ŚWIAT ENERGETYCZNE WEKTORY ROZWOJU

Transkrypt

1 ŚWIAT ENERGETYCZNE WEKTORY ROZWOJU Autor: Mirosław Gorczyca ( Rynek Energii nr 3/2012) Słowa kluczowe: produkcja i zużycie energii, nośniki energii, regionalne aspekty zużycia energii Streszczenie. Przedstawiono światowe trendy zużycia energii w okresie (globalne i regionalne) oraz strukturę zużycia energii według jej nośników. 1. WSTĘP Organizacja Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju (OECD) grupowała według stanu w 2006 r. państwa mające 18% ludności świata, które wytwarzały 77% światowego P/roduktu K/rajowego B/rutto. Wykorzystywały one 47% światowych dostaw surowców energetycznych, reprezentując przy tym 33% jej produkcji [1] por. poniższe zestawienie: Powyższe dane spektakularnie pokazują rolę krajów OECD w świecie i w energetyce, w ujęciu globalnym. Wszak w krajach OECD zużycie energii per capita wynosiło 4,7 toe (ton oil equivalent), gdy średnio w świecie 1,8 [1]. W okresie dostawy energii na ich obszarze wzrosły z 2344 do 3832 mln toe, czyli o 63,6%, tzn. w tempie 1,4% rocznie. Tym niemniej, przytoczone w tej informacji dane dotyczące scenariuszy potrzeb energetycznych w różnych regionach świata świadczą o tym, że to właśnie kraje rozwijające się, znajdujące się poza OECD, mogą za kilkadziesiąt lat diametralnie zmienić wektory światowego rozwoju energetyki. 2. ZMIANY STRUKTURY ZUŻYCIA ENERGII PIERWOTNEJ Przewiduje się, że światowe zapotrzebowanie na energię zwiększy się w okresie o 45,0%, w średnim tempie rocznym 1,6%. Będzie to o 0,2% mniej niż w ostatnich latach do 2006 r. (por. tab. 1). Przyjęto przy tym, że krańcowa energochłonność przyrostu PKB zmniejszy się o 1,7%, tzn. w tempie o 0,6% szybszym niż w poprzednich 3 dekadach [2]. Te zmiany będą wynikiem pozytywnej transformacji w krajach poza OECD oraz dalszej racjonalizacji zużycia finalnego energii w krajach OECD. Jak wskazują na to dane z tabeli 1, w strukturze zużycia energii pierwotnej przewiduje się zasadnicze zmiany, o różnym nasileniu w okresie do r. Najważniejsze z nich to (1980 r. = 100,0): spadek udziału ropy naftowej (o 13,0%) przy nieznacznym wzroście udziału węgla (o 4,4%) oraz istotnym zwiększeniu ekologicznych źródeł energii (gazu o 4,5%, energii nuklearnej o 2,7%, hydroenergii o 0,4%, z odnawialnych źródeł energii i odpadów o 1,4%). Szczególny wzrost przewiduje się w odniesieniu do odnawialnych źródeł energii. 3. ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ WEDŁUG REGIONÓW W strukturze światowego zapotrzebowania na energię nastąpią zasadnicze przesunięcia regionalne (por. tab. 2). Wynikną one ze zróżnicowanego poziomu rocznego wzrostu (ostatnia kolumna tab. 2). Gros

2 przyrostu przypada na rozwijające się kraje spoza OECD, jako że w nich nastąpić ma w okresie około 3,5-krotny wzrost, w tempie 2,4%/r., gdy w państwach Unii Europejskiej jedynie 0,2%/r. oraz w Stanach Zjednoczonych o 0,4%/r. 4. ZUŻYCIE ENERGII Finalny popyt na zużywaną energię przewiduje się na nieco niższym poziomie niż zapotrzebowanie na nośniki energii pierwotnej, bo na poziomie 1,4% wzrostu w okresie (por. tab. 3). Najwyższy wzrost zakłada się w odniesieniu do produkcji energii elektrycznej, jako że wystąpić tu ma wzrost około 2 razy wyższy, przy średnim rocznym zwiększeniu w przemyśle o 1,8% oraz nieco niższym (2,3% wobec 1,4%) w sektorze gospodarki mieszkaniowej, usług i rolnictwie. Tabela 1 Scenariusz zapotrzebowania na energię pierwotną (wariant referencyjny) w mln toe (%) wg [2] Wyszczególnienie Węgiel ,0% (24,8) (22,9) (26,0) (28,5) (28,8) Ropa naftowa ,0% (43,0) (36,4) (34,4) (32,0) (30,0) Gaz ,8% (17,1) (20,8) (20,5) (20,6) (21,6) Energia nuklearna 186 (2,6) 675 (6,7) 728 (6,2) 817 (5,8) 901 (5,3) 0,9% Hydroenergia 148 (2,0) 225 (2,2) 261 (2,2) 321 (2,3) 414 (2,4) 1,9% Biomasa i odpady 748 (10,4) (9,7) (9,8) 1,4% (10,4) (10,1) Inne źródła odnawialne 12 (0,1) 55 (0,6) 66 (0,6) 158 (1,1) 350 (2,1) 7,2% Ogółem: ,6% Tabela 2 Scenariusz zapotrzebowania na energię pierwotną według regionów (mln toe) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,5% Ameryka Północna, w ,6% Stany Zjednoczone ,4% Europa ,3% Strefa Pacyfiku ,5% Kraje poza OECD razem, w ,4% Europa, w ,1% Rosja ,1% Azja, w ,8% Chiny ,0% Indie ,5% Środkowy Wschód ,2% Afryka ,4% Ameryka Łacińska ,0% Świat, w ,6% Unia Europejska ,2% Uwaga: niepełne zbilansowanie wynika z niekompletnych danych.

3 Tabela 3 Scenariusz finalnego zużycia energii (mln toe) wg [2] Wyszczególnienie Przemysł ,8% węgiel ,8% ropa naftowa ,7% gaz ,4% energia elektryczna ,7% inne ,5% Transport ,5% ropa naftowa ,4% biopaliwa ,8% inne ,4% Gospodarka mieszkaniowa, usługi i rolnictwo ,2% węgiel ,5% ropa naftowa ,7% gaz ,2% energia elektryczna ,3% inne ,6% Zużycie nieenergetyczne ,2% Ogółem: ,4% 5. PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA Ropa naftowa Z danych tabeli 4 wynika, że w preferowanym, referencyjnym scenariuszu zapotrzebowania na ropę naftową zakłada się w skali świata 1,0% rocznego wzrostu w latach 2007-, przy czym we wszystkich krajach OECD ma nastąpić spadek (-0,2%), a najwyższy jego poziom ma być w Japonii (0,5%). Dla wszystkich państw poza OECD przewiduje się wzrost zapotrzebowania, który najwyższy poziom mieć będzie w Azji, w tym w Chinach i Indiach. Gaz ziemny W odniesieniu do gazu przewiduje się, że jego globalne zapotrzebowanie wzrośnie o ponad połowę (o 52%) w okresie (por. tab. 5), tzn. w średniorocznym tempie 1,8%. Oznacza to, że w stosunku do poprzedniej prognozy nastąpił spadek o 0,3%. Udział gazu w światowym zapotrzebowaniu na energię ma zwiększyć się marginalnie, bo z 21% w 2006 r. do 22% w r. W 1980 r. stanowił on tylko 17% [2]. Cieplejsze na ogół zimy i obniżenie tempa wzrostu gospodarczego przyczynić się mają do takiej sytuacji. Wyjątkowo wysoki wzrost zapotrzebowania na gaz ma nastąpić (podobnie jak w niedalekiej przeszłości) w Chinach i Indiach, natomiast incydentalny jego poziom ma występować w Stanach Zjednoczonych (0,1%) i Unii Europejskiej (1,0%) oraz w Rosji (0,7%), będącej światowym mocarstwem gazowym. Produkcję gazu w ujęciu według regionów świata przedstawiono w tabeli 6, natomiast jej bardziej szczegółowe rozmieszczenie (według ważniejszych krajów) w tabeli 7. Na ogromną skalę przewiduje się budowę gazociągów, jako że na ogół zużycie gazu nie pokrywa się z jego występowaniem.

4 Tabela 4 Scenariusz zapotrzebowania na ropę naftową (mln baryłek) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: 41,7 46,0 46,5 45,7 43,9-0,2% Ameryka Północna, w 20,9 23,3 24,6 23,9 23,9-0,1% Stany Zjednoczone 17,4 19,3 20,2 19,3 19,0-0,3% Europa 14,6 14,3 14,0 13,9 13,1-0,3% Strefa Pacyfiku, w 6,1 8,4 7,9 7,8 7,0-0,5% Japonia 4,9 5,4 4,8 4,4 3,5-1,4% Kraje poza OECD razem, w 20,9 27,3 34,9 44,6 57,7 2,2% Europa, w 9,5 4,4 4,8 5,7 5,9 0,9% Rosja 2,7 2,8 3,3 3,4 0,7% Azja, w 4,5 11,5 15,8 21,4 30,8 3,0% Chiny 2,0 4,7 7,5 11,3 16,6 3,5% Indie 0,7 2,3 2,9 4,1 7,1 3,9% Środkowy Wschód 2,0 4,6 6,2 8,4 10,5 2,3% Afryka 1,3 2,3 2,9 3,2 3,7 1,0% Ameryka Łacińska, w 3,5 4,5 5,2 5,9 6,8 1,2% Brazylia 1,3 1,9 2,0 2,4 2,8 1,5% Międzynarodowe morskie zbiorniki (international marine bunkers) 2,3 3,0 3,8 4,1 4,7 1,0% Świat, w 64,8 76,3 85,2 94,4 106,4 1,0% Unia Europejska 13,6 13,4 13,2 12,4-0,3% Tabela 5 Scenariusz zapotrzebowania na gaz (mld m 3 ) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,9% Ameryka Północna, w ,7% Stany Zjednoczone ,1% Europa ,0% Strefa Pacyfiku, w ,5% Japonia ,3% Kraje poza OECD razem, w ,5% Europa, w ,9% Rosja ,7% Azja, w ,6% Chiny ,8% Indie ,8% Środkowy Wschód ,8% Afryka ,6% Ameryka Łacińska, w ,0% Brazylia ,3% Świat, w ,8% Unia Europejska ,0%

5 Węgiel Jak wskazują na to dane z tabeli 8, węgiel, zdetronizowany w Europie (-0,5%), w dalszym ciągu stanowić ma podstawowy nośnik energii pierwotnej w krajach rozwijających się (poza Afryką). Jeśli światowy poziom wzrostu w latach do r. przewiduje się na poziomie 2,0%, to aż >3,2% w Azji oraz 4,4% na Środkowym Wschodzie. Zatem, ogólny popyt na węgiel w świecie w r. wzrośnie o 175% w porównaniu z 1980 r., o 114% w stosunku do poziomu z 2000 r. i tylko o 22% od 2015 r. Z kolei, jego wydobycie (por. tab. 9) zwiększy się w sposób prawie identyczny jak zapotrzebowanie nań (por. tab. 8). Elektroenergetyka Zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrosło w latach blisko dwukrotnie, natomiast w okresie przewiduje się wzrost o 31,0%, tzn. w tempie 2,5%/rok (por. tab. 10). Podobnie jak w przypadku dotyczącym zużycia źródeł energii pierwotnej, największy przyrost zapotrzebowania wystąpi w krajach najsilniej rozwijających się spoza OECD (Indie i Chiny), a najniższy w Japonii, Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej (około 1%). Zwiększone zapotrzebowanie na energię elektryczną generuje potrzeby rozbudowy infrastruktury elektroenergetycznej, wymagającej ogromnych nakładów inwestycyjnych (por. tab. 11). Przewidziano w scenariuszu wzrost zdolności wytwórczej z 4344 GW w 2006 r. do 5697 GW w 2015 r. oraz 7484 GW w roku. Oznacza to przyrost roczny rzędu 190GW. Kosztować mają te nakłady inwestycyjne 13,6 bln USD w cenach 2007 r. Największe inwestycje potrzebne będą w Chinach (>3 bln USD). Tabela 6 Scenariusz produkcji gazu (mld m 3 ) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,1% Ameryka Północna, w ,0% Stany Zjednoczone ,1% Europa ,4% Strefa Pacyfiku ,0% Kraje poza OECD razem, w ,5% Europa, w ,0% Rosja ,8% Azja, w ,0 Chiny ,9% Indie ,0% Środkowy Wschód ,8% Afryka ,5% Ameryka Łacińska, w ,1% Brazylia ,2% Świat, w ,7% Unia Europejska ,4%

6 Tabela 7 Scenariusz uzysku gazu (mld m 3 ) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,1% Ameryka Północna, w ,0% Kanada ,6% Stany Zjednoczone ,1% Europa, w ,4% Norwegia ,5% Wielka Brytania ,4% Strefa Pacyfiku, w ,0% Australia ,4% Kraje poza OECD razem, w ,5% Europa, w ,0% Kazachstan ,5% Rosja ,8% Turkmenia ,0% Azja, w ,0% Chiny ,9% Indie ,0% Środkowy Wschód, w ,8% Iran ,7% Katar ,3% Afryka, w ,5% Algieria ,8% Nigeria ,3% Ameryka Łacińska, w ,1% Argentyna ,1% Brazylia ,2% Trynidad/Tobago ,8% Wenezuela ,4% Świat ,7% Tabela 8 Scenariusz zapotrzebowania na węgiel (mln t) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,2% Ameryka Północna, w ,6% Stany Zjednoczone ,6% Europa ,5% Strefa Pacyfiku, w ,1% Japonia ,2% Kraje poza OECD razem, w ,8% Europa, w ,0% Rosja ,8% Azja, w ,1% Chiny ,0% Indie ,1% Środkowy Wschód ,4% Afryka ,8% Ameryka Łacińska ,8% Świat, w ,0% Unia Europejska ,9%

7 Tabela 9 Wydobycie węgla (mln t) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,6% Ameryka Północna, w ,7% Stany Zjednoczone ,7% Europa ,1% Strefa Pacyfiku, w ,6% Oceania ,6% Kraje poza OECD razem, w ,5% Europa, w ,3% Rosja ,3% Azja, w ,7% Chiny ,8% Indie ,2% Środkowy Wschód ,2% Afryka ,2% Ameryka Łacińska ,7% Świat, w ,0% Unia Europejska ,7% Tabela 10 Scenariusz zapotrzebowania na energię elektryczną (mln TWh) wg [2] Wyszczególnienie Kraje OECD razem, z tego: ,1% Ameryka Północna, w ,1% Stany Zjednoczone ,0% Europa ,2% Strefa Pacyfiku, w ,1% Japonia ,7% Kraje poza OECD razem, w ,8% Europa, w ,0% Rosja ,9% Azja, w ,5% Chiny ,6% Indie ,7% Środkowy Wschód ,9% Afryka ,1% Ameryka Łacińska ,8% Świat, w ,5% Unia Europejska ,0%

8 Wyszczególnienie Zwiększenie zdolności produkcyjnych (GW) Tabela 11 Scenariusz potrzeb inwestycyjnych elektroenergetyki (mld USD) wg [2] Zwiększenie Wytwarzanirzanie Wytwa- Przesydział produksył Roz- zdolności Prze- energii energii cyjnych (GW) Rozdział Kraje OECD razem, z tego: Ameryka Północna Europa Strefa Pacyfiku Kraje poza OECD razem, w Europa Azja, w Chiny Środkowy Wschód Afryka Ameryka Łacińska Świat, w PODSUMOWANIE Obszerny przegląd scenariuszy wzrostu zapotrzebowania na różne rodzaje nośników energii pierwotnej oraz ich zużycia wskazuje na ogromne potrzeby w dziedzinie energetyki, mocno zróżnicowane w ujęciu według regionów świata. Procesy globalizacji oraz zmiany intensywności rozwoju społecznogospodarczego prowadzą do prób wyrównywania regionalnych dysparytetów. Wartość tych przedstawionych tu prognoz zweryfikuje czas, co jest szczególnie istotne w sytuacji nieznajomości skali światowego kryzysu ekonomicznego i długości okresu wychodzenia z niego przy ich tworzeniu. Należy oczekiwać, że nie spełnią się przewidywania 3,3%/r. wzrostu PKB w latach 2006-, gdy w okresie przed kryzysem ( ) wynosił on 3,2%/r. Jednak na ile były to zbyt optymistyczne przewidywania okaże się dopiero za kilkanaście lat. LITERATURA [1] Energy Balances of OECD Countries OECD, Paris [2] World Energy Outlook 2008.

9 THE WORLD ENERGY VECTORS Key words: energy production and demand structure, energy consumption aspect of economic development, regional aspect of energy demand. Summary. The report presents the world trends of energy consumption in the period (global and regional approach). The structure of the consumption is showed according to energy medias. Mirosław Gorczyca, dr hab. n. ek., profesor w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Od 1965 r. pracownik naukowy Instytutów: 1) Gospodarki Komunalnej, 2) Organizacji, Zarządzania i Ekonomiki Przemysłu Budowlanego, 3) Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. Autor publikacji monograficznych oraz artykułów w prasie krajowej i zagranicznej, szczególnie w dziedzinie mieszkalnictwa, infrastruktury technicznej oraz ekonomicznych aspektów sozologii, w tym w dziedzinie racjonalizacji zużycia energii w świecie i różnych krajach.