WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH I LITEWSKICH PORZECZKI CZARNEJ W PORÓWNANIU Z ODMIANĄ TITANIA

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 536: WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH I LITEWSKICH PORZECZKI CZARNEJ W PORÓWNANIU Z ODMIANĄ TITANIA Anna Bieniek 1, Jan Kopytowski 1, Beata Piłat 2 1 Katedra Ogrodnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2 Katedra Przetwórstwa i Chemii Surowców Roślinnych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn Wstęp Owoce porzeczki czarnej ze względu na wartość odŝywczą nazywane są klejnotem owoców strefy umiarkowanej. NajwyŜszą wartością cechują się owoce świeŝe, jednak najchętniej spoŝywane są w formie przetworzonej [LENARTOWICZ, PŁOCHARSKI 1971]. Jagody porzeczki czarnej są surowcem dla przemysłu przetwórczego. W przypadku przemysłu zamraŝalniczego najwaŝniejszymi cechami owoców są: barwa, smak, zapach, zaś dla produktów poddanych apertyzacji, poza uprzednio wymienionymi, istotna jest zawartość związków organicznych w owocach [BANASZCZYK, PŁOCHARSKI 1995; BANASZCZYK i in. 1997; LENARTOWICZ i in. 1990]. Owoce poszczególnych odmian róŝnią się zasobnością w związki chemiczne, stąd róŝna jest ich wartość uŝytkowa. Skład chemiczny jagód zaleŝy od, stopnia dojrzałości owoców i warunków pogodowych w okresie wegetacji [MOYER i in. 2002]. Celem badań, przeprowadzonych w latach , było porównanie w warunkach północno-wschodniej Polski wartości odŝywczej odmian ukraińskich i litewskich porzeczki czarnej z odmianą szwedzką Titania. Materiał i metodyka badań W latach dokonano oceny wartości odŝywczej odmian ukraińskich: Alta, Sofijewska, Jubilejnaja Kopania, Czernecza, Czereszniewa, Ametyst, WernisaŜ oraz litewskich: Dainiai, Blizgiai, Tauriai, Viciai, Almin w porównaniu do szwedzkiej porzeczki czarnej - Titania. Metodyka załoŝenia doświadczenia opisana została w BIENIEK i in. [2009]. Wartość odŝywczą owoców porzeczki czarnej oceniono w świeŝej masie, na podstawie wykonanych analiz chemicznych: Suchą masę oznaczono - metodą suszarkową, susząc materiał rośliny w temperaturze 105 C; Antocyjany - oznaczono wg metody Ronalda E. Wrolstade a [AOAC, 1974]; Kwasy organiczne - wg normy PN-90/A-75/101/04; Cukry - wg normy PN-90/A-75101/07; Witamina C - wg normy PN-90/A-75101/11; Tabela 1; Table 1

2 34 A. Bieniek, J. Kopytowski, B. Piłat Miesiąc Month Styczeń January Luty February Marzec March Kwiecień April Średnie miesięczne wartości czynników pogodowych w latach i z wielolecia (według Stacji Meteorologicznej w Olsztynie) Mean monthly values of weather factors in and multiannual mean (data of Meteorological Station in Tomaszkowo) Temperatury średnie dobowe Mean daily temperatures ( C) lata badań experimental years Średnia wielolecia Multiannual mean of Miesiąc Month Sumy opadów Total precipitation (mm) lata badań experimental years ,5 2,6 1,0-3,1 Styczeń January -3,4-2,4 2,6-2,3 Luty February -2,5 5,6 2,9 1,4 Marzec March 7,3 7,5 7,7 7,0 Kwiecień April Suma wielolecia Total precipitation of ,8 115,4 66,2 27,4 27,6 23,5 24,7 21,6 6,0 27,8 52,4 28,8 25,6 24,7 31,4 35,4 Maj; May 12,5 13,8 12,2 12,5 Maj; May 89,2 93,5 27,0 57,6 Czerwiec June 16,0 17,7 16,9 15,8 Czerwiec June 79,2 88,1 32,7 69,5 Lipiec; July 20,9 17,7 18,4 17,2 Lipiec; July 29,3 173,7 57,7 81,6 Sierpień August Wrzesień September Październik October Listopad November Grudzień December Średnia roczna Mean of the year 18,2 18,0 18,4 16,8 Sierpień August 14,9 12,6 15,1 12,6 Wrzesień September 9,9 7,5 8,7 8,1 Październik October 5,1 1,3 4,1 2,7 Listopad November 4,3 0,5 3,3-1,3 Grudzień December 7,9 8,5 9,3 7,28 Suma roczna Total year precipitation 165,0 62,6 102,1 75,2 51,0 57,9 22,9 59,0 38,3 30,2 82,8 53,5 79,3 33,8 29,4 48,9 45,4 27,8 27,5 41,8 655,7 759,0 556,8 600,3 Wyniki opracowano statystycznie testem Tukeya (HSD) przy poziomie istotności p = 0,01. Do obliczeń posłuŝono się programem statystycznym Statistica 6.0. Wielkości róŝniące się istotnie zaznaczono w tabeli róŝnymi literami. Wyniki i dyskusja Analiza statystyczna uzyskanych wyników wykazała istotny wpływ i lat badań na zawartość w owocach badanych składników chemicznych (tab. 2, 3, 4). Średnia zawartość suchej masy w jagodach wahała się od 14,96% u Almin do 17,77% u WernisaŜ (tab. 2). Wysoką zawartością omawianego składnika charakteryzowały się takŝe owoce Imaliai 17,49% i Tauriai 17,10%. Największe ilości suchej masy zanotowano w jagodach w 2006 roku 16,59%,

3 WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH najmniejsze natomiast w 2008 roku 15,79%. Średnia zawartość suchej masy w owocach Titania wynosiła 16,58%. NiŜsze wartości otrzymali PLUTA i in. [2007] 12,4%. Według KAWECKIEGO i TOMASZEWSKIEJ [1996] średnia zawartość tego składnika w owocach Titania moŝe przekroczyć nawet 20%. Z punktu widzenia przetwórstwa oraz ze względu na właściwości zdrowotne waŝna jest zawartość w owocach barwników antocyjanowych oraz kwasu askorbinowego (witaminy C). Owoce porzeczki czarnej oraz przetwory zaliczane są do najbardziej wartościowych pod tym względem [PLUTA, MARKOWSKI 2001]. Zawartość antocyjanów w niniejszych badaniach była istotnie zróŝnicowana. W 2006 roku była największa, wynosiła 153,31 mg 100 g -1, a w 2008 roku najmniejsza i wynosiła 94,72 mg 100 g -1 (tab. 2). Według RUBINSKIENE i VIŠKELIS [2002] koncentracja antocyjanów w jagodach jest największa podczas suchej i słonecznej pogody. Określa ona takŝe dojrzałość technologiczną, która jest róŝna w zaleŝności od. Warunki atmosferyczne w latach badań były zróŝnicowane i od nich zaleŝał termin zbioru odmian (tab. 1). Rok 2006 charakteryzował się najchłodniejszym początkiem okresu wegetacyjnego. W maju i czerwcu zanotowano największą sumę opadów. W omawianym roku owoce najpóźniej osiągnęły dojrzałość technologiczną, zbiór przeprowadzono od 17 do 20 lipca. Najwcześniejszy zbiór owoców przeprowadzono w 2007 roku, tj. od 07 do 13 czerwca. Był to rok, w którym zanotowano najwyŝsze temperatury w maju i czerwcu, suma opadów w tym miesiącu była równieŝ większa niŝ w wieloleciu W 2008 roku zbiór owoców przeprowadzono od 07 do 09 lipca. W omawianym roku maj charakteryzował się najmniejszą średnią temperaturą. W czerwcu natomiast temperatury były wyŝsze niŝ w wieloleciu a suma opadów wynosiła jedynie 32,7 mm. Najwięcej antocyjanów (średnia z lat ) zgromadziły owoce Ametyst (138,95 mg 100 g -1 ), najmniej natomiast było ich w owocach Czernecza (79,28 mg 100 g -1 ). Średnia zawartość antocyjanów dla odm. Titania wynosiła 134,10 mg 100 g -1, najniŝsza była w 2008 roku (68,95 mg 100 g -1 ), najwyŝsza natomiast w 2006 roku (181,18 mg 100 g -1 ). PLUTA i śurawicz [2006] podają, Ŝe średnia zawartość omawianego składnika w owocach Titania uprawianej w Skierniewicach (lata ) wynosiła 348,50 mg 100 g -1. KAMPUSE i KAMPUSS [2003] podają, Ŝe świeŝe owoce odmian Titania i WernisaŜ zawierają odpowiednio 214,1 mg 100 g -1 i 222,5 mg 100 g -1 antocyjanów. W niniejszych badaniach w sezonie 2006 bogatsze od odm. Titania w antocyjany były jagody odmian: Ametyst, Blizgai, Tauriai i Viciai. W 2007 roku w owocach odmian Taurai i Blizgai było mniej antocyjanów niŝ w owocach odm. Titania natomiast większe ilości tego składnika zawierały owoce odmian: Almin, Czereszniewa, Dainiai i Imaliai. Zawartość suchej masy (%) i antocyjanów (mg 100 g -1 ) w owocach litewskich i ukraińskich odmian porzeczki czarnej w porównaniu z odm. Titania w latach Content of dry matter (%) and anthocyanins (mg 100 g -1 ) in fruit of Lithuanian and Ukrainian s of black currant in comparison with cv. Titania for the years Tabela 2; Table 2 Odmiana Cultivar Sucha masa; Dry matter (%) Antocyjany; Anthocyanins (mg 100 g -1 )

4 36 A. Bieniek, J. Kopytowski, B. Piłat Almin 14,81 a* 15,37 bcd 14,69 abc 14,96 a 100,10 a 167,37 ef 145,10 i 137,52 f Alta 16,72 f 15,38 ef 13,75 a 15,56 abc 161,66 bcd 104,99 cd 75,96 cd 114,20 cd Ametyst 16,74 f 15,32 bc 16,36 abc 16,14 bcde 267,75 f 157,82 e 116,67 g 180,75 i Blizgiai 16,33 cd 16,67 f 14,65 abc 15,88 abcd 235,48 ef 76,95 b 104,41 f 138,95 fg Czereszniewa Czernecza 16,46 e 16,71 f 16,95 abcd 16,71 defg 110,57 ab 164,99 ef 79,42 d 118,33 cde 16,27 c 15,82 cde 14,10 abc 15,40 ab 100,37 a 99,84 c 37,42 a 79,28 a Dainiai 17,05 h 12,43 a 17,25abcd 15,58 abc 85,90 a 152,59 e 127,86 h 122,12 def Imaliai 17,26 i 17,80 g 17,40 bcd 17,49 fg 170,5 cd 206,74 g 95,17 e 157,47 hi J. Kopania Sofijewska 16,84 g 17,58 g 13,85ab 16,09 bcde 89,42 a 118,49 d 65,46 b 90,12 ab 16,34 cd 15,19 b 14,75 abc 15,43 ab 95,71 a 120,21 d 87,81 e 101,24 bc Tauriai 17,58 j 16,28 ef 17,45cd 17,10 efg 197,02 de 37,41 a 89,28 e 107,90 bcd Titania 17,83 k 17,32 g 14,60 abc 16,58 cdef 181,18 cde 152,17 e 68,95 bc 134,10 efg Viciai 15,65 b 15,84 de 14,85 abc 15,45 ab 213,67 def 178,35 f 94,03 e 162,02 h WernisaŜ 16,38 de 16,58 f 20,35 d 17,77 g 136,95 abc 151,14 e 138,51 i 142,20 gh Średnia dla roku Mean for year 16,59 b 16,08 a 15,79a - 153,31 c 134,93 b 94,72 a - * średnie oznaczone tą samą literą nie róŝnią się istotnie (1%) wg testu Tukeya; means followed by the same letter do not differ at 1% level of significance according to Tukey s test W 2008 roku odm. Titania naleŝała do grupy odmian o najmniejszej ilości antocyjanów w jagodach. NiŜsze zawartości miały jedynie : Czernecza (37,42 mg 100 g -1 ) i Jubilejnaja Kopania (65,46 mg 100 g -1 ). Zawartości antocyjanów w owocach porzeczki czarnej podawane przez BLOMA i SKREDE [1984] mieszczą się w granicach od 83 do 241 mg 100 g -1, a LENARTOWICZ i in. [1990] określili od 105 do 255 mg 100 g -1. MARKOWSKI i PŁOCHARSKI [2003] podają zawartość antocyjanów dla Ben Alder aŝ 439 mg 100 g -1. W niniejszych badaniach najniŝsze zawartości antocyjanów wynosiły 37,41 mg 100 g -1 w owocach Tauriai w 2007 roku i 37,42 mg 100 g -1 w owocach Czernecza w 2008 roku, najwyŝsze natomiast w owocach Ametyst 267,75 mg 100 g -1 w 2006 roku (tab. 2). Nie wszystkie wyniki analiz przedstawione w publikacjach są porównywalne między sobą, gdyŝ laboratoria wykorzystują róŝne metody analiz. Ponadto odmiana, warunki klimatyczno-glebowe, sposób prowadzenia plantacji oraz rok badań wywierają istotny wpływ na koncentrację składników chemicznych w owocach. Tabela 3; Table 3 Zawartość kwasów organicznych (%) i witaminy C (mg 100 g -1 ) w owocach litewskich i ukraińskich odmian porzeczki czarnej w porównaniu z odm. Titania w latach Content of organic acids (%) and vitamin C (mg 100 g -1 ) in fruit of Lithuanian and Ukrainian s of black currant in comparison with cv. Titania for the years Odmiana Cultivar Kwasy organiczne; Organic acids (%) Witamina C; Vitamin C (mg 100 g -1 )

5 WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH Almin 2,79 b 2,05 i 2,40 b 3,36 h 350,96 d 162,66 bc 217,30 hg 244,31 g Alta 2,55 a 4,91 i 2,56 e 3,34 gh 193,50 ab 197,79 e 176,60 g 189,30 bc Ametyst 3,29 c 4,84 i 3,08 j 3,73 i 277,58 c 173,21 bcd 117,87 e 189,55 bc Blizgiai 3,22 c 4,01 g 2,65 f 3,29 fg 184,15 ab 177,98 cde 114,26 de 158,78 b Czereszniewa 2,89 b 2,12 b 2,66 f 2,55 c 337,57 d 171,75 bcd 117,56 e 208,96 ef Czernecza 2,55 a 2,22 c 2,65 f 2,47 b 356,54 d 188,60 de 120,43 e 221,85 f Dainiai 3,16 c 2,80 f 2,54 de 2,83 d 236,99 c 163,41 bc 153,70 f 195,81 cde Imaliai 3,22 c 4,20 h 2,37 a 3,26 f 171,87 a 171,22 bcd 68,80 b 137,29 a J. Kopania 2,46 a 1,96 a 2,53 d 2,31 a 341,90 d 186,17 cde 94,29 c 207,45 def Sofijewska 2,41 a 2,04 ab 2,50 c 2,32 a 342,53 d 185,40 de 91,05 c 206,33 def Tauriai 3,53 d 5,34 j 2,96 h 3,94 j 210,13 ab 153,89 ab 40,01 a 134,676 a Titania 3,20 c 6,59 k 2,66 f 4,15 k 179,73 a 189,00 bcde 207,05 h 187,20 c Viciai 2,46 a 2,71 e 2,69 g 2,62 c 166,90 a 194,38 de 229,51 g 196,93 cde WernisaŜ 3,34 cd 2,61 d 3,08 j 3,01 e 235,34 bc 136,93 a 99,06 cd 157,11 b Średnia dla roku Mean for year objaśnienia patrz tab. 2; explanations see Tab. 2 2,93 b 3,66 c 2,66 a - 258,64 c 174,16 b 131,96 a - Średnia zawartość witaminy C w owocach badanych odmian porzeczki czarnej podobnie jak w przypadku antocyjanów najwyŝsza była w 2006 roku i wynosiła 258,64 mg 100 g -1 a najniŝsza w 2008 roku: 131,96 mg 100 g -1 (tab. 3). NajwyŜszy poziom omawianego składnika zanotowano dla Almin, średnia z 3 lat wynosiła 244,31 mg 100 g -1. Wysoką zawartością omawianego składnika charakteryzowała się takŝe odmiana Czernecza 221,85 mg 100 g -1. NajniŜszą zawartością omawianego składnika charakteryzowała się odmiana Tauriai 134,68 mg 100 g -1 i odm. Imaliai 137,29 mg 100 g -1. Średnia zawartość witaminy C dla Titania wynosiła 187,20 mg 100 g -1. W badaniach RADAJEWSKIEJ i BERY [2001] owoce odm. Titania zawierały 197 i 253 mg 100 g -1. Według PŁOCHARSKIEGO i in. [1992] w owocach odm. Titania znajduje się 132 mg 100 g -1 witaminy C. Podobne wartości dla tej podają takŝe PLUTA i in. [2007]. Zawartość witaminy C w owocach litewskich odmian Viciai i Almin według KAWECKIEGO i in. [2000] kształtowała się na poziomie 210 i 223 mg 100 g -1. Zasobność owoców analizowanych odmian kształtowała się na znacznie niŝszym poziomie od 134 mg 100 g -1 u Tauriai do 196,93 mg 100 g -1 u Viciai. SASNAUSKAS i in. [2004] podają, Ŝe przeciętnie w warunkach klimatycznych Babtai (Litwa) owoce Viciai zawierają 138 mg 100 g -1, odm. Tauriai 161 mg 100 g -1 oraz odm. Blizgai 176 mg 100 g -1. SIKSNIANAS i in. [2006] dla odm. Dainiai podają zawrtość 137 mg 100 g -1. W niniejszych badaniach zawartość omawianego składnika kształtowała się na wyŝszym poziomie od 153 mg 100 g -1 w 2008 roku do 236,99 mg 100 g -1 w 2006 roku, a średnio 195,81 mg 100 g -1 (tab. 3). LENARTOWICZ i in. [1990] za LANGFORDEM i THOMASEM [1988] wyróŝniają 3 grupy odmian porzeczki czarnej pod względem zawartości kwasu L-askorbinowego: ubogie, zawierające do 100 mg 100 g -1, o średniej zasobności mg 100 g -1 i zasobne zawierające powyŝej 150 mg 100 g -1. Przyjmując klasyfikację tych autorów w niniejszych badaniach z średnich z 3 lat wynika, Ŝe badane z wyjątkiem odm. Imaliai i odm. Tauriai naleŝą do grupy o najwyŝszej zawartości tego składnika. KOPANIA i KOPANIA [2000] dla odmian ukraińskich porzeczki czarnej (WernisaŜ, Czereszniewa, Ametyst, Jubilejnaja Kopania i Sofijewskaja) podają zawartości od 186,46 do 242,16 mg 100 g -1. Średnia zawartość dla

6 38 A. Bieniek, J. Kopytowski, B. Piłat WernisaŜ wynosiła 157,11 mg 100 g -1, a odm. Sofijewska 206,33 mg 100 g -1. RUBINSKIENE i VIŠKELIS [2002] podają, Ŝe warunki agroklimatyczne, szczególnie suma opadów wywiera bardzo duŝy wpływ na syntezę witaminy C podczas wzrostu i dojrzewania owoców. Podczas deszczowych lat synteza witaminy C jest bardziej intensywna. W niniejszych badaniach w 2006 roku w okresie wzrostu i dojrzewania owoce zgromadziły znacznie mniejsze ilości witaminy C, niŝ w dwóch poprzednich latach, które charakteryzowały się znacznie wyŝszą sumą opadów w maju i czerwcu (tab. 1). PLUTA i MARKOWSKI [2001] podają, Ŝe waŝnym parametrem porzeczki czarnej określającym ich przydatności do przetwórstwa jest kwasowość, która powinna być jak najwyŝsza. W niniejszych badaniach średnia zawartość kwasów organicznych kształtowała się na poziomie od 2,66% w 2008 roku do 3,66% w 2007 roku. Według KOPANI i KOPANI [2000] owoce odmian ukraińskich zawierają w swym składzie od 2,48 do 3,44% kwasów organicznych, podobne wartości otrzymano takŝe w badaniach własnych. Najwięcej tego składnika zawierała odmiana szwedzka Titania 4,15%. Szczególnie wysoką wartość odmiana ta osiągnęła w 2007 roku. W 2006 i 2008 roku wartości dla tej były o ponad połowę niŝsze. PLUTA i MARKOWSKI [2001] dla odm. Titania podają zawartość 3,7%, KAWECKI i in. [2000] oraz KAWECKI i TOMASZEWSKA [1996]: 3,2%. W badaniach SIKSNIANASA i in. [2006] uzyskano nieznacznie wyŝsze wartości dla odmian litewskich porzeczki czarnej Viciai i Dainiai po 3,2%. W niniejszych badaniach średnia kwasowość owoców dla tych odmian wynosiła 2,62% i 2,83%. NajwyŜszą kwasowością spośród odmian litewskich charakteryzowała się odm. Taurai 3,94%. NajniŜszą średnią kwasowość zanotowano dla odmian ukraińskich: Jubilejnaja Kopania 2,31% i Sofijewska 2,32%. Odm. Sofijewska była odmianą o największej zawartości cukrów ogółem 7,19%, natomiast odm. Jubilejnaja Kopania zawierała 6,87% tego składnika (tab. 4). Według KOPANI i KOPANI [2000] zawartość cukrów w owocach odmian ukraińskich (WernisaŜ, Ametyst, Sofijewska, Jubilejnaja Kopania, Czereszniewa) zawiera się w przedziale 9,24-12,0%. W niniejszych badaniach uzyskano nieznacznie niŝsze wartości. Największe ilości cukrów owoce badanych odmian zgromadziły w 2006 roku: 7,33%, a najmniejsze w 2007 roku: 5,92%. Najmniejsze zawartości cukrów ogółem i prostych zgromadziły owoce Blizgai: odpowiednio 5,62% i 2,48% (tab. 4). Tabela 4; Table 4 Zawartość cukrów ogółem (%) i prostych (%) w owocach litewskich i ukraińskich odmian porzeczki czarnej w porównaniu z odm. Titania w latach Content of total sugars and monosaccharides (%) in fruit of Lithuanian and Ukrainian s of black currant in comparison with cv. Titania for the years Odmiana Cultivar Cukry ogółem; Total sugars (%) Cukry proste; Monosaccharides (%) Almin 7,46 gh 6,13 cd 6,19 ef 6,55 fg 3,33 f 2,65 de 2,75 fgh 2,92 g Alta 7,21 cde 6,00 cd 5,50 b 6,24 c 2,95 bc 2,68 de 2,36 bc 2,66 bc Ametyst 7,15 cd 6,21 de 5,99 cde 6,45 def 3,21 e 2,36 c 2,25 ab 2,61 b Blizgiai 7,06 bc 4,65 a 5,17 a 5,62 a 3,11 d 2,12 ab 2,23 ab 2,48 a Czereszniewa 7,35 efg 5,51 b 6,40 g 6,42 def 3,03 cd 2,63 d 2,97 h 2,88 g Czernecza 7,41 fg 5,80 bc 5,77 bc 6,33 cde 2,61 a 2,71 de 2,75 efg 2,69 cd

7 WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH Dainiai 7,25 def 7,31 f 7,55 h 7,33 i 3,01 c 3,03 f 3,02 h 3,03 h Imaliai 6,75 a 6,13 cde 6,06 de 6,31 de 3,11 d 2,63 d 2,49 cd 2,74 def J. Kopania 7,74 i 6,11 cde 6,76 g 6,87 h 2,87 b 2,64 de 2,80 g 2,78 f Sofijewska 7,35 efg 6,48 e 7,75 h 7,19 i 2,69 a 2,81 e 2,65 ef 2,72 cdef Tauriai 7,60 hi 5,98 cd 7,00 g 6,86 h 3,35 f 2,16 b 2,78 fg 2,74 ef Titania 7,71 i 5,87 bcd 6,47 cd 6,48 ef 3,21 e 2,70 de 2,70 efg 2,87 g Viciai 7,65 i 5,02 a 5,56 b 6,08 b 3,31 f 1,96 a 2,21 a 2,49 a WernisaŜ 6,97 b 6,01 cd 6,95 g 6,64 g 2,86 b 2,62 d 2,62 de 2,70 cde Średnia dla roku Mean for year 7,33 c 5,92 a 6,32 b - 3,05 c 2,56 a 2,61 b - objaśnienia patrz tab. 2; explanations see Tab. 2 NajwyŜszą zawartość cukrów ogółem i prostych zanotowano dla owoców Dainiai, tj. 7,33% i 3,03%. Odmiana Titania zawierała 6,48% cukrów ogółem i 2,87% cukrów prostych. W badaniach KAWECKIEGO i TOMASZEWSKIEJ [1996] w owocach odm. Titania były wyŝsze ilości cukrów ogółem 11,95%. Zawartość cukrów w owocach porzeczki czarnej nie jest istotna przy określaniu wartości przetwórczej owoców [PLUTA, MARKOWSKI 2001], jednak wpływa na walory smakowe owoców świeŝych. Wnioski 1. Analiza statystyczna wyników wykazała wysoce istotne zróŝnicowanie składu chemicznego owoców zarówno między odmianami, jak i w poszczególnych latach badań. 2. Największą średnią zawartość suchej masy, antocyjanów, witaminy C cukrów prostych oraz ogółem uzyskano w pierwszym roku omawianych badań. 3. NajwyŜszą średnią zawartością suchej masy charakteryzowały się owoce odmian: WernisaŜ, Imaliai i Tauriai, najmniejszą natomiast Almin, Czernecza, Sofijewska i Viciai. 4. Wysoce istotne róŝnice odnotowano takŝe w ilości antocyjanów, których średnia zawartość dla odmian w 2006 roku wynosiła 153,31 mg 100 g -1, a w roku ,72 mg 100 g -1. Najwięcej antocyjanów zgromadziły owoce Ametyst, najmniej natomiast było ich w owocach Czernecza. 5. W 2007 roku jagody badanych odmian porzeczki zgromadziły najmniej cukrów (5,92%), a najwięcej kwasów (3,66%). Był to rok, który charakteryzował się przygruntowymi przymrozkami jeszcze w ostatnich dniach maja a takŝe największą sumą opadów w okresie wegetacji. 6. Najbardziej zasobne w witaminę C były jagody odmian Almin a takŝe Czernecza, najmniej natomiast odm. Tauriai i Imaliai. 7. Najwięcej cukrów ogółem stwierdzono w owocach odmian: Dainiai i Sofijewska, najmniej natomiast owoce odmian: Blizgai oraz Viciai. Literatura

8 40 A. Bieniek, J. Kopytowski, B. Piłat AOAC Official Methods of Analysis. 12 th ed., Association of Official Analytical Chemists, Washington DC 9: 110. BANASZCZYK J., PŁOCHARSKI W Przydatność owoców porzeczki czarnej do przerobu na soki i klarowne nektary. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 8: BANASZCZYK J., PLUTA S., PŁOCHARSKI W Jakość i przydatność przerobowa odmian porzeczki czarnej z rejestru nowych klonów hodowli Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Mat. z Konf. Porzeczkowej. Inst. Sad. i Kwiac. Skierniewice: BIENIEK A., KAWECKI Z., KOPYTOWSKI J., ŠIKSNIANAS T Plonowanie oraz jakość owoców ukraińskich i litewskich odmian porzeczki czarnej w porównaniu z odmianą Titania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 536: BLOM H., SKREDE G Suitability of four black currant s for industrial syrup production. J. Sci. Food Agricult. 35: KAMPUSE S., KAMPUSS K Quality of rasberries and blackcurrants after frozen storage. Acta Horticult. 599: KAWECKI Z., TOMASZEWSKA Z Ocena wartości produkcyjnej czterech białoruskich i rosyjskich odmian porzeczki czarnej w rejonie Olsztyna. Acta Acad. Agricult. Techn. Olsztyn, Agricultura 62: KAWECKI Z., STANYS V., SZIKSZNIAN T., TOMASZEWSKA Z Wzrost i plonowanie krzewów nowych litewskich odmian porzeczki czarnej. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. i Kwiac. Skierniewice 8: KOPAŃ W.P., KOPAŃ K.N Rezultaty hodowli odmian na Ukrainie. Mat. z IX Spotkania Sadowniczgo, Sandomierz : LANGFORD G.L., THOMAS W.P Blackcurrant product group. MAF Tech. Lincoln. LENARTOWICZ W., PŁOCHARSKI W Ocena przydatności odmian porzeczki czarnej na kremogeny. Prace Inst. Sad. i Kwiac. Skierniewice A 15(XV): LENARTOWICZ W., ZBROSZCZYK J., PŁOCHARSKI W Wartość uŝytkowa owoców porzeczek. Cz. III. Charakterystyka owoców nowych odmian i klonów porzeczki czarnej i jakość otrzymanych z nich kompotów i mroŝonek. Prace Inst. Sad. i Kwiac. Skierniewice A 29: MARKOWSKI J., PŁOCHARSKI W Przydatność przetwórcza porzeczek i agrestu. Mat. Konf. z Ogóln. Konf. porzeczkowej i agrestowej. Skierniewice 24 IV 2003: MOYER R.A., HUMMER K.E., FIN C.E., FREI C Anthocyanis, phenolics and antioxidant capacity in diverse small fruits. Vium, Rubus, and Ribes. J. of Agricult. and Food Chemistry 50: PLUTA S., MARKOWSKI J Wartość produkcyjna wybranych odmian i klonów hodowlanych porzeczki czarnej oraz skład chemiczny owoców. Zesz. Nauk. Inst. Sad. i Kwiac. 9: PLUTA S., śurawicz E Osiągnięcia i perspektywy hodowli nowych odmian porzeczki czarnej i agrestu. Mat. z Ogóln. Konf. Sad. Nowe i technologie uprawy krzewów jagodowych. Skierniewice, 27 IV 2006: PLUTA S., śurawicz E., BRONIAREK-NIEMIEC A., MARKOWSKI J Production and processing value of new blackcurrant s and breeding clones in central Poland. Sodininkyste ir Darzininkyste Mokslo Darbi 26: PŁOCHARSKI W., BANASZCZYK J., CHLEBOWSKA D Quality characteristics of a few blackcurrant s and clones and the quality of obtained compotes and frozen fruit. Fruit Science Reports, Skierniewice XIX(3):

9 WARTOŚĆ ODśYWCZA OWOCÓW ODMIAN UKRAIŃSKICH RADAJEWSKA B., BERA A Charakterystyka owoców porzeczki czarnej wybranych odmian ukraińskich. Cz. III. Sad Nowoczesny. 10: RUBINSKIENE M., VIŠKELIS P Accumulation of ascorbic acid and anthocyanins in berries of Ribes nigrum. Botanica Lithuanica 8(2): SASNAUSKAS A., SHIKSHNIAUAS T., RUGIENIUS R New black currant s from Lithuania. Acta Hortic. 649: SIKSNIANAS T., VIDMANTAS S., SASNAUSKAS A., VISKELIS P., RUBINSKIENE M Jakość i przydatność do przetwórstwa owoców pięciu nowych odmian czarnej porzeczki. J. of Fruit and Ornamental Plant Research 14 (Suplement 2): Słowa kluczowe: porzeczka czarna,, skład chemiczny owoców Streszczenie Celem badań, przeprowadzonych w latach , było porównanie wartości odŝywczej owoców ukraińskich i litewskich odmian porzeczki czarnej z odmianą szwedzką Titania w warunkach północno-wschodniej Polski. W jagodach badanych odmian porzeczki określono zawartość suchej masy, antocyjanów, kwasów organicznych, witaminy C oraz cukrów prostych i ogółem. Analiza statystyczna wyników wykazała wysoce istotne zróŝnicowanie składników zarówno między odmianami, jak i w latach badań. Największą średnią zawartość składników dla odmian, z wyjątkiem kwasów organicznych, zanotowano w 2006 roku. NajwyŜszą średnią zawartością suchej masy w latach prowadzenia badań charakteryzowały się owoce odmian: WernisaŜ (17,77%), a takŝe Imaliai (17,49%) i Tauriai (17,10%). Najmniej suchej masy zanotowano w owocach Almin (14,96%) oraz odm. Czernecza, Sofijewska i Viciai (15,40-15,45%). Wysoce istotne róŝnice odnotowano takŝe w ilości antocyjanów, których średnia zawartość dla odmian w 2006 roku wynosiła 153,31 mg 100 g -1, a w 2008 roku 94,72 mg 100 g -1. Najwięcej antocyjanów zgromadziły owoce Ametyst (180,75 mg 100 g -1 ), najmniej natomiast było ich w owocach Czernecza (79,28 mg 100 g -1 ). Najmniej cukrów (5,92%), a najwięcej kwasów (3,66%), jagody badanych odmian porzeczki zgromadziły w 2007 roku. Był to rok, który charakteryzował się przygruntowymi przymrozkami jeszcze w ostatnich dniach maja a takŝe największą sumą opadów w okresie wegetacji. Najmniej kwasów organicznych zawierały owoce odmian: Jubilejnaja Kopania (2,31%) i Sofijewska (2,32%) a najwięcej szwedzka odmiana Titania (4,15%) a takŝe odm. Tauriai (3,94%) i odm. Ametyst (3,73%). Najbardziej zasobne w witaminę C były jagody odmian: Almin (244,31 mg 100 g -1 ) a takŝe Czernecza (221,85 mg 100 g -1 ), najmniej natomiast odm. Tauriai (134,6831 mg 100 g -1 ) i odm. Imaliai (137,29 mg 100 g -1 ). Najwięcej cukrów ogółem zgromadziły owoce odmian: Dainiai (7,33%) i Sofijewska (7,19%), najmniej natomiast owoce odmian: Blizgai (5,62%) oraz Viciai (6,08%). NUTRITIVE VALUE OF FRUIT OF UKRAINIAN AND LITHUANIAN BLACK CURRANT CULTIVARS IN COMPARISON WITH CULTIVAR TITANIA Anna Bieniek 1, Jan Kopytowski 1, Beata Piłat 2 1 Department of Horticulture, University of Warmia and Mazury, Olsztyn

10 42 A. Bieniek, J. Kopytowski, B. Piłat 2 Department of Vegetable Raw Materials Processing and Chemistry, University of Warmia and Mazury, Olsztyn Key words: black currant, varieties, chemical composition of fruit Summary The objective of studies conducted in the years was to compare the nutritive value of fruit of Ukrainian and Lithuanian black currant s with the Swedish Titania under the conditions of northeastern Poland. The content of dry mass, anthocyanidins, organic acids, vitamin C as well as simple and total sugars in the berries of studied currant s were determined. Statistical analysis of the results revealed highly significant differences in composition both between s and year to year. The highest average content of components for the s, excluding the content of organic acids, was recorded in The WernisaŜ (17.77%), as well as cv. Imaliai (17.49%) and cv. Tauriai (17.10%) s were characterized by the highest average dry mass content during the years of studies. The lowest dry mass content was recorded for the fruit of s Almin (14.96%) and Czernecza, Sofijewska and Viciai ( %). Highly significant differences were also recorded for the contents of anthocyanidins the average content of which for the s was mg 100 g -1 in 2006 while in 2008 it was mg 100 g -1. The highest level of anthocyanidins was accumulated in the fruit of cv. Ametyst ( mg 100 g -1 ), and the lowest in the fruit of cv. Czernecza (79.28 mg 100 g -1 ). The lowest level of sugars (5.92%) and the highest of acids (3.66%) were accumulated by berries of currant s in That was the year characterized by ground level frost even during the last days of May and the highest total precipitations during the vegetation period. The lowest levels of organic acids were recorded for berries of the s Jubilejnaja Kopania (2.31%) and Sofijewska (2.32%) while the highest by the Swedish Titania (4.15%) as well as s Tauriai (3.94%) and Ametyst (3.73%). The berries most abundant with vitamin C were those of s Almin ( mg 100 g -1 ) and Czernecza ( mg 100 g -1 ), while the least abundant ones were those of cv. Tauriai ( mg 100 g -1 ) and cv. Imaliai ( mg 100 g -1 ). The highest content of total sugars was accumulated by fruit of s Dainiai (7.33%) and Sofijewska (7.19%), while the lowest by fruit of s Blizgai (5.62%) and Viciai (6.08%). Dr inŝ. Anna Bieniek Katedra Ogrodnictwa Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Prawocheńskiego OLSZTYN anna.bieniek@uwm.edu.pl