20 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego

Transkrypt

1 20 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków 1. Wstęp Aktualna sytuacja na światowym rynku węgla koksowego i koksu determinowana jest wielkością zapotrzebowania i dynamiką wzrostu produkcji stali. Według raportu australijskiej rządowej agencji ABARE światowa konsumpcja stali surowej w 2006 roku wzrosła do 1,232 mld ton, a prognoza na rok 2007 zakłada dalszy wzrost do poziomu 1,316 mld ton. Realny popyt na stal w roku 2006 wzrósł znacząco we wszystkich regionach świata, co było efektem utrzymującego się wzrostu ekonomicznego w gospodarce światowej. W ocenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego wzrost gospodarczy w skali globu w roku ubiegłym był na poziomie 5,1%, a prognoza na rok 2007 zakłada kontynuację rozwoju gospodarczego z lekkim spadkiem tempa do 4,9% rocznie. Na ten wysoki wzrost istotny wpływ miały wyniki osiągane przez Chiny oraz Indie, a także lepsza niż zakładano wcześniej sytuacja gospodarcza w krajach strefy euro oraz w Wielkiej Brytanii i Rosji. Prognozy na rok bieżący wskazują, że najsilniejszy wzrost na poziomie 6,4% będzie miał miejsce w krajach rozwijających się, które stały się kołem napędowym gospodarki światowej. Na ich czele stoją Chiny i Indie, przy czym

2 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke w Chinach gospodarka może nieznacznie zwolnić wskaźnik wzrostu prognozowany jest nieco poniżej rekordowej 10,7% wartości z roku 2006, natomiast w Indiach wzrost wyniesie 7,7%. Dla krajów Europy Wschodniej, Rosji i Ukrainy, prognozowane są wskaźniki w wysokości: 5,0%, 6,5% i 6,0%. Wzrost ekonomiczny w 30 krajach członkowskich OECD przewidywany jest na poziomie 2,5%, w tym: w Japonii w wysokości 2%, w USA 2,4%, a w państwach strefy euro 2,2%. Chińska gospodarka rozwijała się najszybciej od 11 lat i jeżeli takie tempo utrzyma się nadal, to już w 2008 roku może wyprzedzić Niemcy i stać się trzecią gospodarką świata. Drugim krajem, który w przyszłości będzie miał istotny wpływ na światową gospodarkę są Indie, a w opinii banku Goldman Sachs w ciągu 10 lat kraj ten może się znaleźć w wśród pięciu największych gospodarek na świecie. Wejście Indii na ścieżkę szybkiego rozwoju stwarza zagrożenie dla równowagi na światowych rynkach surowców energetycznych, jak miało to miejsce w przypadku Chin. Przemysłowy rozwój tego kraju doprowadził do nierównowagi na rynkach surowcowych stali, ropy naftowej, miedzi, węgla, rudy żelaza. Obecnie rynki się ustabilizowały, ale ceny surowców są na znacznie wyższym poziomie niż w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Według ekspertów, tradycyjne cykle rynku towarowego zastępowane są przez dłuższe okresy wzrostu ekonomicznego, który utrzyma ceny surowców na poziomie wyższym niż historyczne średnie. 2. Rynek stali Najbardziej znaczącym okresem w historii światowego przemysłu stalowego są lata , w których średni roczny wzrost produkcji stali wyniósł 6%, a produkcja w 2005 roku osiągnęła poziom 1,138 mld ton. Dla porównania, ostatni rok ubiegłego wieku zakończył się produkcją wielkości 789 mln ton, a średnie roczne tempo wzrostu w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych było na poziomie 0,6%. Wstępne statystyki Międzynarodowego Instytutu Żelaza i Stali (IISI) podają, że światowa produkcja stali surowej w 2006 roku wzrosła o 8,8% w porównaniu z rokiem 2005 i wyniosła 1,239 mld ton. Największy wzrost w wysokości 12,6% miał miejsce w Azji, na którą przypada ponad połowa globalnej produkcji stali 665,7 mln ton [9,11]. W porównaniu z 2005 rokiem najwyższy wskaźnik wzrostu 18,5% wystąpił w Chinach, których udział w światowej produkcji stali surowej wynosi prawie 34% (rys. 1). 322 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

3 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego 19,9% 0,7% 28,6% 10,6% 33,8% 3,7% 1,2% 1,5% Europa Ameryka Płn. Ameryka Płd. Afryka Śr. Wschód Chiny Azja-pozostała Australia, NZ Rys. 1. Udział regionów świata w produkcji stali surowej w 2006 r. Fig. 1. World steel production by regions in 2006 W Ameryce Płn. wzrost wyniósł 3% do 131,5 mln ton natomiast w Ameryce Płd. produkcja stali surowej pozostała na poziomie roku ubiegłego. Brazylia największy producent w tym regionie, zanotowała 2,2% spadek związany z niższą produkcją koncernu CSN (przestoje spowodowane awarią wielkiego pieca). W opinii Brazylian Steel Institute (IBS), już w roku 2007 krajowa produkcja stali wzrośnie o 13% do 34,9 mln ton, a nowe inwestycje pozwolą do końca roku zwiększyć całkowite moce produkcyjne o 12,5 mln ton stali. W krajach UE (25) produkcja stali wyniosła 198,4 mln ton (wzrost o 5,9%). Znaczący wzrost produkcji miał miejsce w Czechach (11%), w Polsce (19%) i na Słowacji (13%). W krajach CIS wyprodukowano 119,7 mln ton, w tym udział Rosji wyniósł 70,6 mln ton (wzrost o 6,8%), a Ukrainy 40,8 mln ton (wzrost o 5,7%). Prognoza MEPS (brytyjskiej firmy monitorującej rynek stali) zakłada w 2007 roku dalszy wzrost produkcji stali surowej do 1,31 mld ton. Ponadto analitycy przewidują, że, że do 2010 roku średnie roczne tempo wzrostu produkcji utrzyma się na podobnym poziomie jak w pierwszej połowie dekady (około 6% rocznie). VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 323

4 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke W opinii Chińskiej Narodowej Komisji Rozwoju i Reform (NDRC) wzrost produkcji stali w tym kraju w 2007 roku może wynieść 10% do około 460 mln ton [12]. Pokazuje to osłabnięcie tempa wzrostu, jednak poziom produkcji jest dużo wyższy od założonego we wcześniejszych w planach rządowych (władze chińskie zamierzały restrykcyjnie ograniczyć poziom produkcji do 400 mln ton w 2010 roku). Realny popyt na stal wzrósł znacząco we wszystkich regionach świata, a według raportu australijskiej rządowej agencji ABARE światowa konsumpcja stali surowej w 2006 roku wzrosła o około 8% do 1,23 mld ton [1,5]. Zużycie stali surowej w Chinach w 2006 roku osiągnęło poziom 401 mln ton (wzrost o 13%), a dalszy wzrost zapotrzebowania będzie generowany przez dynamikę rozwoju produkcji przemysłowej i budownictwa. W ciągu najbliższych 10 lat kraj ten chce osiągnąć 10% globalnego rynku samochodów i części zamiennych (obecnie udział wynosi 0,7%); w ciągu 15 lat realizowany będzie projekt budowy 40 tys. km sieci dróg szybkich i autostrad; przewidziana jest także budowa mostów, tuneli, sieć połączeń kolejowych. Już wiadomo o chińskich planach dotyczących budowy nowych, transazjatyckich linii kolejowych, których koszt szacowany jest na 6 mld USD. Linie te bezpośrednio połączą Chiny z Tajlandią, Wietnamem i Birmą. W strukturze światowego zużycia stali surowej udział krajów azjatyckich przekracza 50%, w tym na same Chiny przypada ponad 30%. W Ameryce Płn. zużycie stali wzrosło w 2006 roku o 6% i przewiduje się dalszy 3% wzrost do 181 mln ton w roku W USA w pierwszych miesiącach 2006 roku wzrost gospodarczy oraz inwestycje związane z usuwaniem skutków huraganów spowodowały znaczny wzrost zapotrzebowania na stal. Jednak już w połowie roku popyt osłabł w wyniku spadku aktywności zarówno na rynku budowlanym jak i w przemyśle samochodowym. Prognozy na rok 2007 zakładają w USA jedynie 1% wzrost konsumpcji stali, natomiast w Meksyku dalszy 8% wzrost do około 29 mln ton. W krajach UE wzrost popytu na stal ze strony przemysłu konstrukcji maszyn i stoczniowego oraz sektora budownictwa spowodował wzrost zużycia stali w 2006 roku w wysokości około 5% do 193,2 mln ton. Mocny ekonomiczny wzrost w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii będzie wpływał na dalszy wzrost zapotrzebowania na stal, której zużycie w 2007 roku szacowane jest na poziomie195 mln ton. Również w Rosji wzrost zużycia stali będzie podtrzymywany przez wiele projektów inwestycyjnych (rurociągi dla przesyłu ropy i gazu, sieć kolejowa). Zużycie stali w 2006 roku wzrosło o 9% do 47,1 mln ton, a prognoza na bieżący rok zakłada dalszy 6% wzrost do 50 mln ton. W opinii IISI międzynarodowy rynek stali w 2007 roku będzie zrównoważony a ceny stali pozostaną na relatywnie wysokim poziomie 324 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

5 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego W wyniku wzrostu światowego popytu na stal, której produkcja w głównej mierze opiera się na zintegrowanym procesie wielkopiecowym, znacznie wzrosło zużycie podstawowych surowców stosowanych w przemyśle hutniczym tj. rudy żelaza i węgli koksowych. W skali ogólnoświatowej udział procesu wielkopiecowego w produkcji stali surowej będzie się utrzymywał w długim horyzoncie czasowym na poziomie 65%. Aktualnie, w krajach o największej produkcji stali, udział ten kształtuje się na poziomie: Chiny 87,1%, Japonia 74,4%, USA 55,9%, UE (25) 61,2%, Rosja 61,6%, Ukraina 49,9%, Indie 52,5,%, Brazylia 76,2, Tajwan 53,7%, Korea Płd. 55,9. 3. Rynek węgla koksowego Zwiększone w ostatnich latach zapotrzebowania na węgiel użytkowany w przemyśle metalurgicznym spowodowało znaczny wzrost światowej produkcji oraz rozwój wielu nowych inwestycji dotyczących rozbudowy mocy produkcyjnych. Znaczny udział w światowej produkcji węgla koksowego ma region azjatycki w tym głównie Chiny, których udział wynosi prawie 40%. Kolejne pozycje w rankingu producentów zajmują: Australia, Rosja, USA, Kanada oraz Indie. Największe zapotrzebowanie na węgiel koksowy występuje w Chinach, Japonii, Rosji, Indiach oraz na Ukrainie, a ich łączny udział w światowym zużyciu tego surowca przekracza 70%. W ocenie analityków światowa konsumpcja węgla w przemyśle hutniczym w 2006 roku wyniesie 747,8 mln ton (wzrost o 11% w porównaniu z rokiem poprzednim), a prognoza na rok bieżący zakłada dalszy wzrost o około 6% do 795 mln ton. Wielkość światowej produkcji i zużycia węgla metalurgicznego 1 w 2006 oraz prognozę na rok 2007 zestawiono w tabelach 1 2. Ważący wpływ na sytuację na międzynarodowym rynku węgli metalurgicznych w 2006 roku miał prawie 20% wzrost krajowej produkcji węgli koksowych w Chinach (do poziomu 329 mln ton), a według ABARE w roku 2007 zwiększy się o dalsze 10% do 362 mln ton. Ponadto krajowy popyt uzupełniany był rosnącym wydobyciem w Mongolii (w północnym rejonie przygranicznym). W ocenie analityków, produkcja surówki żelaza z poziomu prawie 800 mln ton w 2005 roku wzrośnie w okresie kolejnych 10 lat o 300 mln ton do 1,1 mld ton. Wynikający z tego wzrost zużycia koksu przełoży się na wzrost zapotrzebowania na węgiel koksowy w wysokości mln ton (w tym 110 mln ton węgla koksowego typu hard) [10]. 1 Na rynku międzynarodowym węgiel stosowany w branży hutniczej (koksowy typu hard i semi soft, oraz PCI powyżej 24 MJ/kg) określany jest jako węgiel metalurgiczny. VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 325

6 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke Tabela 1. Światowa produkcja węgla metalurgicznego w 2006 roku i prognoza na rok 2007, [mln ton] [1] Table 1. Metallurgical coal world production in 2006 and forecast for 2007, [Mt] [1] Producenci Chiny 329,0 362,0 Australia 131,9 142,1 Ameryka Północna w tym: 78,1 81,7 Kanada 27,5 30,0 USA 47,0 46,5 Rosja 78,5 79,5 Unia Europejska (25) 39,5 39,0 Ukraina 28,0 28,5 Indie 27,0 28,0 Świat 744,0 797,4 Tabela 2. Światowe zużycie węgla metalurgicznego w 2006 roku i prognoza na rok 2007, [mln ton] [1] Table 2. Metallurgical coal world consumption in 2006 and forecast for 2007, [Mt] [1] Konsumenci Chiny 329,1 365,2 Unia Europejska (25) 84,0 84,7 Japonia 62,6 62,9 Rosja 62,7 64,7 Indie 45,7 47,9 Ukraina 33,8 34,6 Ameryka Północna 28,2 27,2 Korea Płd. 20,8 21,0 Świat 747,8 794,8 Prognozowany wzrost produkcji koksu będzie miał miejsce zarówno w krajach posiadających własne zasoby węgla koksowego jak też w krajach, które w znacznym stopniu uzależnione są od importu tego surowca Japonia, Indie, Brazylia, Tajwan, Turcja, Korea Płd., UE. Zapotrzebowanie na węgiel koksowy w handlu na rynkach międzynarodowych jest pochodną sytuacji w przemyśle hutniczym krajów, które nie posiadają własnych zasobów węgla koksowego, lub prowadzą wydobycie w skali niewystarczającej na pokrycie własnych potrzeb. Bilans produkcji i zużycia węgla koksowego w poszczególnych regionach świata pokazuje, że największy deficyt węgla występuje w Azji i w Europie. 326 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

7 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego Międzynarodowy rynek węgla koksowego jest rynkiem dość stabilnym, stosującym się do następujących reguł: sprzedaż dokonywana jest w ramach kontraktów wieloletnich, a udział zakupów na rynku spot stanowi jedynie kilka procent obrotu węglem, ilość uczestników rynku zwłaszcza po stronie podaży jest ograniczona, a firmy zajmujące się eksportem charakteryzuje wysoki stopień koncentracji; rynek węgla metalurgicznego w ponad 60% kontrolowany jest przez 5 producentów międzynarodowe koncerny: BHP Billiton, Elk Valley Coal (Fording), Anglo American, Rio Tinto oraz Xstrata ceny w ramach kontraktów ustalane są na okresy roczne, co powoduje że wahania cen są relatywnie nieduże; w ostatnich latach decydujące znaczenie dla sytuacji cenowej na całym rynku maja uzgodnienia warunków pomiędzy koncernami stalowymi z Japonii (JSM) a producentami węgla z Australii, Kanady i USA; ustalenia cenowe obowiązują na rok fiskalny FY (od 1 kwietnia) i przenoszone są jako wyznacznik w negocjacjach z pozostałymi odbiorcami w Azji, jak też w Europie i Ameryce Płd. Rynek węgla koksowego po stronie dostawców jest w małym stopniu zróżnicowany, szczególnie w zakresie dobrych jakościowo węgli typu hard, których podaż może zostać zaspokojona głównie przez producentów z Australii, Kanady i USA. Większa konkurencyjność panuje natomiast na rynku pozostałych węgli typu semi-soft i PCI, gdzie znaczną aktywność obok Australii wykazują RPA, Indonezja i Rosja [8, 14]. W ostatnich trzech latach ilość węgla będącego przedmiotem handlu na rynkach międzynarodowych wzrastała, głównie w wyniku zwiększonej podaży węgli semi-soft i PCI. Wielkość światowego eksportu w 2004 roku przekroczyła poziom 200 mln ton, a światowy handel tym surowcem wzrósł w 2006 roku o dalsze kilkanaście milionów ton (do około 222 mln ton). Ponad 90% handlu węglem odbywa się drogą morską, a pozostała ilość to tradycyjna wymiana lądowa pomiędzy USA i Kanadą oraz pomiędzy krajami europejskimi i krajami byłego ZSSR. Wielkość eksportu i importu węgla metalurgicznego przez głównych uczestników światowego rynku w 2006 roku prezentują wykresy na rys. 2. Gwałtowny wzrost światowej produkcji stali, a co za tym idzie wzrost produkcji i zużycia koksu metalurgicznego doprowadził w latach do zwiększonego zapotrzebowania na węgiel koksowy, a czołowi producenci i eksporterzy mieli kłopoty z zaspokojeniem rosnącego popytu. Utrzymujący się brak równowagi między podażą i popytem na rynku węgla koksowego w 2004 roku, a także występujący w handlu międzynarodowym deficyt koksu metalurgicznego spowodowały kryzys na międzynarodowym rynku węgla koksowego. Nastąpił dynamiczny wzrost cen węgli koksowych, a negocjacje cen na FY 2005/2006 między największym australijskim eksporterem węgla BHP VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 327

8 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke Billiton-Mitsubishi i japońskimi koncernami stalowymi (JSM) wyznaczyły referencyjny poziom cen (benchmark price) dla węgla koksowego typu hard na poziomie 125 USD/t FOB. Wzrost o 119% w stosunku do ceny kontraktowej z roku poprzedniego (57 USD/t) był absolutnym rekordem w odniesieniu do cen nominalnych i najwyższą wartością w 23 letnim okresie w odniesieniu do cen realnych. Główni eksporterzy Główni importerzy [mln ton] Australia Kanada USA Rosja [mln ton] Japonia UE(25) Korea Płd. Indie Brazylia Rys. 2. Główni światowi eksporterzy i importerzy węgli metalurgicznych w 2006 roku Fig. 2. Main metallurgical coal exporters and importers in 2006 Podczas negocjacji cen kontraktowych węgli koksowych na rok fiskalny FY 2006/2007 sytuacja odbiorców węgla była lepsza niż w roku poprzednim poprawiła się podaż (wysokie ceny zwiększyły aktywność wszystkich producentów węgla), ponadto użytkownicy dysponowali znacznymi zapasami. Pod koniec 2005 roku ceny węgli na rynkach międzynarodowych w niektórych transakcjach spot były poniżej poziomu cen kontraktowych. Ceny kontraktowe najlepszych jakościowo węgli typu hard (premium) pozostały na wysokim poziomie 115 USD/t (FOB), a typu semi-hard obniżyły się do USD/t. Uzyskany przez koncerny hutnicze spadek cen w granicach od 8% do 16% uznany został przez analityków rynku za zwycięstwo producentów węgla, gdyż branża hutnicza oczekiwała większej redukcji w stosunku do rekordowej ceny w roku W odniesieniu do węgli semi-soft, jeszcze w lipcu 2006 r. trwały negocjacje cen kontraktowych pomiędzy największymi producentami (australijskie koncerny Rio Tinto, Xstrata) a ich azjatyckimi kontrahentami. W efekcie ceny węgli semi-soft kształtowały się średnio na poziomie 58 USD/t FOB (rys. 3). 328 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

9 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego cena FOB [USD/Mg] FY'80 FY'82 FY'84 FY'86 FY'88 FY'90 FY'92 FY'94 FY'96 FY'98 FY'00 FY'02 FY'04 FY'06 typ hard typ semi-soft typ PCI cena średnia (typu hard) Rys. 3. Ceny kontraktowe (benchmark prices) australijskich węgli koksowych typu hard, semi-soft, i PCI (LV) w latach Fig. 3. Benchmark prices for Australian hard, semi-soft and PCI (LV) coal in Pod koniec 2006 roku największy japoński koncern Nippon Steel uzgodnił z australijskim koncernem BHP BMA ceny węgli koksowych typu hard w kontraktach FY 2007/2008. Negocjacje warunków kontraktów zakończyły się spadkiem cen węgli w granicach 12% 23% (w zależności od jakości węgli z poszczególnych kopalń). Od 1 kwietnia 2007 roku ceny FOB węgli typu hard będą w granicach USD/t, natomiast semi-hard (określanych też jako hard 2 kategorii ) USD/t. Uzgodniony przez największego światowego eksportera węgli koksowych (australijski koncern BHP BM) poziom cen, został zaakceptowany przez pozostałych uczestników rynku [4, 8]. W ocenie źródeł rynkowych ceny węgli PCI LV w bieżącym roku kontraktowym, mogą pozostać na poziomie roku 2006 (65,0 67,5 USD/t), gdyż ich podaż jest bardziej ograniczona w porównaniu z węglami semi-hard i semi-soft. Po uzgodnieniu cen na węgiel semi-hard i PCI LV, nastąpi kolejna runda negocjacji dotyczącą cen węgli semi-soft. Podczas tych negocjacji spodziewane są problemy, gdyż ceny węgli tego typu w roku poprzednim były zróżnicowane. Niektórzy niezależni australijscy producenci zawarli kontrakty początkiem 2006 roku z cenami FOB USD/t, natomiast największe koncerny VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 329

10 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke uzgodniły swoje kontrakty kilka miesięcy później z ceną FOB 58 USD/t. Najważniejsi producenci jak Xstrata i Rio Tinto zamierzają uzyskać w bieżącym roku kontraktowym wzrost cen na swój węgiel semi-soft. W ocenie ekspertów (Macquarie, Goldman Sachs) spadkowy trend cen węgli metalurgicznych utrzyma się w nadchodzących latach gdyż wzrost produkcji będzie większy niż wzrost zapotrzebowania. Większa podaż węgla na rynek międzynarodowy przełoży się na spadek cen węgli koksowych typu hard, które w 2008 roku obniżą się do 85 USD/t, a w 2010 roku do 80 USD/t. Węgiel semi-hard będzie miał ceny niższe od węgla hard o 15 20%. Rynkowy poziom cen dyktowany jest przez zapotrzebowanie, a popyt na węgiel koksowy jest wciąż wysoki i będzie się utrzymywał ze względu na dalszy prognozowany wzrost światowej produkcji stali surowej. Wahania cen będą wynikiem złożonych relacji między podażą i popytem i większego różnicowania cen w zależności od jakości węgli (również w obrębie danego typu). Na bazie dostępnej obecnie wiedzy można prognozować, że rynek węgli koksowych w perspektywie długoterminowej będzie w dobrej kondycji, a ceny pozostaną na poziomie znacznie wyższym od średniej historycznej z ostatnich 25 lat, która dla węgli typu hard wynosi 50,7 USD/t (rys. 3) [15]. Prognozy analityków dotyczące sytuacji na światowym rynku węgli metalurgicznych w długim horyzoncie czasowym zakładają, że podaż węgla na rynek eksportowy wzrośnie do 355 mln ton w roku 2025 i do poziomu około 560 mln ton w roku Główny wzrost podaży spodziewany jest z Australii, z rejonu Bowen Basin w stanie Queensland, gdzie realizowane są największe inwestycje w kopalnie węgla koksowego hard (MV i LV). Eksport węgla z NSW będzie ulegał spadkowi, w wyniku zakończenia wydobycia i likwidacji starych kopalń. Poziom eksportu węgla australijskiego może w 2025 roku osiągnąć wielkość 240 mln ton. Wzrost podaży projektowany jest również w Kanadzie eksport ze stanów Alberta i British Columbii w 2025 roku może wzrosnąć do 50 mln ton. USA jako dostawca wahadłowy, będzie wchodził na rynek tylko przy wysokim poziomie cen w prognozach długoterminowych zakłada się spadek udziału węgli amerykańskich w handlu międzynarodowym. W Indonezji koncern BHP ma plany rozpoczęcia w 2009 roku inwestycji w kopalnie węgla koksowego w centrum Kalimantanu, które w 2025 roku będą mogły produkować około 8 mln ton węgla rocznie. Rosja posiada bogate złoża węgla w Yarkutsku na Syberii projekt Elga będacy w trakcie realizacji może zwiększyć podaż węgla z Rosji do 50 mln ton w roku VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

11 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego Eksport z Chin drastycznie spadnie ze względu na zapotrzebowanie rynku wewnętrznego; również produkcja pochodząca z nowych inwestycji w Mongolii będzie głównie zabezpieczać chiński przemysł koksochemiczny. Większość nowych kopalń rozpocznie produkcję w latach i wtedy na rynku może pojawić się nadmiar węgla w wysokości około 2 mln ton. Po roku 2010 popyt dogoni podaż i powstanie luka w podaży eksportowej w wysokości około 3 mln ton. W wyniku nowych inwestycji równowaga rynkowa może zostać osiągnięta w roku Prognozowany wzrost produkcji stali będzie nadal generował wzrost popytu na węgiel i od roku 2030 luka podażowa może utrzymywać się na poziomie około 2 mln ton. 4. Rynek koksu metalurgicznego Utrzymujący się od kilku lat mocny wzrost światowej produkcji stali spowodował zwiększone zapotrzebowanie na koks, którego produkcja w 2005 roku osiągnęła wielkość 456 mln ton, a średnioroczne tempo wzrostu w ostatnich 5 latach wyniosło prawie 6%. Dominującą pozycję w światowej produkcji koksu (podobnie jak i stali) mają Chiny, które w 2005 roku wyprodukowały 233 mln ton koksu, a ich udział wyniósł ponad 50% (rys. 4). Szacuje się, że w 2006 roku produkcja chińskiego koksu wzrosła o ponad 18% do 276 mln ton [6]. 18,1% 2,1% 11,2% 11,0% 4,2% 2,3% 51,1% Europa CIS Ameryka Płn. Ameryka Płd. Chiny Azja-bez Chin Pozostali Rys. 4. Udział regionów świata w produkcji koksu Fig. 4. World coke production by regions VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 331

12 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke W okresie 15 lat udział krajów azjatyckich w globalnej produkcji koksu wzrósł z 40% do prawie 70%, podczas gdy Europy spadł z 25% do 11%. Wzrastające zapotrzebowanie na koks spowodowało, że wiele koncernów hutniczych zarówno w Europie, Azji jak i w obu Amerykach prowadzi inwestycje lub ma zaawansowane plany związane z budową nowych lub rekonstrukcją istniejących mocy produkcyjnych własnych koksowni. W latach , nie licząc Chin, oddano do użytku baterie o łącznej mocy produkcyjnej około 10 mln ton. Analitycy szacują, że do 2015 roku przyrost zdolności produkcyjnych koksu na świecie wyniesie około 4,5%, przy czym największy wzrost będzie miał miejsce w Azji, szczególnie w Chinach. Jednak zarówno Europa jak i kraje Ameryki Płn. i Płd. należeć będą do regionów świata uzależnionych od importu koksu [13]. Wielkość światowego handlu koksem stanowi około 6 8% globalnej produkcji tego paliwa, a głównymi eksporterami od kilku lat pozostają Chiny i Polska, których łączny udział w rynku wynosi ponad 60%. Największymi światowymi importerami koksu są kraje UE (Niemcy, Francja, Austria i Belgia) oraz koncerny hutnicze USA, Japonii, Indii i Brazylii. W 2005 roku światowy obrót koksem spadł w porównaniu z rokiem 2004 z poziomu 32,3 mln ton do 26,9 mln ton (tab. 3). Tabela 3. Światowy handel koksem w 2005 roku [7] Table 3. World coke trade in 2005 [7] Główni eksporterzy Główni importerzy Kraj [mln ton] Kraj [mln ton] Chiny 12,8 Indie 3,8 Polska 4,3 Niemcy 3,1 Rosja 2,8 USA 3,0 Japonia 1,6 Japonia 2,7 Ukraina 1,1 Brazylia 1,6 Pozostali 4,3 Pozostali 12,7 Świat 26,9 Świat 26,9 W 2006 roku w wyniku zwiększonego popytu eksport polskiego koksu zwiększył się do prawie 6 mln ton, natomiast eksport z Chin wzrósł o 14% do poziomu 14,5 mln ton. Najważniejszymi rynkami zbytu dla chińskiego koksu pozostają Europa (27,7% eksportu), Japonia (15,7%) oraz Ameryka Płn. (20%) i Płd. (10%). Analitycy prognozują, że do 2015 roku obrót koksem na rynku międzynarodowym będzie się utrzymywał na poziomie mln ton. 332 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

13 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego W ostatnim okresie ceny koksu metalurgicznego na rynku międzynarodowym kształtowane są w zasadzie przez chińskich eksporterów. W ostatnich trzech latach ceny koksu na rynku światowym na bazie FOB porty chińskie charakteryzowały się dużymi wahaniami. Rok 2004 był rokiem przełomowym w światowym koksownictwie. Zapowiedź chińskich władz o zmniejszeniu poziomu eksportu oraz ograniczenie dostaw w pierwszych miesiącach 2004 roku (przy równoczesnym wzroście światowego zapotrzebowania) spowodował gwałtowny wzrost cen koksu w handlu międzynarodowym. Ceny FOB koksu grudniu 2003 roku skoczyły do poziomu ponad 200 USD/Mg, co stanowiło trzykrotny wzrost w stosunku do cen z początku 2002 roku. Pod koniec pierwszego kwartału 2004 r. koncerny hutnicze w Europie, Indiach zmuszone były do płacenia za chiński koks powyżej 400 USD/t ( USD/t), co przy koszcie frachtu z portów chińskich w wysokości około 30 USD/t powodowało, że cena CIF u odbiorcy kształtowała się na poziomie USD/t. Istotnym składnikiem cen koksu był koszt licencji eksportowych (EL), który wzrósł nawet do wysokości 180 USD/t. W następnych kwartałach, wraz z wydaniem kolejnych licencji oraz z zapewnieniami władz Chin, ze eksport na rynek UE będzie na poziomie roku 2003, ceny koksu zaczęły spadać, tak że średnia cena w 2004 roku wyniosła 314 USD/t. W roku 2005 w produkcji stali na świecie (z wyjątkiem Chin) pojawiły się tendencje spadkowe co spowodowało zmniejszenie zapotrzebowania na koks. Zwiększyła się dostępność koksu w handlu, a jego podaż była wystarczająca do pokrycia istniejącego popytu. W połowie 2005 rynek dostaw spot prawie nie funkcjonował, a w handlu realizowano głównie dostawy w kontraktach długoterminowych. Ze względu na osłabiony popyt ceny w grudniu 2005 r. spadły do 140 USD/t dla koksu o zawartości popiołu 10,5%. W pierwszych miesiącach 2006 roku w na międzynarodowym rynku koksu pojawiły się oznaki świadczące o powrocie do stanu równowagi (rys. 5). Zanotowano wzrost popytu i spadek ilości koksu na składach w portach chińskich. Ceny koksu w porównaniu z grudniem 2005 roku wzrosły około 10 USD/t, a w II kw. o dalsze USD/t. Rynek koksu pod koniec 2006 roku charakteryzował się znacznym wzrostem cen, które w grudniu wzrosły do USD/t (koks o zawartości popiołu 10,5% osiągnął cenę USD/t). W styczniu bieżącego roku ceny koksu (12/12,5% popiołu) były na poziomie USD/t, a przewiduje się, że w kolejnych miesiącach nastąpi dalsze wzmocnienie cen. Prognozy zakładają, że w roku 2007 średnie ceny chińskiego koksu będą o 10 20% wyższe od średniej ceny z roku Wzrosnąć mogą również koszty licencji eksportowych, które w roku 2006 były w granicach 4 6 USD/t [6]. VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 333

14 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke Ceny chińskiego koksu (12,5% popiołu) Cena FOB [USD/Mg] I 04 III 04 V 04 VII 04 IX 04 XI 04 I 05 III 05 Cena-koszt EL V 05 VII 05 IX 05 XI 05 Rys. 5. Ceny FOB chińskiego koksu w latach Fig. 5. Chinese coke FOB prices in koszt EL I 06 III 06 V 06 VII 06 IX 06 XI 06 W związku z decyzjami chińskiego rządu o utrzymaniu kontroli nad ilością koksu przeznaczonego na eksport oraz wprowadzeniu rachunku opłacalności eksportu (tak by oferowane ceny koksu nie były poniżej kosztów wytwarzania), przewiduje się, że ilość chińskiego koksu na rynku międzynarodowym w 2015 roku może obniżyć się do 9 mln ton. Prognozowany spadek eksportu chińskiego koksu będzie bilansowany wzrostem dostaw z innych krajów, których koksownie mają dobre warunki logistyczne [13]. 5. Podsumowanie Światowy wzrost zapotrzebowania na wyroby ze stali, wynikający ze wzrostu gospodarczego, jaki zaobserwowano zarówno w krajach wysoko rozwiniętych (UE, USA, Japonia), jak też głównie w rozwijających się krajach azjatyckich, generuje dalszy rozwój produkcji stali surowej, która w 2006 roku osiągnęła poziom 1,24 mld ton. We wszystkich regionach świata nastąpił wzrost produkcji, przy czym największy miał miejsce w Azji, gdzie produkcja wzrosła o prawie 13%, a w samych Chinach o ponad 18%.W wyniku wzrostu światowego popytu na stal, której produkcja w głównej mierze opiera się na zintegrowanym procesie wielkopiecowym, znacznie wzrosło zużycie podstawowych surowców stosowanych w przemyśle hutniczym tj. rudy żelaza i koksu 334 VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

15 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego a co za tym idzie węgli koksowych. W skali ogólnoświatowej udział procesu wielkopiecowego w produkcji stali surowej będzie się utrzymywał w długim horyzoncie czasowym na poziomie 65%. W przypadku rynku węgli koksowych, rosnący popyt i rekordowo wysokie ceny w latach ubiegłych spowodowały u wszystkich producentów uruchomienie wielu inwestycji w rozbudowę mocy wydobywczych (zwłaszcza w Australii, Kanadzie i Chinach). Wzrost dostępności węgla na rynku międzynarodowym oraz spadek popytu ze strony chińskich koncernów hutniczych, (które zwiększyły zużycie własnych, tańszych węgli gorszej jakości) spowodowały kolejny po 2006 roku spadek cen węgli w kontraktach FY 2007/08. Negocjacje warunków kontraktów między największymi światowymi eksporterami z Australii a ich głównymi odbiorcami japońskimi koncernami hutniczymi (JSM) zakończyły się spadkiem cen w granicach 12 23% (w zależności od jakości węgli). Ceny najlepszych jakościowo węgli typu hard spadły do 98 USD/tonę, i poziom ten został zaakceptowany przez pozostałych uczestników międzynarodowego rynku węgla koksowego. Spadek cen węgla koksowego pozwoli złapać oddech koncernom stalowym, które musiały stawić czoło spadkom cen stali w roku 2005 oraz kolejnym podwyżkom cen rudy żelaza. W ocenie ekspertów, ostatnie podwyżki cen rudy spowodują wzrost kosztów produkcji stali o około 6 USD/t, ale spadek cen węgla koksowego pozwoli na obniżenie kosztów o 9 USD/t. Spadkowy trend cen węgli metalurgicznych może utrzymać się w nadchodzących latach, jeżeli światowy wzrost produkcji przewyższy wzrost zapotrzebowania. Większa podaż węgla na rynki międzynarodowe może przełożyć się na spadek cen węgli koksowych typu hard do około 80 USD/t w roku Jednak w opinii wielu analityków rynek węgli koksowych w perspektywie długoterminowej będzie w dobrej kondycji, a ceny pozostaną na poziomie znacznie wyższym od średniej historycznej z ostatnich 25 lat, która dla węgli typu hard wynosi 50,7 USD/t. Prognozy na najbliższe 10 lat zakładają utrzymywanie się światowego wzrostu popytu na koks w przemyśle hutniczym. Największym światowym producentem i eksporterem koksu są Chiny, a według wstępnych szacunków chińska produkcja koksu w 2006 roku wzrosła o około 18% do 276,5 mln ton. Na rynku tym nadal będzie utrzymywał się wzrost produkcji i popytu, jednak największe tempo wzrostu zużycia koksu może mieć miejsce w Indiach, gdzie planowany jest dynamiczny wzrost produkcji stali. W najbliższym dziesięcioleciu prognozowany jest dalszy wzrost produkcji koksu na świecie do poziomu około 600 mln ton. Popyt na koks w Europie powinien utrzymać stabilny poziom około 60 mln ton. Na rynku tym liczącym się eksporterem jest Polska, której eksport w 2006 roku osiągnął wielkość prawie 6 mln ton (w porównaniu z 4,3 mln ton VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 335

16 Urszula Ozga-Blaschke, Tadeusz Olkuski, Stanisław Blaschke w roku 2005). Na rynku europejskim największym konkurentem polskiego koksu jest koks importowany z Chin, a jego ceny na rynku spot są wyznacznikiem cen w handlu międzynarodowym. Początek 2007 roku charakteryzował się wzrostem cen koksu do USD/t (12/12,5% popiołu), a eksperci przewidują, że w roku 2007 średnie ceny chińskiego koksu będą o 10 20% wyższe od średniej ceny z roku Prognozy utrzymywania się światowego wzrostu zapotrzebowania na stal w długim horyzoncie czasowym, pozwalają producentom koksu realizować plany rozwoju mocy produkcyjnych, tak by zaspokoić wzrastający popyt ze strony branży hutniczej. Artykuł przygotowany w ramach realizacji projektu badawczego nr 4 T12A Literatura 1. Australian Commodities vol.13 no.4 (december quarter 2006), ABARE 2. BP Statistical Review of World Energy, June Coal Information IEA Statistics. 4. CTI Coal Trader International (numery z roku 2006,2007). Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. 5. Commodity Reports, Iron & Steel Quarterly October 2006,National Australia Bank (nab), 6. Coke Market Report. Analysis of Global Coke&Coking Coal Markets. 2006, Resource-Net, Brussels, Belgium. 7. Coke & Coking Coal Markets Worldwide & Influence of CIS Countries. CIS Raw Materials in the World Markets, Moscow, November ICR International Coal Report. Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England (numery z lat 2006,2007) 9. IISI 2006 World Crude Steel Production, January Seaborne Market for Coking Coal. 4th China International Coking Technology and Coke Market Congress, September Steel Statistical Yearbook 2006, IISI 12. China Coal Resource, Mielnikiewicz J., Ściążko M., Cieślar R.: Popyt i podaż koksu w kraju i na świecie aktualnie i perspektywicznie. Konferencja Koksownictwo 2006, Zakopane październik Ozga-Blaschke U.: Stan aktualny i prognozy rozwoju międzynarodowego rynku węgla koksowego. Polityka Energetyczna tom 9, zeszyt specjalny. Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków, s Ozga-Blaschke U., Grudziński Z.: Prognozy cen węgla koksowego do 2010 roku. Gospodarka Surowcami Mineralnymi tom 22, zeszyt specjalny nr 1. Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków, s VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa

17 Rozwój światowych rynków węgla koksowego i koksu metalurgicznego Streszczenie W artykule scharakteryzowano aktualną sytuację na światowym rynku stali oraz na międzynarodowych rynkach węgla koksowego i koksu metalurgicznego. Przedstawiono główne czynniki determinujące aktualną sytuację i prognozy dotyczące rynków surowców dla przemysłu hutniczego. Aktualna sytuacja na światowym rynku węgla koksowego i koksu determinowana jest wielkością zapotrzebowania i dynamiką wzrostu produkcji stali. W ocenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego wzrost gospodarczy w skali globu w roku ubiegłym był na poziomie 5,1%, a prognoza na rok 2007 zakłada kontynuację rozwoju gospodarczego z lekkim spadkiem tempa do 4,9% rocznie. Na ten wysoki wzrost istotny wpływ miały wyniki osiągane przez Chiny oraz Indie, a także lepsza niż zakładano wcześniej sytuacja gospodarcza w krajach strefy euro oraz w Wielkiej Brytanii i Rosji. Zwiększone w ostatnich latach zapotrzebowania na węgiel użytkowany w przemyśle metalurgicznym spowodowało znaczny wzrost światowej produkcji oraz rozwój wielu nowych inwestycji dotyczących rozbudowy mocy produkcyjnych. Znaczny udział w światowej produkcji węgla koksowego ma region azjatycki w tym głównie Chiny, których udział wynosi prawie 40%. Prognozy na najbliższe 10 lat zakładają utrzymywanie się światowego wzrostu popytu na koks w przemyśle hutniczym. Development of the Global Markets of Coking Coal and Coke Abstract Paper characterizes up-to-day situation on the global steel market and on international markets of coking coal and metallurgical coke. The main factors determining the present situation as well as the forecast referring to the markets of raw materials crucial to the metallurgical industry are presented. Current situation on the world market of coking coal and coke is determined by the size of the demand and dynamics of steel production growth. Economic growth in the scale of the globe in the last year was on the level of 5.1% in the opinion of International Monetary Fund and prognosis for the year 2007 assumes continuation of the economic development with the light decrease of the pace to 4,9 % annually. Results achieved by the China and India, and also better than assumed earlier the economic situation in countries of the Euro zone as well as in Great Britain and Russia had essential influence on this high growth. Increased in the last years demand coal used in the metallurgical industry caused considerable growth of the world production and the development of many new investments concerning extension of productive powers. Considerable share in the world production of the coking cola has the Asiatic region including mainly China which share is almost 40%. Forecast for the next 10 years assume keeping world growth of the demand for the coke in the metallurgic industry. VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa 337

18