KONCEPCJA OPRACOWANIA

Transkrypt

1 Strategia rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata z perspektywą do 2030 r., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu miejskiego, wraz z programem działań dla zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT) KONCEPCJA OPRACOWANIA KATOWICE 2013

2 Spis treści 1. Opis metodyki przygotowania dokumentów wynikowych Harmonogram prac Opis struktury dokumentu Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województw Śląskiego na lata Diagnoza strategiczna Kluczowe elementy diagnozy Subregionu Centralnego Definicja obszaru i ludności objętych strategią Analiza potencjałów, barier, wyzwań oraz specjalizacji terytorialnych Opis zintegrowanego i innowacyjnego podejścia do rozwoju terytorialnego Planowanie strategiczne Opis strategii Określenie celów rozwojowych i kierunków działań Opis włączenia społeczności lokalnej Zarys systemu monitorowania strategii Potencjalne źródła finansowania Strategia Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym Diagnoza systemu transportowego województwa śląskiego Odniesienie do zatwierdzonych i projektowanych strategii rozwoju obszaru, polityk wspólnotowych, krajowych i regionalnych w zakresie transportu publicznego Zamierzenia strategiczne członków Subregionu, mające wpływ na rozwój transportu zbiorowego Identyfikacja uwarunkowań rozwoju systemu transportowego Strategia Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym Czynniki strategii Misja i wizja strategiczna oraz strategiczne obszary rozwojowe Priorytety strategiczne Cele strategiczne Działania strategiczne Narzędzia realizacji strategii Podmioty realizujące strategię Tryb i zasady monitoringu i ewaluacji postępów wdrażania Strategii Program działań dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Załącznik A Fiszka Strategii Rozwoju Subregionu Centralnego

3 1. Opis metodyki przygotowania dokumentów wynikowych Regiony, jak również ich rozwój poddane są regułom konkurencji oraz gospodarki rynkowej, przez co pozostają w relacji z sektorem prywatnym oraz gospodarką narodową. Na przedsiębiorczość i konkurencyjność regionów składają się nie tylko działania władz publicznych i przedsiębiorstw, ale także aktywność przedsiębiorczych jednostek, innowacyjnych środowisk oraz społeczności lokalnych. Gospodarka i społeczność regionu ulegają ciągłej rywalizacji zarówno na rynku krajowym jak i w międzynarodowym otoczeniu. Wymusza to na nich ciągły i stały proces rozwijania swoich zdolności konkurencyjnych oraz podnoszenia poziomu konkurencyjności, co staje się odpowiedzią na tendencje globalizacyjne. Podmiot sektora publicznego jakim jest region dysponuje mieniem oraz dobrami publicznymi w postaci np. infrastruktury i usługami publicznymi. Za pomocą tych instrumentów uczestniczy w grze konkurencyjnej na rynkach: finansów, pracy i nieruchomości 1. W grupie czynników wpływających na kształtowanie konkurencyjności regionu w wymiarze krajowym oraz międzynarodowym w teorii ekonomii wymienia się m.in.: zniwelowanie luki technologicznej wyrażone wzrostem ilości patentów wywierających wpływ na poziom innowacyjności, wspieranie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości będącej głównym źródłem zatrudnienia i zmniejszania bezrobocia, rozwój infrastruktury transportu podnoszącej dostępność regionu i poszerzenie zasięgu rynków zbytu, wyrównanie dostępu i podnoszenie jakości infrastruktury energetycznej i informatycznej, rozbudowa instytucji otoczenia biznesu, niwelowanie dysproporcji kapitału ludzkiego w zakresie wykształcenia, stanu zdrowia i świadczeń społecznych, co przekłada się na wzrost aktywności ludności i jej zaangażowania w poprawę warunków życia, umiejętne wykorzystanie funduszy strukturalnych 2. 1 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny: rozpoznanie problemu, (w) Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, red. A. Klasik, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2006, s E. Wysocka, Istota i czynniki konkurencyjności w regionie, Wójt i Jego Gmina 2006, nr 5, s

4 Różnorodność oraz mnogość elementów składających się na budowę regionalnej przewagi konkurencyjnej, wymusza zastosowanie kompleksowego narzędzia, jakim jest zarządzanie strategiczne regionem, obejmujące: studia prospektywne, analizę strategiczną, kontrolę strategiczną, włączając w to wczesne ostrzeganie i wykrywanie słabych sygnałów, wykorzystanie strategii, jako kluczowego narzędzia kreowania rozwoju 3. W kontekście wymienionych uwarunkowań, programowanie rozwoju Subregionu Centralnego oparte zostanie na trzech zasadniczych dokumentach: Strategii Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata , Strategii Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym, Programie Działań dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych realizowanych w Subregionie Centralnym. Wskazane w poszczególnych opracowaniach kierunki działań poszerzone o identyfikację kluczowych inwestycji wraz z utworzeniem indykatywnej tabeli środków finansowych, będą komplementarne wobec siebie oraz skoncentrowane na zwiększeniu konkurencyjności obszaru, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Wypracowana koncepcja będzie spójna z obecnie obowiązującymi wytycznymi organów Unii Europejskiej oraz dokumentów o charakterze krajowym i regionalnym. Biorąc pod uwagę charakterystykę funkcjonalno-przestrzenną obszaru Subregionu Centralnego, główne działania będę zogniskowane na rozwoju kluczowych ośrodków miejskich tworzących konurbację górnośląską. Założenia Komisji Europejskiej, dotyczące rozwoju obszarów miejskich definiują go, jako proces: zintegrowany, niwelujący nierówności społeczne, uwzględniający udział społeczności lokalnej. Zintegrowane podejście terytorialne wynikające z Założeń Umowy Partnerstwa wskazuje na dwa obszary strategicznej interwencji w odniesieniu do obszarów zurbanizowanych: miasta wojewódzkie i ich obszary funkcjonalne, 3 A. Klasik, Strategia rozwoju regionu, Studia Regionalne i Lokalne 2000, nr 3, s. 8. 4

5 miasta i dzielnice miast wymagające rewitalizacji 4. Zgodnie z zapisami dokumentów krajowych strategicznym celem wsparcia obszarów miejskich jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia ich mieszkańców. Z jednej strony wspierana będzie konkurencyjność miast, będących głównymi ośrodkami wzrostu gospodarczego, a z drugiej rozwiązywane będą problemy, z którymi borykają się ośrodki miejskie 5. Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego opracowana zostanie w oparciu o diagnozę sytuacji społeczno ekonomicznej ze szczególnym uwzględnieniem systemu transportowego funkcjonującego na tym obszarze. Sporządzona diagnoza posłuży do wykreowania wizji rozwoju Subregionu oraz identyfikacji celów strategicznych w horyzoncie czasowym do 2020 roku. Wskazane kierunki działań znajdą odzwierciedlenie w liście projektów zintegrowanych inwestycji terytorialnych. Diagnoza sytuacji Subregionu ze szczególnym uwzględnieniem systemu transportowego Wizja rozwoju Subregionu Cele i opcje strategiczne Priorytety dziedzinowe Wskazanie potencjałów, barier, wyzwań oraz specjalizacji rozwojowych Kierunki działań wraz z listą projektów (ZIT) Indykatywna tabela środków finansowych Ocena i monitoring strategii Rys. 1. Elementy strategii rozwoju Subregionu Centralnego Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Klasik, Strategia rozwoju regionu, Studia Regionalne i Lokalne 2000, nr 3, s Programowanie perspektywy finansowej Założenia Umowy Partnerstwa, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, styczeń 2013, s Zasady uwzględniania wymiaru miejskiego polityki spójności UE, w tym realizacja Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, r., s. 4. 5

6 Proces tworzenia strategii (rys. 1) przebiegać będzie w oparciu o warsztatową metodę konsultacyjną, co zapewni udział interesariuszy w tworzeniu wizji rozwoju regionu oraz późniejszą ich identyfikację z wyznaczonymi celami strategicznymi. Wspólne spotkania robocze twórców, realizatorów i beneficjentów strategii rozwoju danej organizacji będą służyć ukształtowaniu strategii oraz metod jej implementacji w sposób możliwie najbardziej zgodny z interesami beneficjentów 6. Wspólnie opracowany dokument wraz z identyfikacją kluczowych inwestycji na obszarze Subregionu Centralnego będzie wykorzystywany zarówno w procesie zarządzania strategicznego rozwojem regionu, jak również w działaniach mających na celu pozyskanie funduszy strukturalnych. 6 A. Sztando, Warsztaty jako metoda konsultacji społecznych w procesie lokalnego planowania strategicznego, (w) Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 179, Wrocław 2011, s

7 2. Harmonogram prac Harmonogram prac uwarunkowany jest ustaleniami przyjętymi w SIWZ i umowie, w szczególności zaproponowaną przez Zleceniodawcę, ramową metodologią (metoda konsultacyjna) oraz strukturą opracowania i wymaganymi załącznikami. W związku z tym Wykonawca proponuje przygotowanie dokumentu zgodnie z poniższymi etapami (krokami). Termin realizacji do do do do do do Zadanie Podpisanie umowy pomiędzy Zamawiającym a Centrum Badań i Ekspertyz Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach na opracowanie Strategii Rozwoju Subregionu Centralnego i Programu działań ZIT Spotkanie Zamawiającego, Przedstawicieli JST oraz Wykonawcy; Prezentacja zespołu, wstępne omówienie metodologii prac nad Strategią Przygotowanie koncepcji Strategii i przedstawienie dokumentu Zamawiającemu I Spotkanie warsztatowe z udziałem Przedstawicieli JST mające na celu przedstawienie i konsultację koncepcji opracowania II Spotkanie warsztatowe z udziałem Przedstawicieli JST obejmujące włączenie interesariuszy w budowę Strategii III Spotkanie warsztatowe z udziałem Przedstawicieli JST obejmujące prezentację wyników dotychczasowych prac oraz konsultację projektu Strategii i Programu działań ZIT Przedłożenie ostatecznej wersji projektu Strategii i Programu działań ZIT Złożenie przez Wykonawcę raportu końcowego wraz z oceną oddziaływania strategii na środowisko oraz opinią niezależnego ośrodka naukowego nt. strategii i programu działań ZIT 7

8 3. Opis struktury dokumentu Raport końcowy będzie składał się z trzech części o zawartości zdefiniowanej w SIWZ. Części będą stanowić zintegrowaną całość uporządkowaną hierarchicznie, zgodnie z kolejnością przedstawioną poniżej. CZĘŚĆ I Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata Opis metodologii badań 2.Diagnoza społeczno gospodarcza Subregionu Centralnego na tle województwa śląskiego 2.1. Charakterystyka obszaru 2.2. Opis otoczenia społecznego 2.3. Opis infrastruktury technicznej 2.4. Opis otoczenia gospodarczego 2.5. Charakterystyka potencjału obszaru 3.Prognoza trendów rozwojowych dla Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego w perspektywie do 2030 roku 4.Odniesienie do zatwierdzonych i projektowanych strategii rozwoju obszaru, polityk wspólnotowych, krajowych i regionalnych 5.Ogólna koncepcja rozwoju Subregionu Centralnego 6.Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego 6.1. Czynniki strategii 6.2. Misja i wizja strategiczna oraz strategiczne obszary rozwojowe 6.3. Priorytety strategiczne 6.4. Cele strategiczne 6.5. Działania strategiczne 6.6. Narzędzia realizacji strategii 6.7. Podmioty realizujące strategię 6.8. Tryb i zasady monitoringu i ewaluacji postępów wdrażania strategii 8

9 CZĘŚĆ II Strategia Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym 1.Syntetyczna diagnoza systemu transportowego województwa śląskiego 1.1. Uwarunkowania zewnętrzne 1.2. Tendencje wpływające na rozwój transportu w regionie 1.3. Dostępność transportowa na tle kraju 1.4. Uwarunkowania wewnętrzne 2.Diagnoza strategiczna systemu transportu zbiorowego Subregionu Centralnego 2.1. Opis układu drogowego 2.2. Układ linii miejskiego transportu zbiorowego 2.3. Charakterystyka organizatorów transportu zbiorowego 2.4. Podmioty wykonujące przewozy w zakresie miejskiego transportu zbiorowego 2.5. Finansowanie miejskiego transportu zbiorowego 2.6. Kierunki potencjalnych działań 3.Odniesienie do zatwierdzonych i projektowanych strategii rozwoju obszaru, polityk wspólnotowych, krajowych i regionalnych w zakresie transportu publicznego 4.Zamierzenia strategiczne członków Subregionu, mające wpływ na rozwój transportu zbiorowego 5.Identyfikacja uwarunkowań rozwoju systemu transportowego 6.Strategia Rozwoju Transportu Miejskiego w Subregionie Centralnym 6.1. Czynniki strategii 6.2. Misja i wizja strategiczna oraz strategiczne obszary rozwojowe 6.3. Priorytety strategiczne 6.4. Cele strategiczne 6.5. Działania strategiczne 6.6. Narzędzia realizacji strategii 6.7. Podmioty realizujące strategię 6.8. Tryb i zasady monitoringu i ewaluacji postępów wdrażania Strategii 9

10 CZĘŚĆ III Program działań dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych realizowanych w Subregionie Centralnym 1. Podstawa prawna Programu Działań dla ZIT 2. Wskazanie i uzasadnienie spójności z unijnymi, krajowymi i regionalnymi dokumentami strategicznymi 3. Wskazanie celów rozwojowych spójnych ze Strategią Rozwoju Subregionu Centralnego 4. Lista przedsięwzięć do realizacji na rzecz realizacji celów rozwojowych 5. Raport z przygotowania Programu Działań dla ZIT 6. Odniesienie do wymagań w zakresie Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko 7. Plan finansowy 8. Opis systemu zarządzania i wdrażania 10

11 4. Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województw Śląskiego na lata Strukturę Strategii określono w SIWZ Wykonawca przygotuje dokument zgodnie z oczekiwaniami Zleceniodawcy. Zasadnicze, rozwinięte poniżej, elementy Strategii, to: część diagnostyczna (diagnoza strategiczna, odniesienie do strategii i polityk innych podmiotów, identyfikacja zamierzeń strategicznych JST tworzących Subregion), część planistyczna (ogólna koncepcja rozwoju Subregionu i strategia) Diagnoza strategiczna Diagnoza strategiczna Subregionu Centralnego będzie obejmować swym zakresem następujące elementy: charakterystykę obszaru, wpływ otoczenia społecznego, infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju, specyfikę otoczenia gospodarczego, charakterystykę potencjału Subregionu Centralnego. Celem diagnozy strategicznej jest określenie podstaw i uwarunkowań kształtowania wizji strategicznej. Diagnoza nie powinna dominować dokumentów strategicznych, czy wręcz spychać na dalszy plan najistotniejszej w tym przypadku kwestii planowania strategicznego. Obszar Subregionu był przedmiotem rozlicznych analiz zawierających elementy objęte SIWZ. W ramach prac nad zamówionymi dokumentami przeprowadzona zostanie krytyczna analiza strategiczna, oparta na kluczowych dokumentach zebranych w ramach kwerendy. Na tej podstawie wykonana zostanie charakterystyka obszaru, zawierająca m.in.: delimitację obszaru Subregionu Centralnego (położenie, granice, powierzchnia), opis sieci osadniczej, ogólną charakterystykę zagospodarowania przestrzennego, identyfikację przyrodniczych, demograficznych i kulturowych cech badanego obszaru. 11

12 Analiza otoczenia społecznego będzie polegać głównie na ocenie strategicznego znaczenia kapitału ludzkiego Subregionu Centralnego. W szczególności, uwaga zostanie zwrócona na następujące kwestie: zasoby ludzkie w ujęciu statycznym i dynamicznym (migracje), charakterystyka aktywności zawodowej oraz rynku pracy, dochody gospodarstw domowych, nauka i edukacja, kultura, ochrona dziedzictwa kulturowego, ochrona zdrowia, warunki życia i bezpieczeństwo socjalne, pomoc społeczna. Ocena infrastrukturalnych uwarunkowań rozwoju dotyczyć będzie: sieci transportowych (drogowe, kolejowe, tramwajowe, trolejbusowe, drogi wodne, połączenia lotnicze), infrastruktury telekomunikacyjnej, pozostałych sieci warunkujących logistykę miejską oraz funkcjonowanie gospodarki, zasobów mieszkaniowych. Częścią analizy będzie ocena stanu sieci transportu drogowego i kolejowego, infrastruktury telekomunikacyjnej i gospodarki mieszkaniowej. Wybrane wskaźniki dotyczące infrastruktury w Subregionie Centralnym zostaną porównane z wielkościami dla województwa. Kolejnym etapem diagnozy będzie identyfikacja specyfiki rozwoju gospodarczego Subregionu Centralnego. Analiza obejmować będzie m.in.: rachunki regionalne (PKB, wartość dodana brutto, nakłady inwestycyjne), poziom innowacyjności w gospodarce, strukturę gospodarczą subregionu, pozytywne i negatywne czynniki rozwoju gospodarczego. Podsumowaniem diagnozy otoczenia społeczno gospodarczego Subregionu Centralnego będzie identyfikacja jego potencjału. Charakterystykę potencjału Subregionu Centralnego można oprzeć na kryterium trwałego i zrównoważonego rozwoju. Tworzą je cztery kapitały: gospodarczy (materialny, wytworzony), naturalny, ludzki i społeczny harmonijnie kształtowane. W tabeli 1. przedstawiono składniki poszczególnych kapitałów. 12

13 L.p. Składniki kapitałów tworzących kryterium zrównoważonego rozwoju Nazwa kapitału tworzącego kryterium zrównoważon ego rozwoju Składniki danego kapitału Kapitał gospodarczy 2 Kapitał naturalny potencjał ekonomiczny, majątek trwały produkcyjny, infrastruktura transportowa, turystyczne, kulturowe. zasoby środowiska przyrodniczego, działania na rzecz poprawy stanu środowiska i ograniczenia niekorzystnej presji antropogenicznej. 3 Kapitał ludzki obecni i potencjalni pracownicy, wykształcenie, umiejętności, poziom życia, stan ochrony zdrowia. 4 Kapitał społeczny Źródło: opracowanie własne. poziom zaufania między ludźmi, zdolność współdziałania na rzecz wspólnego dobra, aktywność pozazawodowa. Tabela 1. Należy, charakteryzując potencjał Subregionu Centralnego, wykorzystać podejście określone jako zintegrowane i projektowe. W metodzie tej zakłada się identyfikację kilku kluczowych dla subregionu, endogenicznych potencjałów. Ich uruchomienie i wykorzystanie będzie podstawą jego rozwoju. Potencjały wyodrębnia się na podstawie wcześniej zdefiniowanych kryteriów. Następnie określa się zasoby, dokonuje ich kwantyfikacji oraz podaje się działania, które umożliwiają wykorzystanie tak określonych potencjałów. W procesie kwantyfikacji następuje oszacowanie zasobów, a następnie wskazanie na ile dany zasób może być wykorzystany gospodarczo i jakie efekty dla rozwoju subregionu może wnieść jego wykorzystanie 7. Na podstawie uzyskanych wyników dokonana zostanie prognoza trendów rozwojowych dla Subregionu Centralnego, która będzie zawierać ich ujęcie poprzez pryzmat tendencji rozwojowych: na różnych płaszczyznach przestrzennych: globalnej, unijnej, krajowej i regionalnej, 7 Na podstawie: B. Kawałko: Nowy model formułowania strategii rozwoju województwa lubelskiego wobec wyzwań polityki spójności Unii Europejskiej po 2013 r., Barometr Regionalny nr 2 (16), 2009, s

14 według różnych sfer rzeczywistości społecznej: demograficznej, polityki przemysłowej, społeczeństwa informacyjnego, oraz zrównoważonej mobilności. Wpływ występujących trendów zostanie oceniony przy wykorzystaniu metody generalnej segmentacji otoczenia. W metodzie tej wymagana jest realizacja następujących etapów: wyróżnienie istotnych czynników (trendów) dotyczących poszczególnych segmentów otoczenia Subregionu Centralnego, określenie relacji pomiędzy czynnikami z poszczególnych segmentów otoczenia a subregionem, pozwalające na zdefiniowanie, które z nich mogą mieć niekorzystny wpływ na jego przyszłość (zagrożenia), a które są korzystne (szanse), co przedstawia tabela 2, ocena istotności (znaczenia) szans i zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia na podstawie opinii ekspertów 8 (tabela 3). Tabela 2 Zróżnicowanie wpływu trendów rozwojowych w otoczeniu Subregionu Centralnego Segment otoczenia województwa śląskiego na subregion Charakter wpływu Trendy Pozytywny Bez wpływu (szansa) Negatywny (zagrożenie) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: K. Obłój, Strategia organizacji. W poszukiwaniu trwałej przewagi konkurencyjnej, PWE, Warszawa 2007, s Tabela 3 Ocena znaczenia szans i zagrożeń rozwoju Subregionu Centralnego województwa śląskiego Nazwa Źródło Znaczenie Prawdopodobieńst Wartość szansy/zagrożenia szansy/zagrożenia szansy/zagrożenia wo wystąpienia oczekiwana Źródło: K. Obłój, Strategia organizacji,,op. cit., s Możliwe jest również zastosowanie metody analizy cross- impact (wzajemnych oddziaływań). 14

15 W tym punkcie dokumentu Strategii Rozwoju Subregionu Centralnego należy dokonać analizy dotychczasowych kierunków rozwoju subregionu z celami zawartymi w dokumentach strategicznych Unii Europejskiej, kraju i województwa. Tworząc dokument o charakterze strategicznym należy uwzględnić zapisy zawarte w opracowaniach wyższego szczebla, w szczególności wytyczne programów unijnych, krajowych oraz wojewódzkich. Na poziomie UE można wyróżnić następujące wspólne polityki-ich instrumenty: EUROPA Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Wspólne Ramy Strategiczne na lata dla Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (dokument roboczy służb Komisji SWD(2012) 61 final) Horyzont 2020 Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji, Instrument Łącząc Europę (CEF) wsparcie projektów infrastrukturalnych w obszarze transportu, energetyki i technologii informatycznych, Zintegrowany Program Edukacji, Szkolenia i Młodzieży. Dokumenty te, określają kierunki rozwoju całej Unii i mają istotne znaczenie dla kształtu strategii. Zatem powinno się je uwzględnić, realizując w ten sposób główne cele polityki Wspólnoty. Opracowana strategia wymaga również dokonania analizy i odniesienia się do założeń, zasad i kierunków rozwoju przedstawianych w krajowych dokumentach strategicznych. Należą do nich: Założenia Umowy Partnerstwa, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030.Trzecia Fala Nowoczesności, Raport Polska Wyzwania Rozwojowe, Strategia Rozwoju Kraju 2020: aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, 15

16 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Strategia Rozwoju Transportu, Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, Strategia Sprawne Państwo, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, Strategia Rozwoju Bezpieczeństwa Narodowego RP, Strategia Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa Analiza dokumentów powinna przebiegać w dwóch wymiarach. Po pierwsze, należy zidentyfikować zapisane w tych dokumentach ogólne założenia rozwoju na poziomie regionalnym. Następnie przedstawić konkretne przedsięwzięcia na obszarze Subregionu Centralnego województwa śląskiego programowane w analizowanych dokumentach. W podobny sposób i dwuwymiarowo należy przeprowadzić analizę dokumentów strategicznych województwa śląskiego. Podstawowe dokumenty to m.in.: Strategia Rozwoju Województwa Śląskie 2020, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego na lata , Strategia Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata , Strategia dla Rozwoju Polski Południowej w Obszarze Województw Małopolskiego i Śląskiego do roku 2020, Strategia Komunikacji Marketingowej Województwa Śląskiego, Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata , Strategia Rozwoju Sportu w Województwie Śląskim do roku 2020, Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego do roku 2015, Strategia Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego do roku 2030, Program ochrony środowiska dla województwa śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018, Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata

17 4.2. Kluczowe elementy diagnozy Subregionu Centralnego Definicja obszaru i ludności objętych strategią Subregion Centralny (rys. 2) to obszar o powierzchni 5577 km 2, położony w środkowej części województwa śląskiego. Obszar ten graniczy: od północy z Subregionem Północnym województwa śląskiego, od południa z Subregionem Południowym województwa śląskiego, od wschodu z województwem świętokrzyskim i małopolskim, od zachodu z województwem opolskim i Subregionem Zachodnim województwa śląskiego. W obrębie Subregionu Centralnego znajduje się 14 miast na prawach powiatu (tj. Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze) oraz 8 powiatów ziemskich (będziński, bieruńsko - lędziński, gliwicki, lubliniecki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zawierciański). Łącznie w skład Subregionu Centralnego wchodzi 81 jednostek samorządy terytorialnego 9. Jednostki te zorganizowane są w pięć podregionów: bytomski, gliwicki, katowicki, sosnowiecki i tyski. Subregion Centralny, pod względem powierzchni oraz liczby ludności, jest największym spośród tego typu jednostek w województwie śląskim. Powierzchnia Subregionu Centralnego stanowi ok. 45% powierzchni całego województwa (rys. 3). W 2012 roku obszar Subregionu Centralnego zamieszkiwało mieszkańców co stanowiło ok. 60,3% ogółu mieszkańców województwa śląskiego (rys. 4). Przyjmując kryterium gęstości zaludnienia należy podkreślić, że również pod tym względem Subregion Centralny plasuje się na pierwszym miejscu w województwie śląskim, rozkład gęstości zaludnienia w 2012 roku przedstawia się następująco 10 : Subregion Północny: 173 os./km 2, Subregion Centralny: 499 os./km 2, Subregion Zachodni: 473 os./km 2, Subregion Południowy: 282 os./km 2. 9 Porozumienie w sprawie przygotowania programu działań zintegrowanych inwestycji terytorialnych w okresie w ramach Subregionu Centralnego z dnia 9 kwietnia 2013 roku. 10 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 17

18 Rys. 2. Podział administracyjny województwa śląskiego Źródło: materiały Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. 18

19 19% 25% 11% Subregion Północny Subregion Centralny Subregion Zachodni Subregion Południowy 45% Rys. 3 Powierzchnia Subregionu Centralnego na tle województwa śląskiego (2012r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 14% 12% 14% Subregion Północny Subregion Centralny Subregion Zachodni Subregion Południowy 60% Rys. 4. Liczba ludności Subregionu Centralnego na tle województwa śląskiego (2012 r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Przedstawiona analiza wskazuje na znaczny potencjał przestrzenny i ludnościowy Subregionu Centralnego, które powinny być wykorzystywane do kreowania rozwoju całego województwa śląskiego oraz obszaru południowej Polski. Niemniej, w zakresie rozwoju kapitału ludzkiego należy wskazać na poważne zagrożenia wynikające z niżu demograficznego oraz związanego z nim zjawiska starzenia się społeczeństwa. Procesy te mają charakter długofalowy i zgodnie z prognozami mogą się intensyfikować. 19

20 Województwo śląskie Subregion Centralny Rys. 5. Liczba ludności Subregionu Centralnego i województwa śląskiego w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Problem demografii dotyczy zarówno obszaru Subregionu Centralnego, jak również całego województwa śląskiego. Dynamika zmian liczby ludności przedstawiona na rys. 5, obejmująca przedział czasowy od 2002 do 2012 roku wskazuje na podobną intensywność we wskazanych obszarach. Przyjmując rok 2002 za bazowy można stwierdzić, że w okresie dekady liczba ludności spadła o ok. 2,44% Rys. 6. Liczba ludności Subregionu Centralnego w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 20

21 Uszczegółowienie zmian liczby ludności w Subregionie Centralnym zostało zobrazowane na rys. 6. Z przedstawionych danych wynika, że liczba ludności spadła z do , co stanowi spadek o blisko 4% w badanym okresie. Intensywność zmian jest zatem znacznie większa niż w przypadku całego województwa śląskiego Rys. 7. Prognoza liczby ludności w Subregionie Centralnym do roku 2030 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognoza dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata , GUS, Warszawa Prognozy sporządzone przez Główny Urząd Statystyczny obejmujące horyzont czasowy do 2035 roku wskazują na spadek liczby mieszkańców Subregionu Centralnego. W okresie do 2030 roku (co jest zgodne z okresem programowania zawartego w niniejszej strategii) prognozuje się spadek liczby mieszkańców do , czyli o ok. 10% w porównaniu do stanu na rok Wskazany okres charakteryzować się będzie nie tylko spadkiem liczby ludności, ale także niekorzystnymi z punktu widzenia rozwoju gospodarczego zmianami struktury wiekowej ludności (rys.8). Prognoza wskazuje na stały spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym oraz systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym (przyjęto że wiek przedprodukcyjny obejmuje ludność w wieku do 17 lat, wiek produkcyjny od 18 lat do 59/64 lat, a poprodukcyjny powyżej 60/65 lat). 21

22 Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Rys. 8. Prognoza struktury ludności w Subregionie Centralnym do roku 2030 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognoza dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata , GUS, Warszawa Subregion Centralny tworzy jeden z najsilniejszych gospodarczo organizmów województwa śląskiego. Z końcem 2012r., na jego terenie funkcjonowało ponad 279,9 tys. podmiotów gospodarki narodowej (tj. 61,7% podmiotów w województwie śląskim i 7% podmiotów w kraju). Dane zawarte w tabeli 4 wskazują wzrost liczby przedsiębiorstw w latach na obszarze województwa śląskiego oraz Subregionu Centralnego. Dynamika wzrostu dla województwa śląskiego wynosi 5,3% i jest wyższa niż w przypadku Subregionu Centralnego 4,8 %. Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych wg regon Tabela 4 Obszar Zmiana ( ) Subregion Centralny ,8% Województwo śląskie ,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Na obszarze Subregionu Centralnego w 2010 r. wypracowano 65,7% PKB województwa śląskiego (8,5% PKB krajowego) oraz 61% wojewódzkiej produkcji sprzedanej (11,4% w skali kraju). Dokonuje się również największych nakładów inwestycyjnych 22

23 w przedsiębiorstwach w 2011r. przeznaczono na ten cel 12,3 mld zł, co stanowiło 70,6% poniesionych nakładów w skali województwa i 9,4% w skali kraju) 11. Potencjał gospodarczy Subregionu Centralnego znajduje także odzwierciedlenie w analizie wartości inwestycji poczynionych przez przedsiębiorstwa zlokalizowane na tym obszarze. Łączna wartość inwestycji w 2011 roku wyniosła ponad 12,327 mld zł co stanowiło 70,7 % ogólnej wartości inwestycji w regionie (rys. 9) , , , , , ,0 8000,0 6000,0 4000,0 2000,0 0, Subregion Centralny Województwo śląskie Rys. 9. Wartość inwestycji zrealizowanych na terenie Subregionu Centralnego w latach (w mln zł) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Obszar, objęty strategią posiada znaczący potencjał przemysłowy. Pomimo przeprowadzonej restrukturyzacji przemysłu węglowego, metalurgicznego i energetycznego aglomeracja górnośląska nadal pełni istotną rolę w tych dziedzinach. Tereny te z powodzeniem przyciągają inwestorów z sektora nowoczesnych technologii, elektroniki, przemysłu samochodowego, przemysłu chemicznego, przetwórstwa spożywczego. Wysoki stopień koncentracji przemysłu i urbanizacji w Subregionie Centralnym spowodował trwałe przeobrażenia tego obszaru. Związane są one z zanieczyszczeniem wód, powietrza atmosferycznego, skażeniem gleb, deformacją terenu o skali nieporównywalnej z innymi regionami kraju. Ze względu na przemysłowy charakter województwa oraz wysoką gęstość zaludnienia województwo śląskie zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia. Interwencji wymagają kwestie poprawy jakości powietrza. Według danych zawartych 11 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 23

24 w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata najwięcej pyłowych zanieczyszczeń powietrza w województwie opada w subregionie centralnym 16,2 tys. ton (tj. 56,1% zanieczyszczeń województwa), podobna sytuacja występuje w emisji gazów 12. Silną stroną Subregionu Centralnego jest kapitał ludzki. Bogata oferta edukacyjna uczelni wyższych przyciąga liczną grupę studentów z pozostałych części województwa jak i całego kraju. W 2012 roku na uczelniach publicznych i prywatnych studiowało w Subregionie osób, co stanowiło ponad 72% ogólnej liczby studentów w województwie śląskim i prawie 7% w skali całego kraju (rys. 10) Subregion Centralny Wojwództwo śląskie Polska Rys. 10. Liczba studentów uczelni publicznych i prywatnych w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Subregion Centralny posiada liczne walory kulturalne, turystyczne i gospodarcze. Znajdują się tu bogate zasoby środowiska naturalnego. Jedną z licznych atrakcji przyrodniczych tego terenu jest m.in. Park Śląski Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku zajmujący ok. 600 ha powierzchni, stanowiący jeden z największych w Europie zespołów wypoczynkowo rekreacyjno rozrywkowy. Do głównych atrakcji turystycznych należą obiekty związane z dziedzictwem przemysłowym województwa śląskiego, tworzące pionierski w skali kraju Szlak Zabytków Techniki, a także historyczne obiekty sakralne. Gminy tworzące Subregion Centralny stanowią jeden z najważniejszych ośrodków kultury w kraju, o czym świadczy działalność takich instytucji jak: Narodowa Orkiestra Symfoniczna 12 Materiały Komunikacyjnego Związki Komunalnego GOP w Katowicach. 24

25 Polskiego Radia, Opera Śląska, teatry, muzea, filharmonie, galerie, Biuro Wystaw Artystycznych, czy też Akademia Muzyczna w Katowicach i Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach. Stan obecnej przestrzeni gmin Subregionu Centralnego jest świadectwem ich kulturowych i przemysłowych przeobrażeń. W znacznej mierze wynika on z tradycyjnej gospodarki opartej na górnictwie węgla kamiennego oraz przemyśle hutniczym, ale również jest świadectwem powstałych w okresie ostatnich 20 lat podmiotów. Istotnym czynnikiem wpływającym na zagospodarowanie przestrzenne aglomeracji są działania zmierzające do integracji metropolii. Istotnym czynnikiem z punktu widzenia rozwoju gospodarczego i poprawy konkurencyjności regionu jest napływ krajowych i zagranicznych inwestycji. Z analizy przeprowadzonej przez Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową określającej atrakcyjność inwestycyjną województw w roku 2010 wynika, iż według przyjętej metodologii obliczeń województwo śląskie uzyskało pod tym względem najlepszą pozycję w kraju. W grupie elementów składających się na poziom atrakcyjności inwestycyjnej wyróżniono: dostępność transportową, zasoby pracy, chłonność rynku, infrastrukturę gospodarczą, infrastrukturę społeczną, poziom rozwoju gospodarczego, stan środowiska, poziom bezpieczeństwa, aktywne pozyskiwane inwestycji 13. W zakresie kreowania rozwoju systemu transportowego odpowiednio wysokie tempo rozwoju gospodarki, postęp technologiczny oraz trwający proces bogacenia się społeczeństwa będą sprzyjały rozwojowi dróg szybkiego ruchu, szybkiej kolei regionalnej oraz transportu lotniczego, w szczególności rozbudowie MPL Katowice. Specyfika gospodarki regionu, opartej ciągle w dużej mierze o przemysł oraz położenie na przecięciu europejskich i krajowych szlaków komunikacyjnych, generują znaczny udział pojazdów ciężarowych 13 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2010, red. M. Nowicki, Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2010, s

26 w ruchu drogowym, wymuszając tym samym konieczność dostosowania parametrów technicznych dróg oraz odpowiedniej organizacji ruchu 14. Sieć drogowa województwa śląskiego o łącznej długości km (stan na r.) wyróżnia się na tle pozostały regionów najwyższą gęstością, osiągając wartość 208,3 km na 100 km 2 powierzchni, co przekracza znacznie średnią ogólnopolską (129,9 km na 100 km 2 ). Analizując strukturę sieci drogowej województwa śląskiego należy podkreślić, że 82,7% jej długości stanowią drogi o twardej nawierzchni, w tym 92,1% stanowią drogi o twardej nawierzchni ulepszonej. W roku 2010 blisko połowa dróg publicznych o podwyższonej wytrzymałości znajdowała się w miastach (9232 km spośród km), wartość wskaźnika wyróżnia się in plus na tle pozostałych regionów oraz przeciętnej wartości dla całego kraju. Wskazuje to na aglomeracyjny i metropolitalnych charakter województwa 15. W skład dróg publicznych wchodzą także drogi ekspresowe i autostrady stanowiące najwyższą klasę dróg 16 (kryterium wymagań technicznych i użytkowych). Na terenie województwa śląskiego przebiegało wg stanu na r. 102,5 km dróg ekspresowych oraz 107,4 km autostrad, współczynnik gęstości wyniósł odpowiednio 0,83 i 0,87 km na 100 km 2. Biorąc pod uwagę łączną gęstość sieci wymienionych klas dróg, to plasuje się ona na pierwszym miejscu w porównaniu z pozostałymi województwami, osiągając wartość ok. 1,7 km na 100 km 2 i przekraczając średnią ogólnopolską ponad trzykrotnie 17. Charakterystyka ilościowa sieci infrastruktury liniowej transportu drogowego województwa śląskiego w kontekście diagnozy strategicznej stanowi silną stronę regionu. Dostępność transportowa regionu (wewnętrzna i zewnętrzna) wynikająca z gęstej sieci dróg i punktów węzłowych wpływa na poprawę konkurencyjności województwa w skali całego kraju, a także w układzie międzynarodowym. Wraz z rozwojem długości sieci należy zadbać o jej odpowiednią jakość, która stanowi istotny problem wynikający z wieloletnich zaniedbań i doboru nieodpowiednich (kierujących się kryterium ceny, a nie jakości) technologii budowy oraz niedostatecznej modernizacji zwłaszcza dróg powiatowych i gminnych, choć nie omija także dróg krajowych zarządzanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. 14 Założenia Strategii Rozwoju Systemu Transportu Województwa Śląskiego, Zarząd Województwa Śląskiego, Katowice 2012, s S. Krawiec, Transport drogowy w województwie śląskim, ekspertyza zrealizowana na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Katowice 2010, s Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, Dz. U. z 1999r. Nr 43, poz. 430 z późń. zm. 17 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 26

27 stan dobry stan niezadowalający stan zły Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 56,6 50,1 60,5 64,7 58,4 60,6 60,4 60,7 52,5 63,3 62,1 58,6 74,9 57,8 48,1 65,4 23,7 29,6 19,7 20, ,5 24,7 10, , ,4 22, ,6 20,7 28,7 18,8 18,9 17, ,9 25,5 15,9 10,8 14,3 21, ,5 24,4 19,3 15,3 Rys. 11. Stan dróg krajowych (na dzień r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raport o stanie technicznym dróg krajowych administrowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Odział we Wrocławiu opracowany na podstawie wyników pomiarów z roku 2010, Wrocław 2011, s. 13. Analiza stanu dróg krajowych w województwach pozwala stwierdzić, że stan techniczny sieci dróg krajowych nie jest jednolity (rys. 11). Zróżnicowanie stanu dróg będzie warunkować wielkość całkowitych potrzeb natychmiastowych oraz potrzeb dotyczących poszczególnych zabiegów remontowych 18. W zestawieniu wyróżniono trzy typy określające jakość i potrzeby remontowe w zakresie sieci drogowej: stan dobry określa nawierzchnie nowe lub odnowione niewymagające remontów, stan niezadowalający nawierzchnie z uszkodzeniami wymagającymi planowanych remontów, a stan zły odcinki wymagające natychmiastowej modernizacji i naprawy 19. Województwo śląskie na tle pozostałych regionów wykazuje w 2010 roku relatywnie niski współczynnik dróg charakteryzujących się złym stanem technicznym (15,9%) oraz wysokim odsetkiem nawierzchni wymagających planowanych napraw (25,5%). 18 Raport o stanie technicznym dróg krajowych administrowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Odział we Wrocławiu opracowany na podstawie wyników pomiarów z roku 2010, Wrocław 2011, s System oceny stanu nawierzchni SOSN wytyczne stosowania, Załącznik do Zarządzenia Nr 9 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 4 marca 2002 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych Biuro Studiów Sieci Drogowej, Warszawa 2002, s

28 Rys. 12. Układ sieci drogowej województwa śląskiego w 2011 roku Źródło: Diagnoza Systemu Transportu Województwa Śląskiego, Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Katowice 2012, s. 38. Województwo śląskie położone jest na skrzyżowaniu newralgicznych drogowych szlaków komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i europejskim. Na terenie regionu dochodzi do skrzyżowania autostrad A1 (Gdańsk Toruń Łódź Częstochowa Gliwice Gorzyczki) oraz A4 (Zgorzelec Wrocław- Katowice Kraków Rzeszów Korczowa), w układzie drogowym należy wymienić także drogi dwujezdniowe zapewniające połączenie centralnej części regionu z Łodzią i Warszawą oraz obszarem południowej Polski w kierunku Bielska-Białej i Ustronia. W układzie wschód zachód prowadzona jest rozbudowa Drogowej Trasy Średnicowej przebiegającej obrzeżami śródmieść, sześciu miast Subregionu Centralnego (Katowic, Chorzowa, Świętochłowic, Rudy Śląskiej, Zabrza i Gliwic). Szlak ten, uzupełniony o fragment odcinka autostrady A4 w dużej mierze obsługuje ruch tranzytowy 28

29 zapewniając bezkolizyjny przejazd i przepustowość w każdym kierunku 4 5 tys. pojazdów na godzinę Analiza potencjałów, barier, wyzwań oraz specjalizacji terytorialnych Potencjały terytorialne Subregionu Centralnego: wysoka zewnętrzna dostępność komunikacyjna w skali kraju oraz całej Europy i związana z nią możliwość rozwoju przedsiębiorstw sektora Transport Spedycja Logistyka. dostępność terenów inwestycyjnych i ich atrakcyjność ze względu na funkcjonujące specjalne strefy ekonomiczne, koncentracja nakładów inwestycyjnych w skali województwa, szeroka oferta edukacyjna szkolnictwa wyższego oraz rozwój współpracy B+R także w obszarach wysokiej technologii, różnorodna oferta turystyczna eksponująca walory industrialne regionu. Świadomość potencjałów i atutów płynących z integracji jednostek w ramach Subregionu Centralnego nie jest wystarczająca do wykreowania skutecznej strategii rozwoju. Istotnym procesem jest także identyfikacja barier rozwojowych. Wstępnie wyróżniono następujące kluczowe elementy hamujące rozwój Subregionu Centralnego: regres demograficzny oraz odpływ ludności z regionu, brak połączenia MPL Katowice koleją oraz transportem zbiorowym z aglomeracją, brak wdrożeń systemów sterowania ruchem oraz dynamicznej informacji pasażerskiej, rosnąca konkurencja silnych ośrodków aglomeracyjnych takich jak Kraków oraz Wrocław, zły stan techniczny budynków, dekapitalizacja infrastruktury kolejowej, rosnąca kongestia, degradacja obszarów poprzemysłowych i rosnące bezrobocie, stereotypowe postrzeganie subregionu, zanieczyszczenie środowiska zwłaszcza problem niskiej emisji, 20 S. Koziarski, Rozwój infrastruktury transportowej regionu śląska, (w) Zarządzanie rozwojem regionu wymiar społeczny, gospodarczy i środowiskowy, red. K. Malik, Politechnika Opolska, Opole 2010, s

30 niska atrakcyjność przestrzeni miejskich dla mieszkańców. Wskazane bariery stanowić będą podłoże do dyskusji w ramach warsztatów strategicznych, podczas których zostaną uzgodnione także kluczowe wyzwania Subregionu Centralnego w perspektywie do 2030 roku. Identyfikacja specjalizacji terytorialnych przeprowadzona zostanie w oparciu o: diagnozę obszaru Subregionu Centralnego, dotychczasowe dokumenty strategiczne (głównie na szczeblu wojewódzkim) oraz warsztaty z JST subregionu. W zakresie specjalizacji dotyczących całego województwa śląskiego wskazano trzy inteligentne specjalizacje regionu zogniskowane na tematyce: energetyki, medycy i ICT. W Programie Rozwoju Technologii wymieniono siedem obszarów specjalizacji regionalnych. Materiał ten zostanie poddany dyskusji i krytycznej ocenie w kontekście uwarunkowań rozwoju Subregionu Centralnego. Wstępna propozycja kierunków specjalizacji Subregionu Centralnego obejmuje następujące zagadnienia: współpraca nauka biznes administracja w kontekście B+R, branża automotive oraz rozwijający się przemysł wysokich technologii, sektor TSL (transport, spedycja, logistyka), wysokospecjalistyczne usługi medyczne, Inteligentne Systemy Transportowe (ITS) w ruchu drogowym oraz transporcie zbiorowym, multimodalne przepływy ładunków, technologie zarządzania informacją przestrzenną, nowoczesne, proekologiczne rozwiązania energetyczne. Przedstawione w tabelach 5 i 6 elementy macierzy SWOT zawierają główne zagadnienia, które zostaną przedyskutowane podczas warsztatów z udziałem JST Subregionu Centralnego. Tabela 5 Wstępna macierz wewnętrznych uwarunkowań rozwoju Subregionu Centralnego Silne strony Słabe strony Potencjał ludzki Infrastruktura Lokalizacja Struktury integracyjne Źródło: Opracowanie własne. Degradacja środowiskowa Stan techniczny infrastruktury Siły dezintegracyjne 30

31 Tabela 6 Wstępna macierz zewnętrznych uwarunkowań rozwoju Subregionu Centralnego Szanse Zagrożenia Przepływy międzynarodowe Dynamika przemysłów zrównoważonego rozwoju Sąsiedztwo transgraniczne Źródło: Opracowanie własne. Egalitarna polityka rozwoju przestrzennego Regulacyjne oddziaływania państwa Opis zintegrowanego i innowacyjnego podejścia do rozwoju terytorialnego Celem nadrzędnym europejskiej polityki spójności jest wspieranie harmonijnego rozwoju Unii i jej regionów. Podejście zintegrowane, polegające na zachowaniu koordynacji działań w różnych obszarach, pozwala osiągnąć lepsze rezultaty, niż inicjatywy indywidualne. Podmioty Subregionu Centralnego będą realizować zadania zgodnie z wytycznymi przewidzianymi dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Rozwój Subregionu zostanie oparty na działaniach zintegrowanych i wykorzystujących innowacje. Podejście takie zostanie zdefiniowane w raporcie końcowym Planowanie strategiczne Opis strategii Strategia rozwoju Subregionu powinna polaryzować i wzmacniać aktywności JST oraz podmiotów działających na tym obszarze. Punktem wyjścia w tworzeniu Strategii powinna być w szczególności lokalizacja Subregionu w zintegrowanej Europie na przecięciu głównych szlaków komunikacyjnych, dysponującego dużym kapitałem ludzkim i rozbudowaną infrastrukturą. Subregion Centralny powinien być inicjatorem rozwoju całego województwa i odgrywać kluczową rolę w rozwoju Polski południowej. Ambicją Subregionu powinno być oddziaływanie ponadregionalne i ponadnarodowe. Proponować należy poddać główne osie rozwojowe (rozumiane jako dynamiczne obszary aktywności strategicznej), stanowiące istotę Strategii: ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych, inkubacja i dyfuzja innowacji (edukacja, nauka i badania, usługi), 31

32 rozwój kapitału ludzkiego (zdrowie, mieszkalnictwo, usługi), zdrowe środowisko (ochrona środowiska, rewitalizacja zdegradowanej przestrzeni miejskiej, rozwój zasobów środowiskowych). Ogniskowanie zasobów, przepływów i powiązań gospodarczych dotyczy wymienionych potencjałów ekonomicznych i polega na integrowaniu tych składników na obszarze Subregionu. Istotą tej osi jest koncentracja na efektach integracji opartej na współpracy podmiotów władzy publicznej, sektora gospodarczego oraz tzw. trzeciego sektora (NGO). W tym obszarze powinny mieścić się w szczególności: aktywności klastrowe, wsparcie inicjatyw wspólnych wymienionych podmiotów (np. promocyjne), inwestycje o charakterze infrastrukturalnym. Nie można wykluczać zarówno instrumentów twardych jak i miękkich. Istotą ogniskowania jest skupianie aktywności i środków na potencjalnych ośrodkach wzrostu. Konieczne jest wykorzystywanie efektu synergii towarzyszącego działaniom zintegrowanym. Dlatego inicjatywy zawierające element integracji powinny być traktowane priorytetowo. Jednym z obiecujących obszarów aktywności jest pozycjonowanie Subregionu jako europejskiego ośrodka rozwoju logistyki z wykorzystaniem lokalizacji oraz dostępnej i ciągle rozwijanej infrastruktury transportowej oraz istniejącego potencjału gospodarczego, w tym firm sektora TSL. Potencjał w tym zakresie jest unikatowy. Wykorzystanie go może służyć rozwojowi nie tylko w samym sektorze TSL, ale też w innych sektorach, zwłaszcza w obszarze MSP. Subregion dysponuje już rozbudowaną infrastrukturą potrzebne jednak mogą być inwestycje uzupełniające (zwłaszcza w zakresie ITS Inteligentnych Systemów Transportowych) oraz zmiany aktywności (być może struktur) wsparcia regulacyjnego. Konieczne są inwestycje w kierunku poprawy mobilności miejskiej i zrównoważenia rozwoju transportu. Inkubacja i dyfuzja innowacji innowacyjność, gospodarka oparta na wiedzy, to obecnie szczególnie mocne trendy rozwojowe. W Subregionie Centralnym znajdują się liczne uczelnie wyższe, ośrodki badawcze, firmy innowacyjne jednocześnie widoczny jest w wielu aspektach dystans nie tylko w stosunku do świata i Europy, ale też wiodących ośrodków w Polsce. Konieczne jest strategiczne podejście do innowacji w tym koncentracja na zidentyfikowanych obszarach innowacyjności. Wydaje się, że specjalnością innowacyjną obszaru mogą rozwiązania pochodzące na następujących sektorów: pozyskania i poszanowania energii, ochrony i rewitalizacji środowiska, 32