Analiza uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim

Transkrypt

1 Analiza uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim Warszawa, grudzień 2012 r.

2 Dokument opracowany w ramach projektu BUSINESS TO NATURE InterregionalApproach to SMEs and Entrepreneurship in Natural Areas, współfinansowanego z Programu INTERREG IVC. Zamawiający: Warmińsko - Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie Plac Gen. Józefa Bema Olsztyn tel.: wmarr@wmarr.olsztyn.pl Wykonawca: ResPublic sp. z o.o. ul. Trębacka Warszawa tel.: mail: biuro@respublic.pl Osoby, które uczestniczyły w opracowaniu dokumentu: Jerzy Lechnio Jacek Dębczyński Agnieszka Esz Arkadiusz Bienasz Michał Kazem-Bek Michał Krawczyk Grzegorz Romańczuk Anna Stężycka Olga Czeranowska Justyna Tur Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Instytucja Zarządzająca nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji. 2

3 Spis treści Streszczenie opracowania Wprowadzenie Cel, metody i zakres opracowania Uwarunkowania formalne i zakres możliwej działalności gospodarczej w zasięgu i otoczeniu obszarów chronionych Natura Aspekty prawne tworzenia i zarządzania obszarami Natura Możliwy zakres gospodarowania w zasięgu i otoczeniu obszarów Natura 2000 w ujęciu prawa UE i ustawodawstwa polskiego Warunki przyrodnicze i sieć obszarów Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim Wybrane aspekty demograficzne i społeczno-gospodarcze województwa Aspekty społeczno-gospodarcze i demograficzne Wybrane aspekty funkcjonowania rolnictwa Turystyka jako strategiczny kierunek rozwoju regionu Uwarunkowania gospodarowania na obszarach Natura 2000 i w ich otoczeniu w świetle analizy programów operacyjnych i regionalnych Programy Operacyjne Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program rozwoju obszarów wiejskich - program rolnośrodowiskowy i wspieranie pozarolniczych form działalności Europejski Fundusz Społeczny Regionalny Program Operacyjny województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badania ankietowego Wprowadzenie Informacja o gminach biorących udział w badaniu Wyniki badania przeprowadzonego wśród gmin Informacja o przedsiębiorcach biorących udział w badaniu Wyniki badania przeprowadzonego wśród przedsiębiorców Porównanie opinii samorządowców i przedsiębiorców Podsumowanie i wnioski Analiza SWOT

4 9. Wnioski i rekomendacje odnośnie działań służących rozwijaniu przedsiębiorczości na obszarach Natura Rozwiązania formalno-prawne Kierunki i branże Potencjalne instrumenty finansowania Raporty, opracowania i źródła danych uwzględnione w opracowaniu Załączniki Załącznik 1. Ankiety Załącznik 2. Wybrane akty prawne i powiązane z nimi przepisy określające zasady ochrony i gospodarowania na obszarach Natura Spis tabel Spis wykresów Spis rysunków

5 Streszczenie opracowania Głównym celem niniejszego opracowania była ocena uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim. W opracowaniu prezentowane są wyniki badań własnych, jak i wnioski syntetyczne wynikające z przeglądu materiałów zastanych, które mogą stanowić zbiór wytycznych istotnych z punktu widzenia uwarunkowań i metod podnoszących efektywność działań prorozwojowych w zasięgu i otoczeniu obszarów Natura Kolejne kroki prowadzące do sformułowania ocen, rekomendacji i wniosków obejmowały trzy grupy głównych zadań, które dotyczyły: diagnozy sytuacji odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych Natura 2000 i w ich otoczeniu w województwie warmińsko-mazurskim, analizy SWOT uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem sektora turystyki, sformułowania wniosków i rekomendacji odnośnie działań służących poprawie warunków rozwoju przedsiębiorczości na obszarach Natura 2000 z podziałem na obszary kluczowe. W opracowaniu uwzględniono materiały studialne i analityczne oraz dane statystyczne obrazujące sytuację w regionie. Podstawowe znaczenie dla opracowania wniosków odnośnie uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim miało wykonane przez Wykonawcę badanie ankietowe CAWI, które prowadzono na grupie 53 przedstawicieli firm oraz 25 samorządowców. Analiza uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej wykonana została w podziale na takie zagadnienia, jak: sytuacja formalno-prawna i organizacyjna, inwestycje, gospodarka i infrastruktura, kapitał ludzki, rolnictwo, turystyka i zasoby naturalne. Sformułowanie wniosków i rekomendacji odnośnie działań służących poprawie warunków rozwoju przedsiębiorczości na obszarach Natura 2000 zostało skoncentrowane na następujących grupach: rozwiązaniach formalno-prawnych, kierunkach i branżach, potencjalnych instrumentach finansowych. Zważywszy na status terenów Natura 2000, w tym uwarunkowania prawne odnośnie wymagań w zakresie zachowania ich stanu, zarządzania i możliwego sposobu zagospodarowania, opisane wyżej analizy rozpatrywane były w pierwszej kolejności z perspektywy obowiązujących przepisów UE i krajowych oraz ustaleń prawa lokalnego (o ile takie istniały). Czynniki te mają bowiem charakter obligatoryjny, a jako tego typu uwarunkowania nie mogły być pominięte. W dalszej kolejności została przeprowadzona analiza podstawowych dokumentów źródłowych, których zakres tematyczny odpowiadał niniejszemu opracowaniu. Stąd kolejno są omówione wybrane zagadnienia demograficzne, społeczne i gospodarcze, które traktowano jako dane bazowe 5

6 dla analiz w zakresie uwarunkowań działalności gospodarczej w regionie, mających lub mogących mieć wpływ na stan obecny i perspektywy rozwojowe regionu charakteryzującego się ponadprzeciętnym udziałem powierzchni obszarów Natura Wymagało to sporządzenia odpowiednich zestawień i analiz, które są prezentowane w dalszej części raportu w formie tabel, wykresów i map, zarówno sporządzonych przez Wykonawcę, jak i zaczerpniętych z analizy materiałów zastanych. Zagadnienia te były następnie rozpatrywane w kategoriach atutów i szans rozwojowych, a także uwarunkowań formalno-prawnych, przestrzennych, społecznych i gospodarczych. Wymienione powyżej materiały uzupełnione zostały wynikami opracowań i danymi pochodzącymi z analizy innych danych zastanych, które są wymienione w załączonym do opracowania zestawieniu wykorzystanych źródeł. Opracowanie podzielono na dziewięć kolejnych rozdziałów o charakterze merytorycznym.pozostałe rozdziały zawierają wykaz uwzględnionych materiałów źródłowych oraz informacjeo faktograficznej zawartości raportu. Rozdział 2 i 3 zawierają opis podstawowych założeń i uwarunkowań badania oraz jego strony metodycznej. W kolejnym z rozdziałów omówione są aspekty prawne (prawo UE, krajowe i lokalne) dotyczące zasad tworzenia i zarządzania obszarami Natura 2000, które pozwalają na wyłonienie uwarunkowań o charakterze zewnętrznym. Rozdział 4, 5 i 6 koncentrują się kolejno na zarysowaniu bądź bardziej pogłębionym omówieniu kwestii odnoszących się do: walorów przyrodniczych regionu i zasięgu ochrony w ramach sieci Natura 2000, wybranych aspektów demograficznych i społeczno-gospodarczych, uwarunkowań gospodarowania w świetle dedykowanych regionowi programów operacyjnych i regionalnych. Rozdział 7 zawiera omówienie wyników badań przeprowadzonych na grupie samorządowców i przedsiębiorców z obszarów Natura Były one przede wszystkim ukierunkowane na diagnozę uwarunkowań, które należą zarówno do grupy ograniczeń, jak i potencjalnych bądź realnych stymulantów działalności gospodarczej w obszarach Natura 2000 i ich otoczeniu. Kolejny rozdział poświęcony jest ocenie sytuacji oraz sformułowaniu wniosków w zakresie mocnych i słabych stron oraz szans rozwojowych i ich zagrożeń. Ostatni z rozdziałów, na który składają się wnioski i rekomendacje stanowi podsumowanie całości opracowania. W części tej Wykonawca dokonuje zestawienia uwarunkowań istotnych w jego opinii dla rozwoju gospodarczego obszarów w zasięgu i otoczeniu sieci Natura W celu zapewniania ich większej czytelności i aplikacyjności rozdzielono je w odniesieniu do uwarunkowań w obrębie trzech osi tematycznych: aspektów formalno-prawnych, kierunków i branż, którym działania mogą być kierowane, a także możliwych źródeł finansowania. 6

7 1. Wprowadzenie Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje sięw skali kraju wysokim poziomem naturalności. Fakt ten bezsprzecznie zdecydował o możliwej skali ochrony zasobów przyrody. Jednocześnie, szczególnie w przypadku ochrony, jest to czynnik o znaczeniu podstawowym dla prowadzonej działalności gospodarczej, jak i planowanych kierunków rozwoju. Z punktu widzenia możliwych kierunków gospodarowania skutkuje to określonymi konsekwencjami, odpowiednio do uwarunkowań wynikających z obowiązujących przepisów prawa w zakresie ochrony przyrody oraz zasad rozwoju gospodarczego podporządkowanego idei zrównoważonego rozwoju. Niezależnie od powyższego istotne znaczenie odgrywa także specyfika regionu, w tym charakter lokalnych uwarunkowań demograficznych i społeczno-gospodarczych oraz kulturowych, które warunkują wykorzystanie istniejącego potencjału przyrodniczego. Zważywszy na wymagania stawiane przed niniejszym opracowaniem, uwaga Wykonawcy skoncentrowała się na kilku zasadniczych zagadnieniach: 1) Diagnozie sytuacji dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim na podstawie dotychczas wykonanych badań i opracowań. 2) Analizie i ocenie warunków rozwoju przedsiębiorczości, ze szczególnym uwzględnieniem sektora turystyki, w tym szczególnie na obszarach chronionych Natura 2000 w województwie warmińskomazurskim. 3) Sformułowaniu wniosków i rekomendacji odnośnie działań służących rozwijaniu przedsiębiorczości na obszarach Natura 2000 i w ich otoczeniu z uwzględnieniem następujących kwestii: rozwiązań formalno-prawnych, kierunków i branż, potencjalnych instrumentów finansowania. W związku z powyższym Wykonawca podjął próbę rozważenia takich aspektów, jak: obowiązujące prawodawstwo UE i krajowe określające zasady powoływania, ochrony i gospodarowania na obszarach Natura 2000, założenia, wytyczne i ustalenia wynikające z opracowań o charakterze studialnym, które dotyczą warunków gospodarowania w województwie warmińsko-mazurskim w zasięgu sieci Natura 2000, ocena uwarunkowań gospodarowania w świetle danych empirycznych pochodzących z bazy BDL, opracowań i studiów dotyczących województwa warmińsko-mazurskiego, a także uzyskanych w wyniku badania przedsiębiorców i samorządowców z terenów objętych ochroną Natura Wymienione wyżej materiały i przeprowadzone analizy były podstawą diagnozy sytuacji odnośnie warunków gospodarowania w zasięgu obszarów Natura 2000 i ich otoczeniu, w tym możliwych rozwiązań podnoszących efektywność działań prorozwojowych. Zarysowane wyżej zagadnienia prezentowane są w kolejnych rozdziałach niniejszego raportu. 7

8 2. Cel, metody i zakres opracowania Podstawowym celem opracowania była charakterystyka uwarunkowań, które określają warunki gospodarowania na obszarach Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim. Zasadniczy zakres analiz objął następujące aspekty: 1) W zakresie diagnozy sytuacji dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych Natura 2000 i w ich otoczeniu w województwie warmińsko-mazurskim uwzględniono: studia i opracowania szczebla krajowego i regionalnego dotyczące Polski Wschodniej i regionu warmińsko-mazurskiego (m.in. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Skarbu Państwa, Ministerstwo Sportu i Turystyki, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej), regionalne i lokalne plany zagospodarowania przestrzennego, regionalne i lokalne strategie i programy rozwoju, studia kierunków i uwarunkowań rozwoju regionalnego, analizy w dziedzinie warunków prowadzenia działalności gospodarczej, ze szczególnym ukierunkowaniem na wyłonienie zagadnień dotyczących warunków gospodarowania na obszarach Natura 2000, dane statystyczne GUS, inne opracowania o charakterze naukowym, które tematycznie i obszarowo były powiązane z wyżej wymienionym zakresem. W opracowaniu zostały również uwzględnione informacje uzyskane przez RDOŚ w Olsztynie. Pełen zestaw wykorzystanych danych i ich źródeł obejmuje zamieszczony w końcowej części raportu spis źródeł. Podstawowe znaczenie dla opracowania wniosków odnośnie uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych Natura 2000 w województwie warmińskomazurskim miało wykonane przez Wykonawcę badanie ankietowe CAWI (ang. Computer-Assisted Web Interview) prowadzone na grupie 53 przedstawicieli firm oraz 25 samorządowców. Podstawowy zakres pytań pozwalał na: uwzględnienie specyfiki regionu (w tym dotyczącej jego obecnej i perspektywicznej specjalizacji), wyłonienie obszarów problemowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej w województwie warmińsko-mazurskim, wskazanie rekomendacji o charakterze prorozwojowym w dziedzinach stanowiących szczególne zainteresowanie Zamawiającego, wskazanie dziedzin i działań kluczowych z punktu widzenia możliwej działalności na terenach chronionych Natura 2000, identyfikację aspektów istotnych dla prawidłowego przeprowadzenia analizy SWOT, 8

9 wskazanie optymalnych rozwiązań w sferze organizacji zaplecza i działalności gospodarczej na terenach ochrony Natura Selekcja przedsiębiorstw i samorządowców do badania była uwarunkowana przez wyniki uzyskane na etapie badania DeskResearch. Uwzględniała również wskazania Zamawiającego. Badania ankietowe wykonano z wykorzystaniem platformy internetowej Cyfrowy Manager, zarządzanej przez firmę Respublic Sp. z o.o. 2) Analiza SWOT dotycząca uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem sektora turystyki na obszarach chronionych Natura 2000 uwzględniała standardowy zakres zagadnień, które określały słabe i mocne strony oraz szanse i zagrożenia w zakresie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Analiza dokonana została w podziale na następujące obszary: sytuacja formalno-prawna i organizacyjna, inwestycje, gospodarka i infrastruktura, kapitał ludzki, rolnictwo, turystyka i zasoby naturalne. W pierwszej kolejności zostały wyciągnięte wnioski w zakresie wykorzystania szans i mocnych stron poszczególnych elementów służących rozwojowi przedsiębiorczości w perspektywie krótkoi długoterminowej oraz możliwości niwelowania barier wynikających z istniejących zagrożeń oraz słabych stron. Uwzględniając podział na wyżej proponowane dziedziny możliwe było także sformułowanie węższych zakresowo, bardziej jednoznacznych wniosków, zarówno w odniesieniu do uwarunkowań opisywanego stanu, jak i możliwych rozwiązań. 3) Sformułowanie wniosków i rekomendacji odnośnie działań służących poprawie warunków rozwoju przedsiębiorczości na obszarach Natura 2000 zostało skoncentrowane na następujących obszarach: rozwiązaniach formalno-prawnych, kierunkach i branżach, potencjalnych instrumentach finansowych. Punktem wyjścia do osiągnięcia zakładanych celów badania była analiza podstawowych dokumentów źródłowych obejmujących m.in. obowiązujące europejskie, krajowe i regionalne dokumenty strategiczne i planistyczne oraz najważniejsze opracowania o charakterze analitycznym, których zakres tematyczny odpowiadał zakresowi niniejszego opracowania. Należy zaznaczyć, że możliwe do sformułowania wnioski i rekomendacje limitowane były danymi jakimi dysponował Wykonawca, aczkolwiek starano się aby miały one charakter wskazań o ukierunkowaniu geograficznym, dziedzinowym i sektorowym. Zasadnicze opracowanie zostało ponadto uzupełnione o analizą stanu ochrony terenów przyrodniczo cennych w ramach ESE Natura W opracowaniu prezentowane są również wybrane zagadnienia demograficzne, społeczne i gospodarcze, które traktowano jako dane bazowe dla analiz w zakresie uwarunkowań działalności gospodarczej w regionie, mających lub mogących mieć wpływ na stan obecny i perspektywy rozwojowe regionu. Wymagało to sporządzenia odpowiednich zestawień i analiz, które są prezentowane w dalszej części raportu w formie tabel, wykresów i map, zarówno sporządzonych przez Wykonawcę, jak i zaczerpniętych z analizy materiałów zastanych. Zagadnienia te były 9

10 rozpatrywane zarówno w kategoriach atutów i szans rozwojowych, jak i uwarunkowań przestrzennych i gospodarczych. Wspomniane materiały uzupełniały wyniki opracowań i dane pochodzące z analizy innych materiałów zastanych, które są wymienione w załączonym zestawieniu wykorzystanych źródeł. Zważywszy na status terenów Natura 2000, w tym uwarunkowania prawne odnośnie wymagań w zakresie zachowania ich stanu, zarządzania i możliwego sposobu zagospodarowania, opisane wyżej analizy rozpatrywane były w pierwszej kolejności z perspektywy obowiązujących przepisów UE i krajowych oraz ustaleń prawa lokalnego, o ile takie istniały. Czynniki te mają bowiem charakter obligatoryjny, a jako tego typu uwarunkowania nie mogły być pominięte w dyskusji zagadnień prezentowanych w niniejszym opracowaniu. Ochrona siedlisk i gatunków na tych terenach nie zależy oczywiście wyłącznie od typowych działań ochronnych, choć mają one znaczenie podstawowe, ale również w bardzo dużym stopniu jest efektem odpowiedniego, gwarantującego zachowanie występujących gatunków i siedlisk sposobu gospodarowania na tych obszarach. Charakter zasobów przyrodniczych, ich bioróżnorodność gatunkowa i siedliskowa oraz zróżnicowanie krajobrazowe jest efektem koegzystencji człowieka z przyrodą. Dlatego też kluczowe jest uwzględnianie w gospodarce rolnej i leśnej oraz rybackiej i łowieckiej potrzeb ochrony walorów przyrodniczych, poprzez zagwarantowanie technik i metod uprawy i hodowli, które zapobiegają nadmiernej eksploatacji zasobów. Jednocześnie, jak wynika z zapisów prawa, teoretycznie i praktycznie możliwe jest prowadzenie każdej innej formy przedsiębiorczości byleby nie prowadziła ona do negatywnych skutków dla zachowania w dobrym stanie populacji i siedlisk w dłuższej perspektywie czasowej. Wziąwszy pod uwagę fakt, że działalność ludzka jest sferą warunkowaną przez szeroko rozumiane czynniki natury demograficznej, społecznej, gospodarczej i politycznej, należy czynniki te traktować na równi z aktami normatywnymi. Tak rozumiany zespół zwrotnych i powiązanych uwarunkowań działalności gospodarczej w jednoznaczny sposób uzasadnia sposób i zakres analiz. 10

11 3. Uwarunkowania formalne i zakres możliwej działalności gospodarczej w zasięgu i otoczeniu obszarów chronionych Natura Aspekty prawne tworzenia i zarządzania obszarami Natura 2000 Sieć obszarów Natura 2000 to spójna funkcjonalnie europejska sieć ekologiczna, tworzona w celu zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ważnych dla Wspólnoty Europejskiej. Obowiązek podjęcia takich działań wynika z postanowień Konwencji o różnorodności biologicznej i aktów UE w postaci Dyrektyw 79/409/EWG oraz 92/43/EWG. Z założenia jest programem pozwalającym na zachowanie bioróżnorodności gatunkowej na wybranych terenach oraz narzędziem realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Podstawowym celem powołania sieci Natura 2000 było stworzenie warunków do zachowania cennych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt, które odgrywają znaczącą rolę dla zachowania bogactwa przyrodniczego Europy, a zatem również ich ochrona w sytuacji kiedy są zagrożone wyginięciem. Wspomniany cel jest realizowany poprzez wyznaczenie i objęcie ochroną obszarów, na których te siedliska i gatunki występują. Stąd też państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia spójności sieci Natura System ochrony musi więc obejmować obszary cenne, a jednocześnie tworzyć przestrzennie powiązaną sieć, która zapewnia migrację i sukcesję gatunków oraz wymianę puli genetycznej. Ze względu na fakt, że wspomniane obszary i gatunki niejednokrotnie występują w strefach intensywnie wykorzystywanych przez człowieka, sposób ich użytkowania musi godzić cele przyrodnicze i zapewniać jednocześnie możliwość rozwoju społeczno-gospodarczego. Takie podejście do problemu ochrony zasobów przyrody ugruntowuje więc w sposób praktyczny jedną z głównych zasad Unii Europejskiej,za jaką można uznać zrównoważony rozwój. Jednocześnie opisane warunki sprawiają, że zasady zarządzania i gospodarowania takimi obszarami podlegają zarówno regułom o charakterze uwarunkowań zewnętrznych, niezależnych od czynników występujących w regionie, jaki i wewnętrznym, odpowiadającym tak czynnikom formalno-prawnym, jaki i demograficznym, społecznym i gospodarczym. Podstawą prawną stanowiącą wykładnię do tworzenia sieci Natura 2000 są dwie dyrektywy UE: 1) DYREKTYWA RADY z dnia 2 kwietnia 1979 r. (Dyrektywa Ptasia) w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG). Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Obejmuje ona ochronę, gospodarowanie oraz kontrolę tych gatunków i ustanawia reguły ich eksploatacji. 2) DYREKTYWA RADY z dnia 21 maja 1992 r. (Dyrektywa Siedliskowa) w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (92/43/EWG). Dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Zasady w zakresie zarządzania i odpowiedzialności w odniesieniu do sieci Natura 2000 określone są z kolei w takich aktach prawa europejskiego, jak: 1) DYREKTYWA RADY z dnia 27 października 1997 r. dostosowująca do postępu naukowo - technicznego dyrektywę 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (97/62/WE). 2) DYREKTYWA RADY z dnia 27 czerwca 1985 r. (Dyrektywa EIA) w sprawie oceny wpływu pewnych projektów prywatnych i publicznych na stan środowiska (85/337/EWG). Dyrektywa (znana 11

12 również jako Dyrektywa EIA Ocena Wpływu na Środowisko) określa kategorie projektów, które będą podlegać EIA, stosowane procedury oraz treść oceny. 3) DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 27 czerwca 2001 r. (Dyrektywa SEA) w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko 2001/42/WE. Celem dyrektywy jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do uwzględniania aspektów środowiskowych w przygotowaniu i przyjmowaniu planów i programów w celu wspierania stałego rozwoju, poprzez zapewnienie, że zgodnie z niniejszą dyrektywą dokonywana jest ocena wpływu na środowisko niektórych planów i programów, które potencjalnie mogą powodować znaczący wpływ na środowisko. 4) DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku (2002/49/WE). Dyrektywa ma na celu zdefiniowanie wspólnego podejścia do unikania, zapobiegania lub zmniejszania szkodliwych skutków narażenia na działanie hałasu, w tym jego dokuczliwości, w oparciu o ustalone priorytety. 5) DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO i RADY z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu 2004/35/WE. Celem dyrektywy jest ustalenie ram odpowiedzialności za środowisko w oparciu o zasadę "zanieczyszczający płaci" w celu zapobiegania i zaradzenia szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. Wspomniane dyrektywy zostały implementowane do polskiego prawa w momencie akcesji Polski do Unii Europejskiej. W pierwszej kolejności dokonało się to za pośrednictwem znowelizowanej ustawy o ochronie przyrody (z dnia 16 kwietnia 2004 r., DZ.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.), która określiła: 1) Art. 6 - obszary Natura 2000 uznane zostały jako forma ochrony przyrody w Polsce. 2) Art sieć obszarów Natura 2000 tworzą trzy kategorie obszarów: OSO, SOO, OZW. 3) Art opracowanie listy OZW w konsultacji z radami gmin, wysianie do KE po uzyskaniu zgody Rady Ministrów. 4) Art. 27a - wyznaczenie OSO i SOO w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska. 5) Art. 27a i 32 - sprawujący nadzór nad obszarami: regionalny dyrektor ochrony środowiska, dyrektor urzędu morskiego, dyrektor parku narodowego. 6) Art sporządzanie planów zadań ochronnych i planów zadań ochronnych dla obszarów Natura ) Art zabezpieczenie właściwego stanu ochrony obszarów Natura 2000, ocena planów i przedsięwzięć realizowanych na ich terenie mogących negatywnie oddziaływać na cele ich ochrony. 8) Art przepisy karne,ale również odpowiednich przepisy wykonawcze, wśród których do najważniejszych należy zaliczyć takie akty prawne, jak: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U ). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia, jako obszary Natura 2000 (Dz.U ). 12

13 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 w sprawie szczegółowych sposobów i form składania informacji o kompensacji przyrodniczej (Dz.U ). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U ). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz.U ). Na podstawie art. 32 ustawy o ochronie przyrody kluczowymiorganami, które sprawują zarząd nad siecią Natura 2000 są Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska oraz regionalni dyrektorzy ochrony środowiska. Istotną rolę odgrywają także dyrektorzy parków narodowych, dyrektorzy urzędów morskich oraz nadleśniczy, którzy zarządzają obszarami lasów państwowych. Do kompetencji Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska należy nadzór nad funkcjonowaniem obszarów Natura 2000, w tym prowadzenie ewidencji danych niezbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony. GDOŚ wydaje ponadto zalecenia i wytyczne w zakresie ochrony i funkcjonowania obszarów Natura 2000, określa zakres i żąda informacji dotyczących ochrony i funkcjonowania obszarów Natura 2000, a także kontroluje realizację ustaleń planów zadań ochronnych i planów ochrony dla obszarów Natura Regionalny dyrektor ochrony środowiska koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 na terenie swojego działania, a także dla większości obszarów jest organem sprawującym nadzór. Sprawującymi nadzór nad poszczególnymi obszarami są także dyrektorzy parków narodowych (dotyczy to tych obszarów, które obejmują w całości lub w części teren parku narodowego) oraz dyrektorzy urzędów morskich (dotyczy to tych obszarów Natura 2000 lub ich części, które znajdują się na obszarach morskich). W przypadku terenów leśnych objętych Naturą 2000 nadzór i koordynacja działań ochronnych i kontrolnych leży w gestii Lasów Państwowych. Duże znaczenie dla przyszłego stanu chronionych na obszarach Natura 2000 siedlisk przyrodniczych i gatunków ma też działalność instytucji zarządzających takimi zasobami środowiska jak wody (regionalne zarządy gospodarki wodnej, wojewódzkie zarządy melioracji wodnych i urządzeń wodnych) i lasy (regionalne dyrekcje lasów państwowych). Od tego, jak w planach dotyczących zarządzania tymi zasobami przygotowywanych przez te instytucje (plany gospodarowania wodami w dorzeczach, plany urządzania lasów) zostaną uwzględnione uwarunkowania wynikające z potrzeby ochrony walorów przyrodniczych obszarów Natura 2000 oraz od sposobu ich realizacji, zależeć będzie szansa na ochronę tych walorów. Sieć Natura 2000 tworzą trzy typy obszarów (art. 27 i 27a): obszary specjalnej ochrony ptaków (OSOP), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOOS), obszary o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW). W zależności od potrzeb sieć Natura 2000 obejmuje obszary i obiekty objęte wcześniej innymi formami ochrony przyrody. Ze względu na cele i formy ochrony podstawą wyznaczania obszarów Natura 2000 są kryteria naukowe. W Polsce zarządzanie obszarami Natura 2000 przez jednostkę sprawującą nad nim nadzór odbywa się przede wszystkim za pomocą takich narzędzi, jak plany zadań ochronnych i plany ochrony (art ). W myśl Dyrektywy Ptasiej oraz Dyrektywy Siedliskowej każdy kraj członkowski Unii Europejskiej ma obowiązek zapewnić siedliskom przyrodniczym i gatunkom roślin i zwierząt, o których mowa w tych 13

14 dyrektywach, warunki sprzyjające ochronie lub zadbać o odtworzenie ich dobrego (właściwego) stanu. W przypadku obszarów obejmujących chronione siedliska oznacza to, że co najmniej musi być zachowany: naturalny, pierwotny zasięg siedlisk, charakterystyczna struktura i funkcje siedlisk, właściwy stan ochrony typowych dla danego obszaru gatunków. W przypadku ochrony gatunkowej jej właściwy stan oznacza zachowanie: liczebności populacji, która gwarantuje utrzymanie się danego gatunku w biocenozie, naturalnego, wyjściowego zasięgu gatunku, w tym optymalnej powierzchni siedliska, gwarantującej spełnienie pierwszego z wymienionych wymogów. Niezależnie od generalnych przesłanek ustanawiania sieci Natura 2000, każde państwo członkowskie opracowuje we własnym zakresie zasady ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków na tych obszarach, zależnie od ich charakteru i występujących indywidualnie warunków ekosystemowych. Forma ochrony jaką jest sieć obszarów Natura 2000, równolegle do realizacji celów przyrodniczych, ma jednocześnie na celu zapewnienie warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego z pełnym egzekwowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Osiągnięcie tak sformułowanych celów jest realizowane za pośrednictwem planów zadań ochronnych i planów ochrony. Plan zadań ochronnych (PZO) sporządza sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 na okres 10 lat. Zatwierdzany jest on w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Sporządzenie planu zadań ochronnych jest obowiązkowe, chyba że zakres PZO wymagany dla obszaru Natura 2000 został uwzględniony w planie ochrony rezerwatu przyrody, parku narodowego lub parku krajobrazowego pokrywającego się terenowo z danym obszarem Natura Szczegółowy sposób przygotowania projektu planu zadań ochronnych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 186). Opracowanie projektu planu zadań ochronnych obejmuje zidentyfikowanie zagrożeń dla przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 i wskazanie działań pilnych, które powinny być wykonane w najbliższym okresie, wraz ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarów, na których wymagają one wdrażania. PZO zawiera m.in. takie elementy, jak: opis granic i mapę obszaru, założenia monitoringu, wskazania i zalecenia zmian do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, wskazania do planów zagospodarowania przestrzennego wszystkich szczebli. Ustalenia te dotyczą eliminacji lub ograniczenia zagrożeń dla przedmiotów ochrony w obszarze Natura W dokumencie tym musi być ponadto określony, o ile jest taka potrzeba, zakres dalszych badań i wskazanie terminu sporządzenia planu ochrony dla części lub całości obszaru. Na etapie sporządzania PZO nie jest natomiast wymagane przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji terenowej, a zapisy planu formułowane są głównie na podstawie dostępnych danych archiwalnych, zaś badania ograniczone do niezbędnego uzupełnienia inwentaryzacji. 14

15 Szczegółowe zakres działań ochronnych wynikających z planu zadań ochronnych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska ( 3 p. 5-7 rozporządzenia, Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 186). Obejmuje ono: 1) Ocenę stanu ochrony przedmiotów ochrony, dokonywaną na podstawie dostępnych informacji i niezbędnych prac terenowych uzupełniających inwentaryzację, charakterystyki jakościowe lub rozpoznanie uwarunkowań funkcjonowania przedmiotów ochrony, polegającą na łącznej ocenie stanu ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków: w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych: ustaleniu parametru powierzchni i rozmieszczenia siedliska przyrodniczego w obszarze, z uwzględnieniem jego fragmentacji, trendu zachodzących zmian oraz fragmentacji poszczególnych wydzieleń siedliska przyrodniczego, ustaleniu parametru struktury poszczególnych wydzieleń siedliska przyrodniczego, z uwzględnieniem stanu ochrony jego typowych gatunków oraz procesów ekologicznych zachodzących w tym wydzieleniu, w porównaniu ze strukturą i procesami typowymi dla właściwego stanu ochrony siedliska, ocenie parametru szans zachowania siedliska przyrodniczego w przyszłości. w odniesieniu do gatunków: ustaleniu parametru stanu populacji, z uwzględnieniem liczebności i rozmieszczenia gatunku w obszarze oraz trendu zachodzących zmian tej liczebności, oszacowaniu, a także uwzględnieniu cech populacji gatunku, właściwych dla danej populacji gatunku, ustaleniu parametru siedliska gatunku, z uwzględnieniem wielkości i jakości poszczególnych wydzieleń siedliska gatunku w porównaniu z cechami siedliska gatunku typowymi dla właściwego stanu ochrony, ocenę parametru szans zachowania gatunku w przyszłości. 2) Ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń dla utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu przedmiotów ochrony, z uwzględnieniem oceny, o której mowa w pkt. 3 oraz oceny prawdopodobnych kierunków zmian uwarunkowań przyrodniczych, społecznych, gospodarczych i ich możliwego wpływu na parametry. 3) Ustalenie celów działań ochronnych do osiągnięcia w okresie, na jaki jest sporządzany plan zadań ochronnych, umożliwiające monitoring i weryfikację ich osiągnięcia, z uwzględnieniem: konieczności utrzymania właściwego stanu ochrony, likwidacji, ograniczenia istniejących lub potencjalnych zagrożeń dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im - jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze został oceniony jako właściwy, potrzeby osiągnięcia właściwego stanu ochrony, konieczności likwidacji, ograniczenia istniejących lub potencjalnych zagrożeń odpowiedzialnych za niewłaściwy stan ochrony przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im - jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze został oceniony jako niezadowalający lub zły, konieczności uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiocie ochrony i konieczności likwidacji, ograniczenia zagrożeń dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im - jeżeli stan ochrony przedmiotu ochrony nie jest możliwy do oceny. 4) Ustalenie działań ochronnych wynikających z ustalonych celów działań ochronnych, w tym wskazanie: działań ochronnych zapewniających monitoring osiągnięcia celów działań ochronnych, a zwłaszcza monitoring przyjętych parametrów stanu ochrony przedmiotów ochrony, 15

16 zakresu prac przewidzianych do realizacji, terenu lub miejsca realizacji, terminu oraz częstotliwości realizacji, podmiotu odpowiedzialnego za wykonanie i monitoring, szacowanych kosztów realizacji działań, technicznych uwarunkowań realizacji działań, podmiotów, których współdziałanie przy realizacji działań ochronnych jest niezbędne. 5) Ustalenie, w oparciu o analizę obowiązujących studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, wskazań do zmiany tych studiów lub planów, których realizacja naruszy lub stworzy ryzyko naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 33 ustawy. 6) Wskazanie terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub całości obszaru (art. 28 ust. 10 pkt. 6 ustawy o ochronie przyrody). Co istotne, plan zadań ochronnych ustanowiony w formie zarządzenia traci moc w przypadku ustanowienia planu ochrony dla obszaru Natura Szczegółowe zasady odnośnie trybu i zakresu sporządzania planu ochrony określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r. Nr 64, poz. 401). Dla obszaru Natura 2000 lub jego części ustanawiany jest w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska na okres 20 lat. Jego zadaniem jest identyfikacja zagrożeń dla przedmiotów ochrony w obszarze Natura 2000 oraz ustalenie działań ochronnych. Dlatego też musi również zawierać m. in. określenie warunków zachowania integralności oraz spójności sieci obszarów Natura Ważnym aspektem planu jest odniesienie jego ustaleń do różnych form działalności, np. rozwoju infrastruktury czy działalności gospodarczej oraz zapisanie wskazań co do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz planach zagospodarowania przestrzennego i strategiach wszystkich szczebli. Plan określa także działania ochronne dotyczące m.in. ochrony czynnej, utrzymania korytarzy ekologicznych łączących obszary Natura 2000, kierunków kształtowania przestrzeni produkcyjnej, rolnej, leśnej czy rybackiej oraz wskazuje podmioty odpowiedzialne za ich realizację. W zależności od potrzeb w dokumencie tym mogą znaleźć się też wskazania dotyczące lokalizacji zabudowy oraz infrastruktury technicznej, komunikacyjnej i turystycznej. Istotne jest także określenie wskaźników właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków, będących przedmiotem ochrony, ponieważ do tych wskaźników będzie odnoszony monitoring oraz realizacja ochrony, w tym ocena negatywnych skutków gospodarowania. Plan ochrony sporządzany jest na podstawie inwentaryzacji, badań i ekspertyz, których zakres powinien zapewnić uzyskanie na tyle szczegółowego rozpoznania aby możliwe było określenie przedmiotów ochrony i uwarunkowań jej realizacji. Zgodnie z Art. 29 ustawy o ochronie przyrody projekt planu ochrony dla obszaru Natura 2000 lub jego części sporządza regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich dyrektor urzędu morskiego. Każdorazowo plan wymaga zaopiniowania przez: 1) Dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, jeżeli obszar Natura 2000 obejmuje obszar zarządzany przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. 16

17 2) Dyrektora urzędu morskiego, jeżeli obszar Natura 2000 obejmuje obszar morski. W terminie 30 dni od daty jego przedłożenia do zaopiniowania. W myśl zapisów 3 ust. 1 w/w rozporządzenia, projekt planu ochrony dla obszaru Natura 2000 ustala m.in.: 1) Działania ochronne zapewniające utrzymanie lub odtworzenie właściwego stanu przedmiotów ochrony, likwidację, ograniczenie zidentyfikowanych zagrożeń lub zapobieżenie im oraz zachowanie lub poprawienie integralności obszaru i roli, jaką dany obszar pełni dla spójności sieci Natura 2000, przez: działania ochrony czynnej, które powinny być wykonane dla przedmiotów ochrony, działania, które powinny być wykonane w celu odtworzenia lub przywrócenia w obszarze gatunków lub siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla Unii, działania, które są potrzebne dla utrzymania, odtworzenia lub poprawy funkcjonowania korytarzy ekologicznych łączących obszar z obszarami sąsiednimi, zaplanowanie rozmieszczenia obiektów i urządzeń służących celom ochrony obszaru, z wskazaniem ich lokalizacji, działania, które należy podjąć w ramach gospodarki prowadzonej w obszarze, zwłaszcza z zakresu gospodarowania wodami, zachowania lub odtworzenia możliwości wędrówki organizmów wodnych, zalesiania, kształtowania przestrzeni produkcyjnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej, działania pożądanych dla zrównoważonego rozwoju obszaru bazujących na wykorzystaniu zasobów krajobrazu i przyrody obszaru, a nieprzeszkadzających osiąganiu, utrzymywaniu lub odtwarzaniu właściwego stanu przedmiotów ochrony, zwłaszcza działań dotyczących zabudowy lub lokalizacji infrastruktury technicznej, komunikacyjnej, turystycznej lub edukacyjnej. 2) Zakres i kryteria monitoringu działań ochronnych oraz ich skutków, przez wskazanie sposobów, metod, częstotliwości, zakresu obserwacji i danych pozwalających na: weryfikację spełnienia warunków, o których mowa w pkt 6, weryfikację i pomiar stanu realizacji działań ochronnych, o których mowa w pkt 8. 3) Sposób prowadzenia monitoringu przez wskazanie sposobów, metod, częstotliwości oraz zakresu obserwacji i rejestracji danych umożliwiających: aktualizację łącznej oceny stanu ochrony przedmiotów ochrony, porównanie różnic między aktualnymi parametrami stanu ochrony przedmiotów ochrony a parametrami właściwego stanu ochrony, ocenę zidentyfikowanych zagrożeń pod katem ustalenia zmniejszenia poziomu zagrożenia. 4) Wskazania zmian jakie należy dokonać w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w zakresie umożliwiającym ograniczenie bądź eliminację zagrożeń endogenicznych i egzogenicznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia 17

18 właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których wyznaczono obszar Natura ) Ustalenia działań ochronnych dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony obszaru Natura 2000, ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. 6) Określenia wskaźników informujących o właściwym stanie ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk. 7) Określenia sposobów monitoringu zadań ochronnych oraz ich skutków. 8) Określenie sposobów monitoringu stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony. Ustawa stanowi, że zakres działań ochronnych, o których mowa w art. 29 ust. 8 pkt 5, może obejmować w szczególności: 1) Ochronę czynną lub odtwarzanie siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, będących przedmiotem ochrony. 2) Utrzymanie korytarzy ekologicznych łączących obszary Natura ) Rozmieszczenie obiektów i urządzeń służących celom ochrony obszaru Natura ) Stosunki wodne, w tym gospodarowanie wodami. 5) Gospodarkę rolną, leśną i rybacką, w tym: kierunki kształtowania przestrzeni produkcyjnej, wskazanie obszarów, które powinny być zalesione, oraz obszarów wyłączonych z zalesiania, wskazanie śródlądowych wód powierzchniowych płynących, w których powinna być zachowana lub odtworzona możliwość wędrówki ryb i innych organizmów wodnych. 6) Warunki zagospodarowania terenów oraz ich użytkowania, w tym w zależności od potrzeb wskazanie: terenów przeznaczonych pod zabudowę, lokalizacji infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, lokalizacji infrastruktury turystycznej i edukacyjnej. W takim ujęciu plan ochrony jest podstawowym instrumentem umożliwiającym zarządzanie obszarem chronionym, pomagającym odpowiednio wykorzystywać zasoby (pracowników, czas, finanse), ustalać priorytety i planować bieżącą pracę. Gwarantują one ciągłość działań związanych z ochroną obszaru, ale jednocześnie określają reguły dozwolonego zakresu działalności. Ponieważ sporządzenie planu ochrony jest poprzedzone wykonaniem pełnej inwentaryzacji przyrodniczej, zarządzający uzyskują wszelkie podstawy merytoryczne umożliwiające racjonalizację zarządzania. Jednocześnie podmioty zainteresowane podjęciem działalności gospodarczej mają dostęp do informacji pozwalającej na przewidywalne planowanie inwestycji, zarówno w sensie działań planistycznych jaki i realizacyjnych, technicznych i odnoszących się do zakresu wymaganej ochrony bądź kompensacji. Pełna informacja odnośnie chronionych siedlisk i gatunków wskazuje też na charakter działalności gospodarczej jaki w danych warunkach jest możliwy do podjęcia. Poza wszystkim inwestor nie musi samodzielnie przeprowadzać niezbędnej inwentaryzacji takich obszarów, co niejednokrotnie jest barierą podjęcia działalności (czas, koszty, długotrwała procedura). 18

19 Zgodnie z wymogami określonymi w odpowiednich, wcześniej cytowanych aktach, zasady ochrony obszarów Natura 2000 muszą być uwzględnione w aktach prawa lokalnego ustalających warunki zagospodarowania terenu. Najważniejszymi dokumentami w tym zakresie są: studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Opracowanie wspomnianych wyżej dokumentów należy do podstawowych zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Sposób ich sporządzania i uchwalania odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U z późniejszymi zmianami). Gwarancją, że projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego będzie respektował potrzeby w zakresie ochrony obszarów Natura 2000 jest wymóg uzgodnienia planów z RDOŚ w zakresie tych ustaleń, które mogą znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura Równie ważną z punktu widzenia ochrony spójności i integralności sieci Natura 2000 jest wyżej wymieniona ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U z późniejszymi zmianami), zwana potocznie ustawą OOŚ lub ustawą ocenową (implementująca do polskiego prawa Dyrektywę Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne). Regulacje tej ustawy zapewniają każdemu obywatelowi dostęp do informacji związanej ze środowiskiem oraz określają zasady udziału społeczeństwa w postępowaniach w sprawie ocen oddziaływania na środowisko i obszary Natura 2000 planów, programów oraz przedsięwzięć. Jest ona przejawem nowej filozofii w dziedzinie zarządzania środowiskowego, polegającej na demokratyzacji procesu i wynikających stąd mechanizmów kontrolnych poprawiających skuteczność tego procesu. Tworzy ona zatem pole do budowania komunikacji społecznej w tej dziedzinie. Zapisy ustawy OOŚ precyzują m.in.: zasady procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wraz z zakresem prognozy oddziaływania na środowisko planów, programów bądź strategii, które określają ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub obszary Natura 2000 (Dział IV), zasady procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz na obszar Natura 2000 (Dział V), zasady i tryb działania Generalnej i Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska (Dział VII). Na mocy przepisów ustawy OOŚ Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska bierze udział (poprzez opiniowanie, uzgadnianie bądź wydawanie) w procedurze decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, która dotyczy każdego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko. Ponadto ustawa OOŚ (art. 96) stanowi, że każdy organ administracji wydający jakąkolwiek decyzję realizacyjną dla przedsięwzięcia jest zobowiązany rozważyć przed wydaniem tej decyzji, czy przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura W przypadku kiedy organ ten uzna, że istnieje takie podejrzenie kieruje sprawę do RDOŚ w celu ustalenia konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura Z kolei procedura oceny oddziaływania strategii oraz planowanych przedsięwzięć na środowisko i na obszar Natura 2000 ma za zadanie określenie znaczenia potencjalnego wpływu planowanych działań inwestycyjnych. Zezwolenie na realizację określonego planu, programu, strategii lub przedsięwzięcia, 19

20 które może znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 wydaje się z zastosowaniem przepisów art. 34 i 35 ustawy o ochronie przyrody. Jak już wcześniej nadmieniano, również i w tym przypadku ma zastosowanie art. 33. Określa on bowiem (z zastosowaniem art. 34) zastrzeżenia odnośnie podejmowania działań mogących osobno lub w połączeniu z innymi działaniami znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura Stąd też wynika potencjalna konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na zasadach określonych w ustawie OOŚ. W konsekwencji ma więc w takich przypadkach zastosowanie art. 34, który precyzuje okoliczności sankcjonujące wydanie zezwolenia realizacji planu bądź przedsięwzięcia mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony w zasięgu sieci Natura Co do zasady określonej w ustawie, dzieję się to w ściśle określonych okolicznościach (wymogi nadrzędnego interesu publicznego o charakterze społecznym lub gospodarczym brak rozwiązań alternatywnych), przy obligatoryjnym zapewnieniu kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zachowania spójności i właściwego funkcjonowania obszarów Natura W przypadku, gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie może zostać udzielone wyłącznie w celu: ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego lub wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej. Schemat postępowania OOŚ przedstawia rysunek 1. 20

21 Rysunek 1. Procedura podejmowania decyzji odnośnie przedsięwzięcia lub planu mogącego znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 Czy PP jest bezpośrednio związany z zarządzaniem danym obszarem Natura 2000 lub konieczny do zarządzania nimi? NIE TAK Czy PP może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000? Ocena wpływu na cele ochronne Czy PP wpłynie szkodliwie na integralność obszaru? TAK TAK TAK Czy istnieją rozwiązania alternatywne? NIE NIE NIE Zmiana PP Czy na terenie obszaru występują siedliska lub gatunki priorytetowe? NIE TAK NIE Czy wchodzą w grę wymogi nadrzędnego interesu publicznego? Czy w grę wchodzą względy ochrony zdrowia ludzi lub poważne korzyści dla środowiska? TAK NIE TAK Pozwolenie nie może być wydane Pozwolenie może być wydane z uwagi na konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego po skonsultowaniu się z Komisją Europejską. Należy przeprowadzić kompensację. Pozwolenie może być wydane. Należy przeprowadzić kompensację. Należy poinformować Komisję Europejską. Pozwolenie może być wydane 21