanie gruntów rolnych i struktura organizacyjna rolnictwa Harmonizacja polityki rolnej z polityką rozwoju obszarów wiejskich Rozwój systemu i instytucji modernizacji gospodarstw i rynku rolnego oraz rozwój samorządu rolniczego, gospodarczego i terytorialnego Harmonizacja polityki rolnej ze wspólną polityką rolną WE

3 Stan dostosowania polskiego prawa i przepisów technicznych do przepisów prawnych WE ze szczególnym uwzględnieniem ochrony fitosanitarnej i weterynaryjnej oraz gospodarki żywnościowej Stan przygotowania polskiego rolnictwa do członkostwa w Unii Europejskiej na koniec 1997 roku GOSPODARKA MORSKA TRANSPORT Stan dostosowania polskich przepisów prawnych i standardów technicznych do wymagań Unii Europejskiej Postęp w dostosowywaniu infrastruktury transportowej do wymagań i standardów Unii Europejskiej oraz przygotowanie warunków do wprowadzania nowych technologii (transport kombinowany) ŁĄCZNOŚĆ Liberalizacja rynku telekomunikacyjnego i proces prywatyzacji Proces prywatyzacji Stan dostosowania polskiego prawa i przepisów technicznych do wymagań wspólnotowych Modernizacja polskiej sieci łączności i włączenie jej do sieci europejskiej i ogólnoświatowej GOSPODARKA PRZESTRZENNA I BUDOWNICTWO Mieszkalnictwo Gospodarka przestrzenna Geodezja, kartografia i gospodarka gruntami Budownictwo Gospodarka komunalna Gospodarka nieruchomościami Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców SEKTOR FINANSOWY Sektor bankowy Sektor ubezpieczeń Rachunkowość Usługi finansowe USŁUGI PRAWNE TURYSTYKA Polityka turystyczna Główne kierunki działań dostosowawczych w 1997 roku Stan dostosowania przepisów prawa polskiego do prawa WE w poszczególnych dziedzinach Ochrona nabywcy usług turystycznych Usługi związane z kulturą fizyczną i sportem WSPÓŁPRACA W DZIEDZINIE KULTURY POLITYKA AUDIOWIZUALNA

4 3.13. ATOMISTYKA Dostosowanie instytucji i procedur administracyjnych do rozwiązań stosowanych w Unii Europejskiej Dostosowanie polskiego prawa do standardów prawnych Wspólnot Europejskich Działania o charakterze integracyjnym inne niż legislacyjne DOSTOSOWANIA W PRZEKROJU HORYZONTALNYM RYNEK FINANSOWY Swoboda przepływu kapitału Rynek kapitałowy Sektor finansów publicznych POMOC PAŃSTWA OCHRONA KONKURENCJI I KONSUMENTA Stan wdrożenia zasad konkurencji Ochrona konsumenta PROBLEMY PROCESU DOSTOSOWAWCZEGO W SFERZE SPOŁECZNEJ Stan dostosowania polskiego ustawodawstwa w zakresie prawa pracy (indywidualne prawo pracy, zbiorowe stosunki pracy) Instytucje i formy dialogu społecznego Ochrona życia i zdrowia w miejscu pracy Przygotowanie instytucjonalne do wdrażania rozwiązań unijnych w zakresie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy Węzłowe problemy ubezpieczeń społecznych Efektywność działania instytucji rynku pracy i problemy bezrobocia OCHRONA ZDROWIA OCHRONA ŚRODOWISKA Stan dostosowania polskiego prawa ochrony środowiska do wspólnotowego prawa ekologicznego Wzmocnienie administracji odpowiedzialnej za wdrażanie prawa ekologicznego w kontekście procesu integracji europejskiej Działania dostosowawcze na rzecz ochrony środowiska i ich koordynacja z procesami restrukturyzacji, modernizacji i rozwoju gospodarczego Najważniejsze zadania zrealizowane w poszczególnych sektorach ochrony środowiska Stan środowiska w Polsce w świetle międzynarodowych i wspólnotowych standardów ochrony środowiska POLITYKA REGIONALNA Uwarunkowania w sferze dostosowań polityki regionalnej do wymogów wspólnotowych Przebieg procesu dostosowawczego

5 Zadania, których realizacja warunkuje dostosowanie polskiej polityki regionalnej do zasad wspólnotowych ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Zakres wymaganej harmonizacji z przepisami wspólnotowymi Działania podjęte w 1997 roku oraz planowane na rok 1998 oraz lata następne OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ WSPÓŁPRACA W DZIEDZINIE NAUKI I TECHNIKI POLITYKA EDUKACYJNA W PROCESIE INTEGRACJI Działania reformatorskie Działania upowszechniające i promujące wiedzę o Unii Europejskiej Stworzenie systemu uznawalności kwalifikacji zawodowych DOSTOSOWANIA STATYSTYKI Klasyfikacje i rejestr podmiotów gospodarczych Rachunki narodowe Statystyka cen Ochrona środowiska Statystyka gospodarcza Statystyka społeczna DOSTOSOWANIA W ZAKRESIE PRAWA HANDLOWEGO Prawo spółek handlowych Agenci handlowi WSPÓŁPRACA W DZIEDZINIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I SĄDOWNICTWA ROZWÓJ SPRAWNIEJSZEGO SYSTEMU KONTROLI I ZARZĄDZANIA PRZEJŚCIAMI GRANICZNYMI WSPÓŁPRACA POLICJI I SĄDOWNICTWA Z ICH ODPOWIEDNIKAMI W UNII EUROPEJSKIEJ W ZWALCZANIU PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ Współpraca policji Współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości WSPÓŁPRACA W ZWALCZANIU NIELEGALNEJ MIGRACJI, UREGULOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE MIGRACJI WSPÓŁPRACA SĄDOWA Z SPRAWACH CYWILNYCH DOSTOSOWANIE I WDRAŻANIE PRAWA W DZIEDZINIE OCHRONY DANYCH KOORDYNACJA I MONITORING PROCESÓW INTEGRACYJNYCH STRUKTURA INSTYTUCJONALNA KOORDYNACJI PRAC DOSTOSOWAWCZYCH FUNKCJONOWANIE INSTYTUCJI STOWARZYSZENIA

6 Rada Stowarzyszenia Komitet Stowarzyszenia Podkomitety i grupy robocze Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia Kalendarium prac organów stowarzyszenia: PRZYGOTOWANIE KADROWE DZIAŁALNOŚĆ INFORMACYJNO-EDUKACYJNA KOORDYNACJA PROCESU HARMONIZACJI POLSKIEGO PRAWA Z PRAWEM EUROPEJSKIM WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW PHARE NA DOSTOSOWANIA DO PRZYSZŁEGO CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Charakterystyka zasad funkcjonowania PHARE w krajach Europy Środkowej i Wschodniej Wsparcie z Programu PHARE dla Polski Bariery w wykorzystaniu pomocy PHARE dla Polski Ocena efektów programu PHARE WSPÓŁPRACA Z BIUREM WYMIANY INFORMACJI O POMOCY TECHNICZNEJ TAIEX PRZYGOTOWANIE DO NEGOCJACJI W SPRAWIE CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ Narodowa Strategia Integracji Opinia Komisji Europejskiej w sprawie wniosku Polski o członkostwo w UE Międzyresortowy zespół do przygotowania dokumentacji na potrzeby negocjacji o członkostwo Polski w UE Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej POSTAWY SPOŁECZNE WOBEC INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ DIALOG POLITYCZNY POLSKI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

7 1. WSTĘP Działania na rzecz uzyskanie członkostwa w Unii Europejskiej są podstawowym i strategicznym celem polityki polskiego Rządu. Realizacja tego strategicznego celu wymaga odpowiedniego przygotowania polskiej gospodarki, dostosowania systemu prawnego, oraz wprowadzenia niezbędnych rozwiązań w sferze życia społecznego tak, aby przyszłe członkostwo było korzystne dla naszego kraju. Proces transformacji w Polsce rozpoczął się jeszcze przed wynegocjowaniem Układu Europejskiego. Jego ramy koncepcyjne i instytucjonalne, wzbogacone o element dostosowań do wymogów integracji europejskiej, były rozwijane i udoskonalane w kolejnych latach w miarę nabywania doświadczeń i rozszerzania współpracy z Unią Europejską na coraz to nowe dziedziny. Już w latach powstał Program działań dostosowujących polską gospodarkę oraz system prawny do wymagań Układu Europejskiego. Harmonogramy realizacyjne tego programu uwzględniały nie tylko priorytety wskazane przez Układ Europejski, ale tę część prawa wspólnotowego, która jest istotna z punktu widzenia uczestnictwa Polski w rynku wewnętrznym oraz członkostwa w Unii Europejskiej. Jednak Układ Europejski w swych postanowieniach nie gwarantował członkostwa w UE i w związku z tym nie przygotowywał w wystarczającym stopniu do osiągnięcia tego statusu przez Polskę. Polski rząd, wraz z innymi krajami stowarzyszonymi, rozpoczął więc starania o potwierdzenie, że kraje te mogą w przyszłości ubiegać się o członkostwo w Unii Europejskiej. Decyzja polityczna w tej sprawie zapadła na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku. Kraje członkowskie UE zgodziły się, aby przystąpienie państw stowarzyszonych Europy Środkowej i Wschodniej do Unii nastąpiło po przyjęciu przez nie zobowiązań wynikających z członkostwa w drodze spełnienia warunków politycznych i ekonomicznych. Rząd RP, potwierdzając aspiracje Polski do członkostwa w Unii Europejskiej, złożył w dniu 8 kwietnia 1994 r. wniosek w sprawie akcesji do tego ugrupowania. W ślad za decyzją podjętą w Kopenhadze, na szczycie Rady Europejskiej w Essen w grudniu 1994 r., przyjęta została strategia przedczłonkowska dla krajów aplikujących do UE. Jej celem było stworzenie dodatkowych form i zasad współpracy, rozwijających postanowienia Układów Europejskich. Dla procesu dostosowań w Polsce szczególne znaczenie ma Biała Księga Komisji Europejskiej w sprawie przygotowania stowarzyszonych krajów Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z rynkiem wewnętrznym UE, przyjęta na szczycie Rady Europejskiej w Cannes w czerwcu 1995 roku. Wytyczyła ona priorytety i sekwencje działań w dostosowaniu prawa w poszczególnych sektorach rynku wewnętrznego. W oparciu o te priorytety oraz ustalenia Uchwały nr 133/95 RM 7

8 Rada Ministrów przyjęła w dniu 15 lipca 1997 r. Harmonogram działań dostosowujących polski system prawny do zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej w sprawie integracji z jednolitym rynkiem UE Powstanie Biura Wymiany Informacji o Pomocy Technicznej TAIEX w strukturze Komisji Europejskiej na początku 1996 r. związane z realizacją Białej Księgi w istotny sposób wspomaga proces adaptacji do wspólnotowego acquis communautaire. Stworzona została baza danych obrazująca stan wdrożenia poszczególnych aktów prawa wspólnotowego do prawa polskiego. Baza ta jest na bieżąco aktualizowana i weryfikowana. Harmonogram stał się podstawowym instrumentem w procesie programowania i wdrażania prawa wspólnotowego w Polsce. Spełniając wymogi uchwały Sejmu RP została opracowana Narodowa Strategia Integracji (NSI) wraz z syntetycznym Harmonogramem Działań Implementacyjnych NSI określającym zadania dostosowawcze w okresie bezpośrednio poprzedzającym członkostwo. Narodowa Strategia była przedmiotem dyskusji plenarnej Sejmu RP w dniu 21 maja 1997 roku. Mimo, że nie była dokumentem operacyjnym, to jednak ze względu na swą treść merytoryczną jest obok Harmonogramu zawierającego program realizacji wymogów rynku wewnętrznego jednym z elementów odniesienia dla prezentacji niniejszego Raportu. Raport uwzględnia również odniesienia do uwag i rekomendacji zawartych w Opinii Komisji Europejskiej w sprawie polskiego wniosku o członkostwo w UE przedstawionej w połowie 1997 roku. Opinia ta została uznana w Polsce jako ważny dokument potwierdzający słuszność przeprowadzanych reform w kolejnych latach wskazujący jednocześnie na konieczność intensyfikacji dostosowań. Znalazło to odzwierciedlenie w Partnerstwie dla Członkostwa, którego pierwszy projekt Polska otrzymała w październiku 1997 roku, a następnie w priorytetach Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, który ma być głównym instrumentem realizacji Partnerstwa dla Członkostwa. 8

9 2. POLSKA W ŚWIETLE KRYTERIÓW CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ 2.1. SPEŁNIENIE KRYTERIÓW POLITYCZNYCH Kryteria polityczne ustalone przez Radę Europejską na spotkaniu w Kopenhadze to: stabilność instytucji gwarantujących demokrację, rządy prawa oraz właściwy poziom poszanowania praw człowieka oraz ochrony praw mniejszości narodowych. W dniu 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP. Po przyjęciu jej w ogólnonarodowym referendum, Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 r. Stanowi ona zwieńczenie procesu reform politycznych, zapoczątkowanego w roku Jednocześnie z przemianami ram ustrojowych państwa, określonych przepisami ustawy zasadniczej, trwało dostosowywanie innych dziedzin prawa, w szczególności administracyjnego, karnego i cywilnego do wymogów demokracji i wolnego rynku. Procesy te nadal trwają, jednakże najważniejsze działania zostały już zakończone PODSTAWOWE ZASADY USTROJU Konstytucja definiuje Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, w którym władza zwierzchnia należy do Narodu. Zasady demokratycznego charakteru państwa, legalizmu oraz władzy Narodu uzupełnia zasada trójpodziału władzy. Podstawę ustroju ekonomicznego stanowi społeczna gospodarka rynkowa, oparta na swobodzie działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Konstytucja chroni prawo własności; wywłaszczenie może być dokonane tylko na cele społeczne i za słusznym odszkodowaniem. Rozwiązania przyjęte w Konstytucji zapewniają sprawne funkcjonowanie systemu demokratycznego, w szczególności sprawne przekazywanie władzy w drodze demokratycznych wyborów, gwarantują odpowiednie wolności i prawa wraz ze skutecznym systemem ich egzekwowania oraz ustanawiają stosowne mechanizmy kontroli i wymiaru sprawiedliwości. Dodatkowo, przez wprowadzenie do Konstytucji art. 9, stanowiącego, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego w powiązaniu z art , dotyczącymi zasad ratyfikowania i miejsca umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym, obywatele polscy mogą przed sądami powoływać się bezpośrednio na zawarte w ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych, prawa i wolności. 9

10 PRAWA CZŁOWIEKA Polska ratyfikowała wszystkie ważniejsze umowy międzynarodowe o ochronie praw człowieka, w tym Powszechną Deklarację Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejską Konwencję Praw Człowieka i Europejską Kartę Społeczną. Konstytucja zawiera rozbudowany katalog praw człowieka i obywatela, spełniający standardy światowe w tym zakresie. Zabroniona jest jakakolwiek dyskryminacja, wszyscy są równi wobec prawa. Konstytucja RP gwarantuje ochronę życia każdego człowieka. Kara śmierci została zniesiona, nie przewiduje jej również nowy kodeks karny, którego wejście w życie przewidziane jest we wrześniu 1998 r. Zatrzymanie przez policję dopuszczalne jest tylko na okres do 48 godzin. O aresztowaniu na czas dłuższy zdecydować może jedynie sąd. Prawo do sądu nie jest w żaden sposób ograniczone. Każdy oskarżony ma prawo do obrony, w tym do adwokata z urzędu. W pełni przestrzegana jest zasada nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori. Życie prywatne znajduje się pod ochroną prawa. Przeszukanie mieszkania może nastąpić jedynie na polecenie sądu lub prokuratora prowadzącego postępowanie karne. Konstytucja i ustawy gwarantują wolność sumienia i wyznania. Niedopuszczalne jest jakiekolwiek zróżnicowanie w prawach ze względu na poglądy lub wyznanie. Zagwarantowana jest również wolność wypowiedzi. Zagwarantowana jest wolność zrzeszania się. Rejestracja stowarzyszeń wiąże się jedynie z sądową kontrolą zgodności z prawem ich statutów. Prawo przynależności do związków zawodowych ograniczone jest tylko w stosunku do osób pełniących wysokie stanowiska w urzędach publicznych oraz niektórych funkcjonariuszy publicznych (np. żołnierze). Prawo zrzeszania się w partiach politycznych ograniczone jest tylko w wypadku specyficznych grup zawodowych (np. żołnierze, sędziowie itp.). Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Rodzice mają prawo wychowywać i edukować swoje dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. W Konstytucji wzmocnione zostały jednocześnie środki ochrony praw i wolności, w szczególności wprowadzono instytucję skargi konstytucyjnej. Dzięki temu każdy, czyje prawa i wolności zostały naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Skuteczniejszemu dochodzeniu praw i wolności będzie również służyła rozpoczęta jesienią 1997 roku reforma sądownictwa, która pozwoli na skuteczniejsze działanie wymiaru 10

11 sprawiedliwości oraz przyspieszenie dotychczas istniejących procedur przy zachowaniu legalności i praworządności postępowania sądowego MNIEJSZOŚCI NARODOWE Obywatele polscy należący do mniejszości narodowych cieszą się wszystkimi prawami osobistymi, politycznymi i społecznymi na równi z osobami narodowości polskiej. Mniejszości narodowe korzystają z pewnych szczególnych praw i przywilejów. Konstytucja mówi wprost o prawie mniejszości narodowych do zachowania i kultywowania własnego języka, kultury i tradycji oraz do tworzenia w tym celu instytucji kulturalnych i edukacyjnych. Państwo polskie wspiera te działania w miarę swoich możliwości finansowych i organizacyjnych, w szczególności wspomagając naukę w językach narodowych w szkołach publicznych na terenach zamieszkanych przez skupiska mniejszości narodowych. Poza możliwością uczestniczenia w życiu politycznym kraju na równi z innymi obywatelami, przedstawiciele mniejszości narodowych cieszą się w tym względzie szczególnym ułatwieniem ich reprezentanci nie muszą spełniać wymogu uzyskania 5% poparcia wyborców, aby uczestniczyć w podziale mandatów do Sejmu (dzięki temu istnieje w obecnym Sejmie reprezentacja mniejszości niemieckiej). Prawa mniejszości narodowych w Polsce chroni nie tylko Konstytucja i ustawodawstwo polskie, ale również szereg ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, w szczególności dwustronnych porozumień z państwami ościennymi o dobrosąsiedzkiej współpracy regulujących sprawy mniejszości SYSTEM PARTYJNY W dniu 1 stycznia 1998 r. weszła w życie nowa ustawa o partiach politycznych. Wprowadza ona wymóg uzyskania 1000 podpisów pod wnioskiem o zarejestrowanie partii politycznej. Rejestracji dokonuje sąd. Zgodnie z tym nowym wymogiem zarejestrowane zostały już wszystkie partie reprezentowane w parlamencie, a także najważniejsze ugrupowania pozaparlamentarnej sceny politycznej. Cele i metody działania partii politycznych muszą być zgodne z prawem. Na straży tej zgodności stoi Trybunał Konstytucyjny, który dokonuje tu kontroli represyjnej i może zarządzić rozwiązanie partii. Zakazane jest istnienie partii politycznych odwołujących się do nazizmu, faszyzmu i komunizmu PODSUMOWANIE Polska już w chwili obecnej spełnia pierwsze kryterium członkostwa sformułowane podczas szczytu w Kopenhadze w 1993 roku, co zostało potwierdzone przez Komisję Europejską w opinii o wniosku Polski o członkostwo w Unii Europejskiej opublikowana 16 lipca 1997 roku. Skuteczność instytucji gwarantujących demokrację potwierdza przebieg ostatnich wyborów parlamentarnych w pełni demokratycznych, przeprowadzonych według ordynacji wyborczej 11

12 zapewniającej ich tajność, równość, wolność i bezpośredniość. Harmonijnie przebiegała również dokonana w wyniku wyborów zmiana rządu. Podkreślenia wymaga również fakt bardzo dobrych stosunków z sąsiadami uregulowanych umowami międzynarodowymi oraz respektowanie praw mniejszości narodowych zamieszkujących w Polsce STAN I FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ Polska gospodarka znajduje się obecnie w końcowej fazie przekształceń systemowych związanych z urynkowieniem procesów produkcyjnych. Funkcjonują od szeregu lat ustabilizowane rynki towarów i usług, rynek kapitałowy, pieniężny i kredytowy. Kształtuje się także powoli rynek pracy, wraz z komercjalnymi instytucjami pośrednictwa pracy, oraz rynek nieruchomości i ziemi. Zniesiono większość cen urzędowych, a ceny produktów, kursy walut i papierów wartościowych oraz stopy procentowe ustalone są swobodnie na rynku. Podstawą tych przeobrażeń jest proces prywatyzacji gospodarki, który spowodował, że na sektor prywatny, który na początku bieżącej dekady stanowił margines gospodarki, przypada obecnie ponad 60% PKB, zatrudnienia i eksportu. Na prywatne przedsiębiorstwa przypada 75% importu, prawie 100% handlu wewnętrznego i transportu drogowego. Przekształceniami prywatyzacyjnymi objętych zostało ponad 4000 dużych przedsiębiorstw państwowych. Całkowitej likwidacji poddane zostały PGR-y. Procesowi prywatyzacji towarzyszy proces demonopolizacji gospodarki, który objął nie tylko handel zagraniczny ale także telekomunikację, energetykę i przemysł spirytusowy. Wprowadzone zostało prawodawstwo zapewniające dostęp prywatnych przewoźników do dróg kolejowych oraz nowych producentów energii elektrycznej do sieci przesyłowych. Dynamicznie rozwija się rynek usług zdrowotnych i oświatowych (także w dziedzinie szkolnictwa wyższego), a więc tych dziedzin, które tradycyjnie zaliczane były do sfery budżetowej. Przygotowane od strony prawnej i koncepcyjnej reformy systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych zaczną być wprowadzane w życie w ciągu najbliższych lat, co umożliwi dalsze urynkowienie tych dziedzin. O stopniu urynkowienia gospodarki świadczy dynamiczny rozwój liczbowy nowych prywatnych przedsiębiorstw (ponad 2 mln). W większości są to małe przedsiębiorstwa zatrudniające po kilka osób ale przypada na nie ponad połowa ogółu zatrudnionych. Firmy te borykają się z dużymi z dużymi trudnościami, które związane są głównie z trudnym dostępem do kredytów. Wprawdzie ponad połowa sektora bankowego w Polsce została już sprywatyzowana, a około 40% kapitału własnego banków w Polsce stanowi kapitał zagraniczny, to jednak sektor wymaga znacz ego dofinansowania, aby mógł sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na kredyty ze strony przedsiębiorstw. Względny niedostatek usług bankowych powoduje, że inwestycje przedsiębiorstw w 80% finansowane są ze środków własnych Proces urynkowienia gospodarki przebiega z szybkim jej otwarciem na wymianę gospodarczą z zagranicą. Wyrazem tego jest udział Polski w WTO, OECD oraz Układ o stowarzyszeniu z UE. Polska jest także uczestnikiem GATS oraz porozumień o ochronie własności intelektualnej. 12

13 Ujednolicenie prawodawstwa, związane z tymi układami, powoduje szybka integrację poszczególnych rynków w Polsce z rynkami zagranicznymi. W dalszej części tego przedstawione zostaną najistotniejsze kwestie związane z reformami rynkowymi w Polsce, a mianowicie stan i perspektywy prywatyzacji mienia państwowego, demonopolizacja gospodarki, sytuacja małych i średnich przedsiębiorstw oraz stopień protekcji i dyskryminacji w wymianie z zagranicą PRYWATYZACJA MAJĄTKU PAŃSTWOWEGO ORAZ DEMONOPOLIZACJA POSZCZEGÓLNYCH SEKTORÓW RYNKU W roku 1997 było zarejestrowanych ponad 115 tysięcy spółek prawa handlowego i ponad 2,0 mln przedsiębiorstw osób fizycznych. Udział sektora prywatnego w 1997 roku osiągnął następujące wielkości:! w zatrudnieniu ogółem 66,0%! w tworzeniu PKB 63,5%! w nakładach inwestycyjnych 52,0%! w eksporcie 74,3%! w imporcie 82,5%! w produkcji sprzedanej przemysłu 63,8% W 1997 r. udział przychodów z prywatyzacji w dochodach budżetu państwa osiągnął 4,0%. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych jest jednym z priorytetów polskiej polityki gospodarczej realizowanej przez Rząd Premiera Jerzego Buzka. Uznanie prywatyzacji majątku państwowego jako niezbędnego procesu, umożliwiającego właściwe funkcjonowanie gospodarki rynkowej jest również zgodne z zaleceniami Komisji Europejskiej, zawartymi w Agendzie Opinii Komisji w sprawie wniosku Rzeczypospolitej Polskiej o członkostwo w Unii Europejskiej jak i Harmonogramem Działań Implementacyjnych Narodowej Strategii Integracji. Jako podstawowy czynnik strategii poprawy konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, proces przekształceń własnościowych w Polsce wyróżnia się kilkoma cechami charakterystycznymi. Wielość ścieżek i programów prywatyzacyjnych umożliwia wybór metody odpowiadającej indywidualnym potrzebom poszczególnych przedsiębiorstw. W zależności od sytuacji ekonomicznej, w jakiej znajdują się prywatyzowane podmioty, opracowywany jest dla każdego z nich konkretny program przekształcenia własności lub uczestniczą one w masowych programach prywatyzacji. Wspomniane zindywidualizowane podejście do każdego, pojedynczego przedsiębiorstwa kreuje relatywnie wysoką jakość procesów prywatyzacji w Polsce w porównaniu z pozostałymi krajami, które przechodzą proces transformacji. Pozytywnym aspektem, powodującym wzrost akceptacji społecznej procesu prywatyzacji, jest możliwość wpływu załogi i kierownictwa przedsiębiorstwa na przebieg wspomnianego procesu (łącznie z prawem do wystąpienia z wnioskiem o rozpoczęcie prywatyzacji). 13

14 Celem prywatyzacji jest realizacja restrukturyzacji finansowej, organizacyjnej oraz technicznej. Podczas prywatyzacji niektórych podmiotów rząd stara się zapewnić udział inwestora strategicznego, dzięki któremu przedsiębiorstwo otrzymuje z jednej strony odpowiednie zasilenie w niezbędny kapitał, a z drugiej strony doświadczenie strategiczne inwestora. Nie należy również zapominać o powiązaniu procesów prywatyzacji z rozwojem rynku kapitałowego w Polsce, a także z realizacją ważnych celów ekonomicznych i społecznych. W latach proces prywatyzacji w Polsce prowadzony był w oparciu o następujące akty prawne:! Ustawę z dn. 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych;! Ustawę z dn. 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, która zastąpiła ustawę z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych;! Ustawę z dn. 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa;! Ustawę z dn. 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków;! Ustawę z dn. 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (uchylona);! Ustawę z dn. 30 kwietnia 1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji. Zgodnie z przepisami Ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, proces prywatyzacji polega na:! zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji;! rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania. Prywatyzacja bezpośrednia (likwidacja w celu prywatyzacji) jest zmianą formy własności przedsiębiorstwa państwowego, przeprowadzaną bez uprzedniej komercjalizacji, połączoną z jego likwidacją. Dokonywana jest przez organ założycielski poprzez: sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania. Ta forma prywatyzacji stosowana jest wobec przedsiębiorstw spełniających trzy przesłanki ustawowe tj. takich, w których na koniec roku poprzedzającego prywatyzację zatrudnienie nie przekracza 500 osób, wartość towarów i usług nie jest wyższa od równowartości w złotych polskich kwoty 6 mln ECU, a wysokość funduszy własnych nie jest wyższa od równowartości w złotych polskich kwoty 2 mln ECU. Istnieje możliwość przeprowadzenia prywatyzacji metodą bezpośrednią przedsiębiorstwa nie spełniającego ww. kryteriów. Do realizacji takiego procesu niezbędne jest 14

15 zezwolenie Rady Ministrów. Prywatyzacja bezpośrednia charakteryzuje się dużą efektywnością i dotyczy głównie przedsiębiorstw przemysłowych, budowlanych i handlowych. Prywatyzacja pośrednia (kapitałowa) przebiega w dwóch podstawowych etapach. Pierwszym z nich jest komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego, czyli przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (jssp). Dzięki temu prowadzi się do ujednolicenia warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych w oparciu o Kodeks handlowy. Następnie akcje/udziały jssp są sprzedawane zainteresowanym inwestorom. Sprzedaż może odbywać się w drodze publicznej emisji akcji (oferta publiczna). Inną możliwością jest odstąpienie przez Skarb Państwa akcji/udziałów inwestorom polskim lub zagranicznym poprzez rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia do negocjacji lub w ramach przetargu publicznego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Skarb Państwa może sprzedać do 70% akcji/udziałów jssp. 15% akcji/udziałów przeznaczone jest dla uprawnionych pracowników, rolników oraz rybaków, którzy otrzymują je nieodpłatnie. 10% zarezerwowane jest na zasilenie systemu ubezpieczeń społecznych, natomiast pozostałe 5% akcji/udziałów przeznacza się na rezerwę reprywatyzacyjną. Według danych Ministerstwa Skarbu Państwa do dnia r. z ogółu przedsiębiorstw państwowych funkcjonujących w 1990 r., prywatyzacja objęła podmioty, z czego w samym roku 1997 liczba ta wynosiła 435 przedsiębiorstw. Prywatyzacja metodą bezpośrednią na podstawie przepisów art. 37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i art. 39 Ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych została rozpoczęta w przedsiębiorstwach, natomiast zakończona w przypadku przedsiębiorstw. Likwidacja przedsiębiorstwa w trybie art. 19 Ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (likwidacja z powodu złej kondycji finansowej) została wszczęta w odniesieniu do podmiotów. Wykreślono z rejestru 677 przedsiębiorstw, natomiast w 552 zostały rozpoczęte postępowania upadłościowe przedsiębiorstwa państwowe zostały przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, z czego sprywatyzowano metodą pośrednią 228 spółek. 512 spółek zostało wniesionych do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. W roku 1997 sprzedano pakiety akcji lub udziałów 44 spółek:! 22 w przetargu publicznym,! 13 w wyniku publicznego zaproszenia do rokowań,! 9 w ofercie publicznej (szczegółowa statystyka za kolejne lata realizacji procesu przekształceń własnościowych w załączonej tabeli). 15

16 Analizując proces prywatyzacji prowadzony w roku 1997 należy zwrócić uwagę na fakt, iż w trybie ścieżki kapitałowej zrealizowane zostały znaczące transakcje sprzedaży dużych podmiotów gospodarczych, dzięki czemu nastąpił istotny wzrost wpływów z prywatyzacji. W 1997 roku całkowite wpływy z prywatyzacji wyniosły bowiem ok mln PLN, z czego dochody z prywatyzacji kapitałowej osiągnęły wysokość ok mln PLN, natomiast pozostałe 355 mln PLN stanowiło przychód z prywatyzacji przedsiębiorstw metodą bezpośrednią. Dla porównania, całkowite dochody z prywatyzacji w roku 1996 wyniosły mln PLN, natomiast wpływy z prywatyzacji metodą kapitałową osiągnęły wysokość mln PLN. W roku 1996, do budżetu państwa wpłynęło 973 mln PLN z tytułu prywatyzacji bezpośredniej. Do najważniejszych projektów zrealizowanych w 1997 roku zaliczyć należy sprzedaż akcji: KGHM Polska Miedź S.A., Banku Handlowego S.A., Polskiego Banku Rozwoju S.A., Celulozy S.A., POLFA Kraków S.A., Elektrociepłowni Kraków S.A., Fabryki Kabli Ożarów S.A., Impexmetalu S.A., Kruszwicy S.A., ORBISu S.A. Realizacja powyższych transakcji, a także zamierzenia prywatyzacyjne na najbliższe lata, są próbą odpowiedzi rządu polskiego na krytyczne oceny formułowane przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, a dotyczące zbyt powolnego tempa prywatyzacji przedsiębiorstw dużych, często o strategicznym znaczeniu dla gospodarki. Innym pozytywnym aspektem procesu przekształceń własnościowych w 1997 roku było rozpowszechnienie procedury przetargu publicznego, uruchomionej w maju 1996, która umożliwia:! zmniejszenie kosztów prywatyzacji,! rozszerzenie listy przedsiębiorstw przeznaczonych do prywatyzacji,! przyspieszenie procesu prywatyzacji. Procedura przetargu publicznego polega na sprzedaży akcji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa po zamieszczeniu ogłoszenia w prasie i podaniu warunków sprzedaży (m.in. cena, zobowiązania inwestorów dotyczące wielkości niezbędnych inwestycji, zobowiązania socjalne i dotyczące ochrony środowiska). Cechą charakterystyczną przetargu jest brak możliwości negocjowania z potencjalnymi nabywcami prywatyzowanej spółki. Stosując procedurę przetargu publicznego, Ministerstwo Skarbu Państwa, a od 1 sierpnia 1997 roku Agencja Prywatyzacji, sprzedały 25 jssp (z czego 22 transakcje miały miejsce w 1997 roku). Omawiając proces prywatyzacji realizowany w 1997 roku należy wspomnieć o utworzonej, w oparciu o Ustawę z dn. 8 sierpnia 1996 r. o urzędzie Ministra Skarbu Państwa, instytucji - Agencji Prywatyzacji. Zgodnie z Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dn. 3 kwietnia 1997 r. w sprawie nadania statutu Agencji Prywatyzacji, Agencja może dokonywać w imieniu Skarbu Państwa prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i spółek z udziałem Skarbu Państwa, na podstawie upoważnienia Ministra Skarbu Państwa, określającego zakres i warunki tej prywatyzacji. Agencja ma możliwość wyboru ścieżki prywatyzacji (poza ofertą publiczną), o podjęciu której decydują różne uwarunkowania ekonomiczno-finansowe oraz sytuacja spółki na tle branży. Prywatyzację spółek o znaczeniu strategicznym dokonuje wyłącznie Minister Skarbu 16

17 Państwa, który jednakże może powierzyć Agencji wykonywanie pewnych czynności pomocniczych. Agencja otrzymując zgodę na prywatyzację określonego podmiotu, prowadzi prywatyzację od fazy przygotowań do etapu finalnego czyli podpisania umowy sprzedaży. W IV kwartale 1997 roku Agencja Prywatyzacji sfinalizowała, zainicjowane przez MSP, transakcje sprzedaży akcji 6 spółek w drodze przetargu publicznego. Wraz z wejściem w życie w dn. 8 kwietnia 1997 r. zapisów Ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wprowadzona została możliwość dokonywania komercjalizacji z jednoczesną konwersją wierzytelności. Ustawa przewiduje powstanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której udziały mogą być obejmowane za wierzytelności konwertowalne, jeżeli:! suma zobowiązań, zaciągniętych kredytów i pożyczek, powiększona o należne wierzycielom odsetki za zwłokę w zapłacie tych wierzytelności, stanowi więcej niż 60% wartości księgowej lub! suma zobowiązań krótkoterminowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek krótkoterminowych oraz kredytów i pożyczek przeterminowanych, powiększona o należne wierzycielom odsetki za zwłokę w zapłacie tych wierzytelności, stanowi więcej niż 50% przychodów pomniejszonych o przychody ze sprzedaży środków trwałych i inwestycji uzyskanych przez przedsiębiorstwo w 1995 roku. Istotnym jest fakt, iż nie mogą być przekształcone w spółkę z udziałem wierzycieli przedsiębiorstwa państwowe, w stosunku do których wszczęto postępowanie likwidacyjne, w stosunku do których ogłoszono upadłość, które zawarły prawomocny układ lub ugodę bankową, te które wykonują prawomocną decyzję o podziale lub łączeniu oraz takie przedsiębiorstwa, których strata za 1995 rok przekracza 70% sumy wierzytelności konwertowalnych. Należy tutaj dodać, iż wierzytelnościami konwertowalnymi są wierzytelności pieniężne powstałe przed dniem 31 grudnia 1995 roku. Do końca 1997 roku do MSP złożono 60 wniosków o przeprowadzenie komercjalizacji z konwersją wierzytelności. Realizacja dalszych etapów procesu jest uzależniona od akceptacji projektu komercjalizacji przez wierzycieli poszczególnych spółek. Zgodnie bowiem z art. 28 Ustawy, przedsiębiorstwo państwowe może zostać przekształcone w spółkę z udziałem Skarbu Państwa i wierzycieli, jeżeli wyrażona zostanie zgoda na objęcie udziałów przez wierzycieli posiadających powyżej 50% sumy wierzytelności konwertowalnych oraz wierzytelności częściowo umarzalnych. Do momentu wejścia w życie Ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oddłużanie przedsiębiorstw poprzez zamianę wierzytelności na akcje lub udziały w spółkach mogło być dokonywane tylko na podstawie uchwalonej 3 lutego 1993 roku Ustawy o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Zapisy ustawy stwarzały szansę rozwoju 17

18 przedsiębiorstwom zadłużonym, lecz zdolnym do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Zgodnie ze wspomnianą Ustawą, przedsiębiorstwa państwowe, jssp lub spółki, w których Skarb Państwa posiadał więcej niż 50% ogółu akcji, które zaprzestały lub nie były w stanie spłacić swoich zobowiązań wobec banku, mogły złożyć wniosek o wszczęcie postępowania ugodowego. Postępowanie ugodowe mogło prowadzić do zawarcia ugody bankowej, w której wierzyciele mogli zgodzić się m.in. na zamianę wierzytelności na akcje. Warunkiem dokonania zamiany wierzytelności na akcje było powstanie zobowiązania dłużnika przed dniem 30 czerwca 1992 r. Zapis ten został zmieniony, co umożliwia dokonywanie zamiany wierzytelności na akcje przedsiębiorstw, w których zobowiązanie powstało przed 31 grudnia 1996 r. Do końca 1997 roku MSP odnotowało rozpoczęcie 231 postępowań ugodowych, zawarcie 203 ugód bankowych, w ramach których 143 ugody zawierały warunek konwersji wierzytelności na akcje. W przypadku 106 ugód akcje zostały udostępnione wierzycielom. Na podstawie rozdziału IV Ustawy o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, dokonano zamiany wierzytelności na akcje/udziały w 6 jssp. Na podstawie Ustawy z dn. 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach i ich prywatyzacji kontynuowany był w roku 1997 Program Powszechnej Prywatyzacji. W maju 1997 roku rozpoczęto wymianę świadectw udziałowych na akcje NFI, które zostały dopuszczone do obrotu publicznego na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (WGPW) w czerwcu tego samego roku. Do połowy stycznia 1998 roku, na akcje NFI wymieniono Powszechne Świadectwa Udziałowe. Natomiast zdematerializowano świadectwa. Akcje 10 spółek w ramach NFI są notowane na WGPW, a 9 spółek na publicznym rynku pozagiełdowym (CTO). 8 spółek zostało dopuszczonych do obrotu publicznego z zamiarem notowania na WGPW lub CTO. Udział Skarbu Państwa w Narodowych Funduszach Inwestycyjnych szacowany jest na ok %, a dla 84 spółek wchodzących w skład pakietów NFI znaleziono inwestorów zewnętrznych. Kontynuowane są procesy restrukturyzacji spółek parterowych NFI, których celem są m.in.: redukcja zadłużenia, wdrożenie nowoczesnych standardów zarządzania i rachunkowości, zmiany w strukturze produkcji i sprzedaży, poprawa warunków pracy. MSP prowadzi prace nad wdrożeniem programu Stabilizacja - Restrukturyzacja - Prywatyzacja, którego celem jest stworzenie szans rozwoju dla przedsiębiorstw średniej wielkości, przeżywających poważne trudności z utrzymaniem płynności finansowej, ale zdolnych do przetrwania w warunkach gospodarki rynkowej. W dniu 9 maja 1997 r. została zawarta kolejna Umowa Wspólników (między przedstawicielami Ministerstwa Skarbu Państwa, EBRD i Powszechnym Bankiem Gospodarczym S.A. w Łodzi - Grupa PeKaO S.A.). Do końca lipca 1997 roku Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju w porozumieniu z poszczególnymi bankami polskimi utworzył 3 spółki inwestycyjne (SRPBG Sp. z o.o. - w porozumieniu z Powszechnym Bankiem 18

19 Gospodarczym S.A. w Łodzi, SRP Investment Sp. z o.o. - utworzona z Bankiem Depozytowo- Kredytowym S.A. w Lublinie; SRP-PBK Investment Sp. z o.o. - gdzie wspólnikiem EBRD jest Powszechny Bank Kredytowy S.A. w Warszawie). Spółki inwestycyjne dokonały wstępnego wyboru 33 spółek, które miałyby uczestniczyć w programie. W grudniu 1997 roku, spółka inwestycyjna SRPBG Sp. z o. o. podpisała umowę z wybranym doradcą, natomiast pozostałe 2 spółki kontynuują prace w celu dokonania wyboru doradcy inwestycyjnego. Planuje się, iż w roku 1998 udziały wybranych spółek, uczestniczących w programie SRP, wniesione zostaną do utworzonych spółek inwestycyjnych. Decyzja o wniesieniu kolejnych transz udziałów zostanie podjęta przez Radę Ministrów. Reforma systemu bankowego, rozpoczęta w 1989 roku poprzez wyłonienie z NBP dziewięciu banków komercyjnych (Powszechny Bank Kredytowy, Bank Śląski, Bank Gdański, Pomorski Bank Kredytowy, Wielkopolski Bank Kredytowy, Bank Zachodni, Bank Przemysłowo-Handlowy, Powszechny Bank Gospodarczy, Bank Depozytowo-Kredytowy), stanowi jeden z kluczowych elementów procesu przekształceń własnościowych w Polsce. W 1993 roku rząd dokonał prywatyzacji Wielkopolskiego Banku Kredytowego z siedzibą Poznaniu i Banku Śląskiego z siedzibą Katowicach. Prywatyzacja Banku Przemysłowo-Handlowego S.A. została rozpoczęta w czerwcu 1994 r. Kolejnym sprywatyzowanym bankiem komercyjnym był Bank Gdański S.A. (1995 r.). W 1997 roku dokonano sprzedaży 30% akcji Banku Handlowego S.A. oraz 70% akcji PBK S.A., przy czym łączne dochody z prywatyzacji obu banków wyniosły ok mln PLN. Na koniec września 1997 roku 31,6% akcji 82 banków komercyjnych należało do Skarbu Państwa, 3,2% do NBP, 39,8% akcji należało do osób zagranicznych, natomiast pozostałe 25,4% pozostawało w rękach podmiotów krajowych i akcjonariatu rozproszonego. Zgodnie z Kierunkami prywatyzacji w 1998 r., przewidywane jest rozpoczęcie prywatyzacji utworzonej w 1996 roku Grupy Bankowej PeKaO S.A. w drodze sprzedaży w ofercie publicznej. Rząd zamierza również rozpocząć proces prywatyzacji Banku Zachodniego S.A. Zgodnie z zamierzeniami, kontynuowane będą przekształcenia własnościowe Banku Przemysłowo- Handlowego S.A. oraz Polskiego Banku Rozwoju S.A. Inne plany rządu dotyczące zmian własnościowych w sektorze bankowym związane będą z przekształceniem Banku PKO BP w spółkę akcyjną, a następnie rozpoczęciem przygotowań do prywatyzacji wspomnianego banku. Przewiduje się także, iż w 1998 roku zainicjowane zostaną prace nad przygotowaniem procesu prywatyzacji Banku Gospodarki Żywnościowej. Bankiem, który prawdopodobnie pozostanie pod kontrolą państwa, będzie Bank Gospodarstwa Krajowego. Proces przekształceń strukturalnych i własnościowych prowadzony jest również w odniesieniu do mienia rolnego Skarbu Państwa. Zgodnie z Ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, proces ten realizowany jest przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) i jej terenowe oddziały, a nadzorowany przez Ministra Skarbu Państwa. 19

20 Przekazaniu do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa podlegają składniki mienia rolnego Skarbu Państwa znajdujące się:! w zarządzie państwowych jednostek organizacyjnych,! w użytkowaniu wieczystym lub faktycznym władaniu osób fizycznych, prawnych oraz innych jednostek organizacyjnych,! w Państwowym Funduszu Ziemi, Do Zasobu na własność Skarbu Państwa przejmowane są także nieruchomości rolne na podstawie decyzji administracyjnych lub z innych tytułów. Agencja może gospodarować mieniem przejętym do Zasobu poprzez:! sprzedaż w całości lub w części;! wniesienie całości lub części do spółki;! oddanie na określony czas administratorowi;! przekazanie w zarząd;! sprzedaż wszelkich nieruchomości wraz z gruntami ich dotychczasowym najemcom;! oddanie na czas określony do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym;! nieodpłatne przekazanie na własność gminie, Polskiej Akademii Nauk, szkole wyższej lub jednostce badawczo-rozwojowej, Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad. Do końca 1997 roku AWRSP przejęła 3,75 mln ha gruntów pochodzących z państwowych przedsiębiorstw gospodarstwa rolnego. Do Zasobu przekazano, włącznie z gruntami pochodzącymi z innych źródeł (w tym z Państwowego Funduszu Ziemi 0,59 mln ha), 4,57 mln ha gruntów. Większość powyższego mienia, przejętego do Zasobu, zostało rozdysponowane, głównie w formie dzierżawy i sprzedaży. Dominującą formą rozdysponowania gruntów była dzierżawa. Natomiast ruchome składniki majątku trwałego oraz środki obrotowe były najczęściej sprzedawane. Do końca 1997 roku sprzedano z Zasobu 581 tys. ha gruntów, zawierając przy tym ok. 75 tys. umów sprzedaży. Poprzez nieodpłatne przekazanie Lasom Państwowym, osobom prawnym, gminom, a także w formie wniesienia do spółek rozdysponowano 116 tys. ha. Całkowite zmniejszenie powierzchni gruntów, wchodzących w skład Zasobu, wyniosło 697 tys. ha, czyli ok. 15% przejętego areału. Zgodnie ze stanem na koniec 1997 roku w Zasobie pozostawało tys. ha gruntów, w tym tys. ha (ok. 3/4 tej ogólnej powierzchni) było zagospodarowane poprzez dzierżawę. W tym celu zostało zawartych 193,7 tys. umów dzierżawy, z których pod koniec 1997 roku obowiązywało 148,7 tys. Około 98% zawartych dotychczas umów sprzedaży i dzierżawy dotyczyło gruntów o powierzchni mniejszej niż 100 ha. Z powyższym procesem wiąże się fakt, iż dziesiątki tysięcy indywidualnych gospodarstw rolnych powiększyło swój obszar. Zgodnie z analizami ekonomicznymi zauważalna jest poprawa efektywności funkcjonowania dużych gospodarstw powstałych na mieniu nabytym lub wydzierżawionym z Zasobu, co wskazuje na pozytywny aspekt przekształceń własnościowych dokonywanych w rolnictwie. 20

21 W 1997 roku Ministerstwo Skarbu Państwa rozpoczęło prace nad koncepcją uwłaszczenia. Kontynuowane będą dotychczasowe cząstkowe formy uwłaszczenia poprzez nieodpłatne przekazywanie uprawnionym grupom społecznym do 15% akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw oraz poprzez preferencyjne warunki przekazywania przedsiębiorstw do odpłatnego korzystania na rzecz spółek osób fizycznych. Ponadto uwłaszczenie obejmie osoby, które na mocy obowiązujących ustaw nie miały dotychczas dostatecznego udziału w prywatyzacji. Ta forma uwłaszczenia polegać będzie na nieodpłatnym przekazywaniu uprawnionym obywatelom bonów uwłaszczeniowych oraz ewentualnym przekazywaniu na własność niektórych składników majątkowych obywatelom dotychczas je użytkującym. Projekt przewiduje utworzenie Uwłaszczeniowych Korporacji Inwestycyjnych w postaci spółek akcyjnych prowadzących działalność gospodarczą na zasadach rynkowych, do których wniesione zostaną akcje i udziały spółek, należące do Skarbu Państwa. Każda korporacja byłaby zobowiązana m.in. do wykonywania praw z akcji i udziałów spółek, zwiększania wartości majątku, a także prowadzenia procesu restrukturyzacji spółek, w których korporacja byłaby akcjonariuszem lub wspólnikiem. Obok wspomnianych korporacji, funkcjonować ma Narodowy Fundusz Uwłaszczeniowy, którym zarządzać będzie Towarzystwo Narodowego Funduszu Uwłaszczeniowego. Do funduszu wnoszone będą środki finansowe, uzyskane ze sprzedaży lub umorzenia akcji Skarbu Państwa w korporacjach. Towarzystwo emitować będzie bony inwestycyjne, które w okresie realizacji powszechnego uwłaszczenia mają być nieodpłatnie zbywane uprawnionym obywatelom. Obecnie projekt ustawy znajduje się w końcowej fazie konsultacji wewnątrzresortowych. Kontynuowane były również prace nad modyfikacją projektu Ustawy o reprywatyzacji i rekompensatach, które mają doprowadzić do stworzenia uproszczonych procedur w zakresie: przyznawania prawa do rekompensaty, emisji bonów rekompensacyjnych oraz sposobu oszacowania zgłoszonych roszczeń. Przewiduje się, że projekt Ustawy zostanie przekazany do rozpatrzenia przez Radę Ministrów w pierwszej połowie 1998 roku. Ustawa będzie kontynuacją projektu przygotowanego przez Radę Konsultacyjną w byłym Ministerstwie Przekształceń Własnościowych. Projekt Ustawy został opracowany na postawie uzgodnień przedstawicieli rządu z osobami reprezentującymi środowisko właścicieli mienia przejętego przez państwo, a następnie, w grudniu 1993 roku, przedłożony pod obrady Sejmu jako projekt poselski. Celem Ustawy o reprywatyzacji i rekompensatach jest uporządkowanie stosunków własnościowych w odniesieniu do mienia przejętego przez państwo, zrekompensowanie strat poniesionych przez właścicieli mienia znacjonalizowanego z naruszeniem prawa w latach oraz zaspokojenie roszczeń wynikających z prawa do uzyskania rekompensaty za mienie pozostawione przez właścicieli, na skutek przesiedlenia, na obszarach znajdujących się obecnie poza granicami Polski. Zgodnie z projektem Ustawy reprywatyzacyjnej przewiduje się trzy formy zrekompensowania strat i zaspokojenia roszczeń: 21