DYPLOM dla Europejczyka

Transkrypt

1

2 Elżbieta Goźlińska DYPLOM dla Europejczyka Egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe po technikum i szkole policealnej PORADNIK DLA UCZNIÓW Centralna Komisja Egzaminacyjna Warszawa, _dyplom_druk.indd :32:14

3 Elżbieta Goźlińska Dyplom dla Europejczyka Redakcja: Klemens Stróżyński Opracowanie graficzne i skład: Anna Michalak Korekta: Mateusz Stróżyński Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja wydana w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, projekt Specjalistyczne publikacje dotyczące egzaminów zewnętrznych. Wydawca: Centralna Komisja Egzaminacyjna Warszawa 2009 Druk: Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Wydział Wydawnictw i Poligrafii, Warszawa ISBN PUBLIKACJA JEST DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE _dyplom_druk.indd :32:18

4 SPIS TREŚCI Wstęp 5 Część I Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Warto mieć dyplom Europass Kształcenie przez całe życie Różne systemy zdobywania kwalifikacji w krajach Unii Europejskiej Jak porównywać kwalifikacje zdobyte w różnych krajach 22 Część II Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Trzeba zebrać jak najwięcej informacji o egzaminie Akty prawne dotyczące egzaminów zawodowych Wszystko o egzaminie Prawa i obowiązki zdającego Gdzie szukać informacji o egzaminie Trzeba poznać szczegółowo wymagania egzaminacyjne Standardy wymagań egzaminacyjnych Informatory o egzaminach Omówienie wymagań ogólnych na podstawie standardu wymagań dla absolwentów ZSZ i absolwentów techników Trzeba solidnie przygotować się do egzaminu Jak przygotowywać się do egzaminu Z jakich pomocy korzystać 71 Część III Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się o dodatkowy dyplom 74 Dodatki Kompetencje kluczowe Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z każdą z kompetencji kluczowych 85 3 _dyplom_druk.indd :32:18

5 Spis treści 2. Deskryptory definiujące poziomy Europejskich Ram Kwalifikacji ERK (EQF) Słownik pomocniczy Załączniki: 99 Załącznik nr 1 Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 101 Załącznik nr 2 Wzór Europass CV 100 Załącznik nr 3 Wzór Europass Paszport językowy 101 Załącznik nr 4 Wzór Europass Suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. 102 Załącznik nr 5 Wzór Europass Mobilność 103 Załącznik nr 6 Wzór deklaracji przystąpienia do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe 104 Załącznik nr 7 Wykaz zawodów, w których kształcą szkoły policealne 105 Załącznik nr 8 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe 107 Załącznik nr 9 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej 108 Załącznik nr 10 Przykład karty odpowiedzi do etapu pisemnego egzaminu 109 Załącznik nr 11 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu praktycznego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe 110 Załącznik nr 12 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu praktycznego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej Załącznik nr 13 Przykład strony tytułowej Karty pracy egzaminacyjnej 112 Załącznik nr 14 Wzór oświadczenia zdającego o rezygnacji z wykonywania zadania egzaminacyjnego 113 Załącznik nr 15 Wzór świadectwa czeladniczego 114 Załącznik nr 16 Wzór dyplomu mistrzowskiego _dyplom_druk.indd :32:19

6 WSTĘP Broszura, którą trzymasz w ręku, adresowana jest przede wszystkim do uczniów techników i szkół policealnych, dla których do tej pory nie było szczegółowych publikacji na temat egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Już niedługo kończysz szkołę i być może zastanawiasz się, czy warto przystąpić do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Pewnie myślisz sobie: przecież jak skończę szkołę, to otrzymam świadectwo jej ukończenia, czyli zawód już mam. Czy potrzebny mi jeszcze do czegoś dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe? Żeby go mieć, muszę zdać egzamin, a egzamin nie wszyscy zdają pomyślnie, więc chyba trzeba się do niego solidnie przygotować. A czeka mnie jeszcze matura, bo perspektywicznie myślę o studiach. Czy warto więc zawracać sobie głowę tym egzaminem? Ja ci podpowiem warto! I wyjaśnię, dlaczego warto, a wręcz trzeba. Otóż nie żyjesz już tylko w Polsce, ale w Unii Europejskiej. Rynek pracy, który jest dla ciebie dostępny, jest więc ogromny, ale i bardziej konkurencyjny. Aktualnie wiele krajów rozwiniętych ogarnia kryzys i kończą się już czasy, kiedy każdy absolwent szkoły zawodowej był poszukiwany. Już w roku 2009 widoczny jest wzrost bezrobocia. Niestety, do wspomnień trzeba będzie zaliczyć czasy, kiedy każdy polski fachowiec znajdował zatrudnienie w Irlandii, Anglii czy w innych krajach Unii Europejskiej i nikt nie zaglądał w jego papiery. A można się spodziewać także, że do nas zaczną przyjeżdżać cudzoziemcy w poszukiwaniu pracy Ukraińcy, Rumuni, Bułgarzy,? Zatem potrzebę posiadania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe trzeba rozpatrywać w znacznie szerszym kontekście. Dlatego broszura ta składa się z trzech części. W części pierwszej omówiona będzie problematyka potwierdzania kwalifikacji zawodowych w ujęciu europejskim. Mowa będzie nie tylko o tym, czy warto mieć dyplom i dlaczego, ale także o konkurencji, o zdobywaniu i potwierdzaniu kwalifikacji zawodowych w innych krajach Unii Europejskiej, o idei kształcenia przez całe życie, o międzynarodowym dokumencie dołączanym do dyplomu Europass oraz o nowym systemie wzajemnego uznawania kwalifikacji w krajach unijnych. Czyli 5 _dyplom_druk.indd :32:19

7 o tym wszystkim, co czeka cię na rynku pracy niezależnie od tego, czy będziesz mieć dyplom, czy nie. Natomiast ty, poznając uwarunkowania, podejmiesz decyzję bedę zdobywał dyplom lub nie. W części drugiej będzie zawarte wszystko, co musisz wiedzieć o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe jak przebiega egzamin, jakie są jego wymagania, regulacje prawne dotyczące egzaminów, gdzie szukać informacji oraz wskazówki, jak się przygotowywać do egzaminu, aby uzyskać pozytywny wynik. W części trzeciej będą przedstawione możliwości zdobycia jeszcze dodatkowych dyplomów głównie chodzi tu o dyplomy mistrzowskie i czeladnicze. Na końcu książki dołączone są tzw. Dodatki, w których zainteresowani znajdą dodatkowe informacje, w postaci wyciągów z postanowień, aktów prawnych, przepisów itp. W tej publikacji przywołuje się liczne akty prawne, natomiast prawo co oczywiste ulega zmianom. Dlatego warto pamiętać, że stan prawny przedstawiony w tej broszurze aktualny jest na dzień 30 maja 2009 roku. 6 _dyplom_druk.indd :32:19

8 CZĘŚĆ I Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 1.1. Warto mieć dyplom Kończysz szkołę i już niedługo wejdziesz na rynek pracy i staniesz się pracownikiem. Wobec tak obszernego rynku pracy, na którym Polacy (Europejczycy, a ty już do nich należysz) mogą się poruszać, i wobec tak zmieniających się jego wymagań, cechą podstawową każdego pracownika jest jego mobilność. Czy na pewno wiesz, co to oznacza? Najogólniej mówiąc, mobilność to zdolność do zmiany miejsca pracy i zawodu. Jednak termin mobilność jest wieloznaczny i zawiera różne treści. Pracownik mobilny to nie tylko zdolny do zmiany pracy, ale także do zmiany miejsca w układzie społecznym, gotowy do działania, czynny, przedsiębiorczy, dyspozycyjny. Rozróżnia się dwa aspekty mobilności pracowników: mobilność zawodowa to częstotliwość, z jaką pracownicy zmieniają zawód, mobilność geograficzna to zmiana miejsca pracy w obrębie jednego kraju lub między państwami. Dlaczego mobilność ma takie znaczenie? Otóż unijny rynek pracy charakteryzuje ogromna zmienność wymagań, ale także wysoka stopa bezrobocia w jednych regionach i sektorach, a niedobór umiejętności i siły roboczej w innych. Większa mobilność pracowników, zarówno pomiędzy zawodami (mobilność zawodowa), jak również wewnątrz krajów i pomiędzy nimi (mobilność geograficzna) w ogromnym stopniu przyczynia się do gospodarczego i społecznego postępu, wyższego zatrudnienia oraz zrównoważonego i stałego rozwoju. Pozwala również skuteczniej i sprawniej dostosować się europejskiej gospodarce, zatrudnieniu i pracownikom do zmieniających się warunków oraz zapewnić bodźce do zmian w konkurencyjnej, globalnej gospodarce. Z tych powodów Komisja Europejska 1 wspiera mobilność pracowników, a kluczowym wyzwaniem współczesnej Europy jest ułatwienie 1 Patrz: Słownik pomocniczy na końcu książki 7 _dyplom_druk.indd :32:19

9 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 8 mobilności geograficznej poprzez znoszenie istniejących przeszkód natury prawnej, praktycznej czy też społecznej i kulturowej. Ale niestety zbliżają się gorsze czasy. Europa wydawała się jeszcze niedawno otwarta dla Polaków. Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 2008 roku, wszystko jednak zmienił. Komisja Europejska przewiduje, że w kolejnym roku kryzysu w Unii Europejskiej zniknie około 3,5 mln miejsc pracy. Największe problemy będą miały: Hiszpania, Francja, a także Irlandia i Wielka Brytania. Jest bardzo prawdopodobne, że nie tylko Polacy będą przemieszczać się po Europie w poszukiwaniu jak najkorzystniejszych warunków zatrudnienia, ale także do Polski będą przyjeżdżać potencjalni pracownicy w poszukiwaniu pracy. W tej sytuacji ty także będziesz konkurować na tym ogromnym rynku pracy i musisz mieć możliwość jak najlepszego udokumentowania swoich kwalifikacji. Tę możliwość stwarza dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, bo tylko do tego dyplomu wydawany jest Europass suplement do dyplomu (ale o tym w dalszej części broszury). Czyli jeden punkt za tym, że dobry kwit, a takim z pewnością jest dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, warto mieć bo do dyplomu można dołączyć Europass dokument obowiązujący we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a konkurencja jest ogromna Europass Już nadeszły czasy, w których coraz częściej, zarówno w Polsce jak i w całej Unii Europejskiej, zanim zaczną z tobą rozmawiać, chcą zobaczyć twoje papiery. A te papiery, umożliwiające ocenę twojej konkurencyjności i twoich umiejętności oraz porównanie z innymi, to już nie tylko dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, ale to także Europass (początkowo nazywany w Polsce europaszportem). Jeśli nie wiesz, dlaczego wprowadzono Europass, co to jest, do czego jest potrzebny i kto go może otrzymać przeczytaj to, co poniżej. Systemy kształcenia i zdobywania kwalifikacji w różnych krajach są różne. Każdy pracownik przyjeżdżający do innego kraju będzie się legitymował jakimś wykształceniem, jakimś świadectwem, dyplomem itp. Aby można było ocenić, co te świadectwa stwierdzają, jakie konkretne umiejętności potwierdzają i porównać je, wprowadzono Europass. Europass został przyjęty decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. i obowiązuje od dnia 1 stycznia 2005 roku. Dokument Europass jest jednym z elementów realizacji Deklaracji Kopenhaskiej, czyli Deklaracji Europejskich Ministrów ds. Kształcenia Zawodowego i Szkoleń oraz Komisji Europejskiej, uzgodnionej w Kopenhadze w dniach listopada 2002 r., w sprawie zwiększonej współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkoleń. W Deklaracji podkreślono zasadniczą rolę współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego oraz mobilności, jako zjawiska o zasadniczym _dyplom_druk.indd :32:19

10 znaczeniu dla promocji zwiększenia zatrudnienia i zaapelowano o podjęcie działań nad utworzeniem jednego europejskiego dokumentu ukazującego kwalifikacje i kompetencje. Inicjatywa ta ma na celu wzmocnienie skuteczności we wzajemnym uznawaniu kwalifikacji pracowników, a także poprawę mobilności zawodowej na terenie Unii Europejskiej. Posiadacz tego dokumentu, ubiegając się o pracę w każdym z państw Unii Europejskiej, będzie miał ułatwione zadanie, ponieważ nie będzie musiał składać pliku zaświadczeń i dyplomów potwierdzających jego wykształcenie, wystarczy tylko Europass. Jego ujednolicona forma ułatwi także pracodawcom zorientowanie się, jakie są faktyczne kwalifikacje kandydata do pracy. Zgodnie z wyżej wymienioną decyzją Parlamentu Europejskiego, państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane zostały do powołania Krajowych Centrów Europass. Do zadań Krajowego Centrum Europass należy, m.in: Koordynacja, we współpracy z właściwymi organami krajowymi, działań związanych z udostępnianiem lub wystawianiem dokumentów Europass; Dystrybucja dokumentu Europass Mobilność; Utworzenie krajowego systemu informacji i administrowanie nim; Promowanie stosowania Europass, w tym także z wykorzystaniem usług internetowych; Zapewnianie, we współpracy z właściwymi organami krajowymi, aby każdy obywatel miał odpowiedni dostęp do informacji i porad na temat systemu Europass oraz składających się na niego dokumentów. Kontakt w Polsce: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Krajowe Centrum EUROPASS ul. Mokotowska 43, Warszawa tel Czym jest Europass Europass to zestaw 5 dokumentów umożliwiających obywatelom Unii Europejskiej lepsze dokumentowanie i prezentowanie swoich kwalifikacji i kompetencji na obszarze całej Europy. Są to: Europass CV Europass Paszport Językowy Europass Suplement do Dyplomu. Europass Suplement do Dyplomu Zawodowego Europass Mobilność 9 _dyplom_druk.indd :32:19

11 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 10 Europass CV Jest to standardowy formularz życiorysu, używany w takiej samej formie we wszystkich krajach UE, który umożliwia przejrzyste zaprezentowanie swoich umiejętności, zainteresowań oraz kwalifikacji zawodowych. Pracodawcy, dokonując wstępnego wyboru nadesłanych ofert, rzadko mogą poświęcić więcej niż minutę na lekturę jednego CV. Jeżeli kandydatowi nie uda się wywrzeć odpowiedniego wrażenia, oznacza to, iż zmarnuje nadarzającą się okazję. Dlatego CV powinno być napisane w taki sposób, aby przyciągnąć uwagę czytającego i pokazać, dlaczego jego autor zasługuje na zaproszenie na rozmowę kwalifikacyjną. Zadanie to znacznie ułatwia Europass CV, który dzięki przejrzystej strukturze eksponuje mocne strony jego posiadacza. Szczegółowa instrukcja wypełnienia pomaga każdemu stworzyć, krok po kroku, profesjonalne CV. Formularz CV jest dostępny we wszystkich językach UE na stronach portalu internetowego Dokument można wypełnić on-line, a następnie zapisać na twardym dysku swojego komputera lub wysłać pocztą elektroniczną. Można też pobrać wzór CV (w formacie Microsoft Word lub Open Office) i zapisać go na twardym dysku swojego komputera. Wypełniając formularz Europass CV, należy pamiętać, że CV powinno być krótkie, najczęściej wystarczą dwie strony. Należy dostosować CV do stanowiska, o które się staramy i skoncentrować się na istotnych informacjach, które wniosą ważne elementy do podania o pracę: można pominąć doświadczenia zawodowe lub kursy/szkolenia, które nie mają związku z pracą, którą chcemy otrzymać. Przygotowując Europass CV, należy zachować strukturę formularza oraz podaną czcionkę i układ graficzny. Po skończeniu pisania należy uważnie sprawdzić CV, aby usunąć ewentualne błędy, a także poprosić kogoś o przeczytanie, żeby mieć pewność, że zostało ono napisane w zrozumiały i logiczny sposób. CV należy wydrukować na białym papierze. to informacja ze strony internetowej Krajowego Centrum EUROPASS. Do CV można dołączyć inne dokumenty wchodzące w skład Europass. Europass CV wypełniany jest samodzielnie. Formularz we wszystkich językach Unii Europejskiej oraz instrukcja jego wypełnienia dostępne są bezpłatnie na stronie (Wzór Europass CV znajdziesz na końcu książki załącznik nr 2) Europass Paszport Językowy Jest to dokument poświadczający stopień znajomości języków obcych zgodnie z jednolitymi kryteriami przyjętymi na obszarze całej Unii Europejskiej. Umożliwia udokumentowanie umiejętności językowych zdobytych poprzez edukację szkolną, prywatne kursy i szkolenia, a także kształcenie nieformalne. Europass Paszport Językowy wypełniany jest samodzielnie. Samodzielne dokonanie oceny własnych umiejętności językowych jest niezwykle trudne. Powszechnie stosowane w życiorysach określenia (poziom pod- _dyplom_druk.indd :32:19

12 stawowy, średni, zaawansowany ) nie są jednoznaczne i nie oddają w pełni realnych możliwości danej osoby w zakresie używania języka obcego. Samoocenę umiejętności językowych oraz precyzyjne ich przedstawienie znacznie ułatwia dokument Europass Paszport Językowy. W dokumencie tym ocena umiejętności jest dokonywana przez posiadacza na podstawie tabeli samooceny, opracowanej przez Radę Europy, w której zdefiniowanych zostało sześć poziomów biegłości językowej w zakresie słuchania, czytania, pisania, porozumiewania się i samodzielnego formułowania wypowiedzi. Europass Paszport Językowy przedstawia także całą biografię językową posiadacza dokumentu, czyli etapy i formy kształcenia oraz informacje na temat wykorzystania języka obcego. Szczególnie istotny jest fakt, że dokument ten umożliwia również wykazanie się umiejętnościami nabytymi poprzez własne doświadczenia czy samokształcenie. Jest to więc dokument szczególnie ważny i przydatny dla osób niemogących potwierdzić swojej znajomości języka obcego zdanymi egzaminami czy odpowiednimi certyfikatami. to informacja ze strony internetowej Krajowego Centrum EUROPASS. Formularz Europass Paszport Językowy we wszystkich językach Unii Europejskiej oraz instrukcja jego wypełnienia dostępne są bezpłatnie na stronie Dokument można wypełnić on-line, a następnie zapisać na twardym dysku swojego komputera lub wysłać pocztą elektroniczną. Można też pobrać wzór Paszportu Językowego (w formacie Microsoft Word lub Open Office) i zapisać go na twardym dysku swojego komputera. (Wzór Europass Paszport językowy znajdziesz na końcu książki załącznik nr 3) Dwa dokumenty opisane powyżej (Europass CV i Europass Paszport Językowy) dostępne są dla wszystkich obywateli. Natomiast 3 opisane poniżej wydawane są przez właściwe organizacje tym osobom, które uzyskały określone kwalifikacje i doświadczenie w zakresie uczenia się. Są one wymienione niżej. Europass Suplement do Dyplomu Suplement do dyplomu jest dokumentem dołączanym do dyplomu ukończenia studiów wyższych. Stanowi jego uzupełnienie. Zadaniem suplementu jest między innymi ułatwienie pełnej, obiektywnej oceny absolwenta, dostarczenie informacji o zakresie zdobytej w trakcie studiów wiedzy oraz osiągniętych wynikach. Suplement do dyplomu ma pomóc w uznawaniu i sprawiedliwej ocenie kwalifikacji absolwentów uczelni wyższych przez ich przyszłych pracodawców w kraju i za granicą oraz ułatwić im dalszą naukę. Dokument ten dostarcza pełnych informacji na temat wiedzy, umiejętności i kompetencji zdobytych podczas studiów, a także szczególnych osiągnięć absolwenta oraz jego uprawnień zawodowych. Suplement wydawany jest po polsku i na życzenie w jednym z pięciu języków obcych: angielskim, niemieckim, rosyjskim, francuskim, hiszpańskim). 11 _dyplom_druk.indd :32:19

13 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 12 W Unii Europejskiej studentom, którzy ukończyli studia po 1 stycznia 2005 roku, uczelnie wydają tego rodzaju suplementy wraz z dyplomem. Suplement zawiera następujące informacje o: danych osobowych, kwalifikacjach (m.in. kierunek, specjalność, uzyskany tytuł), poziomie kwalifikacji (warunki przyjęcia i czas trwania studiów, poziom zdobytego wykształcenia), programie studiów i osiągniętych wynikach (m.in. tryb studiów i ocena ogólna), uprawnieniach (status zawodowy), praktykach studenckich, zajęciach fakultatywnych itp. standardach nauczania w wybranym kierunku w danym państwie, informacji o krajowym systemie szkolnictwa wyższego (np. rodzaje przyznawanych stopni naukowych). Europass Suplement do Dyplomu wydaje uczelnia, która wydała oryginał dyplomu ukończenia studiów. Suplement nie jest wydawany wstecznie, nie zastępuje oryginału dyplomu i nie uprawnia do formalnego uznania dyplomu przez stosowne instytucje w innych krajach. W Polsce uczelnie wyższe wydają Suplementy do Dyplomu od 1 stycznia 2005 r. na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 lipca 2004 r. w sprawie rodzajów dyplomów i tytułów zawodowych oraz wzorów dyplomów wydawanych przez uczelnie (Dz.U. z 2004 r. Nr 182 poz. 1881). Ty możesz otrzymać ten suplement, jeżeli skończysz studia. Europass Suplement do Dyplomu Zawodowego Jest to dokument wydawany posiadaczom dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Suplement zawiera informacje dotyczące: zdobytych umiejętności i uprawnień, instytucji wystawiającej suplement, poziomu wykształcenia, sposobu uzyskania świadectwa, wymagań, możliwości kontynuowania nauki. Dokument Europass Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe wydawany jest przez instytucję, która wydała także oryginalny dyplom zawodowy, czyli w Polsce przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Europass Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe nie jest wydawany wstecznie, nie zastępuje oryginału dyplomu zawodowego potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, nie uprawnia do formalnego uznania dyplomu przez instytucje w innych krajach. W Polsce Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe wydawany jest od roku 2006 na mocy Rozporządzenia Ministra Eduka- _dyplom_druk.indd :32:19

14 cji i Nauki z dnia 15 lutego 2006 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zasad wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonywania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych czynności (Dz.U. z 2006 r. Nr 31 poz. 217). Zgodnie z tym rozporządzeniem (cytuję 5a.): 1. Na wniosek absolwenta do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe dołącza się suplement, sporządzony na podstawie opisu kwalifikacji absolwenta albo opisu zawodu, określonych w podstawie programowej kształcenia w danym zawodzie. 2. Na suplemencie wpisuje się numer dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, imię (imiona) i nazwisko posiadacza dyplomu, nazwę dyplomu, a w przypadku gdy suplement jest wydawany w języku obcym także nazwę dyplomu w tłumaczeniu, profil umiejętności i kompetencji, zawody, do wykonywania których upoważniony jest posiadacz dyplomu, podstawę wydania dyplomu, a także zamieszcza się opis przebiegu kształcenia zakończonego uzyskaniem dyplomu. 3. Na suplemencie w miejscu przeznaczonym na zamieszczenie opisu przebiegu kształcenia zakończonego uzyskaniem dyplomu podaje się informacje o odbytym przez absolwenta kształceniu zawodowym, określony procentowo udział kształcenia teoretycznego i kształcenia praktycznego w programie nauczania dla danego zawodu, a także całkowity czas trwania kształcenia zakończonego uzyskaniem przez absolwenta dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. 4. Na suplemencie w miejscu przeznaczonym na wpisanie informacji dotyczących krajowego punktu informacyjnego wpisuje się adres strony internetowej instytucji wyznaczonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do pełnienia funkcji Krajowego Centrum Europass. Ty możesz otrzymać ten suplement, jeżeli będziesz mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. (Wzór suplementu do dyplomu znajdziesz na końcu książki załącznik nr 4) Europass Mobilność Służy on do potwierdzenia (w jednolity sposób dla wszystkich krajów europejskich) okresów nauki lub szkolenia, odbywanych w innym kraju europejskim (po 1 stycznia 2005 r.) w ramach wyjazdów zorganizowanych (określanych mianem europejskich ścieżek kształcenia). Europejska ścieżka kształcenia to na przykład: praktyka zawodowa w przedsiębiorstwie, semestr nauki na uczelni zaliczony w ramach programu wymiany, praktyka w charakterze wolontariusza w organizacji pozarządowej. Taka ścieżka kształcenia monitorowana jest przez dwie organizacje partnerskie jedną w kraju pochodzenia i drugą w kraju przyjmującym. Obaj partnerzy uzgadniają cel, zakres i czas trwania ścieżki; określają także, kto będzie osobą od- 13 _dyplom_druk.indd :32:19

15 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 14 powiedzialną za przebieg nauki czy szkolenia w kraju przyjmującym. Partnerami mogą być uczelnie wyższe, szkoły, placówki szkoleniowe, firmy, organizacje pozarządowe itd. Dokument ten przeznaczony jest dla wszystkich osób, które odbyły europejską ścieżkę kształcenia, niezależnie od ich wieku czy wykształcenia. Dokumentu tego nie może uzyskać osoba, która we własnym zakresie zorganizowała sobie staż, praktykę bądź szkolenie itp. w innym kraju. Warunkiem otrzymania Europass Mobilność jest udział w jednym z programów wspólnotowych z dziedziny edukacji i szkoleń, np. Program Leonardo da Vinci, Comenius, Erasmus itp. bądź w innych inicjatywach europejskich, pod warunkiem, że: wyjazd organizowany jest w ramach kształcenia lub szkolenia realizowanego w kraju, instytucja wysyłająca i zagraniczny partner przyjmujący mają podpisaną umowę, nauka/szkolenie jest nadzorowane przez opiekuna, w projekcie uczestniczą państwa członkowskie Unii Europejskiej lub EFTA/ EOG. Dokument Europass Mobilność wypełnia partner wysyłający i partner przyjmujący, w języku uzgodnionym między partnerami i osobą wyjeżdżającą. Europass Mobilność ułatwia pracodawcy ocenę umiejętności, kwalifikacji lub poziomu wiedzy zdobytej poza granicami kraju, rozszerza możliwości dokumentowania różnych form zdobywania doświadczeń zawodowych nabytych za granicą, co sprzyja ich przejrzystości. Dokument wydawany jest bezpłatnie przez Krajowe Centrum Europass. (Wzór Europass Mobilność znajdziesz na końcu książki załącznik nr 5) Zgodnie z założeniami, Europass może być wykorzystany: do przygotowania kompletnego portfolio dokumentów związanych z karierą zawodową, w celu udokumentowania kwalifikacji zdobytych w różnej formie (kształcenie formalne, szkolenia, staże i praktyki zagraniczne), do samooceny i prezentacji kompetencji językowych, przy poszukiwaniu pracy w kraju i za granicą, przy wyjeździe na staż lub praktykę, w przypadku kontynuacji nauki za granicą, przy przekwalifikowaniu się Kształcenie przez całe życie Po przeczytaniu powyższego tekstu możesz mi powiedzieć, że cię to nie interesuje, bo w planach masz studia i nie będziesz pracować w wyuczonym zawodzie. Bo tak _dyplom_druk.indd :32:19

16 naprawdę ta szkoła zawodowa to tak przytrafiła się przez przypadek. A gdyby z tymi studiami się udało, to ten dyplom nie jest mi potrzebny, pracę i tak znajdę... No ale i na to mam argument czy jest ci znana idea uczenia się przez całe życie? Jeżeli nie, to przeczytaj to, co jest napisane niżej, bo to naprawdę ważne. Żyjemy w Europie, którą cechują szybkie zmiany technologiczne i gospodarcze oraz starzejące się społeczeństwo. Stąd uczenie się przez całe życie stało się koniecznością i jednym z najlepszych sposobów, by sprostać wyzwaniom powodowanym przez gwałtowny rozwój technologiczny, globalizację czy przeobrażenia społeczne i ekonomiczne. Nowa rzeczywistość wymusza na wszystkich konieczność nieustannego podnoszenia kwalifikacji oraz ciągłego poszerzania swojej wiedzy w celu przystosowania się do zmieniającego się w szybkim tempie świata. Walka z dezaktualizacją wiedzy staje się jednym z najważniejszych wyzwań cywilizacyjnych, jakie stawia przed człowiekiem społeczeństwo oparte na wiedzy. Potrzeba ciągłego odnawiania wiedzy, umiejętności i kompetencji wszystkich obywateli ma zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności i spójności społecznej Unii Europejskiej. W kontekście tych wyzwań współczesności kształcenie przez całe życie (LLL Lifelong learning) jest jednym z priorytetów polityki oświatowej w krajach Unii Europejskiej. Komisja Europejska opracowała dokumenty oświatowe, których założenia skupiają się wokół zagwarantowania Europejczykom możliwości uczenia się przez całe życie. W Rezolucji Rady Unii Europejskiej z 27 czerwca 2002 r. uczenie się przez całe życie zostało ujęte jako (...) pojęcie, które powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie. Zasadniczym odniesieniem w tym względzie powinna być osoba jako podmiot uczenia się, co podkreślać ma znaczenie prawdziwej równości szans i jakości w procesie uczenia się. Ideą LLL nie jest jedynie to, aby uczyć się przez całe życie, lecz to, aby osiągać efekty, stale rozwijać kompetencje 2 i kwalifikacje 3. Nie jest najważniejsza instytucja kształcąca (szkoła, uczelnia) lub szkoląca (organizator kursów, szkoleń, praktyk itp.), ale osoba ucząca się i to, co ona osiągnęła. W centrum uwagi jest osoba ucząca się. Najważniejszym pojęciem nie jest kształcenie, szkolenie, czy edukacja, ale uczenie się, a autentycznych kwalifikacji nie gwarantuje miejsce, sposób i czas kształcenia lub szkolenia. Każdy bowiem uczy się nie tylko w szkole lub na kursach, ale jednocześnie w trzech obszarach: 2 Patrz: Słownik pomocniczy na końcu książki 3 Stanisław Drzażdżewski, radca generalny, MEN, Warszawa, 29 maja 2007r. 15 _dyplom_druk.indd :32:19

17 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe formalnym 4 w wyniku którego uzyskuje się kwalifikacje ujęte w systemie prawnym, pozaformalnym 5 (non-formal) w wyniku którego uzyskuje się kwalifikacje uznawane dobrowolnie, np. w jednej instytucji mogą być one uznawane, w innej nie, nieformalnym 6 (informal) uczenie się samodzielne, w sposób zamierzony i niezamierzony. Najwcześniej, najdłużej i najwięcej uczymy się poza obszarem uczenia się formalnego. Praktyka pokazuje, że można lepiej sprostać zmieniającym się warunkom życia w nowoczesnym społeczeństwie i gospodarce, rozwijając zdolność korzystania z różnych kompetencji i kwalifikacji ogólnych, zawodowych, pozazawodowych, formalnych i innych niż formalne. Myślę, że rozumiesz w dzisiejszej Europie trzeba się kształcić przez całe życie, trzeba się rozwijać, podwyższać lub zmieniać kwalifikacje i zbierać dyplomy. Stąd wniosek, że wszystkich dokumentów potwierdzających twoje kwalifikacje nigdy nie będzie za dużo. Możesz mieć dyplom ukończenia studiów wyższych, ale jeżeli będziesz mieć także dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie, to o te parę punktów jesteś wyżej od konkurencji. A jeżeli jeszcze będziesz mieć Europass Suplement do Dyplomu, Europass Mobilność, Europass Paszport Językowy, to jeszcze kilka punktów więcej. Im więcej dyplomów, świadectw tym lepiej. To dokumenty potwierdzające twoje kwalifikacje i pokazujące, że prezentujesz otwartość na ciągłe doskonalenie i uczenie się przez całe życie a to się teraz liczy najbardziej i to lubią pracodawcy. Zatem warto starać się, aby mieć dyplom. Każdy kwit się liczy. Poniżej ważna informacja, z której być może zechcesz skorzystać. Unia Europejska podejmuje szereg inicjatyw w obszarze edukacji i nauki. Jedną z takich inicjatyw jest Program Uczenie się przez całe życie, który przyjął Parlament Europejski i Rada w dniu 15 listopada 2006 r. Program ten obejmuje okres od 2007 do 2013 roku, będzie w nim uczestniczyć 31 krajów: 27 krajów Unii Europejskiej, kraje EFTA i EOG Islandia, Norwegia i Lichtenstein oraz Turcja jako kraj kandydujący. Podstawowym celem programu Uczenie się przez całe życie jest stymulowanie rozwoju gospodarczego w państwach członkowskich poprzez edukację i rozwój różnych dyscyplin naukowych. Program obejmuje wszystkie rodzaje i poziomy edukacji oraz kształcenia i szkolenia zawodowego. Wspiera różnego typu działania, mające na celu urzeczywistnianie koncepcji uczenia się przez całe życie i przyjęte strategie jej wdrażania w krajach uczestniczących w programie. W strukturze programu Uczenie się przez całe życie wydzielono 4 podprogramy, z których 2 mogą być interesujące dla ciebie. Są to: 16 4 Patrz: Słownik pomocniczy na końcu książki 5 Patrz: Słownik pomocniczy na końcu książki 6 Patrz: Słownik pomocniczy na końcu książki _dyplom_druk.indd :32:19

18 Program Leonardo da Vinci obejmujący osoby uczące się w ramach wszystkich form kształcenia ustawicznego i zawodowego, osoby podnoszące kwalifikacje na rynku pracy, instytucje kształcenia zawodowego i ustawicznego, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa, różnego typu organizacje związane z kształceniem ustawicznym i zawodowym. W programie Leonardo da Vinci mogą również uczestniczyć instytuty badawcze, uczelnie, organizacje pozarządowe, charytatywne i wolontariackie, o ile prowadzona przez nie działalność dotyczy kształcenia zawodowego i ustawicznego; Program Grundtvig adresowany do osób dorosłych uczących się, instytucji kształcenia dorosłych oraz ich nauczycieli i kadry administracyjnej, różnego typu stowarzyszeń i organizacji zajmujących się kształceniem dorosłych oraz wspierających i promujących uczenie się przez całe życie. A jeżeli rozpoczniesz studia, interesować cię powinien: Program Erasmus skierowany do studentów szkół wyższych, kadry naukowej, dydaktycznej i administracyjnej uczelni, a także do przedsiębiorstw, partnerów społecznych (NGOs) i instytucji odpowiedzialnych za edukację na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym oraz centrów badawczych i organizacji doradczych. Ważnym elementem programu Uczenie się przez całe życie jest mobilność wyjazdy oraz wymiana osób uczących się i nauczycieli. Zwraca się szczególną uwagę na podnoszenie jakości i poszerzanie zakresu mobilności nauczycieli, studentów, uczniów, uczestników kształcenia zawodowego i ustawicznego oraz osób związanych z edukacją dorosłych. Uczestnicząc w jednym z wyżej wymienionych programów, otrzymasz dokument Europass Mobilność. Jeżeli zechcesz skorzystać z któregoś z programów, zorientować się, jakie daje możliwości, zajrzyj na strony (a warto!): Agencja Narodowa Programu LLL, Komisja Europejska Program Socrates Erasmus, Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, static/index.htm I zapoznaj się z ważnym dokumentem: Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, z dn , Zaproszenie do składania wniosków DG EAC/61/06, Program Uczenie się przez całe życie. I jeszcze coś ważnego czy wiesz, co to są kompetencje kluczowe? Jeśli nie wiesz, to przeczytaj, bo to także ważne. W marcu 2000 r w Lizbonie (Strategia Lizbońska) Rada Europejska ustaliła, że konieczne jest sformułowanie podstawowych umiejętności uzyskiwanych w procesie uczenia się przez całe życie (nazywanych kompetencjami kluczowymi), stanowiących jeden z głównych elementów działania Europy. Od tego czasu wnioski dotyczące kompetencji kluczowych były regularnie formułowane ponownie, m. in. podczas Rad Europejskich w Brukseli (20-21 marca 2003 r. i marca 2005 r.), a także w odnowionej strategii lizbońskiej, zatwierdzonej w 2005 r. A w dniu 18 grudnia 2006 r. Parlament 17 _dyplom_druk.indd :32:19

19 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 18 Europejski i Rada Europy wydały zalecenie w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. Zgodnie z tym dokumentem, Parlament Europejski i Rada zalecają państwom członkowskim, aby rozwijały oferty związane z kształtowaniem kompetencji kluczowych dla wszystkich w ramach ich strategii uczenia się przez całe życie. W wymienionym dokumencie zdefiniowano kompetencje kluczowe i sformułowano 8 takich kompetencji. Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Są to następujące kompetencje 7 : 1) porozumiewanie się w języku ojczystym: Definicja: Porozumiewanie się w języku ojczystym to zdolność wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) oraz językowej interakcji w odpowiedniej i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych w edukacji i szkoleniu, pracy, domu i czasie wolnym. 2) porozumiewanie się w językach obcych: Definicja: Porozumiewanie się w obcych językach opiera się w znacznej mierze na tych samych wymiarach umiejętności, co porozumiewanie się w języku ojczystym na zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) w odpowiednim zakresie kontekstów społecznych i kulturalnych (w edukacji i szkoleniu, pracy, domu i czasie wolnym) w zależności od chęci lub potrzeb danej osoby. Porozumiewanie się w obcych językach wymaga również takich umiejętności, jak mediacja i rozumienie różnic kulturowych. Stopień opanowania języka przez daną osobę może być różny w przypadku czterech kompetencji językowych (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) i poszczególnych języków oraz zależny od społecznego i kulturowego kontekstu osobistego, otoczenia oraz potrzeb lub zainteresowań danej osoby. 3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne: Definicja: A. Kompetencje matematyczne obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Istotne są zarówno proces i czynność, jak i wiedza, przy czym podstawę stanowi należyte opanowanie umiejętności liczenia. Kompetencje matematyczne obejmują w różnym stopniu zdolność i chęć wykorzystywania mate- 7 na podstawie: ZALECENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej _dyplom_druk.indd :32:20

20 matycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne) oraz prezentacji (wzory, modele, konstrukty, wykresy, tabele). B. Kompetencje naukowe odnoszą się do zdolności i chęci wykorzystywania istniejącego zasobu wiedzy i metodologii do wyjaśniania świata przyrody, w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Za kompetencje techniczne uznaje się stosowanie tej wiedzy i metodologii w odpowiedzi na postrzegane potrzeby lub pragnienia ludzi. Kompetencje w zakresie nauki i techniki obejmują rozumienie zmian powodowanych przez działalność ludzką oraz odpowiedzialność poszczególnych obywateli. 4) kompetencje informatyczne: Definicja: Kompetencje informatyczne obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu. 5) umiejętność uczenia się: Definicja: Umiejętność uczenia się to zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Kompetencja ta obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokonywania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się. Kompetencja ta oznacza nabywanie, przetwarzanie i przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności, a także poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek. Umiejętność uczenia się pozwala osobom nabyć umiejętność korzystania z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach w domu, w pracy, a także w edukacji i szkoleniu. Kluczowymi czynnikami w rozwinięciu tej kompetencji u danej osoby są motywacja i wiara we własne możliwości. 6) kompetencje społeczne i obywatelskie: Definicja: Są to kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe obejmujące pełny zakres zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, szczególnie w społeczeństwach charakteryzujących się coraz większą różnorodnością, a także rozwiązywania konfliktów w razie potrzeby. Kompetencje obywatelskie przygotowują osoby do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego i demokratycznego uczestnictwa. 19 _dyplom_druk.indd :32:20

21 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 7) inicjatywność i przedsiębiorczość: Definicja: Inicjatywność i przedsiębiorczość oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy, pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie. 8) świadomość i ekspresja kulturalna: Definicja: Docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei, doświadczeń i uczuć za pośrednictwem szeregu środków wyrazu, w tym muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych. Kompetencje kluczowe uważane są za jednakowo ważne, ponieważ każda z nich może przyczynić się do udanego życia w społeczeństwie wiedzy. Zakresy wielu spośród tych kompetencji częściowo się pokrywają i są powiązane, aspekty niezbędne w jednej dziedzinie wspierają kompetencje w innej. Dobre opanowanie podstawowych umiejętności językowych, czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) jest niezbędną podstawą uczenia się; umiejętność uczenia się sprzyja wszelkim innym działaniom w zakresie kształcenia. Niektóre zagadnienia mają zastosowanie we wszystkich elementach ram odniesienia: krytyczne myślenie, kreatywność, inicjatywność, rozwiązywanie problemów, ocena ryzyka, podejmowanie decyzji i konstruktywne kierowanie emocjami są istotne we wszystkich ośmiu kompetencjach kluczowych. I jak ci się wydaje, czy masz opanowane kompetencje kluczowe? Jeżeli tak, to je stale rozwijaj, jeżeli nie, to staraj się je zdobyć. Na końcu książki w Dodatkach (1. Kompetencje kluczowe...) możesz sprawdzić, jaka niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane są z każdą z kompetencji kluczowych Różne systemy zdobywania kwalifikacji w krajach Unii Europejskiej Politykę Unii Europejskiej w zakresie spraw młodzieży, edukacji i kształcenia zawodowego reguluje Traktat z Maastricht w art. 126, 127, 308. Zgodnie z wymienionymi artykułami, każdy z krajów członkowskich Unii Europejskiej zachowuje _dyplom_druk.indd :32:20

22 niezależność w zakresie edukacji. Takie podejście Unii Europejskiej do edukacji wynika z ogromnej różnorodności funkcjonujących w krajach członkowskich systemów szkolnych, typów szkół, programów nauczania, obowiązującego prawa oświatowego czy różnorodności językowej i kulturalnej. Systemy oświatowe każdego z państw członkowskich powstawały bowiem przez wieki narodowej historii i tradycji. Dostosowywane były do określonych warunków ekonomicznych, społecznych, ustrojowych oraz kulturalnych. Z tych względów Unia Europejska, ustalając kierunki polityki oświatowej, pomija drogę ujednolicenia systemów edukacyjnych w krajach członkowskich, pozostawiając odpowiedzialność za systemy kształcenia i treści nauczania poszczególnym państwom członkowskim. W zamian proponuje szeroką współpracę w ramach narodowych systemów edukacyjnych przy zachowaniu wielości i zróżnicowania kultur i tradycji. Prawo unijne zachęca więc do współpracy europejskiej w dziedzinie edukacji. Dotyczy to zwłaszcza: obecności w systemach edukacji idei współpracy europejskiej i historii jednoczenia kontynentu; upowszechniania języków krajów członkowskich; organizowania wymiany uczniów, studentów i nauczycieli; wzajemnego uznawania dyplomów i okresów studiów; współpracy między instytucjami oświatowymi; rozwoju kształcenia ustawicznego. Strefa edukacji jest zatem traktowana w Unii Europejskiej jako dziedzina, w której szanuje się przede wszystkim narodowe regulacje i tradycje, gdzie każde państwo samo ustala, jak będą kształceni jego obywatele. Taki stan rzeczy powoduje, że nie jest łatwo porównać ze sobą systemy szkolnictwa w krajach unijnych, a w konsekwencji nie jest łatwe porównywanie dyplomów i świadectw wydawanych w różnych krajach. Mimo reform, zmierzających do podobnych celów, różnice są ogromne. Na jednym biegunie znajduje się edukacja w krajach skandynawskich. Na przykład w Danii szkoły zawodowe utrzymują stały kontakt z firmami, które najpierw zatrudniają uczniów na praktyki, potem zaś na stałe. Na przeciwnym biegunie trzeba umieścić Grecję, gdzie od lat trwają niekończące się reformy. Najogólniej można powiedzieć, że w krajach Unii Europejskiej wyodrębnić można cztery następujące typy kształcenia: kształcenie zawodowe w pełnym wymiarze nauczania Francja, Włochy, Belgia polegające na tym, że państwo ponosi odpowiedzialność za kształcenie, finansując je tym samym ze środków publicznych, kształcenie zawodowe kursowe i przemienne Wielka Brytania polegające na uzyskiwaniu wiedzy zawodowej w szkole lub na kursie, natomiast w przedsiębiorstwach uzyskuje się umiejętności praktyczne, kształcenie zawodowe z pełnym wymiarem nauczania w połączeniu z nauczaniem w przedsiębiorstwie Luksemburg, Irlandia, Holandia część zajęć dostosowana jest do potrzeb przedsiębiorstwa, 21 _dyplom_druk.indd :32:20

23 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe kształcenie zawodowe w oparciu o kształcenie w przedsiębiorstwie Dania, Niemcy, Austria uczniowie kształcą się przez 1 2 dni w szkole zawodowej, następnie pobierają nauki w przedsiębiorstwie, tzw. dualizm. Z powyższego widać, że Europa charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w zakresie instytucji i systemów kształcenia i szkolenia. Wynika to z przekonania, że kształcenie i szkolenie powinny odzwierciedlać potrzeby na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym i odpowiadać na nie. Bogactwo i zróżnicowanie kształcenia i szkolenia w Europie można uznać za duży atut oraz coś, co sprawia, że możliwa jest szybka i skuteczna reakcja na zmiany technologiczne i gospodarcze. Jednak aby zróżnicowanie to rzeczywiście było atutem, Rada Europejska za warunek konieczny uznała zwiększenie przejrzystości kwalifikacji (o tym szerzej w Rozdziale 1.5). Jeżeli chcesz więcej dowiedzieć się na temat systemów zdobywania kwalifikacji w krajach Unii Europejskiej, zachęcam do przeczytania publikacji pt. Kształcenie zawodowe w krajach UE autorstwa Renaty Nowakowskiej Siuty, którą możesz znaleźć na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej: Z publikacji dowiesz się, jak organizowane jest kształcenie zawodowe, dokształcanie i doskonalenie w wybranych krajach Unii Europejskiej, takich jak: Czechy, Francja, Holandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania, ale nie tylko o tym. Oto informacja CKE o tej publikacji: Przystąpienie naszego kraju do Unii Europejskiej otworzyło zupełnie nowe możliwości pracy i kariery zawodowej. Hasło europejski rynek pracy ma teraz realny wymiar, oznacza praktyczne możliwości dla każdego. Czy rzeczywiście dla każdego? Okazuje się, że te możliwości są zróżnicowane w zależności od kraju i kwalifikacji zawodowych. Znajomość tych zróżnicowań jest wiedzą niezwykle przydatną w praktyce i o tym jest ta broszura. Autorka przekonuje czytelnika, że warto mieć zawód. Podpowiada, jaki dokument powinien to potwierdzać w wybranych krajach Unii Europejskiej. Można potraktować tę broszurę jako swoisty przewodnik po europejskim rynku pracy. Ale nie tylko bo jest to przewodnik po rynku usług edukacyjnych w zakresie kształcenia, dokształcania i szkolenia zawodowego. Podpowiada też, z jakich programów międzynarodowych można skorzystać, aby móc się kształcić za granicą, a w rezultacie zwiększyć swoje szanse atrakcyjnego zatrudnienia Jak porównywać kwalifikacje zdobyte w różnych krajach Najpóźniej do 2012 roku w Unii Europejskiej w pełni ruszy system, który ma zapewnić lepszą przejrzystość kwalifikacji w celu bezproblemowego, wzajemnego uznawania kwalifikacji osób np. ubiegających się o pracę w innym kraju członkowskim. Po czterech latach przygotowań Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej podpisały dnia 23 kwietnia 2008 r. tzw. zalecenie, w sprawie ustanowienia tzw. Europej- _dyplom_druk.indd :32:20

24 skich Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (EQF European Qualification Framework). Zgodnie z zaleceniem, terminem praktycznego wprowadzenia EQF w systemach kwalifikacji poszczególnych państw jest rok Natomiast od 2012 r. wszystkie nowe kwalifikacje należy tworzyć w oparciu o EQF, aby pracodawcy i instytucje mogły zorientować się, jaką wiedzę, kwalifikacje lub kompetencje posiada legitymująca się nimi osoba. Ján Figel, komisarz ds. edukacji, kształcenia, kultury i wielojęzyczności powiedział: Ludzie w Europie pragnąc przenieść się do innego kraju w celu podjęcia nauki czy pracy lub chcąc wykorzystać zdobyte już wykształcenie do dalszego rozwoju swoich kwalifikacji zbyt często napotykają na przeszkody. EQF pomogą w rozwiązaniu tego problemu: dzięki nim różniące się od siebie kwalifikacje funkcjonujące w poszczególnych krajach staną się bardziej zrozumiałe w innych państwach Europy, co sprzyjać będzie dostępności kształcenia i szkolenia dla obywateli. Po przyjęciu aktu ustanawiającego EQF ramy te przyczynią się do wzrostu mobilności obywateli pragnących uczyć się lub pracować. Jesteśmy przekonani, że EQF jest inicjatywą o zasadniczym znaczeniu dla tworzenia nowych miejsc pracy i zapewniania wzrostu gospodarczego, która tym samym pozwoli ludziom w Europie lepiej radzić sobie z wyzwaniami światowej gospodarki opartej na wiedzy, poddawanej procesowi globalizacji. Europejskie Ramy Kwalifikacji to wspólna terminologia opisująca kwalifikacje, która umożliwi państwom członkowskim, pracodawcom i jednostkom porównywanie ze sobą kwalifikacji właściwych różnorodnym systemom kształcenia i szkolenia funkcjonującym w różnych krajach Unii Europejskiej. Zasadniczym elementem Europejskich Ram Kwalifikacji (EQF) jest system ośmiu poziomów odniesienia, opisujących to, co uczący się na danym poziomie wie, rozumie i potrafi tj. wyniki nauczania bez względu na to, w jakim systemie uczący się zdobył dany typ kwalifikacji. Takie podejście: sprzyja lepszemu dopasowaniu do siebie potrzeb rynku pracy (jego zapotrzebowania na określoną wiedzę, umiejętności i kompetencje) i oferty edukacyjnooświatowej; ułatwia uznanie kształcenia nieformalnego i incydentalnego; usprawnia przenoszenie zdobytych kwalifikacji między różnymi krajami i różnymi systemami edukacji i szkoleń. Zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie, Europejskie Ramy Kwalifikacji obejmują kształcenie ogólne, kształcenie dorosłych, kształcenie i szkolenie zawodowe, a także szkolnictwo wyższe. Wspomnianych osiem poziomów obejmuje cały zakres kwalifikacji, począwszy od tych otrzymywanych wraz z zakończeniem okresu obowiązku szkolnego, po kwalifikacje przyznawane na najwyższych szczeblach kształcenia akademickiego i zawodowego. Poziom pierwszy odpowiada kwalifikacjom osiąganym po zakończeniu kształcenia obowiązkowego, a najwyższy, ósmy poziom tytułowi doktora lub jego od- 23 _dyplom_druk.indd :32:20

25 Część I. Czy warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe powiednikom. Poziom szósty odpowiada dyplomowi licencjata, a siódmy magistra. Poziomy kwalifikacji będą zależeć od wykształcenia, ale także od specjalistycznych kwalifikacji zawodowych. Mają one bowiem odzwierciedlać nie tylko wykształcenie. Będą zależeć też od specjalistycznych kwalifikacji zawodowych, tak by odpowiednio wysokim poziomem odniesienia mógł się wylegitymować np. kontroler ruchu lotniczego albo inżynier dźwięku, czyli osoby o wysokich kwalifikacjach, które nie wynikają ze stopni i tytułów naukowych. To właśnie dzięki EQF powstanie wspólna terminologia opisująca kwalifikacje, która umożliwi państwom członkowskim, pracodawcom i jednostkom porównywanie ze sobą kwalifikacji właściwych różnorodnym systemom kształcenia i szkolenia funkcjonującym w różnych krajach Unii Europejskiej. Komisja Europejska przekonuje, że Europejckie Ramy Kwalifikacji przyczynią się do lepszej mobilności pracowników w Unii Europejskiej, ponieważ zlikwidują bariery związane z niezrozumieniem kwalifikacji. Na przykład, teraz firma z Irlandii może wahać się, czy zatrudnić kandydata z Polski, ponieważ jego kwalifikacje opisane w dyplomach są dla niej niezrozumiałe. Po wprowadzeniu EQF sytuacja zmieni się: na świadectwach uzyskanych w Polsce pojawi się adnotacja o poziomie EQF, np. poziom 5 EQF, co umożliwi pracodawcy w Irlandii natychmiastowe zinterpretowanie poziomu kwalifikacji polskiego kandydata. Za wdrożenie systemu EQF, który jest oparty na zasadzie dobrowolności i nie musi powodować zmian w systemie edukacji czy szkolnictwa wyższego danego kraju, mają czuwać instytucje krajowe. Komisja Europejska podkreśla więc, że kluczową rolę będzie odgrywało wzajemne zaufanie władz państwowych, uczelni czy pracodawców, że poziomy odniesienia są przyznawane obywatelom Unii Europejskiej w rzetelny sposób. Takie systemy kwalifikacji, jak opisane wyżej, są już wprowadzane np. w Wielkiej Brytanii, Francji, Irlandii czy na Malcie. Jeżeli interesuje cię, jaką wiedzę, umiejętności i kompetencje przypisano do danego poziomu odniesienia EQF, obejrzyj tabelę: Deskryptory definiujące poziomy europejskich ram kwalifikacji EQF zamieszczoną w Dodatkach na końcu książki. 24 _dyplom_druk.indd :32:20

26 CZĘŚĆ II Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Myślę, że po przeczytaniu części pierwszej masz już przekonanie, że dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe warto mieć, a żeby go mieć, trzeba zdać egzamin, a żeby zdać egzamin, trzeba się do niego dobrze przygotować, a żeby się przygotować, trzeba dokładnie wiedzieć, jak przebiega egzamin i co jest na nim wymagane. Warto też wiedzieć, jakie prawa i jakie obowiązki ma zdający, kto i jak ocenia egzamin i gdzie szukać informacji na jego temat. Ciekawe informacją jest też, jak wypadały dotychczasowe egzaminy. Przydatne też mogą się okazać wskazówki, jak się przygotowywać. I o tym w drugiej części książki 2.1. Trzeba zebrać jak najwięcej informacji o egzaminie Akty prawne dotyczące egzaminów zawodowych Zainteresowani egzaminami zawodowymi poszukują informacji o nich i w celu ich zdobycia korzystają z wielu źródeł. Jednak nie wszystkie źródła są rzetelne i w związku z tym trzeba umieć je selekcjonować, aby znaleźć te właściwe. Najlepiej zacząć od zapoznania się z aktami prawnymi regulującymi sprawy związane z egzaminami, bowiem to prawo oświatowe będące zbiorem aktów prawnych reguluje całokształt działalności oświatowej w państwie. Człowiek dorosły nie może się tłumaczyć nieznajomością prawa, dlatego informacje zawarte poniżej mogą być dla ciebie przydatne nie tylko wtedy, kiedy poszukujesz aktów prawnych dotyczących egzaminów. Ale do rzeczy. Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy oświaty w naszym państwie jest Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty. 1 Ustawa jest aktem praw- 1 Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana. Wszystkie zmiany publikowane są w następujących Dziennikach Urzędowych: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz i Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. 25 _dyplom_druk.indd :32:20

27 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 26 nym najwyższej rangi, ustalanym przez Sejm RP i tylko Sejm może zmienić zawarte w niej postanowienia. Na mocy ustawy i z jej upoważnienia wydawane są przepisy wykonawcze, są to najczęściej rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (rzadziej zarządzenia, obwieszczenia i komunikaty) ogłaszane w Dziennikach Urzędowych. W artykule 9 ustawy o systemie oświaty, w obszarze nas interesującym, zapisano między innymi: Szkoły publiczne i niepubliczne dzielą się na następujące typy: 1) sześcioletnią szkołę podstawową, w której w ostatnim roku nauki przeprowadza się sprawdzian, 2) trzyletnie gimnazjum, w którym w ostatnim roku nauki przeprowadza się egzamin, dający możliwość dalszego kształcenia w szkołach, o których mowa w pkt 3 lit. a-d oraz h, 3) szkoły ponadgimnazjalne: a) zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w szkołach wymienionych w lit. e i f, b) trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanieświadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, c) trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, d) czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, e) dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów szkół wymienionych w lit. a, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, f) trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów szkół wymienionych w lit. a, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, g) szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie, uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz i Nr 181, poz. 1292, z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917, Nr 216, poz i Nr 235, poz oraz z 2009 r. Nr 6, poz. 33, Nr 31, poz. 206 i Nr 56, poz _dyplom_druk.indd :32:20

28 h) trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy, dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy. Natomiast w artykule 9a znajduje się następujący zapis: 1. Tworzy się Centralną Komisję Egzaminacyjną z siedzibą w Warszawie. 2. Do zadań Centralnej Komisji Egzaminacyjnej należy w szczególności: 1) opracowywanie propozycji standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, we współpracy w szczególności z zainteresowanymi ministrami, szkołami wyższymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi, organizacjami pracodawców i samorządami zawodowymi; 1a) przygotowywanie pytań, zadań i testów oraz ustalanie zestawów do przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1; 1b) opracowywanie, we współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi, a w zakresie egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe również z ministrami właściwymi dla zawodów, oraz ogłaszanie, w tym w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, informatorów zawierających w szczególności opis zakresu sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, przykładowe pytania, zadania i testy oraz kryteria ich oceniania; 2) dokonywanie analizy wyników sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, a także składanie ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania sprawozdań odpowiednio o poziomie osiągnięć uczniów na poszczególnych etapach kształcenia oraz dotyczących wyników egzaminów eksternistycznych; 3) przygotowywanie i upowszechnianie programów doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania i oceniania; 4) inicjowanie lub organizowanie badań, analiz i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania; 5) (uchylony); 6) koordynowanie działalności okręgowych komisji egzaminacyjnych oraz nadzorowanie ich prac związanych z opracowywaniem propozycji zestawów zadań, pytań i testów do sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, a także nadzorowanie prac związanych z ich przeprowadzaniem i ocenianiem przez okręgowe komisje egzaminacyjne prac egzaminacyjnych, w celu zapewnienia jednolitości i jakości działań wykonywanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne oraz porównywalności wyników sprawdzianu, egzaminów i egzaminów eksternistycznych. 27 _dyplom_druk.indd :32:20

29 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 28 W artykule 9c zapisano, że 1. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania tworzy, w drodze rozporządzenia, okręgowe komisje egzaminacyjne oraz określa ich zasięg terytorialny. 2. Do zadań okręgowych komisji egzaminacyjnych należy w szczególności: 1) przeprowadzanie sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1; 2) przygotowywanie, w porozumieniu z Centralną Komisją Egzaminacyjną, propozycji pytań, zadań i testów oraz ich zestawów do przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1; 2a) przygotowywanie, w porozumieniu z Centralną Komisją Egzaminacyjną, propozycji pytań, zadań i testów oraz kryteriów ich oceniania do informatorów, o których mowa w art. 9a ust. 2 pkt 1b; 3) analizowanie wyników sprawdzianów i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, a także formułowanie wniosków; 4) opracowywanie i przekazywanie: a) dyrektorom szkół, organom prowadzącym szkoły, kuratorom oświaty i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej sprawozdań z przeprowadzonych sprawdzianów i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, b) kuratorom oświaty i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej sprawozdań z przeprowadzonych egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1; 5) szkolenie kandydatów na egzaminatorów i egzaminatorów; 6) współpraca z innymi okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi oraz Centralną Komisją Egzaminacyjną; 7) prowadzenie ewidencji egzaminatorów zamieszkujących na terenie objętym właściwością danej okręgowej komisji egzaminacyjnej; 8) współpraca z kuratorami oświaty właściwymi ze względu na zasięg terytorialny komisji w sprawach związanych z przeprowadzaniem sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, a także doskonaleniem nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania, egzaminowania i badania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 2a. Wyniki sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 10 ust. 1, są ostateczne i nie służy na nie skarga do sądu administracyjnego. Natomiast w art.22 ust. 2 punkt 4 ustawy zawarto następującą delegację: 2. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określi ponadto, w drodze rozporządzenia: 4) warunki i sposób oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, z uwzględnieniem: _dyplom_druk.indd :32:20

30 a) prawa ucznia do jawnej i umotywowanej oceny oraz informacji o wymaganiach edukacyjnych, b) tworzenia wewnątrzszkolnych systemów oceniania, c) dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, d) przekazywania rodzicom informacji o postępach i trudnościach ucznia w nauce, e) kompetencji okręgowych komisji egzaminacyjnych w zakresie przygotowywania, przeprowadzania i oceniania sprawdzianu i egzaminów, f) możliwości zwalniania z części lub całości sprawdzianu i egzaminu laureatów i finalistów odpowiednio konkursów i olimpiad przedmiotowych, g) możliwości unieważnienia sprawdzianu lub egzaminu w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów, jeżeli to naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawdzianu lub egzaminu. Podsumowując, ustawa o systemie oświaty: 1. określa, jakie egzaminy obejmuje system egzaminów zewnętrznych (Art. 9), 2. określa, absolwenci jakich szkół mogą przystąpić do egzaminu zawodowego (Art. 9), 3. powołuje Centralną Komisję Egzaminacyjną i określa jej zadania (Art. 9a), 4. upoważnia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do utworzenia okręgowych komisji egzaminacyjnych i określa ich zasięg terytorialny oraz ich zadania (Art. 9c), 5. zobowiązuje Centralną Komisję Egzaminacyjną do opracowywania propozycji standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów oraz egzaminów (art. 9c), 6. zobowiązuje Centralną Komisję Egzaminacyjną do opracowywania, we współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi, oraz ogłaszanie informatorów zawierających w szczególności opis zakresu sprawdzianu i egzaminów, przykładowe pytania, zadania i testy oraz kryteria ich oceniania (art. 9c), 7. upoważnia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do określenia w drodze rozporządzenia warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (Art. 22, ust.2 punkt 4). Aktualnie obowiązujące rozporządzenie, w którym minister edukacji zawarł najważniejsze ustalenia dotyczące egzaminów zewnętrznych, to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z dnia 11 maja 2007 r. ze zmianami) nazywane w skrócie rozporządzeniem o ocenianiu. Są w nim ustanowione zasady, sposoby i warunki oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy wszystkich typów szkół oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzami- 29 _dyplom_druk.indd :32:20

31 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 30 nów. Rozdział 6 tego dokumentu dotyczy bezpośrednio egzaminu zawodowego i jest zatytułowany Egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Rozporządzenie ogłoszone jest (tak jak wszystkie inne rozporządzenia) w Dzienniku Ustaw. W tym wypadku jest to Dziennik Ustaw z 2007 r. Nr 178, poz Rozporządzenie (a tym samym zasady przeprowadzania egzaminów i ich ocenianie) może zmienić jedynie minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a wszystkie instytucje organizujące i przeprowadzające egzaminy (Centralna Komisja Egzaminacyjna i okręgowe komisje egzaminacyjne) muszą się do niego stosować. Tak więc żadna instytucja, a tym samym żadna osoba, poza ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania, nie mogą zmienić zasad przeprowadzania egzaminu, terminów ich przeprowadzania, zasad oceniania i wszystkich innych spraw uregulowanych rozporządzeniem o ocenianiu. Z powyższego wynika, że w każdym miejscu egzamin musi przebiegać tak samo i musi być oceniany według tych samych zasad, zgodnie z obowiązującym prawem. Ale w rozporządzeniu nie można zawrzeć wszystkich niezbędnych informacji, dlatego Rozporządzenie upoważnia dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do ogłoszenia informatorów zawierających w szczególności opis zakresu egzaminu maturalnego dla danego przedmiotu oraz kryteriów oceniania i form przeprowadzania egzaminu maturalnego, a także przykładowe zestawy zadań egzaminacyjnych, oraz ogłaszania pewnych informacji w ściśle określonych w rozporządzeniu terminach, istotnych dla zdających. Informacje te dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej podaje w formie komunikatów. Prawodawca zobowiązuje dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do opublikowaniu informatorów i komunikatów na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Poza rozporządzeniem o ocenianiu sprawy związane z egzaminami regulują jeszcze inne rozporządzenia. Te rozporządzenia, które powinny zainteresować ciebie, są następujące: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z dnia 11 maja 2007r. ze zmianami Dz.U. Nr 178, poz. 1097) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 lutego 2003 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz.U. nr 49, poz. 411) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (Dz.U. nr 66, poz. 580) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz.U. nr 19, poz.167) _dyplom_druk.indd :32:20

32 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz.U. nr 19, poz.166) Tak jak wspomniano na początku, akty prawne niestety i na szczęście ulegają zmianom. Niestety bo trzeba je bacznie śledzić, na szczęście bo mają opisywać pożądany stan rzeczywistości, która stale się zmienia. Zatem za każdym razem, jeżeli chcemy się nimi posługiwać, powinniśmy sprawdzić ich aktualność. Jak to robić? Obowiązuje zasada, że każdy akt prawny przywoływany w jakimś tekście podaje się w sposób następujący: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. nr 51, poz. 458 oraz z 2003 r. nr 210, poz. 2041); Informacja zawarta w nawiasach wskazuje, w którym Dzienniku Ustaw akt został opublikowany, i tak w powyższym przykładzie zapis: (Dz.U. nr 51, poz. 458 oraz z 2003 r. nr 210, poz. 2041) wskazuje, że rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z roku 2002, numer dziennika 51, pozycja 458 oraz, że akt prawny został zmieniony, a akt zmieniający opublikowany jest w Dzienniku Ustaw numer 210 z 2003r. pozycja I druga ważna informacja: akt prawny staje się obowiązującym dopiero w momencie opublikowania go w Dzienniku Ustaw lub w momencie określonym w danym akcie prawnym przez prawodawcę. Tak więc zapis: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. nie musi oznaczać, że rozporządzenie to obowiązuje od 26 lutego 2002 r. A gdzie szukać aktów prawnych? Każdy nowo wprowadzany akt prawny jest publikowany w Dzienniku Ustaw. 31 _dyplom_druk.indd :32:20

33 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe A gdzie szukać Dzienników Ustaw? Powinny się one znajdować w każdej szkole, gdyż szkoły z zasady prenumerują je. Ale znacznie łatwiej korzystać jest z aktów prawnych z pomocą Internetu. Jest wiele witryn publikujących akty prawne. Między innymi są one zamieszczane na stronie internetowej Sejmu RP, adres: Po wpisaniu adresu, pokaże nam się następujący widok Wybieramy: wyszukiwanie wg haseł, po kliknięciu pokaże się następujący widok 32 _dyplom_druk.indd :32:22

34 Wpisujemy: oświata i wychowanie, po kliknięciu pokaże się następujący widok Pokazuje się wykaz aktów prawnych z obszaru tematycznego oświaty i wychowania. Wybieramy przeglądając interesujący nas akt prawny. Najeżdżamy myszką, tak jak wskazane niżej, i otwiera nam się metryczka danego aktu prawnego, gdzie znajdują się wszystkie informacje o nim: Po zapoznaniu się z informacjami o danym akcie prawnym możemy go otworzyć i zapoznać się z jego treścią. Wszystkie informacje dotyczące egzaminów zawodowych w dalszej części tekstu wynikają z wymienionych wyżej aktów prawnych. 33 _dyplom_druk.indd :32:22

35 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Wszystko o egzaminie zawodowym Egzamin zawodowy zgodnie z obowiązującymi przepisami (rozporządzenie o ocenianiu) nazywany jest egzaminem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Jest on formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu, ustalonych w standardach wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu (standardy wymagań egzaminacyjnych określone są w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania). Przeprowadzany jest z zachowaniem jednakowych w całym kraju warunków i sposobu egzaminowania opisanych w rozporządzeniu o ocenianiu, procedurach organizowania i przeprowadzania egzaminu zawodowego oraz w Informatorach dla poszczególnych zawodów. Egzamin ten jest egzaminem zewnętrznym, tzn. że jest on jest przeprowadzany i nadzorowany przez instytucję zewnętrzną, którą jest właściwa dla danego terenu okręgowa komisja egzaminacyjna, niezależna od szkoły. Nie ma więc możliwości, żeby twoją wiedzę i umiejętności na egzaminie oceniał nauczyciel, który cię uczył w szkole. Egzamin zawodowy jest przeprowadzany dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych: zasadniczych szkół zawodowych, techników, techników uzupełniających i szkół policealnych. Organizacja egzaminu zewnętrznego przewiduje, abyś na cztery miesiące przed egzaminem złożył pisemną deklarację przystąpienia do egzaminu w danym zawodzie. Jeżeli jesteś uczniem (słuchaczem), który zamierza przystąpić do egzaminu zawodowego bezpośrednio po ukończeniu szkoły, składasz deklarację dyrektorowi szkoły, a jeżeli jesteś absolwentem, który ukończył szkołę we wcześniejszych latach dyrektorowi szkoły, którą ukończyłeś. Deklarację musisz złożyć nie później niż do dnia 20 grudnia roku szkolnego, w którym zamierzasz przystąpić do egzaminu zawodowego. Jeżeli jesteś absolwentem szkoły, w której zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w styczniu, deklarację musisz złożyć nie później niż do dnia 20 września roku szkolnego, w którym zamierzasz przystąpić do egzaminu zawodowego. W przypadku likwidacji lub przekształcenia szkoły, którą ukończyłeś we wcześniejszych latach, składasz deklarację dyrektorowi komisji okręgowej właściwej ze względu na miejsce zamieszkania. Na podstawie złożonej deklaracji przygotowane będą dla Ciebie arkusze egzaminacyjne i stanowisko egzaminacyjne do etapu praktycznego egzaminu. Zdający nie płacą za egzamin, jednak na własny koszt musisz dojechać do ośrodka egzaminacyjnego, jeśli znajduje się on poza miejscem zamieszkania. Terminy egzaminu zawodowego Egzamin zawodowy jest przeprowadzany jeden raz w ciągu roku szkolnego w okresie od czerwca do sierpnia, w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Dla absolwentów szkół, w których zajęcia dydaktycz- _dyplom_druk.indd :32:22

36 no-wychowawcze kończą się w styczniu, egzamin zawodowy jest przeprowadzany w okresie od stycznia do marca, w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Termin egzaminu zawodowego (etapu pisemnego) dyrektor CKE ogłasza na stronie internetowej Komisji nie później niż na 4 miesiące przed terminem egzaminu zawodowego. Natomiast harmonogram przeprowadzania etapu praktycznego egzaminu zawodowego ustala dyrektor właściwej komisji okręgowej. Instytucje odpowiedzialne za przygotowanie i organizację egzaminu Za przygotowanie, organizację i przeprowadzenie egzaminu zawodowego odpowiedzialne są: Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE), która zatwierdza zestawy pytań i zadania na egzamin oraz procedury przeprowadzania tego egzaminu; okręgowa komisja egzaminacyjna (OKE), która odpowiedzialna jest za organizację i przeprowadzenie egzaminu na swoim terenie; dyrektor szkoły, placówki lub pracodawca, który jest przewodniczącym szkolnego zespołu egzaminacyjnego odpowiedzialny jest za organizację i przeprowadzenie odpowiedniego etapu egzaminu w swojej placówce. Struktura egzaminu Egzamin zawodowy przeprowadza się w dwóch etapach: pisemnym i praktycznym. Etap pisemny jest przeprowadzany w formie testu i składa się z dwóch części: w części I zadania egzaminacyjne (50 zadań) sprawdzają wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie. (Kwalifikacje zawodowe to układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu, przy czym cechy psychofizyczne nie są przedmiotem egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.) w części II zadania egzaminacyjne (20 zadań) sprawdzają wiadomości i umiejętności związane z zatrudnieniem i działalnością gospodarczą. Etap praktyczny polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego, sprawdzającego praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie. I tu już występują pewne różnice. Inaczej przebiega etap praktyczny egzaminu dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe (wykaz zawodów w szkołach policealnych załącznik nr 7), a inaczej dla absolwentów techników, techników uzupełniających i szkół policealnych prowadzących kształcenie w zawodach innych, niż nauczane w zasadniczych szkołach zawodowych. Etap praktyczny egzaminu zawodowego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, polega na wykonaniu zadania egzaminacyj- 35 _dyplom_druk.indd :32:22

37 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 36 nego zawartego w arkuszu egzaminacyjnym, na stanowisku egzaminacyjnym wyposażonym zgodnie ze standardem wymagań będącym podstawą do przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w danym zawodzie. Wykonanie zadania egzaminacyjnego w tym przypadku obejmuje: zaplanowanie przez zdającego operacji technologicznych, zabiegów i czynności niezbędnych do wykonania zadania i wypełnienie formularza Plan działania, zorganizowanie stanowiska pracy, wykonanie zadania egzaminacyjnego z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisów ochrony przeciwpożarowej, zaprezentowanie efektów wykonanego zadania z uwzględnieniem oceny jakości wykonania. Etap praktyczny egzaminu zawodowego dla zdających, o których mowa wyżej, przeprowadzają zespoły egzaminacyjne powołane przez kierownika ośrodka egzaminacyjnego. Kierownik ośrodka egzaminacyjnego wyznacza przewodniczących tych zespołów. Etap praktyczny egzaminu zawodowego dla absolwentów techników, techników uzupełniających i szkół policealnych prowadzących kształcenie w zawodach innych niż nauczane w ZSZ, polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego zawartego w arkuszu egzaminacyjnym i w zależności od zawodu, którego dotyczy egzamin obejmuje albo: albo opracowanie projektu realizacji prac określonych w treści zadania, stanowiące pracę egzaminacyjną, sformułowanie tytułu odnoszącego się do zakresu treści pracy egzaminacyjnej, opracowanie projektu realizacji prac i wykonanie określonej pracy lub prac związanych z wykonanym projektem oraz sporządzenie dokumentacji z wykonania pracy lub prac, stanowiące pracę egzaminacyjną, sformułowanie tytułu odnoszącego się do zakresu treści pracy egzaminacyjnej. Etap praktyczny egzaminu zawodowego dla absolwentów techników, techników uzupełniających i szkół policealnych prowadzących kształcenie w zawodach innych niż nauczane w zasadniczych szkołach zawodowych, przeprowadzają zespoły nadzorujące etap praktyczny powołane przez kierownika ośrodka egzaminacyjnego. Kierownik ośrodka egzaminacyjnego wyznacza przewodniczących tych zespołów. Przebieg etapu pisemnego egzaminu Egzamin rozpoczyna się punktualnie o godzinie wyznaczonej przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. O ustalonej godzinie zdający wchodzą do sali pojedynczo, według kolejności na liście i zajmują wyznaczone miejsca. Przewodniczący szkolnego zespołu nadzorującego sprawdza, czy pakiety z arkuszami egzaminacyjnymi i kartami odpowiedzi są nienaruszone i otwiera je w obecności przewodniczących zespołów nadzorujących i przedstawicieli zdających. Następnie każdy _dyplom_druk.indd :32:22

38 zdający otrzymuje arkusz egzaminacyjny i kartę odpowiedzi. Zdający, po otrzymaniu arkusza egzaminacyjnego i karty odpowiedzi, ma obowiązek sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny i karta odpowiedzi są kompletne, tzn. czy arkusz ma wszystkie strony, czy strony arkusza i karty odpowiedzi są wyraźnie wydrukowane. Braki natychmiast zgłasza przewodniczącemu zespołu nadzorującego i otrzymuje kompletny arkusz lub kartę. Wymianę arkusza lub karty zdający potwierdza czytelnym podpisem w protokole przebiegu etapu pisemnego. Następnie każdy zdający ma obowiązek zapoznać się z Instrukcją dla zdającego zamieszczoną na pierwszej stronie arkusza egzaminacyjnego. Po dokonaniu tych czynności zdający wpisuje w wyznaczonych miejscach na karcie odpowiedzi: swój numer ewidencyjny PESEL, datę urodzenia, symbol cyfrowy zawodu i wersję arkusza oraz przykleja naklejkę z numerem PESEL. Po wykonaniu wszystkich czynności organizacyjnych zdający rozwiązuje zadania i zaznacza odpowiedzi w wyznaczonych miejscach na karcie odpowiedzi wyłącznie długopisem lub piórem z czarnym tuszem lub atramentem. Zadania można rozwiązywać w dowolnej kolejności. W czasie trwania egzaminu zdający pracuje samodzielnie i nie zakłóca przebiegu egzaminu. Na 15 minut przed godziną zakończenia egzaminu przewodniczący zespołu nadzorującego przypomina, ile czasu pozostało do zakończenia egzaminu. Po upływie czasu przeznaczonego na rozwiązywanie zadań zdający kończy pracę z arkuszem egzaminacyjnym: sprawdza, czy poprawnie zakodował na karcie odpowiedzi wszystkie wymagane informacje i przykleił naklejkę z numerem PESEL, a następnie zamyka i odkłada arkusz na brzeg stolika, stroną zadrukowaną do blatu, czeka, aż członkowie zespołu nadzorującego w jego obecności sprawdzą kompletność i poprawność zakodowania karty odpowiedzi, opuszcza salę po uzyskaniu zgody przewodniczącego zespołu nadzorującego. Zdający, który ukończył pracę przed wyznaczonym czasem, zgłasza to przewodniczącemu zespołu nadzorującego przez podniesienie ręki. Przewodniczący lub członek zespołu nadzorującego sprawdza poprawność kodowania na karcie odpowiedzi, a następnie odbiera od zdającego kartę odpowiedzi i arkusz egzaminacyjny. Po otrzymaniu pozwolenia na opuszczenie sali zdający wychodzi, nie zakłócając pracy pozostałym piszącym. Każdy zdający, który chce zabrać arkusz egzaminacyjny z sobą, może się po niego zgłosić do przewodniczącego zaraz po zakończeniu egzaminu. Arkusz egzaminacyjny do etapu pisemnego Arkusz egzaminacyjny do etapu pisemnego zawiera: Instrukcję dla zdającego zamieszczoną na pierwszej stronie arkusza, 37 _dyplom_druk.indd :32:22

39 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 38 test dwuczęściowy z wyraźnie oddzieloną częścią I i częścią II. W części I znajduje się 50 zadań, w części II 20 zadań. Wszystkie zadania są zadaniami zamkniętymi z czterema odpowiedziami, z których tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, przedstawia załącznik nr 8 na końcu książki a przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej przedstawia załącznik nr 9. Karta odpowiedzi Karta odpowiedzi to jedna strona papieru, na której zdający zaznacza właściwe odpowiedzi przy numerach zadań, wskazując krzyżykiem odpowiedź A, B, C lub D. Oprócz tego na karcie tej znajduje się miejsce na: wpisanie symbolu cyfrowego zawodu, z którego zdajesz egzamin, wpisanie twojego numeru PESEL, wpisanie wersji arkusza egzaminacyjnego, wpisanie twojej daty urodzenia oraz naklejkę z numerem PESEL; Przykład Karty odpowiedzi przedstawia załącznik nr 10 na końcu książki. Czas trwania etapu pisemnego egzaminu Na rozwiązanie zadań zdający ma 120 minut. Czas przeznaczony na rozwiązywanie zadań liczony jest od momentu zakończenia czynności organizacyjnych. Przewodniczący zespołu nadzorującego zapisuje na tablicy (planszy), w miejscu widocznym dla każdego zdającego, godzinę rozpoczęcia i godzinę zakończenia rozwiązywania zadań. Na podstawie orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej czas ten może być wydłużony, zgodnie ze szczegółową informacją Dyrektora Centralnej Komisji, a egzamin dla tych zdających powinien odbywać się w osobnej sali. Na etap pisemny egzaminu należy przynieść wyłącznie przybory do pisania pióro lub długopis z czarnym tuszem lub atramentem. Każdy zdający powinien mieć przy sobie dokument tożsamości z aktualnym zdjęciem i okazać go przed wejściem do sali. Do sali egzaminacyjnej, w której jest przeprowadzany etap pisemny egzaminu zawodowego, nie wolno wnosić żadnych urządzeń telekomunikacyjnych ani korzystać z nich w tej sali. W czasie trwania egzaminu zdający pracuje samodzielnie i nie zakłóca przebiegu egzaminu, a w szczególności: a) nie opuszcza sali egzaminacyjnej (tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji może opuścić salę po uzyskaniu pozwolenia przewodniczącego zespołu nadzorującego i przy zachowaniu warunków uniemożliwiających kontaktowanie _dyplom_druk.indd :32:22

40 się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem konieczności skorzystania z pomocy medycznej), b) nie opuszcza miejsca wyznaczonego mu w sali egzaminacyjnej, c) w żadnej formie nie porozumiewa się z innymi zdającymi, d) nie wypowiada uwag i komentarzy, e) nie zadaje żadnych pytań dotyczących zadań egzaminacyjnych. Warunki zaliczenia etapu pisemnego Aby zdać etap pisemny egzaminu, zdający musi poprawnie rozwiązać co najmniej 25 zadań z części I i co najmniej 6 zadań z części II. Przebieg etapu praktycznego Etap praktyczny egzaminu dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, przebiega inaczej niż dla absolwentów techników, techników uzupełniających i szkół policealnych prowadzących kształcenie w zawodach innych niż nauczane w zasadniczych szkołach zawodowych. Przebieg etapu praktycznego egzaminu zawodowego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe Na egzamin praktyczny zdający zgłasza się do ośrodka egzaminacyjnego w dniu etapu praktycznego na 30 minut przed godziną rozpoczęcia egzaminu. Przed wejściem do pomieszczenia, w którym przeprowadzany będzie egzamin, zdający musi okazać dokument tożsamości i pozostałe wymagane dokumenty. Przed rozpoczęciem egzaminu zdający uczestniczą w instruktażu stanowiskowym, podczas którego zapoznają się z maszynami, urządzeniami, sprzętem stanowiącym wyposażenie stanowiska egzaminacyjnego oraz zasadami bezpieczeństwa pracy na danym stanowisku, co potwierdzają czytelnym podpisem na liście zdających etap praktyczny egzaminu zawodowego. Zdający wchodzą do pomieszczeń egzaminacyjnych w wymaganym ubraniu roboczym. Następnie kierownik ośrodka egzaminacyjnego w obecności przewodniczących zespołów egzaminacyjnych oraz przedstawicieli zdających sprawdza, czy pakiety z zestawami egzaminacyjnymi są nienaruszone i otwiera je w obecności przewodniczących tych zespołów i zdających. O ustalonej godzinie zdający zajmuje wylosowane miejsce w pomieszczeniu egzaminacyjnym i przypina identyfikator z numerem stanowiska egzaminacyjnego. Na stanowisku egzaminacyjnym zdający sprawdza, czy arkusz egzaminacyjny jest kompletny, tzn. czy ma wszystkie strony, czy strony są wyraźnie wydrukowane. Braki natychmiast zgłasza przewodniczącemu zespołu egzaminacyjnego i otrzymuje kompletny arkusz. Następnie zdający zapoznaje się z treścią zadania oraz stanowiskiem egzaminacyjnym i przygotowuje się do wykonania zadania ma na 39 _dyplom_druk.indd :32:23

41 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 40 to 20 minut, których nie wlicza się do czasu trwania etapu praktycznego. Po tym czasie zdający przystępuje do wykonywania zadania praktycznego, które wykonuje samodzielnie i nie zakłóca przebiegu egzaminu. Na 30 minut przed ustalonym czasem zakończenia egzaminu przewodniczący zespołu egzaminacyjnego przypomina zdającym, ile czasu pozostało do zakończenia egzaminu. Na 5 minut przed ustalonym czasem rozpoczęcia prezentacji, przewodniczący zespołu egzaminacyjnego ogłasza czas zakończenia pracy dla poszczególnych zdających. Jeżeli zdający ukończył pracę przed wyznaczonym czasem, zgłasza to przez podniesienie ręki. Przewodniczący lub członek zespołu egzaminacyjnego odbiera od zdającego arkusz egzaminacyjny wraz z Planem działania. Po zakończeniu etapu praktycznego przewodniczący zespołu egzaminacyjnego odbiera od zdającego arkusz egzaminacyjny z Planem działania i potwierdza jego odbiór w protokole, a następnie pozwala na opuszczenie przez zdającego pomieszczenia egzaminowania. Przebieg etapu praktycznego egzaminu zawodowego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej Na egzamin praktyczny zdający zgłasza się do ośrodka egzaminacyjnego w dniu etapu praktycznego na 30 minut przed godziną rozpoczęcia egzaminu. Przed wejściem do pomieszczenia, w którym przeprowadzany będzie egzamin, zdający musi okazać dokument tożsamości. Po wejściu do pomieszczenia, w którym odbywać się będzie egzamin, kierownik ośrodka egzaminacyjnego w obecności przewodniczących zespołów nadzorujących etap praktyczny oraz przedstawicieli zdających sprawdza, czy pakiety z zestawami egzaminacyjnymi są nienaruszone i otwiera je w obecności przewodniczących tych zespołów i zdających. O ustalonej godzinie każdy zdający zajmuje wylosowane lub wyznaczone miejsce. Po otrzymaniu arkusza egzaminacyjnego, zeszytu Karta pracy egzaminacyjnej oraz karty oceny zdający sprawdza, czy materiały te są kompletne, tzn. czy mają wszystkie strony, czy strony są wyraźnie wydrukowane. Braki natychmiast zgłasza przewodniczącemu zespołu nadzorującego etap praktyczny i otrzymuje kompletny arkusz, zeszyt Karta pracy egzaminacyjnej lub kartę oceny. Informację o wymianie materiałów egzaminacyjnych z nazwiskiem zdającego przewodniczący zamieszcza w protokole etapu praktycznego egzaminu zawodowego, co zdający potwierdza czytelnym podpisem. Przewodniczący zespołu nadzorującego etap praktyczny zwraca uwagę zdającym na konieczność dokładnego zapoznania się z Informacją dla zdającego zawartą w arkuszu egzaminacyjnym, a następnie odczytuje Wskazówki do rozwiązania zadania i dodatkowo wyjaśnia sposób wypełniania karty pracy egzaminacyjnej oraz kodowania karty oceny. Po tym zdający wpisują na pierwszej stronie karty pracy egzaminacyjnej datę urodzenia i swój numer PESEL oraz wypełniają kartę oceny zgodnie z Informacją dla zdającego znajdującą się na stronie tytułowej arkusza egzaminacyjnego, przyklejają w oznaczonym miejscu naklejkę z numerem _dyplom_druk.indd :32:23

42 PESEL. Po wykonaniu tych czynności zdający przystępują do rozwiązywania zadania. Zdający, którzy opracowują projekt realizacji określonych prac i wykonują określone prace na stanowisku egzaminacyjnym, zakładają wymagane ubranie robocze i uczestniczą przed rozpoczęciem wykonywania zadania w instruktażu stanowiskowym, odbycie którego potwierdzają podpisem na liście zdających etap praktyczny. Mają 20 minut na zapoznanie się z treścią zadania egzaminacyjnego, dokumentacją do zadania, stanowiskiem egzaminacyjnym i jego wyposażeniem (czas ten nie jest wliczany do czasu trwania egzaminu). Dopiero po tym przystępują do wykonywania zadania. Na 30 minut przed ustalonym czasem zakończenia egzaminu przewodniczący zespołu egzaminacyjnego, przypomina zdającym, ile czasu pozostało do zakończenia egzaminu. Po zakończeniu etapu praktycznego przewodniczący zespołu nadzorującego etap praktyczny sprawdza kompletność i odbiera od każdego zdającego pracę egzaminacyjną, kartę oceny, a także produkt pracy, jeśli jest on przewidziany do oceny, oraz potwierdza na pierwszej stronie Karty pracy egzaminacyjnej czytelnym podpisem odbiór tych materiałów i wykonanie określonych prac, a następnie pozwala na opuszczenie przez zdającego miejsca egzaminowania. Jeżeli zdający ukończył egzamin przed wyznaczonym czasem, zgłasza to przez podniesienie ręki. Przewodniczący lub członek zespołu egzaminacyjnego odbiera od zdającego pracę egzaminacyjna oraz kartę oceny. Arkusz egzaminacyjny do etapu praktycznego Arkusz egzaminacyjny do etapu praktycznego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, zawiera: nazwę i symbol cyfrowy zawodu, z którego odbywa się etap praktyczny egzaminu; Informację dla zdającego, zadanie egzaminacyjne z dokumentacją do jego wykonania; formularz Plan działania ; miejsce na obliczenia, rysunki i ewentualne szkice. Arkusz egzaminacyjny do etapu praktycznego dla absolwentów techników i szkól policealnych zawiera: nazwę i symbol cyfrowy zawodu, z którego odbywa się etap praktyczny egzaminu; Informację dla zdającego, zadanie egzaminacyjne z dokumentacją do jego wykonania; Przykład strony tytułowej tego arkusza przedstawia załącznik nr 11 na końcu książki, a przykład strony tytułowej arkusza do etapu praktycznego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej przedstawia załącznik nr _dyplom_druk.indd :32:23

43 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Karta pracy egzaminacyjnej Karta pracy egzaminacyjnej jest zeszytem, w którym zdający rozwiązuje zadanie egzaminacyjne. Zadanie rozwiązuje się od razu na czysto. Notatki, pomocnicze obliczenia itp., jeżeli nie należą do pracy, należy obwieść linią i oznaczyć słowem BRUDNOPIS. Zapisy oznaczone jako BRUDNOPIS nie będą oceniane. Przykład strony tytułowej Karty pracy egzaminacyjnej przedstawia załącznik nr 13. Wskazówki do rozwiązania zadania praktycznego na egzaminie dla absolwentów technikum i szkoły policealnej, dla zdających, dla których etap praktyczny egzaminu polega na opracowaniu projektu realizacji określonych prac w czasie 180 minut: opracowanie projektu poprzedź wnikliwą i staranną analizą treści zadania oraz dokumentacji stanowiącej jej uzupełnienie, treść zadania i dokumentacji stanowią podstawę do sformułowania założeń do projektu, rozpocznij projekt od zapisania tych założeń pod dowolną nazwą, np. Założenia, Dane do projektu, elementy, które powinien obejmować Twój projekt, odnajdziesz w treści zadania po sformułowaniu Projekt realizacji prac powinien zawierać..., koncepcja projektu i jego elementy muszą stanowić logiczną, uporządkowaną całość, elementy projektu możesz przedstawić w dowolny sposób, np. tekstu z elementami graficznymi (schematami, rysunkami, tabelami itp.). pracę egzaminacyjną opatrz tytułem odnoszącym się do zakresu treści projektu, np. Projekt realizacji prac obejmujących... pamiętaj o ponumerowaniu stron w pracy egzaminacyjnej (numerowanie rozpocznij od strony tytułowej pracy egzaminacyjnej), nie podpisuj pracy egzaminacyjnej imieniem i nazwiskiem. Wskazówki dla zdających, dla których etap praktyczny egzaminu polega na opracowaniu projektu realizacji określonych prac i wykonaniu określonej pracy lub prac na stanowisku egzaminacyjnym wyposażonym zgodnie ze standardem wymagań egzaminacyjnych dla danego zawodu, w czasie 240 minut: opracowanie projektu poprzedź wnikliwą i staranną analizą treści zadania oraz dokumentacji stanowiącej jej uzupełnienie, treść zadania i dokumentacji stanowią podstawę do sformułowania założeń do projektu, rozpocznij projekt od zapisania tych założeń pod dowolną nazwą, np. Założenia, Dane do projektu, elementy, które powinien obejmować Twój projekt odnajdziesz w treści zadania po sformułowaniu Projekt realizacji prac powinien zawierać..., koncepcja projektu i jego elementy muszą stanowić logiczną, uporządkowaną całość, 42 _dyplom_druk.indd :32:23

44 elementy projektu możesz przedstawić w dowolny sposób, np. tekstu z elementami graficznymi (schematami, rysunkami, tabelami, itp.). elementy, które powinna obejmować dokumentacja z wykonania prac, odnajdziesz w treści zadania po sformułowaniu Dokumentacja z wykonania prac powinna zawierać... pracę egzaminacyjną opatrz tytułem odnoszącym się do zakresu jej treści, np. Projekt realizacji prac obejmujących... pamiętaj o ponumerowaniu stron w pracy egzaminacyjnej (numerowanie rozpocznij od strony tytułowej pracy egzaminacyjnej), nie podpisuj pracy egzaminacyjnej imieniem i nazwiskiem. Czas trwania etapu praktycznego Czas trwania etapu praktycznego egzaminu zawodowego zależy od zawodu, z którego zdawany jest egzamin. Etap ten trwa nie krócej niż 180 minut i nie dłużej niż 240 minut i określony jest w informatorze dla danego zawodu. Czego nie wolno w czasie trwania egzaminu praktycznego W czasie trwania egzaminu praktycznego zdający pracuje samodzielnie i nie zakłóca przebiegu egzaminu, a w szczególności: a) nie opuszcza sali egzaminacyjnej/miejsca egzaminu (tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji może opuścić salę po uzyskaniu pozwolenia przewodniczącego zespołu egzaminacyjnego i przy zachowaniu warunków uniemożliwiających kontaktowanie się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem konieczności skorzystania z pomocy medycznej), b) nie opuszcza wyznaczonego mu stanowiska egzaminacyjnego, c) w żadnej formie nie porozumiewa się z innymi zdającymi, d) nie wypowiada uwag i komentarzy, e) nie zadaje żadnych pytań dotyczących zadania egzaminacyjnego, f) niezwłocznie zgłasza zespołowi egzaminacyjnemu awarie urządzeń. Co należy przynieść ze sobą na etap praktyczny egzaminu Każdy zdający powinien zabrać dokument tożsamości oraz w zależności od zawodu dokumenty (określone w zawiadomieniu o egzaminie, np. aktualną książeczkę zdrowia), które musi okazać przed wejściem do pomieszczenia, w którym przeprowadzany będzie egzamin. Poza tym na egzamin praktyczny zdający przynosi ze sobą przybory do pisania pióro lub długopis z czarnym tuszem lub atramentem oraz odzież roboczą i określone w zawiadomieniu o egzaminie przybory związane ze specyfiką zawodu. Do sali egzaminacyjnej, w której jest przeprowadzany etap praktyczny egzaminu zawodowego, nie wolno wnosić żadnych urządzeń telekomunikacyjnych ani korzystać z nich w tej sali. 43 _dyplom_druk.indd :32:23

45 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 44 Warunki zaliczenia etapu praktycznego Etap praktyczny jest zdany, jeśli zdający uzyskał co najmniej 75% punktów możliwych do uzyskania. Spóźnienia na egzamin Po rozdaniu arkuszy egzaminacyjnych i kart odpowiedzi zdający spóźnieni na etap pisemny nie zostają wpuszczeni do sali egzaminacyjnej. Miejsce przeprowadzenia egzaminu Do etapu pisemnego egzaminu zawodowego zdający przystępuje w szkole, którą ukończył. W uzasadnionych przypadkach dyrektor komisji okręgowej wskazuje inną szkołę albo placówkę kształcenia praktycznego lub placówkę kształcenia ustawicznego, w której zdający przystępuje do etapu pisemnego egzaminu zawodowego. Absolwenci, którzy ukończyli szkołę wcześniej, przystępują do etapu pisemnego egzaminu zawodowego w szkole lub placówce wskazanej przez dyrektora komisji okręgowej. Etap praktyczny egzaminu przeprowadzany jest w ośrodkach egzaminacyjnych, którymi mogą być: szkoła, placówka kształcenia praktycznego, placówka kształcenia ustawicznego albo pracodawca. Zadania egzaminacy jne Podstawę do opracowania zadań egzaminacyjnych stanowią standardy wymagań egzaminacyjnych, ustalone i zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wynika stąd, że zadania egzaminacyjne obejmują tylko ten zakres materiału, który określony został w standardach. Na egzaminie z danego zawodu wykorzystuje się takie same w całym kraju zadania egzaminacyjne, opracowane poza szkołą, przez specjalnie przygotowanych autorów. Zadania na egzamin zatwierdzane są przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Etap pisemny przeprowadzany jest w formie testu składającego się z zadań testowych. Zadanie testowe jest wydzieloną, integralną, osobno punktowaną częścią testu wymagającą od zdającego udzielenia odpowiedzi. Na egzaminie zawodowym w etapie pisemnym wykorzystuje się tylko tzw. zadania zamknięte wielokrotnego wyboru. Są to zadania wymagające od zdającego wybrania jednej odpowiedzi spośród kilku podanych w zadaniu. Odpowiedziami mogą być wyrazy, zdania, zwroty, wyrażenia matematyczne, rysunki itp. W etapie praktycznym zdający wykonuje zadanie praktyczne sprawdzające praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie. Jest ono wykonywane przez zdającego w warunkach rzeczywistego środowiska pracy lub w warunkach do niego zbliżonych. Jest ono tak skonstruowane, że pozwala określić (sprawdzić) poziom umiejętności praktycznych ujętych w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla danego zawodu. _dyplom_druk.indd :32:23

46 Rezygnacja z egzaminu Zdający w trakcie trwania egzaminu może zrezygnować z jego zdawania. Zdający, który w trakcie egzaminu pisemnego podejmuje decyzję o rezygnacji z wykonywania zadań, zgłasza tę decyzję przewodniczącemu zespołu nadzorującego i składa pisemne oświadczenie, do którego dołącza swój arkusz egzaminacyjny i kartę odpowiedzi. Zdający absolwent zasadniczej szkoły zawodowej lub szkoły policealnej kształcącej w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, który w trakcie egzaminu praktycznego podejmuje decyzję o rezygnacji z wykonywania zadania, zgłasza tę decyzję przewodniczącemu zespołu egzaminacyjnego i składa pisemne oświadczenie wraz z arkuszem egzaminacyjnym i Planem działania. Zdający absolwent technikum lub szkoły policealnej, który w trakcie egzaminu praktycznego podejmuje decyzję o rezygnacji z wykonywania zadania, zgłasza tę decyzję przewodniczącemu zespołu egzaminacyjnego i składa pisemne oświadczenie wraz z arkuszem egzaminacyjnym, zeszytem Karta pracy egzaminacyjnej i kartą oceny pracy. Wzór oświadczenia zdającego o rezygnacji z wykonywania zadania egzaminacyjnego przedstawia załącznik nr 14. Ocenianie na egzaminie i ustalanie wyników Wyniki etapu pisemnego egzaminu zawodowego są ustalane na podstawie odczytanych elektronicznie kart odpowiedzi wypełnionych przez zdających, przekazanych przez szkołę lub placówkę do okręgowej komisji egzaminacyjnej. Wyniki etapu praktycznego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, uzyskuje się podczas oceniania przez trzech egzaminatorów (wpisanych do ewidencji egzaminatorów) zadania egzaminacyjnego wykonywanego przez zdającego, poprzez: ocenianie poszczególnych czynności zdającego w czasie wykonywania zadania; punktacja jest zapisywana niezależnie przez każdego egzaminatora w arkuszu obserwacji, przeniesienie punktacji z arkuszy obserwacji na karty obserwacji do elektronicznego odczytywania; karty obserwacji są przekazywane do OKE, obliczenie średniej sumy punktów wystawionej przez trzech egzaminatorów obserwujących wykonanie zadania przez zdającego i obliczenie wyniku w procentach w zaokrągleniu w dół do liczb całkowitych. Prace egzaminacyjne wykonane przez absolwentów techników i szkół policealnych sprawdzają i oceniają egzaminatorzy wpisani do ewidencji egzaminatorów, którzy: stosują kryteria oceniania wykonania zadań egzaminacyjnych, wpisują punkty uzyskane za poszczególne elementy pracy do tabeli na Karcie pracy egzaminacyjnej, 45 _dyplom_druk.indd :32:23

47 46 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe wypełniają karty oceny, wpisując liczbę punktów uzyskaną przez zdającego za wykonanie zadania egzaminacyjnego, kodują punkty uzyskane za poszczególne elementy pracy egzaminacyjnej. Wynik etapu praktycznego egzaminu zawodowego ustala OKE po odczytaniu wypełnionej odpowiednio karty obserwacji albo karty oceny na podstawie liczby punktów uzyskanych przez zdającego. Tu ważna uwaga: Niezdanie etapu pisemnego nie stanowi przeszkody w przystąpieniu do etapu praktycznego egzaminu. Do etapu praktycznego zdający przystępuje, kiedy jeszcze nie są znane wyniki etapu pisemnego. Warunki zdania egzaminu i wyniki Etap pisemny jest zdany, jeżeli zdający uzyskał z części pierwszej co najmniej 50% punktów możliwych do uzyskania, natomiast z części drugiej co najmniej 30% punktów możliwych do uzyskania. Tu uwaga: punktów z obu części nie można sumować (tak np. 45% z części pierwszej i 35% z części drugiej oznacza, że etap pisemny nie jest zdany)! Etap praktyczny jest zdany, jeśli zdający uzyskał co najmniej 75% punktów możliwych do uzyskania. Zdający zdał egzamin zawodowy, jeżeli uzyskał wymaganą procentowo liczbę punktów zarówno w etapie pisemnym, jak i praktycznym tego egzaminu. Wynik egzaminu zawodowego ustala okręgowa komisja egzaminacyjna i przekazuje listę osób wraz z wynikami egzaminu, przewodniczącemu szkolnego zespołu nadzorującego danej szkoły lub placówki, w celu ogłoszenia. Wynik egzaminu ustalony przez okręgową komisję jest ostateczny, nie możesz odwołać się od otrzymanego wyniku. Osoby, które zdały egzamin, nie mogą poprawiać wyniku egzaminu. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Zdający, który zdał egzamin zawodowy, otrzymuje dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, wydany przez OKE, zgodnie z odrębnymi przepisami. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe zdający otrzymuje w swojej szkole macierzystej w terminie do dwóch miesięcy po zakończeniu sesji egzaminacyjnej. Zdający, który otrzymał dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, może uzyskać suplement Europass po uprzednim złożeniu wniosku do OKE. Termin i miejsce odbioru suplementu ustala okręgowa komisja egzaminacyjna. Na dyplomie wpisuje się imię i nazwisko posiadacza dyplomu, datę i miejsce jego urodzenia, numer PESEL, nazwę zawodu, w którym zostały potwierdzone kwalifikacje oraz wyniki egzaminu zawodowego, oddzielnie dla każdego etapu i części egzaminu. Na dyplomie podaje się także datę i miejsce wystawienia dyplomu. _dyplom_druk.indd :32:23

48 Ponowne przystąpienie do egzaminu Każdy, kto nie zdał egzaminu lub jednego z etapów egzaminu albo przerwał egzamin w etapie pisemnym bądź praktycznym, ma prawo do ponownego przystąpienia do egzaminu. Przystępuje wtedy do zaliczenia niezdanego etapu lub etapów w kolejnych sesjach przeprowadzania egzaminu zawodowego w ciągu 3 lat od daty przystąpienia do egzaminu zawodowego po raz pierwszy. Po upływie 3 lat musi ponownie zdawać egzamin w pełnym zakresie. Obserwatorzy egzaminu W pomieszczeniu, w którym odbywa się etap pisemny lub etap praktyczny egzaminu, oprócz zdających i zespołu nadzorującego przebieg egzaminu mogą także być obserwatorzy egzaminu. Obserwatorami egzaminu zawodowego mogą być: 1) delegowani pracownicy ministerstwa obsługującego ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania; 2) delegowani przedstawiciele Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i komisji okręgowych; 3) delegowani pracownicy ministerstw obsługujących ministrów właściwych dla zawodów; 4) delegowani przedstawiciele organu sprawującego nadzór pedagogiczny, organu prowadzącego szkołę, szkół wyższych i placówek doskonalenia nauczycieli, a w przypadku egzaminu zawodowego także delegowani przedstawiciele pracodawców, upoważnieni przez dyrektora komisji okręgowej. Obserwatorzy ci nie uczestniczą w przeprowadzaniu egzaminu. Niesamodzielna praca w czasie egzaminu W przypadku stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych przez zdającego lub zakłócania przez zdającego prawidłowego przebiegu etapu pisemnego lub etapu praktycznego egzaminu zawodowego w sposób utrudniający pracę pozostałym zdającym, przewodniczący odpowiednio szkolnego zespołu nadzorującego, zespołu egzaminacyjnego lub zespołu nadzorującego etap praktyczny przerywa egzamin tego zdającego i unieważnia odpowiedni etap egzaminu zawodowego tego zdającego. Przyjmuje się następujące postępowanie: W etapie pisemnym egzaminu: przewodniczący zespołu nadzorującego, po konsultacji z pozostałymi członkami zespołu, prosi do sali przewodniczącego szkolnego zespołu nadzorującego i powiadamia go o stwierdzeniu niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez zdającego lub zakłócania przebiegu egzaminu, przewodniczący szkolnego zespołu nadzorującego podejmuje decyzję o przerwaniu egzaminu zdającego i unieważnia jego pracę oraz nakazuje zdającemu opuszczenie sali egzaminacyjnej. 47 _dyplom_druk.indd :32:23

49 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 48 W etapie praktycznym egzaminu zawodowego decyzję o przerwaniu egzaminu podejmuje przewodniczący zespołu egzaminacyjnego lub zespołu nadzorującego etap praktyczny, po konsultacji z pozostałymi członkami zespołu. Informację o przerwaniu egzaminu i unieważnieniu etapu pisemnego lub etapu praktycznego egzaminu zawodowego zamieszcza się w protokołach. W przypadku stwierdzenia podczas sprawdzania pracy egzaminacyjnej niesamodzielnego wykonania tej pracy przez zdającego dyrektor komisji okręgowej, w porozumieniu z dyrektorem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, unieważnia etap praktyczny egzaminu zawodowego tego zdającego. Zdający, któremu przerwano i unieważniono etap/etapy egzaminu, może przystąpić do egzaminu zawodowego lub odpowiedniego etapu tego egzaminu w kolejnych terminach jego przeprowadzania, najwcześniej za rok od daty przystąpienia do egzaminu lub jego etapu. Po upływie trzech lat od daty pierwszego egzaminu zdający zdaje egzamin w pełnym zakresie. Przerwanie egzaminu Egzamin może być przerwany w następującym przypadku: Jeżeli wystąpi zagrożenie zdrowia lub życia spowodowane naruszeniem przez zdającego przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przewodniczący zespołu egzaminacyjnego przerywa egzamin danego zdającego i nakazuje mu opuszczenie pomieszczenia egzaminacyjnego. Jeżeli podczas egzaminu nastąpi przerwa trwająca dłużej niż 30 minut, spowodowana poprzez awarię lub uszkodzenie maszyn, urządzeń, aparatury lub innymi ważnymi przyczynami niezależnymi od organizatora egzaminu, przewodniczący zespołu egzaminacyjnego lub zespołu nadzorującego etap praktyczny przerywa egzamin zdającemu lub zdającym, unieważnia pracę zdającego lub zdających, powiadamia dyrektora OKE oraz ustala najbliższy możliwy termin egzaminu dla zdającego lub zdających. Unieważnienie egzaminu Dyrektor komisji okręgowej może podjąć decyzję o unieważnieniu egzaminu w następujących przypadkach: W razie stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania egzaminu zawodowego, na podstawie pisemnego zastrzeżenia złożonego przez zdającego (np. twojego) złożonego w terminie 2 dni od daty egzaminu do dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej (zastrzeżenie musi zawierać dokładny opis zaistniałej w trakcie egzaminu sytuacji). Dyrektor okręgowej komisji rozpatruje zgłoszone zastrzeżenia w terminie 7 dni od daty ich otrzymania i jeżeli stwierdzi, że przepisy zostały naruszone, może unieważnić dany egzamin w stosunku do: wszystkich zdających, zdających w jednej szkole lub sali, poszczególnych zdających. Rozstrzygnięcie dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej jest ostateczne. _dyplom_druk.indd :32:23

50 Dyrektor komisji okręgowej może też podjąć decyzję o unieważnieniu danego egzaminu, wynikającą ze spostrzeżeń obecnych na egzaminie upoważnionych obserwatorów, powołanych ekspertów lub delegowanych przedstawicieli Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, wymienionych w protokole przebiegu egzaminu w szkole/placówce w stosunku do poszczególnych zdających, do zdających w jednej sali lub wszystkich zdających w danej szkole. W przypadku niemożności ustalenia wyników egzaminu z powodu zaginięcia lub zniszczenia odpowiednio arkuszy egzaminacyjnych, kart odpowiedzi, kart obserwacji, prac egzaminacyjnych lub kart oceny, dyrektor komisji okręgowej, w porozumieniu z dyrektorem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, unieważnia egzamin danych uczniów (słuchaczy) albo absolwentów i zarządza jego ponowne przeprowadzenie. W przypadku nieuprawnionego ujawnienia zestawów zadań, zbiorów zestawów zadań egzaminacyjnych, arkuszy egzaminacyjnych lub arkuszy obserwacji oraz materiałów multimedialnych decyzje co do dalszego przebiegu egzaminu podejmuje dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Termin ponownego egzaminu ustala dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Egzaminatorzy Egzaminatorami egzaminu zawodowego są nauczyciele, instruktorzy praktycznej nauki zawodu oraz niektórzy pracodawcy. Wszyscy oni, aby być egzaminatorami, musieli spełnić wymagania określone w Ustawie o systemie oświaty. Zgodnie z tym dokumentem, egzaminatorem egzaminu zawodowego może być osoba, która: posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole, z zakresu której jest przeprowadzany egzamin, albo jest nauczycielem akademickim specjalizującym się w dziedzinie związanej z zajęciami edukacyjnymi wchodzącymi w zakres egzaminu; posiada co najmniej trzyletni staż pracy dydaktycznej w szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli lub szkole wyższej albo co najmniej trzyletni staż pracy na stanowisku wymagającym kwalifikacji pedagogicznych w placówce doskonalenia nauczycieli, urzędzie organu administracji rządowej, kuratorium oświaty lub innej jednostce sprawującej nadzór pedagogiczny; lub jest przedstawicielem pracodawcy lub organizacji pracodawców albo stowarzyszenia lub samorządu zawodowego; posiada kwalifikacje wymagane od instruktora praktycznej nauki zawodu oraz uzyskany w okresie ostatnich 6 lat przed złożeniem wniosku o wpis do ewidencji, co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, z zakresu którego jest przeprowadzany egzamin; oraz ukończyła z wynikiem pozytywnym szkolenie dla kandydatów na egzaminatorów, organizowane przez okręgową komisję egzaminacyjną, zakończone egzaminem ze znajomości zasad przeprowadzania i oceniania egzaminów. 49 _dyplom_druk.indd :32:23

51 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 50 Każda z wyżej wymienionych osób musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z praw publicznych, nie toczy się przeciwko niej postępowanie karne lub o ubezwłasnowolnienie. Egzaminator jest wpisany do ewidencji egzaminatorów okręgowej komisji egzaminacyjnej i legitymuje się odpowiednim zaświadczeniem, w którym są określone jego uprawnienia (w zakresie jakiego egzaminu jest egzaminatorem) oraz jest podany numer ewidencyjny Prawa i obowiązki zdającego Jeżeli podejmiesz decyzję, że przystępujesz do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, warto wiedzieć, jakie prawa ci przysługują. Może to cię jeszcze bardziej zachęci. Ale nie myśl, że jest tak łatwo, oprócz praw każdy ma także obowiązki, zdający także. Zacznijmy zatem od obowiązków, a po tym będzie o przysługujących ci prawach. Twoje prawa i obowiązki jako osoby przystępującej do egzaminu zawodowego określone są w konkretnych dokumentach, którymi są: 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562 ze zmianami). 2. Procedury organizowania i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Procedury organizowania i przeprowadzania egzaminu zawodowego to dokument ustalony przez dyrektorów OKE i CKE, przyjęty do stosowania podczas przygotowywania i przeprowadzania egzaminów zewnętrznych. Jest swojego rodzaju regulaminem egzaminu, który w sposób szczegółowy opisuje przebieg całego egzaminu, zadania przewodniczącego oraz członków szkolnego zespołu egzaminacyjnego a także zdających. Procedury, które mogą ulegać niewielkim zmianom w kolejnych sesjach egzaminacyjnych, dostępne są przez cały czas w wersji elektronicznej na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej ( zakładka egzamin zawodowy zakładka procedury ). Z analizy wymienionych wyżej dokumentów wynika, że zdający mają znacznie więcej praw niż obowiązków. Obowiązki czyli co zdający powinien 1. Każdy uczeń (słuchacz) lub absolwent, który zamierza przystąpić do egzaminu zawodowego, składa pisemną deklarację dotyczącą przystąpienia do egzaminu zawodowego w danym zawodzie. Uczeń (słuchacz), który zamierza przystąpić do egzaminu zawodowego bezpośrednio po ukończeniu szkoły, składa deklarację dyrektorowi szkoły, a absolwent, który ukończył szkołę we wcześniejszych latach dyrektorowi szkoły, którą ukończył. Deklarację składa się nie później _dyplom_druk.indd :32:23

52 niż do dnia 20 grudnia roku szkolnego, w którym zdający zamierza przystąpić do egzaminu zawodowego, a w przypadku absolwentów szkół, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze kończą się w styczniu nie później niż do dnia 20 września roku szkolnego, w którym zdający zamierza przystąpić do egzaminu zawodowego. W przypadku likwidacji lub przekształcenia szkoły absolwent, który ukończył szkołę we wcześniejszych latach, składa deklarację dyrektorowi komisji okręgowej właściwej ze względu na siedzibę zlikwidowanej lub przekształconej szkoły. Do deklaracji absolwent dołącza świadectwo ukończenia szkoły. 2. Osoba przystępująca do egzaminu zawodowego ma obowiązek zgłosić się na każdy egzamin punktualnie. Na etap pisemny egzaminu zdający zgłasza się o godzinie ustalonej przez przewodniczącego szkolnego zespołu nadzorującego (dyrektora szkoły). Na etap praktyczny egzaminu zdający zgłasza się najpóźniej na 30 minut przed wyznaczoną godziną jego rozpoczęcia. Na egzamin pisemny należy zgłosić się z dowodem tożsamości z aktualnym zdjęciem, a w przypadku zdających skierowanych przez OKE, również ze świadectwem ukończenia szkoły oraz przyborami do pisania pióro lub długopis z czarnym tuszem lub atramentem. Na egzamin praktyczny zdający przynosi ze sobą przybory do pisania, odzież roboczą oraz określone w zawiadomieniu o egzaminie dokumenty, np. aktualną książeczkę zdrowia, i przybory związane ze specyfiką zawodu (absolwenci zasadniczej szkoły zawodowej i szkoły policealnej kształcącej w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe) lub przybory do pisania oraz określone w zawiadomieniu przybory związane ze specyfiką zawodu (absolwenci technikum i szkoły policealnej). 3. Zdający egzamin ma obowiązek rozwiązywać zadania egzaminacyjne samodzielnie. W czasie trwania etapu pisemnego w szczególności: a) nie opuszcza sali egzaminacyjnej (tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji może opuścić salę po uzyskaniu pozwolenia przewodniczącego zespołu nadzorującego i przy zachowaniu warunków uniemożliwiających kontaktowanie się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem konieczności skorzystania z pomocy medycznej), b) nie opuszcza miejsca wyznaczonego mu w sali egzaminacyjnej, c) w żadnej formie nie porozumiewa się z innymi zdającymi, d) nie wypowiada uwag i komentarzy, e) nie zadaje żadnych pytań dotyczących zadań egzaminacyjnych. W czasie trwania etapu praktycznego w szczególności: a) nie opuszcza sali egzaminacyjnej/miejsca egzaminu (tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji może opuścić salę po uzyskaniu pozwolenia przewodniczącego zespołu egzaminacyjnego i przy zachowaniu warunków uniemożliwiających kontaktowanie się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem konieczności skorzystania z pomocy medycznej), b) nie opuszcza wyznaczonego mu stanowiska egzaminacyjnego, 51 _dyplom_druk.indd :32:23

53 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 52 c) w żadnej formie nie porozumiewa się z innymi zdającymi, d) nie wypowiada uwag i komentarzy, e) nie zadaje żadnych pytań dotyczących zadania egzaminacyjnego, f) niezwłocznie zgłasza zespołowi egzaminacyjnemu awarie urządzeń. W przypadku stwierdzenia niesamodzielnej pracy zdającego lub zakłócania przez niego przebiegu egzaminu z danego przedmiotu, przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego (dyrektor szkoły) przerywa egzamin tego zdającego, unieważnia jego pracę i nakazuje opuszczenie sali egzaminacyjnej. Fakt ten odnotowuje w protokole przebiegu egzaminu. Zdający ma prawo przystąpić do egzaminu dopiero w kolejnej sesji egzaminacyjnej. 4. Zdający nie może wnosić do sali egzaminacyjnej żadnych środków łączności. Jako osoba przystępująca do egzaminu zawodowego masz następujące prawa: 1. Jeżeli masz tytuł laureata lub finalisty turniejów lub olimpiad tematycznych związanych z wybraną dziedziną wiedzy zawodowej, możesz uzyskać zwolnienie z etapu pisemnego egzaminu zawodowego na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty. Zaświadczenie przedkłada się przewodniczącemu szkolnego zespołu nadzorującego (dyrektor szkoły). Zwolnienie laureata lub finalisty turnieju lub olimpiady tematycznej z etapu pisemnego egzaminu zawodowego jest równoznaczne z uzyskaniem z części pierwszej i z części drugiej etapu pisemnego egzaminu zawodowego najwyższego wyniku. W takim przypadku na dyplomie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, w miejscach przeznaczonych na wpisanie wyników egzaminu zawodowego z części pierwszej i z części drugiej etapu pisemnego, wpisuje się 100 oraz zamieszcza się adnotację o zwolnieniu z etapu pisemnego egzaminu zawodowego i posiadanym tytule laureata lub finalisty odpowiednio turnieju lub olimpiady tematycznej. Wykaz turniejów i olimpiad tematycznych, o których mowa wyżej, dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej podaje do publicznej wiadomości na stronie internetowej Komisji nie później niż w czerwcu roku poprzedzającego rok, w którym jest przeprowadzany egzamin zawodowy. 2. Jeżeli stwierdzono u ciebie specjalne potrzeby edukacyjne: niepełnosprawność, niedostosowanie społeczne, jeśli posiadasz orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, chorobie bądź czasowej niesprawności, specyficznych trudnościach w uczeniu się (dysleksja rozwojowa), masz prawo do zdawania egzaminu w formie i warunkach dostosowanych do twoich możliwości psychofizycznych i edukacyjnych. W takich przypadkach zadania zawarte w Arkuszach egzaminacyjnych zarówno w etapie pisemnym, jak i praktycznym, są takie same jak dla zdających ze szkół masowych. Natomiast dostosowane są warunki i forma przeprowadzania egzaminu uwzględniające rodzaj niepełnosprawności ucznia, m.in. poprzez: _dyplom_druk.indd :32:23

54 zminimalizowanie ograniczeń, które wynikają z niepełnosprawności, wykorzystanie odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych; odpowiednie przedłużenie czasu przewidzianego na przeprowadzenie egzaminu (o 30 minut w etapie pisemnym); obecność, w czasie egzaminu, specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego, tj.: oligofrenopedagoga, tyflopedagoga, surdopedagoga lub pedagoga resocjalizacji czy tłumacza języka migowego, dla uzyskania właściwego kontaktu ze zdającym niepełnosprawnym lub niedostosowanym społecznie i pomocy w obsłudze specjalistycznego sprzętu czy środków dydaktycznych; przygotowanie Arkuszy egzaminacyjnych dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności absolwentów niewidomych i słabo widzących, którzy posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Masz mają prawo do dostosowania egzaminu do twoich potrzeb, jeżeli posiadasz: opinię publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, albo niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej, o potrzebie kształcenia specjalnego; orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania; zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza. Opinia powinna być wydana przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną, nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym jest przeprowadzany egzamin zawodowy, i nie wcześniej niż na 4 lata przed terminem egzaminu zawodowego. Opinię przedkłada się dyrektorowi szkoły wraz z deklaracją dotyczącą przystąpienia do egzaminu zawodowego. Szczegółową informację o sposobie dostosowania warunków i formy przeprowadzania egzaminu zawodowego do potrzeb absolwentów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przygotowuje dyrektor CKE i podaje ją do publicznej wiadomości na stronie internetowej Komisji Centralnej nie później niż do dnia 1 września roku szkolnego, w którym jest przeprowadzany egzamin zawodowy. Za dostosowanie warunków i formy przeprowadzania egzaminu zawodowego do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych absolwentów odpowiada: w przypadku etapu pisemnego - przewodniczący szkolnego zespołu nadzorującego, a w przypadku etapu praktycznego - kierownik ośrodka egzaminacyjnego. 3. W wypadku twojej choroby w czasie trwania egzaminu zawodowego możesz korzystać ze sprzętu medycznego i leków koniecznych ze względu na tę chorobę. 4. Masz prawo, zgłosić pisemnie zastrzeżenia do dyrektora OKE, jeżeli uznasz, że w trakcie etapu pisemnego lub etapu praktycznego egzaminu zawodowego zostały naruszone przepisy dotyczące jego przeprowadzenia. Zastrzeżenie może być zgłoszone w terminie 2 dni od daty egzaminu w części ustnej lub pisemnej z danego przedmiotu. Zastrzeżenie musi zawierać dokładny opis zaistnia- 53 _dyplom_druk.indd :32:23

55 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 54 łej sytuacji. Dyrektor OKE rozpatruje zastrzeżenia w terminie 7 dni od daty ich otrzymania. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów może unieważnić dany egzamin w stosunku do wszystkich zdających albo zdających w jednej sali, a także w stosunku do poszczególnych zdających i zarządzić jego ponowne przeprowadzenie. 5. Po zdaniu egzaminu zawodowego otrzymujesz dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, wydany przez komisję okręgową, a na twój wniosek także Europass suplement do dyplomu. 6. Masz prawo wglądu do swojej odczytanej elektronicznie karty odpowiedzi wraz z ustalonym wynikiem etapu pisemnego egzaminu zawodowego oraz arkusza obserwacji i karty obserwacji albo pracy egzaminacyjnej i karty oceny wraz z ustalonym wynikiem etapu praktycznego egzaminu zawodowego. Dokumenty te są udostępniane zdającemu do wglądu w miejscu i czasie wskazanym przez dyrektora komisji okręgowej. 7. Jeżeli z jakiegoś powodu nie przystąpiłeś/-aś do egzaminu zawodowego lub odpowiedniego etapu tego egzaminu, przerwałeś/-aś egzamin zawodowy albo nie uzyskałeś/-aś wymaganej do zdania egzaminu zawodowego liczby punktów z danego etapu tego egzaminu, masz prawo przystąpić do egzaminu zawodowego lub odpowiedniego etapu tego egzaminu w kolejnych terminach przeprowadzania egzaminu zawodowego. Osoby, które zamierzają przystąpić do egzaminu zawodowego lub odpowiedniego etapu tego egzaminu, muszą złożyć deklarację przystąpienia do egzaminu zawodowego dyrektorowi ukończonej przez siebie szkoły, a w przypadku likwidacji lub przekształcenia szkoły dyrektorowi komisji okręgowej. Po upływie 3 lat od daty pierwszego egzaminu zawodowego zdajesz egzamin w pełnym zakresie Gdzie szukać informacji o egzaminie Zainteresowani egzaminami zawodowymi poszukują informacji i w celu ich zdobycia korzystają z wielu źródeł. Jednak nie wszystkie źródła są rzetelne i w związku z tym trzeba umieć selekcjonować informacje, aby znaleźć te właściwe. Ale jak to zrobić i czym się kierować? Podstawowymi dokumentami opisującymi egzaminy zewnętrzne, w tym egzaminy zawodowe są akty prawne zwane potocznie przepisami. Dlatego najbezpieczniej zacząć od zapoznania się z aktualnie obowiązującymi aktami prawnymi regulującymi sprawy związane z egzaminami. I tak, jeśli chcemy wiedzieć, jakie są zasady przeprowadzania egzaminów zawodowych, jaki jest ich przebieg, warunki zdania egzaminu itp., to powinniśmy sięgnąć do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, nazywanego rozporządzeniem o ocenianiu. _dyplom_druk.indd :32:23

56 Natomiast wymagania egzaminacyjne określone są w standardach wymagań egzaminacyjnych ustalonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i ogłoszonych w formie rozporządzenia w Dzienniku Ustaw. Standardy wymagań egzaminacyjnych mogą się zmieniać, np. w przypadku zmian wprowadzanych w podstawach programowych (programach nauczania), wówczas zmiany standardu także wprowadzane są mocą rozporządzenia. Obowiązujące aktualnie standardy wymagań egzaminacyjnych dla poszczególnych zawodów wprowadzane były etapowo i dlatego ogłoszone są w różnych Dziennikach Ustaw: 2003 r. w 75 zawodach, w których kształcenie odbywa się w zasadniczych szkołach zawodowych i szkołach policealnych (Dziennik Ustaw Nr 49, poz. 411) r. w 109 zawodach, w których kształcenie odbywa się w technikach i szkołach policealnych (Dziennik Ustaw Nr 66, poz. 580) r. w zawodzie pracownik pomocniczy obsługi hotelowej (Dziennik Ustaw Nr 226, poz. 1649) r. w zawodzie technik eksploatacji portów i terminali (Dziennik Ustaw Nr 207, poz. 1497) r. w zawodzie opiekun medyczny (Dziennik Ustaw Nr 235, poz. 1587). Nowelizacja (zmiana): 2007 r. w zawodach: drukarz i sprzedawca (Dziennik Ustaw Nr 207, poz. 1497). Korzystanie z aktów prawnych nie jest jednak łatwe, dlatego (zgodnie z Ustawą o systemie oświaty) Centralna Komisja Egzaminacyjna przygotowuje i zamieszcza na swojej stronie internetowej Informatory o egzaminach zawodowych (będzie o nich więcej w dalszej części tekstu), które opracowane zostały w oparciu obowiązujące akty prawne. Są to podstawowe źródła informacji (dokumenty) o egzaminie adresowane głównie do uczniów i nauczycieli. Oprócz podstawowych źródeł informacji o egzaminach warto zapoznać się jeszcze z innymi materiałami, które mogą w sposób bezpośredni lub pośredni dostarczyć dodatkowych, ciekawych informacji na temat egzaminu zawodowego. Są to informacje publikowane na stronach internetowych CKE i OKE. Jednym z takich źródeł są wspomniane wcześniej Procedury organizowania i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe dostępne u przewodniczącego szkolnego zespołu egzaminacyjnego, którym jest dyrektor szkoły. Są one także publikowane na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Warto także zapoznać się z arkuszami egzaminacyjnymi z egzaminów, które już zostały przeprowadzone i przykładowymi rozwiązaniami zadań egzaminacyjnych oraz komunikatami dyrektora CKE dotyczącymi egzaminów zawodowych. Ciekawym źródłem informacji są Sprawozdania z przebiegu egzaminu i wyniki egzaminów publikowane corocznie przez komisje okręgowe. W sprawozdaniach z ostatniego roku można się dowiedzieć, jakie wiadomości i umiejętności w danym zawodzie zostały najsłabiej opanowane przez absolwentów, a które najlepiej. 55 _dyplom_druk.indd :32:24

57 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Innymi źródłami informacji, które mogą być ciekawe i pomocne dla zdających, są publikacje o egzaminach zawodowych opracowane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL), Priorytet II, Działanie 2.2 Podniesienie jakości edukacji w odniesieniu do potrzeb rynku pracy. W ramach tego programu Centralna Komisja Egzaminacyjna realizowała projekt Publikacja materiałów o egzaminach zewnętrznych dla uczniów. Efektem projektu jest, między innymi, cykl broszur dla uczniów o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Broszury dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych 1. Wobec klienta 2. Dlaczego i po co egzamin zawodowy 3. Egzamin zawodowy w pytaniach i odpowiedziach 4. Słowniczek podstawowe pojęcia 5. Jak prezentować siebie i swoje wyroby 6. Sukces na rynku pracy 7. Jak przygotować się do egzaminu 8. Kształcenie zawodowe w krajach UE 9. Za co i jak będziesz oceniany na egzaminie Broszury dla absolwentów techników 1. Co warto wiedzieć o egzaminie zawodowym 2. Słowniczek podstawowe pojęcia 3. Moja firma od pomysłu do realizacji 4. Zacznij od planowania 5. Projekt na egzaminie praktycznym 6. Jak przygotowywać projekty realizacyjne Wymienione broszury dostępne są w wersji elektronicznej na stronie internetowej CKE w zakładce: egzamin zawodowy broszury dla uczniów ZSZ oraz broszury dla uczniów techników. Wszystkie wymienione wyżej materiały a także akty prawne i publikacje są zamieszczane na stronach internetowych CKE i OKE. Adresy stron internetowych CKE i OKE CKE w Warszawie OKE w Gdańsku OKE w Jaworznie OKE w Krakowie OKE w Łomży OKE w Łodzi OKE w Poznaniu OKE w Warszawie OKE we Wrocławiu 56 _dyplom_druk.indd :32:24

58 Dlaczego należy korzystać przede wszystkim właśnie ze wskazanych wyżej źródeł? Dlatego, że jeśli chcemy korzystać z wiarygodnych źródeł, to powinny to być materiały opracowane przez prawodawcę, a więc, w tym wypadku, przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania lub opracowane przez instytucje odpowiedzialne za przygotowanie i przeprowadzenie egzaminów zewnętrznych, działające z upoważnienia tegoż ministra. Instytucjami tymi są Centralna Komisja Egzaminacyjna i 8 okręgowych komisji egzaminacyjnych. Tak więc każda informacja pochodząca z tych instytucji jest wiarygodna i prawdziwa, a wszystkie inne źródła informujące o egzaminach są tylko interpretacją wymienionych wcześniej dokumentów Trzeba poznać szczegółowo wymagania egzaminacyjne Standardy wymagań egzaminacyjnych Dokumenty nazwane standardami wymagań egzaminacyjnych, które są opracowane dla każdego zawodu oddzielnie, opisują, jakie wiadomości i umiejętności oraz umiejętności praktyczne właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie, a także jakie wiadomości związane z działalnością gospodarczą będą sprawdzane na egzaminie. Można powiedzieć, że standard wymagań egzaminacyjnych jest swojego rodzaju wykazem wiadomości i umiejętności sprawdzanych na egzaminie. Stanowi on podstawę przeprowadzania egzaminu zawodowego w danym zawodzie w całym kraju, niezależnie od tego, jaki program nauczania realizowała dana szkoła. Struktura standardu wymagań egzaminacyjnych dla zawodu odpowiada strukturze egzaminu. Oznacza to, że zawarte w standardzie umiejętności sprawdzane na egzaminie ustalono odrębnie dla obu etapów egzaminu. W oparciu o standardy przygotowywane są zadania egzaminacyjne to jest gwarancją, że w przypadku egzaminu zawodowego zadania egzaminacyjne będą sprawdzały tylko te wiadomości i umiejętności, które zapisane są w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla danego zawodu. Propozycję standardów wymagań egzaminacyjnych przygotowuje Centralna Komisja Egzaminacyjna, która w tym celu powołuje zespoły ekspertów (do każdego zawodu). W skład każdego zespołu wchodzą pracodawcy, nauczyciele, doradcy metodyczni i inni nauczyciele oraz pracownicy naukowi zaznajomieni z pomiarem dydaktycznym. Efekty pracy tych zespołów są poddawane szerokiej konsultacji w środowisku nauczycielskim, pracodawców i naukowym. Następnie, po ich pozytywnym zaopiniowaniu przez Radę Programową Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, przedstawione zostają ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania, 57 _dyplom_druk.indd :32:24

59 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 58 który po konsultacji z innymi ministrami, podejmuje ostateczną decyzję w sprawie przyjęcia lub odrzucenia standardu. Standardy przyjęte i ogłaszane są przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w formie rozporządzenia i opublikowane w Dzienniku Ustaw (patrz rozdział 2.2.1). Dzięki standardom wymagań egzaminacyjnych wszyscy wiedzą, jakie wiadomości i umiejętności będą sprawdzane na egzaminie i mogą się do niego rzetelnie przygotować. Tak więc, jeżeli chcesz poznać wymagania egzaminacyjne, musisz zapoznać się ze standardem wymagań egzaminacyjnych dla twojego zawodu. Aby zapoznać się ze standardami wymagań egzaminacyjnych dla interesującego ciebie zawodu, niekoniecznie musisz dotrzeć do wymienionego wyżej rozporządzenia. Standardy wymagań egzaminacyjnych dla określonych zawodów są dokładnie zacytowane i omówione w Informatorach o egzaminach potwierdzających kwalifikacje zawodowe (przy czym dla każdego zawodu został opracowany oddzielny informator). I jedno jest pewne egzamin sprawdza tylko te wiadomości i umiejętności, które zostały zapisane w standardzie wymagań będącym podstawą przeprowadzania egzaminu dla danego zawodu Informatory o egzaminach Informatory o egzaminach potwierdzających kwalifikacje zawodowe są to publikacje książkowe, w których opisano wymagania egzaminacyjne. Są one przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców, przede wszystkim dla uczniów i nauczycieli, ale także dla rodziców i wszystkich zainteresowanych egzaminami. Dla każdego z zawodów przygotowany jest oddzielny informator. W przypadku informatorów o egzaminach zawodowych, każdy informator opisuje egzamin dla jednego zawodu i zawiera: ogólne informacje o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje w danym zawodzie, opis etapu pisemnego egzaminu wraz z omówieniem wymagań egzaminacyjnych z przykładowymi zadaniami, do których zamieszczono prawidłowe odpowiedzi, opis etapu praktycznego egzaminu wraz z omówieniem wymagań egzaminacyjnych, ogólnych kryteriów oceniania i przykładowym zadaniem praktycznym, oraz załączniki: standard wymagań egzaminacyjnych dla danego zawodu, przykład instrukcji do etapu pisemnego, przykład karty odpowiedzi do etapu pisemnego, przykład informacji do etapu praktycznego oraz wzór dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Aktualne wersje Informatorów o egzaminach zawodowych dla wszystkich zawodów, dla których są przeprowadzane egzaminy, znajdziesz na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej ma obowiązek zamieścić informatory na stronie internetowej CKE nie później niż do _dyplom_druk.indd :32:24

60 dnia 1 września roku poprzedzającego rok, w którym przeprowadzany jest egzamin zawodowy. Dla każdego, kto chce przystąpić do egzaminu zawodowego, Informator powinien być podstawową lekturą Omówienie wymagań ogólnych na podstawie standardu wymagań Etap pisemny egzaminu zawodowego przeprowadzany jest w formie testu i składa się z dwóch części. Zadania zawarte w części I sprawdzają wiadomości i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie. Umiejętności te ujęte są w trzech obszarach wymagań: czytanie ze zrozumieniem informacji przedstawionych w formie opisów, instrukcji, rysunków, szkiców, wykresów, dokumentacji technicznych i technologicznych, przetwarzanie danych liczbowych i operacyjnych, bezpieczne wykonywanie zadań zawodowych zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Aby dokonać analizy tego, co musisz umieć, żeby rozwiązać zadania zawarte w części I testu (jakie konkretnie wiadomości i jakie umiejętności będą sprawdzane w przypadku twojego zawodu), musisz sięgnąć do Informatora o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe w twoim zawodzie. Ta broszura przeznaczona jest dla absolwentów wszystkich zawodów, każdy zawód ma swoją specyfikę i nic tu nie da się uogólnić, dla każdego zawodu te zadania będą inne. Zatem tylko w Informatorze znajdziesz wypisane konkretne wiadomości i umiejętności oraz przykładowe zadania dla twojego zawodu. Zadania zawarte w części II sprawdzają wiadomości i umiejętności związane z zatrudnieniem i działalnością gospodarczą, takie same dla wszystkich zawodów. Umiejętności te ujęte są w dwóch obszarach wymagań: czytanie ze zrozumieniem informacji przedstawionych w formie opisów, instrukcji, tabel, wykresów w tym obszarze każdy musi wykazać się, że potrafi: 1. rozróżniać podstawowe pojęcia i terminy z obszaru funkcjonowania gospodarki oraz prawa pracy, prawa podatkowego i przepisów regulujących podejmowanie działalności gospodarczej, 2. rozróżniać dokumenty regulujące zatrudnienie oraz działalność gospodarczą, 3. identyfikować i analizować informacje dotyczące wymagań i uprawnień: pracownika, pracodawcy, bezrobotnego i klienta, przetwarzanie danych liczbowych i operacyjnych w tym obszarze każdy musi wykazać się, że potrafi: 1. analizować informacje związane z podnoszeniem kwalifikacji, poszukiwaniem pracy i zatrudnieniem oraz podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej; 59 _dyplom_druk.indd :32:24

61 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe sporządzać dokumenty związane z poszukiwaniem pracy i zatrudnieniem oraz podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej; 3. rozróżniać skutki wynikające z nawiązania i rozwiązania stosunku pracy. Aby dokonać analizy, co musisz umieć, aby rozwiązać zadania zawarte w części II testu, tak jak poprzednio, musisz sięgnąć do informatora. Tu warto wiedzieć, że ocenianie testu rozwiązywanego w etapie pisemnym egzaminu jest bardzo proste: za każdą poprawną odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, a za niewłaściwą lub brak odpowiedzi 0 punktów. Etap praktyczny egzaminu zawodowego, zgodnie ze standardami wymagań egzaminacyjnych, ma inny przebieg dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe, a inny dla absolwentów technikum i szkoły policealnej Etap praktyczny egzaminu dla absolwentów zasadniczych szkól i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe Etap praktyczny dla tej grupy absolwentów sprawdza określony zakres praktycznych umiejętności dla twojego zawodu, wynikających z tematów zadań ustalonych w standardzie wymagań egzaminacyjnych. W etapie praktycznym egzaminu sprawdzane umiejętności przyporządkowano do czterech obszarów wymagań: planowanie czynności związanych z wykonaniem zadania, organizowanie stanowiska pracy, wykonywanie zadania egzaminacyjnego z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska, prezentowanie efektu wykonanego zadania. Zatem etap praktyczny polegać będzie na wykonaniu zadania egzaminacyjnego, sprawdzającego praktyczne umiejętności z zakresu kwalifikacji w twoim zawodzie. Wykonując to zadanie egzaminacyjne, musisz wykazać, że umiesz: 1. planować czynności związane z wykonaniem zadania, tzn.: 1) sporządzić plan działania; 2) sporządzić wykaz niezbędnych surowców, materiałów, sprzętu kontrolno-pomiarowego, narzędzi; 3) wykonać niezbędne obliczenia, rysunki lub szkice pomocnicze; 2. organizować stanowisko pracy, tzn.: 1) zgromadzić i rozmieścić na stanowisku pracy materiały, narzędzia, urządzenia i sprzęt, zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej; 2) sprawdzić stan techniczny maszyn, urządzeń i sprzętu; 3) dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej; _dyplom_druk.indd :32:24

62 3. wykonać zadanie egzaminacyjne z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska i wykazując się tym samym umiejętnościami objętymi tematem zadania; 4. prezentować efekt wykonanego zadania: 1) uzasadnić sposób wykonania zadania; 2) ocenić jakość wykonanego zadania. Aby dowiedzieć się dokładnie, co musisz umieć, aby zdać etap praktyczny, sięgnij do Informatora. Tam znajdziesz szczegółowe informacje, jakie umiejętności będą sprawdzane na twoim egzaminie. Tam także przeczytasz, co konkretnie oceniać będą egzaminatorzy w ramach każdego z czterech obszarów wymagań. Etap praktyczny egzaminu dla absolwentów technikum i szkoły policealnej Etap praktyczny dla tej grupy absolwentów sprawdza umiejętności rozwiązywania typowych problemów zawodowych o charakterze łączenia teorii z praktyką. W tym etapie egzaminu sprawdzane będą umiejętności wynikające z zadania o treści ogólnej określonej w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla twojego zawodu. Zadanie egzaminacyjne w tym etapie sprawdzać będzie praktyczne umiejętności poprzez: opracowanie projektu realizacji określonych prac lub (w zależności od zawodu i jego specyfiki) opracowanie projektu realizacji i wykonanie określonych prac. Jak więc widać, w etapie praktycznym zasadą jest opracowanie projektu wykonywania prac, stąd (w zależności od zawodu) zdający nie zawsze będzie wykonywać fizycznie czynności, których efektem byłby konkretny wytwór, ale musi opisać, jak to należy zrobić. Zadania egzaminacyjne, które wykonywać będziesz na egzaminie, będą opracowywane na podstawie zadania o treści ogólnej, sformułowanego w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla twojego zawodu. Musisz mieć świadomość, że treść ogólna umożliwia przygotowanie wielu różnorodnych zadań egzaminacyjnych, wynikających z prac związanych z wykonywaniem wybranego przez ciebie zawodu. Zadania te mogą dotyczyć projektów typu: usprawnić lub zmodernizować. Ale to nie jedyny typ projektu, jaki może się pojawić na egzaminie zawodowym. Biorąc pod uwagę różnorodność działań zawodowych, można wyróżnić wiele typów projektów, bo różne będą zadania egzaminacyjne wynikające ze specyfiki danego zawodu. Projekty te będą się różniły strukturą, rodzajem dokumentacji dołączonej do projektu itp. Aby zorientować się, jakiego typu projekt będzie przedmiotem twojego zadania praktycznego, musisz zajrzeć do swojego informatora. Zapoznając się z jego treścią dokładnie i wnikliwie, zauważysz, że zadanie praktyczne składa się nie tylko 61 _dyplom_druk.indd :32:24

63 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe z określonej treści, ale także z dokumentacji w postaci załączników, które nie tylko rozszerzają treść zadania, ale także dostarczają dodatkowych informacji, których nie można nie uwzględnić przy opracowywaniu projektu. Tak więc, nawet jeśli na egzaminie praktycznym nie będziesz fizycznie wykonywać konkretnych czynności, w wyniku których powstanie jakiś wytwór, nie oznacza to, że ten egzamin nie jest egzaminem praktycznym. Bowiem wykonując pracę egzaminacyjną, która jest projektem, wykazujesz, że masz opanowane określone umiejętności zawodowe niezbędne do opracowania tego konkretnego projektu i potrafisz zastosować je w praktyce. Zatem, wykonując prace egzaminacyjną, udowadniasz, że w obszarze swojego zawodu, między innymi, umiesz: 1. analizować dokumenty i wybierać z nich to, co jest niezbędne do wykonania konkretnego zadania zawodowego, 2. wykonywać szkice, schematy, obliczenia lub rozliczenia, 3. dobierać właściwe metody wykonania określonych prac, 4. dobierać narzędzia, urządzenia, sprzęt, maszyny, 5. stosować zasady zawarte w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, 6. sporządzać kosztorysy, 7. wnioskować, 8. opracowywać harmonogramy prac, 9. dobierać właściwe metody kontroli jakości wykonywanych prac. Warto przed analizą standardu wymagań zapoznać się z broszurą pt. Co warto wiedzieć o egzaminie zawodowym autorstwa Grażyny Dobrowolskiej-Zabłockiej oraz Joanny Konic. Autorki w sposób przystępny pomagają czytelnikowi przeanalizować zapisy zawarte w dokumentach opisujących egzaminy zawodowe, także konkretne zapisy zawarte w standardach egzaminacyjnych. Broszurę znajdziesz na stronie internetowej CKE, a może będzie także w bibliotece w twojej szkole Trzeba solidnie przygotować się do egzaminu Jak przygotowywać się do egzaminu Jeżeli zdecydowałeś się przystąpić do egzaminu lub jeśli jeszcze się wahasz, z pewnością dręczą cię pytania: Czy ten egzamin jest trudny? Czy da się go zdać? Czy uda się? Czy w ogóle możliwe jest przygotowanie się do tego egzaminu? Postaram się odpowiedzieć na te pytania. _dyplom_druk.indd :32:24

64 Nie mam zamiaru przekonywać cię, że jeżeli pójdziesz tak z marszu na egzamin, to może jakoś się uda. Czy egzamin jest trudny, oceń to samodzielnie, analizując standard wymagań egzaminacyjnych do jednego wniosku dojdziesz na pewno: egzamin obejmuje cały zakres materiału nauczania, wszystko to, czego nauczano cię przez kilka lat w szkole. Wykazanie się znajomością tego materiału z pewnością nie jest łatwe. Czy da się zdać ten egzamin z pewnością tak, ale nie licz tutaj na żadne ulgi, twoje zasługi, sympatie nauczyciela, który potraktuje cię ulgowo i inne okoliczności łagodzące. Nie ma szans, tak jak się to zdarzało, gdy egzaminy były organizowane przez szkołę, że egzaminator poprawi twój ewentualny błąd, coś podpowie, naprowadzi na właściwy temat, jeśli zbłądzisz, bo ma dobre zdanie na twój temat. Egzaminatorami, którzy będą cię oceniać, nie będą nauczyciele, którzy cię uczyli. Egzaminatorzy to osoby specjalnie przygotowane do oceniania prac egzaminacyjnych, którzy muszą stosować ściśle określone kryteria oceny. Tylko w takim przypadku wyniki, jakie uzyskają zdający, są porównywalne w skali kraju. Ale nawet jeżeli bez przygotowania jakoś ci się uda, to czy w czasach ostrej konkurencji to jakoś cię zadowoli? Na dyplomie uwidocznione będą uzyskane przez ciebie wyniki w procentach czy dobrze to zabrzmi: technik na 50%? Przecież już od dawna wiadomo, że bez pracy nie ma kołaczy, trzeba ostro wziąć się do pracy, bo do tego egzaminu można i trzeba się przygotować. Jak to zrobić, postaram się ci podpowiedzieć. Zatem jak się przygotowywać, od czego zacząć? Po kolei. Krok 1 Zacznij od motywacji W drodze do osiągnięcia sukcesu ogromną rolę odgrywa motywacja. Musisz mieć silną motywację i przekonanie, że warto mieć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, bo to będzie cię napędzało. Żeby motywacja była motywacją, a nie presją, musi się rozwinąć od wewnątrz. I tylko ty to możesz zrobić. Musisz zacząć planować swoją karierę. Bo najbardziej motywujące jest to, do czego dążymy, a najsilniejszą moc mobilizowania do działania i uwalniania energii ma sformułowanie i zdeklarowanie własnej wizji życiowej. Tylko wtedy, kiedy wiesz dokładnie, czego chcesz i dokąd idziesz, będziesz bez przymusu realizować zaplanowane cele. Krok 2 Zbierz jak najwięcej informacji Aby zaplanować przygotowania do egzaminu, trzeba zebrać o nim jak najwięcej informacji jak przebiega, kiedy i gdzie jest organizowany, co trzeba umieć, jak i kto będzie oceniał, jakie są warunki pozytywnego zaliczenia, jakie są zadania egzaminacyjne, gdzie można znaleźć informacje. Uporządkuj zebrane informacje jak to zrobić, przeczytasz w broszurze pt. Zacznij od planowania autorstwa Elżbiety Goźlińskiej (broszurę znajdziesz na stronie internetowej CKE lub OKE). 63 _dyplom_druk.indd :32:24

65 64 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe Krok 3 Zdobądź informator o egzaminie z twojego zawodu Informator to twoja podstawowa pomoc w przygotowywaniu się do egzaminu. Przy opisywaniu informatorów (rozdział 2.2.2) podawałam, jaka jest jego zawartość. Ale musisz wiedzieć, że tam znajdziesz bardzo dużo szczegółów, które są bardzo przydatne przy przygotowaniu się do egzaminu. Dla zachęcenia cię do studiowania informatora przytoczę przykład, w jaki sposób opisane są wymagania egzaminacyjne i ogólne kryteria oceniania etapu praktycznego na przykładzie bardzo popularnego zawodu: sprzedawca. Poniżej tekst z informatora potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie sprzedawca. Etap praktyczny egzaminu obejmuje praktyczne umiejętności z zakresu kwalifi kacji w zawodzie, objęte tematem: wykonanie wskazanych prac związanych z przygotowaniem procesu sprzedaży i sprzedażą towaru określonej branży klientowi w placówce handlowej stosującej tradycyjne, nowoczesne lub specjalne formy sprzedaży. Absolwent powinien umieć: 1. Planować czynności związane z wykonaniem zadania: 1.1. sporządzić plan działania; 1.2. sporządzić wykaz niezbędnych surowców, materiałów, sprzętu kontrolno-pomiarowego, narzędzi; 1.3. wykonać niezbędne obliczenia, rysunki lub szkice pomocnicze. czyli: sporządzić wykaz czynności związanych ze zorganizowaniem stoiska sprzedażowego oraz z obsługą klienta wskazanego w zadaniu, sporządzić wykaz towarów i opakowań potrzebnych do realizacji zadania, sporządzić wykaz sprzętu technicznego i pomocniczego oraz materiałów niezbędnych do wykonania zadania. Egzaminatorzy będą oceniać: sporządzenie wykazu czynności związanych ze zorganizowaniem stoiska sprzedażowego i obsługą klienta wskazanego w treści zadania, sporządzenie wykazu asortymentu towarów oraz opakowań potrzebnych do realizacji zadania egzaminacyjnego, sporządzenie wykazu sprzętu technicznego i pomocniczego oraz materiałów, niezbędnych do pełnej obsługi klienta wskazanego w zadaniu. 2. Organizować stanowisko pracy: 2.1. zgromadzić i rozmieścić na stanowisku pracy materiały, narzędzia, urządzenia i sprzęt zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej; 2.2. sprawdzić stan techniczny maszyn, urządzeń i sprzętu; 2.3. dobrać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej. czyli: dobrać i założyć odzież ochronną lub roboczą, właściwą dla branży określonej w treści zadania egzaminacyjnego, zgromadzić sprzęt techniczny i pomocniczy odpowiedni do wykonania zadania egzaminacyjnego oraz sprawdzić, czy jest on przygotowany do pracy, np. czy kasa fi skalna ma wprowadzone _dyplom_druk.indd :32:24

66 kody towarów i założone rolki papieru, czy program komputerowy działa poprawnie, a drukarka jest gotowa do pracy, czy metkownica ma założoną taśmę i jest sprawna, zgromadzić na stanowisku egzaminacyjnym materiały pomocnicze i zaplanowane towary oraz dobrać potrzebne opakowania, Egzaminatorzy będą oceniać: dobranie odzieży ochronnej lub roboczej, właściwej dla stoiska branży określonej w treści zadania egzaminacyjnego, zgromadzenie sprzętu technicznego i pomocniczego niezbędnego do pełnego wykonania zadania, sprawdzenie jego stanu technicznego oraz przygotowania do pracy, zgromadzenie na stanowisku egzaminacyjnym materiałów pomocniczych, potrzebnych do realizacji zadania, zgromadzenie na stanowisku egzaminacyjnym towarów potrzebnych do realizacji zadania oraz dobranie odpowiednich opakowań. 3. Wykonać zadanie egzaminacyjne z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska i wykazać się umiejętnościami objętymi tematem: 3.1. Wykonanie wskazanych prac związanych z przygotowaniem procesu sprzedaży i sprzedażą towaru określonej branży klientowi w placówce handlowej stosującej tradycyjne, nowoczesne lub specjalne formy sprzedaży: przyjmować i przechowywać towary; przygotowywać towary do sprzedaży; eksponować towary z uwzględnieniem asortymentu i opakowań; przeprowadzać rozmowę sprzedażową z uwzględnieniem typu klienta i rodzaju towaru; zaprezentować towar klientowi i udzielić poradnictwa sprzedażowego na stanowisku obsługi klienta; obsługiwać urządzenia i sprzęt techniczny na stanowisku obsługi klienta, wykonać operacje rachunkowo-kasowe, inkasować należności i sporządzać dokumenty sprzedaży; zapakować i wydać towar klientowi; prowadzić ewidencję sprzedaży; odprowadzać utargi; obsługiwać komputer i korzystać z programów użytkowych wspomagających funkcjonowanie placówki handlowej; uzupełniać towary w sali sprzedażowej; kontrolować jakość sprzedawanych towarów; sporządzać dokumenty dotyczące uprawnień klientów po dokonaniu zakupu towarów, dokonywać inwentaryzacji towarów; ustalać zapotrzebowanie na towary; posługiwać się podstawową dokumentacją stosowaną w procesie sprzedaży i przygotowania sprzedaży; stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska oraz sanitarno-epidemiologicznej obowiązujące w placówce handlowej; stosować zasady etyki i kultury zawodu; 65 _dyplom_druk.indd :32:24

67 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 66 czyli: utrzymywać ład i porządek na stanowisku pracy; wykonać zadanie w przewidzianym czasie; uporządkować stanowisko pracy, oczyścić narzędzia i sprzęt, rozliczyć materiały, zagospodarować odpady. przyjmować towary do sklepu na podstawie dokumentów i dokonać odbioru ilościowego i jakościowego, przechowywać towary, zapewniając warunki, które nie wpłyną na zmianę ich właściwości, sprawną pracę sprzedawcy, uzupełniać brakujące towary w sali sprzedażowej, przygotowywać je do sprzedaży poprzez np. ometkowanie, sporządzenie wywieszek cenowych i wyeksponować na stoisku sprzedażowym, uwzględniając np. branżę, właściwości, opakowanie oraz przyzwyczajenia i wygodę klienta, przeprowadzić rozmowę sprzedażową z uwzględnieniem typu klienta, np. z klientem niezdecydowanym, zdecydowanym, ufnym, nieufnym, nerwowym, dzieckiem oraz z uwzględnieniem rodzaju towaru, np. codziennego użytku, wybieralny, kupowany pod wpływem impulsu, zaprezentować klientowi towar zgodny z jego oczekiwaniami, dbając o ład i porządek na stanowisku pracy, oraz udzielić poradnictwa sprzedażowego, obsługiwać urządzenia i sprzęt techniczny na stanowisku obsługi klienta, np.: kasę fi skalną, wagę elektroniczną, krajalnicę, stosując przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz sanitarno-epidemiologiczne obowiązujące w placówce handlowej, wykonać operacje rachunkowo-kasowe, zainkasować należność i wydać resztę oraz sporządzić dokumenty sprzedaży, np. fakturę VAT ręcznie i za pomocą programu komputerowego wspomagającego funkcjonowanie placówki handlowej, zapakować towar w zależności od jego właściwości i życzeń klienta oraz wydać go klientowi, prowadzić ewidencję sprzedaży ręcznie w postaci kontrolki sprzedaży oraz ustalać saldo na podstawie raportów kasowych i odprowadzać utarg, obsługiwać komputer w zakresie pracy sprzedawcy, np. sporządzać dokumenty, sprawdzać stany magazynowe, przygotowywać informacje dla klientów, sporządzić dokumenty dotyczące uprawnień klientów po dokonaniu zakupu towarów, np. wypełnić kartę gwarancyjną, przyjąć reklamację i wypełnić protokół reklamacyjny, ręcznie i za pomocą programu komputerowego wspomagającego funkcjonowanie placówki handlowej, kontrolować jakość sprzedawanych towarów, np. eliminować towary przeterminowane, z widocznymi uszkodzeniami lub brakami, w uszkodzonych opakowaniach, dokonywać inwentaryzacji, np. ustalać faktyczny stan zapasów towarów, opakowań i gotówki, sporządzać spisy z natury, ustalać zapotrzebowanie na towary poprzez ustalenie braków w stanach magazynów oraz poprzez rozmowę z klientami, posługiwać się podstawową dokumentacją stosowaną w procesie przygotowania sprzedaży i podczas sprzedaży, np. kartotekami magazynowymi, fakturami VAT, postępować zgodnie z etyką i kulturą zawodu, tzn. odnosić się życzliwie do klienta, udzielać rzetelnych informacji o towarach, służyć pomocą i radą umożliwiając swobodny wybór, zakończyć zadanie w wyznaczonym czasie, zagospodarować odpady zgodnie z przepisami ochrony środowiska i uporządkować stanowisko pracy. _dyplom_druk.indd :32:24

68 Egzaminatorzy będą oceniać: sposób przyjmowania towarów do placówki handlowej, w tym posługiwanie się dokumentami przyjęcia towaru, porównanie ilości dostarczonego towaru z ilością wskazaną w dokumentach, sprawdzenie jakości dostarczonych towarów, zapewnienie takich warunków przechowywania towarów, aby ich właściwości nie uległy zmianie, np. ułożenie na regałach wg branż, wielkości opakowań, rozmieszczenie towarów podczas przechowywania w taki sposób, aby sprzedawca mógł szybko i sprawnie pobrać właściwy towar, uzupełnianie braków towarów w sali sprzedażowej, tak, aby eksponowany był cały dostępny asortyment; przygotowanie towarów do sprzedaży, tzn. oznaczenie wszystkich towarów cenami obowiązującymi w danych sklepie, sporządzenie wywieszek cenowych z informacją o cenach, eksponowanie towarów w stoisku sprzedażowym według rodzajów towarów, wielkości i kolorystyki opakowań, cen towarów, zapewniając klientowi wygodę i zachęcając go do obejrzenia towaru, przeprowadzenie rozmowy sprzedażowej z uwzględnieniem typu klienta i rozpoznanie jego oczekiwań, zaprezentowanie klientowi towarów zaspakajających jego oczekiwania oraz udzielenie poradnictwa sprzedażowego, towary będą miały aktualną datę przydatności do spożycia, będą nieuszkodzone, w nieuszkodzonych i czystych opakowaniach, postępowanie zgodnie z etyką i kulturą zawodu stworzenie życzliwej atmosfery w czasie rozmowy z klientem, zapewnienie klientowi swobodnego wyboru, obsługiwanie urządzeń i sprzętu technicznego na stanowisku obsługi klienta przy zachowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz sanitarno-epidemiologicznych, wykonanie operacji rachunkowo-kasowych, tzn. dokonanie inkasa za pomocą kasy fi skalnej lub przy użyciu programu komputerowego, pobranie od klienta gotówki i wydanie należnej reszty lub pobranie od klienta innego środka płatniczego, sporządzenie dokumentów sprzedaży oraz dokumentów dotyczących uprawnień klienta po dokonaniu zakupów, wynikających z treści zadania ręcznie lub za pomocą programu komputerowego, zapakowanie towaru, z uwzględnieniem jego właściwości, np. dostosowanie wielkości opakowania, rodzaju materiału, z jakiego opakowanie jest wykonane oraz z uwzględnieniem życzenia klienta, np. opakowanie ozdobne i wydanie towaru klientowi, prowadzenie ewidencji sprzedaży, np. sporządzenie dziennego raportu sprzedaży przy użyciu kasy fi skalnej lub programu komputerowego, dokonanie inwentaryzacji, np. sporządzenie spisu z natury, ustalenie zapotrzebowanie na towary poprzez analizę stanu zapasów lub rozmowę z klientem, posługiwanie się dokumentacją stosowaną w przygotowaniu sprzedaży, np. ustalanie cen towarów na podstawie danych z kartotek magazynowych, zakończenie zadania w wyznaczonym czasie oraz utrzymywanie i pozostawienie porządku na stanowisku pracy, odłożenie towarów i sprzętu na miejsce przechowywania. 4. Prezentować efekt wykonanego zadania: 4.1. uzasadnić sposób wykonania zadania, 4.2. ocenić jakość wykonanego zadania. czyli: uzasadnić przyjęty sposób obsługi klienta, uzasadnić dobór prezentowanych klientowi towarów, 67 _dyplom_druk.indd :32:24

69 68 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe ocenić jakość obsługi klienta oraz jakość sporządzonych dokumentów. Egzaminatorzy będą oceniać: uzasadnienie sposobu przeprowadzenia rozmowy sprzedażowej, uzasadnienie doboru prezentowanych klientowi towarów, ocenienie jakości obsługi klienta i poprawności sporządzonych dokumentów Zwróć uwagę, jak szczegółowo rozpisane zostały wszystkie czynności, które powinny być wykonane w ramach tego zadania w czterech obszarach: planowanie czynności związanych z wykonaniem zadania, organizowanie stanowiska pracy, wykonywanie zadania egzaminacyjnego z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska, prezentowanie efektu wykonanego zadania. Podano także, co w każdym przypadku oceniać będą egzaminatorzy. Opisano to wszystko na przykładzie zadania o treści ogólnej, a oto jak uszczegółowiono to zadanie: Przygotuj stoisko z przetworami spożywczymi z tradycyjną formą sprzedaży i obsłuż niezdecydowaną klientkę, która chce kupić produkty niezbędne do samodzielnego przygotowania: szybkiego obiadu i deseru dla 12-miesięcznego dziecka, szybkiego obiadu dla siebie. Zaproponuj klientce co najmniej dwa towary z każdej grupy, by mogła dokonać wyboru. Klientka zapłaci za towar gotówką i poprosi o fakturę. Oprócz tego podano czas przeznaczony na wykonanie zadania (wynosi on 180 minut) i instrukcję do wykonania zadania: Instrukcja do wykonania zadania Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie: 1. Przeanalizuj dokładnie treść zadania. 2. Zapisz w formularzu egzaminacyjnym PLAN DZIAŁANIA: a) czynności niezbędne do wykonania zadania, b) wykaz towarów i opakowań potrzebnych do realizacji zadania, c) wykaz sprzętu technicznego i pomocniczego oraz materiałów niezbędnych do wykonania zadania. 3. Wypełniony formularz przekaż zespołowi egzaminacyjnemu do oceny. 4. Przystąp do organizowania stoiska, tj. zgromadź niezbędne towary, opakowania, sprzęt pomocniczy i materiały oraz sprawdź sprawność działania sprzętu technicznego. 5. Przystąp do wykonania zadania przygotuj towary do sprzedaży i rozłóż je na stoisku, eksponując właściwości. 6. Przygotuj się do obsługi klienta, zgłoś gotowość do rozmowy z klientem przez podniesienie ręki. 7. Obsłuż klienta sklepu. 8. Po zakończeniu obsługi klienta uporządkuj stanowisko pracy. 9. Wykonaj zaplanowane czynności zgodnie z przepisami sanitarno-epidemiologicznymi, zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisami ochrony środowiska. _dyplom_druk.indd :32:24

70 10. Zgłoś gotowość do prezentacji wykonanego zadania. 11. Zaprezentuj wykonane zadanie, uzasadniając: działania podjęte w celu pomocy klientowi w wyborze towarów, dobór towarów w celu spełnienia oczekiwań klienta, poprawność przeprowadzonego inkasa i dokumentów sprzedaży. 12. Zwróć towary i sprzęt do miejsca pobrania, zagospodaruj odpady. Zwróć uwagę, ile ważnych informacji dla zdającego zawartych jest w tej instrukcji, ile podpowiedzi trzeba tylko przeczytać ją ze zrozumieniem! Podobne informacje znajdziesz w swoim Informatorze, a oprócz tego przykładowy test z etapu pisemnego egzaminu i wiele innych przydatnych informacji o egzaminie. Informator musisz go mieć! (możesz go pobrać ze strony internetowej CKE). Krok 4 Przeanalizuj, co musisz umieć Aby zaplanować przygotowania do egzaminu, należy: przeprowadzić dokładną analizę, co trzeba umieć; przeprowadzić analizę, a nawet sprawdzić, co już umiesz z tego, co powyżej, zidentyfikować, czego musisz się jeszcze nauczyć, a co wystarczy tylko powtórzyć, odświeżyć. Dopiero po wykonaniu tych działań możesz zaplanować przygotowanie się do egzaminu. Przeanalizuj więc, co musisz umieć do etapu pisemnego i co do etapu praktycznego. Aby dokonać analizy, co musisz umieć, aby rozwiązać zadania zawarte w części I i II testu (jakie konkretnie wiadomości i jakie umiejętności będą sprawdzane w przypadku twojego zawodu), musisz sięgnąć do Informatora o egzaminie potwierdzającym kwalifi kacje zawodowe w twoim zawodzie lub do Standardu wymagań egzaminacyjnych w twoim zawodzie. Z tych samych źródeł musisz skorzystać, aby przeanalizować, co trzeba umieć, aby rozwiązać zadanie w etapie praktycznym. Musisz jednak zdawać sobie sprawę z tego, że oprócz umiejętności, które są niezbędne do wykonywania wybranego przez ciebie zawodu i które opisane są w Informatorze, trzeba umieć zdawać egzaminy. Na tę złożoną umiejętność składa się szereg różnych czynności między innymi musisz umieć: wypełniać formularze (będziesz wypełniać kartę odpowiedzi [absolwenci ZSZ plan działania] obejrzyj je w Informatorze), rozwiązywać testy (część I i II etapu pisemnego), opanowanie tej umiejętności znacznie usprawnia (skraca czas) rozwiązywania testu egzaminacyjnego, sporządzać plany działania, organizować sobie pracę organizować sobie stanowisko pracy, wykonywać zadane prace zgodnie z obowiązującymi regułami i zasadami BHP, 69 _dyplom_druk.indd :32:24

71 70 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe prezentować wykonane zadanie, cenić jakość wykonanej pracy, występować publicznie. Co to jest wystąpienie publiczne, jak powinna przebiegać prawidłowa prezentacja, jak się do niej przygotować, dowiesz się z publikacji Jak prezentować siebie i swoje wyroby autorstwa Mariusza Malinowskiego, którą znajdziesz na stronie internetowej CKE. Krok 5 Sprawdź, ile już umiesz i porównaj to z kryteriami oceniania Tu najlepiej jest przeprowadzić dokładną analizę standardu wymagań punkt po punkcie i porównać z kryteriami oceniania. Oczywiście, zrobisz to, korzystając z Informatora. A jak to dokładnie zrobić, dowiesz się z publikacji Jak przygotowywać się do egzaminu autorstwa Ewy Kędrackiej oraz Zacznij od planowania autorstwa Elżbiety Goźlińskiej (publikacje znajdziesz na stronie internetowej CKE). Krok 6 Zrób plan przygotowań Nie licz, że uda ci się dobrze przygotować w ciągu dwóch tygodni czy nawet czterech nie ma cudów. Przygotowanie do egzaminu to poważne przedsięwzięcie. Jak przygotować plan przygotowań, dokładnie opisano w publikacji Zacznij od planowania Elżbiety Goźlińskiej. Krok 7, 8, 9 Przygotowuj się Po pierwsze jeśli dostosujesz się do tych wskazówek, które są wyżej, twoje przygotowanie do egzaminu będzie przemyślane i planowe. A każde ważne przedsięwzięcie ma większą szansę na sukces, jeśli jest dobrze przygotowane. Po drugie do egzaminu należy zacząć przygotowywać się jak najwcześniej, nie na ostatnią chwilę. 1. Przygotowując się, rozwiązuj przykładowe zadania testowe i tu pojawia się największy problem: skąd je wziąć. Przede wszystkim z Informatora, ale nie tylko (o tym będzie w rozdziale 2.3.2). 2. W ramach relaksu rozwiązuj inne testy wyboru, np. zamieszczane w czasopismach, aby ćwiczyć biegłość w posługiwaniu się testem podobnym w swojej strukturze do testu egzaminacyjnego. 3. Przygotowując się do egzaminu praktycznego, pamiętaj, że zadania egzaminacyjne, które wykonywać będziesz na egzaminie, będą opracowywane na podstawie zadania o treści ogólnej, sformułowanego w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla twojego zawodu. Treść ogólna zadania umożliwia przygotowanie wielu różnorodnych zadań egzaminacyjnych, wynikających z prac związanych z wykonywaniem wybranego przez ciebie zawodu. Spróbuj pomyśleć, jakie to mogą być zadania. 4. Jeżeli jesteś absolwentem/absolwentką ZSZ lub szkoły policealnej kształcącej w tych samych zawodach, w których kształcą szkoły zasadnicze, ćwicz: _dyplom_druk.indd :32:24

72 sporządzanie planów działania (dotyczyć to może także różnych przedsięwzięć, nie tylko zadań zawodowych), sporządzanie wykazów niezbędnych surowców, materiałów, sprzętu kontrolnopomiarowego, narzędzi; analizowanie, jakie obliczenia, rysunki czy szkice pomocnicze są niezbędne. 5. Jeżeli jesteś absolwentem/absolwentką technikum, ćwicz sporządzanie projektów. Opracowanie projektu musi być poprzedzone wnikliwą i staranną analizą treści zadania oraz załączników stanowiących jej uzupełnienie. Wyniki tej analizy decydują o zawartości projektu, tym samym o jakości wyniku rozwiązania zadania. Informacje zawarte w projekcie można przedstawić w dowolny sposób, np. tekstu z elementami graficznymi, można również do opracowania projektu wykorzystać komputer znajdujący się na stanowisku egzaminacyjnym. Zwracaj uwagę na to, aby projekty miały przejrzystą strukturę, w której wyróżnione będą rozdziały. Tytuły rozdziałów powinny być zawsze zgodnie z treścią zadania. Treści projektu przedstawione w poszczególnych rozdziałach powinny odpowiadać ich tytułom. Z projektu muszą wynikać prace, które wykonasz. Spisuj zawsze założenia do projektu. Zwracaj uwagę na nazewnictwo i stosuj je konsekwentnie. Możesz ćwiczyć, wykonując także projekty dotyczące różnych przedsięwzięć, nie tylko tych, które dotyczyć będą egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Zatem zrób dla odprężenia np. projekt spotkania po zakończeniu egzaminów zawodowych, projekt wyjazdu rekreacyjnego po udanym egzaminie. Dopracuj strukturę tych projektów wraz z niezbędnymi załącznikami: szkicami, wykazami potrzebnych materiałów, zakupów, niezbędnych środków finansowych. 6. Sprawdź na koniec, czy potrafisz wypełnić kartę odpowiedzi, zakodować swój numer PESEL. Przykładową kartę odpowiedzi znajdziesz w załącznikach na końcu książki lub w Informatorze Z jakich pomocy można skorzystać Powtarzam po raz wtóry, bo to ważne podstawową pomocą w przygotowywaniu się do egzaminu jest Informator o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe w zawodzie, z którego zdawać będziesz egzamin. Innymi pomocami mogą być wszelkie materiały publikowane na stronach internetowych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych. Należeć do nich będą: wszelkie materiały informacyjne typu komunikaty dyrektora CKE, arkusze egzaminacyjne z przeprowadzonych egzaminów (tu warto szukać na wszystkich stronach OKE, bo mogą one publikować arkusze dla różnych zawodów), arkusze egzaminacyjne, które mogą znajdować się w szkołach, przykładowe rozwiązania zadań egzaminacyjnych. 71 _dyplom_druk.indd :32:25

73 Część II. Jak zdobyć dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 72 Myślę, że przydatną pomocą będą wspomniane już publikacje opracowane w ramach EFS, o których pisałam w rozdziale Teraz nieco więcej informacji na temat tych z nich, które będą przydatne przy przygotowywaniu się do egzaminu. Czego można się z nich dowiedzieć? 1. Co warto wiedzieć o egzaminie zawodowym Grażyna Dobrowolska-Zabłocka, Joanna Konic W publikacji tej autorki w przystępny sposób przekładają język urzędowych dokumentów opisujących egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe na zrozumiałe dla każdego ucznia informacje o egzaminie: jego organizacji, przebiegu i wymaganiach. Dokładnie analizują ogólne wymagania egzaminacyjne określone w standardzie wymagań egzaminacyjnych, przybliżając uczniowi, jak będzie przebiegał etap pisemny i etap praktyczny i co trzeba będzie umieć, aby rozwiązać zadania egzaminacyjne. Od tej publikacji najlepiej zacząć. 2. Jak przygotować się do egzaminu Ewa Kędracka Autorka opisuje krok po kroku, jak przygotowywać się do egzaminu. Proponuje sposób, w jaki można przeprowadzić analizę standardu wymagań egzaminacyjnych i dokonać oceny swoich wiadomości i umiejętności. W przypadku etapu pisemnego pokazuje, jak to zrobić na przykładzie zawodu elektryk, a w przypadku etapu praktycznego na przykładzie zawodu piekarz. Poza tym znajdziesz tam rady i wskazówki ogólne, jak planować przygotowania i jak się przygotowywać do egzaminu. 3. Zacznij od planowania Elżbieta Goźlińska W tej publikacji autorka daje wskazówki, jak zbierać informacje o egzaminie, jak je uporządkować, aby można je było w każdej chwili wykorzystać. Poza tym opisany jest sposób analizy wymagań egzaminacyjnych i oszacowania twoich umiejętności na przykładzie zawodu technik ekonomista (dla etapu pisemnego) i dla zawodu kelner (dla etapu praktycznego), dla którego podano także, co brali pod uwagę egzaminatorzy przy ocenie zadania praktycznego. Znajdziesz tam również trochę praktycznych rad na temat przygotowywania się do egzaminu. 4. Projekt na egzaminie praktycznym Elżbieta Goźlińska Ta publikacja adresowana jest do absolwentów techników, którzy w etapie praktycznym egzaminu wykonują projekt. Autorka wyjaśnia, co to jest projekt, i przekonuje na przykładzie niezwiązanym z egzaminem zawodowym, że wykonanie projektu nie jest takie trudne, pod warunkiem, że ma się pewną wiedzę i umiejętności i umie się wykorzystać je w praktyce. Krok po kroku przeprowadza po kolejnych etapach tworzenia projektu, komentując wykonywane zapisy. Następnie na przykładzie zawodów: opiekunka środowiskowa i technik elektryk przekłada zasady tworzenia _dyplom_druk.indd :32:25

74 projektu na konkretne zadanie egzaminacyjne, komentując jednocześnie kryteria ich oceniania. 5. Jak prezentować siebie i swoje wyroby Mariusz Malinowski Wystąpienie publiczne nie jest zadaniem łatwym, szczególnie kiedy nie masz jeszcze wprawy i kiedy słuchają cię osoby nieznane, będące ekspertami w dziedzinie, w której cię oceniają. Jednak struktura egzaminu jest taka, że po wykonaniu zadania w etapie praktycznym wymagane będzie od ciebie samodzielne zaprezentowanie efektu wykonanej przez siebie pracy. Zgodnie z ideą egzaminu, prezentując wykonane przez siebie zadanie praktyczne, musisz umiejętnie uzasadnić dlaczego zadanie zostało wykonane właśnie w taki sposób, a także dokonać samooceny uzyskanego efektu. W omawianej publikacji autor zamieścił informacje, jak przygotować się intelektualnie i emocjonalnie do prezentacji. Podaje także konkretne rady, jak opanować strach i tremę przed publicznym wystąpieniem. 6. Egzamin zawodowy w pytaniach i odpowiedziach Halina Sitko, Katarzyna Koletyńska To propozycja dla tych absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, którzy nie lubią czytać litych, obszernych tekstów, a chcą znaleźć szybkie odpowiedzi na nurtujące ich pytania. Autorki z racji swego doświadczenia zawodowego wiedzą, jakie pytania najczęściej są zadawane i dlatego na nie odpowiadają. Zebrały 105 pytań i odpowiedzi na temat egzaminu zawodowego dla absolwentów zasadniczych szkól zawodowych i szkół policealnych, które kształcą w tych samych zawodach, co zasadnicze szkoły zawodowe. Przekazują w tej formie informacje ogólne, jak i parę istotnych szczegółów o egzaminie. Wydaje się, że jest to najlepszy i najszybszy sposób pozyskiwania informacji. Z jakich jeszcze innych pomocy możesz korzystać? Z pewnością dla ciebie najważniejsze są zadania egzaminacyjne. Czujesz potrzebę zapoznania się z nimi albo przynajmniej podobnymi. Dobrze byłoby poznać te zadania, które były już na egzaminach w poprzednich latach. I tu niezastąpionym źródłem informacji jest Internet. Wpisując w wyszukiwarce hasło arkusze egzaminacyjne do egzaminu zawodowego, z pewnością znajdziesz zadania egzaminacyjne, które były już na egzaminach często z rozwiązaniami. Zamieszczają je najczęściej szkoły dla swoich uczniów. Pamiętaj jednak, że z Internetu trzeba korzystać rozsądnie i wierzyć informacjom pochodzącym tylko z autoryzowanych, wiarygodnych źródeł. Zatem życzę ci powodzenia, nie tylko w owocnym poszukiwaniu informacji o egzaminie, ale w pozytywnym jego zaliczeniu, najlepiej na 100%. 73 _dyplom_druk.indd :32:25

75 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się... CZĘŚĆ III Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się o dodatkowy dyplom 74 Edukacja szkolna zakończona jest uzyskaniem świadectwa, stwierdzającego pewien poziom wykształcenia ogólnego, a w przypadku ukończenia szkoły zawodowej, także przygotowania zawodowego. Edukacja zdobyta w systemie szkolnym stanowi podstawę do dalszego uzupełniania i doskonalenia kwalifikacji zawodowych, co w obecnych czasach jest konieczne. Osoby zatrudnione nabywają wiedzę i umiejętności w całym okresie aktywności zawodowej poprzez zdobywane umiejętności w procesie pracy lub poprzez udział w zorganizowanych szkoleniach. Każdy z was powinien być zainteresowany poświadczeniem tych umiejętności formalnymi dokumentami potwierdzającymi kwalifikacje zawodowe. W czasach dużej konkurencji jest to korzystne, zarówno z punktu widzenia interesów pracownika (a więc twojego) bo daje szanse na dodatkowy dokument, który z pewnością ułatwia dalsze zatrudnienie lub zmianę pracy jak też pracodawcy, który może właściwie ocenić rzeczywistą przydatność pracownika w kontekście potrzeb kadrowych swojego przedsiębiorstwa. Możliwość poświadczenia umiejętności formalnymi dokumentami daje system izbowych egzaminów czeladniczych i mistrzowskich. Jest on prawnie umocowany w Polsce oraz znany w krajach Unii Europejskiej, co jest nie bez znaczenia w kontekście tworzenia jednolitego rynku pracy oraz procesów emigracji zarobkowej. Podstawą prawną funkcjonowania systemu egzaminów czeladniczych i mistrzowskich przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne powołane przez izby rzemieślnicze jest ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle (Dz.U. Nr 112, poz. 979 z 2002 r. tekst jednolity oraz Dz.U. Nr 137, poz z 2003 r.) oraz wydane na podstawie zawartej w niej delegacji rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 października 2005 r. w sprawie egzaminów na tytuły czeladnika i mistrza w zawodzie, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz.U. Nr 215, poz. 1820). Dokument ten określa, między innymi, _dyplom_druk.indd :32:25

76 warunki dopuszczania do egzaminów na tytuły czeladnika i mistrza, sposób przeprowadzania egzaminów na tytuły czeladnika i mistrza, warunki wydawania oraz wzory świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich, w tym wydawania duplikatów, a także sposób dokonywania legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz wysokość odpłatności za wykonywanie tych czynności. Cechą charakterystyczną izbowych egzaminów jest ich otwartość i dostępność dla różnych grup kandydatów, tj. zarówno młodocianych absolwentów nauki zawodu u rzemieślnika, jak też osób dorosłych, poszukujących możliwości potwierdzenia kwalifikacji nabytych w drodze długoletniej pracy zawodowej i przygotowania teoretycznego. Świadectwo czeladnicze jest podstawowym dokumentem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe w rzemiośle. Uprawnia do podjęcia pracy (wykonywania prac) w charakterze pracownika wykwalifikowanego i zajmowania stanowisk wymagających kwalifikacji, a po odbyciu trzyletniego stażu pracy do ubiegania się o przystąpienie do egzaminu mistrzowskiego. Dyplom mistrzowski jest dokumentem potwierdzającym najwyższe kwalifikacje rzemieślnicze w zawodzie i ułatwia posiadaczowi samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej oraz zajmowanie stanowisk kierowniczych w przedsiębiorstwie, a także jest dokumentem uprawniającym do szkolenia młodocianych pracowników (wraz ze świadectwem ukończenia kursu pedagogicznego). Rzemieślnicze dowody kwalifikacji zawodowych; świadectwa czeladnicze i dyplomy mistrzowskie opatrywane są okrągłą pieczęcią z godłem państwowym, co nadaje im charakter dokumentów państwowych. Uzyskiwanie rzemieślniczych kwalifikacji zawodowych w trybie izbowych egzaminów czeladniczych i mistrzowskich jest znanym i stosowanym rozwiązaniem w kręgu państw członkowskich UE. Dokumenty wystawiane przez izby rzemieślnicze mają wysoką ocenę i są honorowane w krajach europejskich, gdzie do uruchomienia działalności gospodarczej wymagane są konkretne kwalifikacje zawodowe, a więc otwierają polskiemu obywatelowi drogę do tego rynku pracy. Zatem jaką szansę na uzyskanie świadectwa czeladniczego lub mistrzowskiego masz ty jako absolwent szkoły zawodowej? Kto może ubiegać się o świadectwo czeladnicze lub dyplom mistrzowski Odpowiedź na to pytanie znajdujemy w wymienionym wyżej rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 października 2005 r. w sprawie egzaminów na tytuły czeladnika i mistrza w zawodzie, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych. Zgodnie z tym rozporządzeniem, do egzaminu czeladniczego izba rzemieślnicza dopuszcza osobę, która spełnia jeden z następujących warunków: 75 _dyplom_druk.indd :32:25

77 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się ukończyła naukę zawodu u rzemieślnika oraz dokształcanie teoretyczne w szkole lub w formach pozaszkolnych; 2. posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz uzyskała umiejętności zawodowe w zawodzie, w którym zdaje egzamin, w formie pozaszkolnej; 3. posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz co najmniej dwuletni lub trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin odpowiednio do okresu kształcenia w danym zawodzie przewidzianego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, określonej w odrębnych przepisach; 4. posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz co najmniej dwuletni lub trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin odpowiednio do okresu nauki w danym zawodzie ustalonym przez Związek Rzemiosła Polskiego, jeżeli zawód nie występuje w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, o której mowa w pkt 3; 5. posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej, prowadzącej kształcenie zawodowe o kierunku związanym z zawodem, w którym zdaje egzamin; 6. posiada tytuł zawodowy w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej półroczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin. Zgodnie z rozporządzeniem, do egzaminu mistrzowskiego izba rzemieślnicza dopuszcza osobę, która spełnia jeden z następujących warunków: 1. posiada tytuł czeladnika lub równorzędny w zawodzie, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej trzyletni staż pracy w tym zawodzie albo łącznie przed i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin, oraz świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej; 2. przez okres co najmniej sześciu lat w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej wykonywała zawód, w którym zdaje egzamin, i posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej; 3. posiada tytuł czeladnika lub równorzędny w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin, oraz świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej; 4. posiada tytuł mistrza w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu mistrza co najmniej roczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin, oraz świadectwo ukończenia _dyplom_druk.indd :32:25

78 szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej; 5. posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej, dających wykształcenie średnie, w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i tytuł zawodowy w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin; 6. posiada dyplom ukończenia szkoły wyższej na kierunku lub w specjalności w zakresie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej roczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin. Z pewnością spełniasz warunki, aby przystąpić do egzaminu przeprowadzanego przez izby rzemieślnicze: najpierw czeladniczego, a po pewnym czasie także mistrzowskiego. Czym jest egzamin czeladniczy i mistrzowski Egzamin na tytuł czeladnika, zwany egzaminem czeladniczym, oraz egzamin na tytuł mistrza, zwany egzaminem mistrzowskim, jest formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu. Przebieg egzaminu Egzamin czeladniczy i egzamin mistrzowski przeprowadza się w dwóch etapach: praktycznym i teoretycznym. Etap praktyczny polega na samodzielnym wykonaniu przez zdającego zadań egzaminacyjnych sprawdzających umiejętności praktyczne. Etap teoretyczny odbywa się w dwóch częściach: pisemnej i ustnej. Etap teoretyczny na egzaminie czeladniczym: 1) część pisemna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów: a) rachunkowość zawodowa, b) dokumentacja działalności gospodarczej, c) rysunek zawodowy, d) zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, e) podstawowe zasady ochrony środowiska, f) podstawowe przepisy prawa pracy, g) podstawowa problematyka prawa gospodarczego i zarządzania przedsiębiorstwem; 2) część ustna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów: a) technologia, 77 _dyplom_druk.indd :32:25

79 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się b) maszynoznawstwo, c) materiałoznawstwo. Etap teoretyczny na egzaminie mistrzowskim: 1) część pisemna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów: a) rachunkowość zawodowa wraz z kalkulacją, b) dokumentacja działalności gospodarczej, c) rysunek zawodowy, d) zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, e) podstawowe zasady ochrony środowiska, f) podstawowe przepisy prawa pracy, g) podstawowa problematyka prawa gospodarczego i zarządzania przedsiębiorstwem, h) podstawy psychologii i pedagogiki, i) metodyka nauczania; 2) część ustna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów: a) technologia, b) maszynoznawstwo, c) materiałoznawstwo. Czas trwania egzaminu Czas trwania etapu praktycznego nie może być dłuższy niż 24 godziny łącznie w ciągu trzech dni. Etap praktyczny przeprowadza się na stanowiskach pracy u pracodawców lub w warsztatach szkoleniowych, posiadających warunki organizacyjne i techniczne niezbędne do wykonania przez zdającego zadań egzaminacyjnych. Nadzór nad wykonywaniem przez zdającego zadań egzaminacyjnych etapu praktycznego sprawuje co najmniej dwóch członków zespołu egzaminacyjnego wyznaczonych przez przewodniczącego zespołu egzaminacyjnego. Czas trwania części pisemnej etapu teoretycznego nie może być dłuższy niż 210 minut. Część pisemna odbywa się w warunkach zapewniających samodzielną pracę zdającego. W części pisemnej zdający odpowiada na co najmniej dwa pytania z zakresu każdego tematu egzaminu, zawarte w arkuszu egzaminacyjnym przygotowanym przez izbę rzemieślniczą. Czas trwania części ustnej etapu teoretycznego nie może być dłuższy niż 30 minut. W części ustnej zdający losuje jeden zestaw zawierający trzy pytania z zakresu każdego tematu egzaminu. Na zapoznanie się z treścią pytań zdający ma około 10 minut, których nie wlicza się do czasu trwania części ustnej egzaminu. _dyplom_druk.indd :32:25

80 Zadania egzaminacy jne Podstawę do opracowania zadań egzaminacyjnych stanowią standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania egzaminów czeladniczych i mistrzowskich w zawodach, odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła dostępne są one na stronie internetowej Związku Rzemiosła Polskiego, pod adresem: pl/działanośćzrp/oświatazawodowa/działalnośćegzaminacyjna/tabid/71/language/pl-pl/default.aspx Warunki zaliczenia egzaminu Szczegółowe kryteria oceniania etapu praktycznego i teoretycznego egzaminu czeladniczego i egzaminu mistrzowskiego w danym zawodzie opracowuje komisja. Oceny ustala zespół egzaminacyjny, w stopniach według następującej skali: 1) stopień celujący 6; 2) stopień bardzo dobry 5; 3) stopień dobry 4; 4) stopień dostateczny 3; 5) stopień niedostateczny 2. Ocenę etapu praktycznego ustala się na podstawie ocen wystawionych za każde zadanie egzaminacyjne. Ocenę części pisemnej etapu teoretycznego ustala się na podstawie ocen wystawionych z każdego tematu egzaminu, a ocenę części ustnej etapu teoretycznego ustala się na podstawie ocen wystawionych z każdego tematu egzaminu. Ostateczną ocenę etapu teoretycznego ustala się na podstawie ocen wystawionych za część pisemną i ustną. Ocenę końcową egzaminu ustala się na podstawie ocen wystawionych z obu etapów egzaminu. Zdający zdał egzamin, jeżeli z etapu praktycznego i etapu teoretycznego egzaminu uzyskał oceny co najmniej dostateczne. Ocena niedostateczna z co najmniej jednego tematu części pisemnej lub ustnej etapu teoretycznego decyduje o niedostatecznej ocenie z tego etapu, a ocena niedostateczna z co najmniej jednego zadania egzaminacyjnego etapu praktycznego decyduje o niedostatecznej ocenie z tego etapu. Osobie, która zdała egzamin czeladniczy, izba rzemieślnicza wydaje świadectwo czeladnicze. Osobie, która zdała egzamin mistrzowski, izba rzemieślnicza wydaje dyplom mistrzowski. Ważne informacje dla absolwentów szkól zawodowych Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych i dotychczasowych szkół ponadpodstawowych, dających wykształcenie średnie, o kierunkach kształcenia zawodowego od- 79 _dyplom_druk.indd :32:25

81 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się powiadających danemu rodzajowi rzemiosła, którego dotyczy egzamin czeladniczy, oraz absolwenci szkół wyższych na kierunkach lub w specjalnościach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, którego dotyczy egzamin czeladniczy, mogą być zwolnieni ze zdawania niektórych tematów etapu teoretycznego tego egzaminu. Zwolnienie jest równoznaczne z uzyskaniem z danego tematu oceny wpisanej odpowiednio na świadectwie lub dyplomie ukończenia szkoły lub szkoły wyższej, z tym, że w przypadku wpisanej na świadectwie lub dyplomie ukończenia szkoły oceny dopuszczającej z odpowiedniego tematu etapu teoretycznego egzaminu czeladniczego zdający uzyskuje ocenę dostateczną. Laureaci trzech pierwszych miejsc olimpiad i turniejów o zasięgu ogólnopolskim, obejmujących problematykę danego zawodu, organizowanych na podstawie odrębnych przepisów, a także konkursów zawodowych organizowanych przez stowarzyszenia zawodowe, samorządy gospodarcze i inne organizacje gospodarcze, mogą być zwolnieni ze zdawania jednego z etapów egzaminu czeladniczego. Jeżeli zakres olimpiady, turnieju lub konkursu zawodowego obejmuje niektóre tematy etapu teoretycznego lub zadania egzaminacyjne etapu praktycznego egzaminu czeladniczego, zwolnienie dotyczy wyłącznie tych tematów lub zadań egzaminacyjnych, które były przedmiotem olimpiady, turnieju lub konkursu zawodowego. Zwolnienie w tym przypadku jest równoznaczne z uzyskaniem z tematów, zadań egzaminacyjnych lub etapu egzaminu czeladniczego oceny najwyższej. Uprawnienie do zwolnienia stwierdza izba rzemieślnicza. Lista zawodów rzemieślniczych, w których izby rzemieślnicze wydają dyplomy mistrzowskie i świadectwa czeladnicze osobom, które złożą egzaminy przed komisjami egzaminacyjnymi izb rzemieślniczych Lp. Zawód Egzamin Egzamin czeladniczy mistrzowski 1 blacharz X X 2 brązownik X X 3 kowal X X 4 kowal wyrobów zdobniczych X X 5 ludwisarz X X 6 modelarz odlewniczy X X 7 rusznikarz X X 8 ślusarz X X 9 operator obrabiarek skrawających X X 10 grawer X X 11 mechanik precyzyjny X X 12 optyk mechanik X X 13 bursztyniarz X X 14 zegarmistrz X X 15 złotnik jubiler X X 16 protetyk słuchu X X _dyplom_druk.indd :32:25

82 17 Mechanik monter maszyn i urządzeń X X 18 mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych X X 19 mechanik pojazdów samochodowych X X 20 elektromechanik pojazdów samochodowych X X 21 blacharz samochodowy X X 22 lakiernik X X 23 lakiernik samochodowy X X 24 elektromechanik X X 25 elektromonter urządzeń dźwignicowych X X 26 elektromechanik urządzeń chłodniczych X X 27 elektromechanik sprzętu gospodarstwa domowego X X 28 monter elektronik X X 29 monter elektronik urządzeń radiowo-telewizyjnych X X 30 wulkanizator X X 31 betoniarz zbrojarz X X 32 betoniarz X X 33 kamieniarz X X 34 sztukator X X 35 zdobnik ceramiki X X 36 szklarz budowlany X X 37 zdobnik szkła X X 38 witrażownik X X 39 ceramik wyrobów użytkowych i ozdobnych X X 40 koszykarz plecionkarz X X 41 tokarz w drewnie X X 42 pozłotnik X X 43 stolarz X X 44 rzeźbiarz w drewnie X X 45 stolarz budowlany X X 46 stolarz meblowy X X 47 tartacznik X X 48 tapicer X X 49 fajkarz X X 50 introligator X X 51 drukarz X X 52 dziewiarz X X 53 hafciarka X X 54 koronkarka X X 55 tkacz X X 56 bieliźniarz X X 57 kapelusznik-czapnik X X 58 gorseciarka X X 59 modystka X X 60 krawiec X X 61 obuwnik X X 62 obuwnik miarowy X X 63 garbarz skór X X 64 rymarz X X 65 kożusznik X X 81 _dyplom_druk.indd :32:25

83 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się kuśnierz X X 67 rękawicznik X X 68 kaletnik X X 69 cholewkarz X X 70 obuwnik ortopedyczny X X 71 garbarz skór bez włosa X X 72 karmelarz X X 73 kucharz małej gastronomii X X 74 kucharz X X 75 młynarz X X 76 cukiernik X X 77 piekarz X X 78 przetwórca ryb X X 79 rzeźnik wędliniarz X X 80 organmistrz X X 81 renowator zabytków architektury X X 82 monter fortepianów i pianin X X 82 brukarz X X 84 cieśla X X 85 dekarz X X 86 elektryk X X 87 monter instalacji gazowych X X 88 monter instalacji i urządzeń sanitarnych X X 89 monter izolacji budowlanych X X 90 malarz tapeciarz X X 91 murarz X X 92 posadzkarz X X 93 studniarz X X 94 zdun X X 95 glazurnik X X 96 parkieciarz X X 97 fotograf X X 98 fryzjer X X 99 kominiarz X X 100 kosmetyczka X X 101 bioenergoterapeuta X X 102 radiesteta X X 103 technik optyk (optyk okularowy) X X 104 garbarz skór futerkowych X X 105 technolog robót wykończeniowych w budownictwie X X 106 monter sieci cieplnych X X 107 monter sieci gazowych X X 108 monter sieci wodnych i kanalizacyjnych X X 109 technik ortopeda X X 110 operator urządzeń przemysłu szklarskiego X X 111 wizażysta X X 112 monter izolacji przemysłowych X X 113 blacharz izolacji przemysłowych X X _dyplom_druk.indd :32:25

84 Co trzeba zrobić, aby przystąpić do egzaminu czeladniczego lub mistrzowskiego Każdy, kto chce przystąpić do egzaminu czeladniczego i mistrzowskiego, jeżeli spełnia określone w rozporządzeniu wymagania, składa wniosek o dopuszczenie do egzaminu czeladniczego lub egzaminu mistrzowskiego w odpowiedniej izbie rzemieślniczej, wraz z kompletem wymaganych dokumentów. W obecnym stanie organizacyjnym samorządu gospodarczego rzemiosła działa 27 izb rzemieślniczych (26 terenowych i izba branżowa), 498 cechów branżowych i wielobranżowych, a w nich zrzesza się około trzysta tysięcy rzemieślników. Komisje egzaminacyjne istnieją wyłącznie przy izbach rzemieślniczych z tym, że mogą przeprowadzać egzaminy podczas tzw. sesji wyjazdowych, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku egzaminów czeladniczych. Komisji czeladniczo mistrzowskich jest około tysiąca w całym kraju, a w ich skład wchodzi blisko osiem tysięcy fachowców. Rekrutują się oni głównie ze środowiska rzemieślniczego, ale nie wyłącznie. W pracach komisji uczestniczą także osoby spoza tego środowiska, jak np. nauczyciele szkół zawodowych, wykładowcy z zakładów doskonalenia zawodowego, a także osoby zatrudnione poza rzemiosłem. Komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych przeprowadzają rocznie z wynikiem pozytywnym około 4,4 tys. egzaminów mistrzowskich i około 53 tys. egzaminów czeladniczych. Podczas sesji egzaminacyjnej jest od 5% do 15% ocen negatywnych. Ważne informacje dla osób, które chcą podjąć pracę za granicą Traktat o Unii Europejskiej wprowadził m.in. jako generalne zasady swobody przepływu pracowników i świadczenia usług oraz prawo podejmowania działalności gospodarczej we wszystkich krajach Unii. Stąd coraz więcej osób zamierza wykonywać wyuczony zawód w krajach członkowskich, posługując się posiadanymi dokumentami potwierdzającymi kwalifikacje zawodowe. Oznacza to, że dany dokument zostanie wprowadzony do tzw. obrotu prawnego z zagranicą, a więc wymaga legalizacji. Świadectwa czeladnicze i dyplomy mistrzowskie wydawane przez izby rzemieślnicze mają charakter państwowych dokumentów i jeśli właściciel zamierza wykorzystać je za granicą, wymagają one dokonania czynności związanych z legalizacją dokumentów. Związek Rzemiosła Polskiego jest upoważniony do legalizowania wystawionych przez izby rzemieślnicze dyplomów mistrzowskich i świadectw czeladniczych, którymi ich posiadacze zamierzają posługiwać się za granicami naszego kraju. Sprawy związane z legalizacją może załatwić właściciel dokumentu lub osoba przez niego upoważniona. Praktyka ostatnich lat pokazała, że osoby już zatrudnione w innych krajach unijnych spotykają się w ostatnim okresie z żądaniem pracodawców, aby przedstawiły dowód kwalifikacji, przy czym pracodawcy z krajów Europy Zachodniej preferują wg oświadczeń zainteresowanych dokumenty izbowe. Dotyczy to szczególnie różnorodnych zawodów związanych z usługami są to zawody 83 _dyplom_druk.indd :32:25

85 Część III. Czy absolwent szkoły zawodowej może ubiegać się... najczęściej budowlane (murarz, glazurnik, malarz tapeciarz, instalator elektryczny, instalator sanitarny i ogrzewania, dekarz, zdun, cieśla, betoniarz), spożywcze (kucharz, cukiernik), drzewne (stolarz, tapicer), związane z motoryzacją (mechanik samochodowy, elektromechanik pojazdowy, blacharz samochodowy, lakiernik samochodowy), związane z pielęgnacją ciała (fryzjer, kosmetyczka). 84 _dyplom_druk.indd :32:25

86 DO DATKI 1. Kompetencje kluczowe Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z każdą z kompetencji kluczowych 1 1. Porozumiewanie się w języku ojczystym Kompetencja komunikacyjna jest wynikiem opanowania języka ojczystego, nieodłącznie związanego z rozwojem indywidualnych zdolności poznawczych umożliwiających interpretację świata i relacje z innymi ludźmi. Porozumiewanie się w języku ojczystym wymaga od osoby znajomości słownictwa, gramatyki funkcjonalnej i funkcji języka. Obejmuje ona świadomość głównych typów interakcji słownej, znajomość pewnego zakresu tekstów literackich i innych, głównych cech rozmaitych stylów i rejestrów języka oraz świadomość zmienności języka i sposobów porozumiewania się w różnych kontekstach. Osoby powinny posiadać umiejętność porozumiewania się w mowie i piśmie w różnych sytuacjach komunikacyjnych, a także obserwowania swojego sposobu porozumiewania się i przystosowywania go do wymogów sytuacji. Kompetencja ta obejmuje również umiejętności rozróżniania i wykorzystywania różnych typów tekstów, poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji, wykorzystywania pomocy oraz formułowania i wyrażania własnych argumentów w mowie i w piśmie w przekonujący sposób, odpowiednio do kontekstu. Pozytywna postawa w stosunku do porozumiewania się w ojczystym języku obejmuje skłonność do krytycznego i konstruktywnego dialogu, wrażliwość na walory estetyczne oraz chęć ich urzeczywistniania oraz zainteresowanie kontaktami 1 wyciąg z załącznika: KOMPETENCJE KLUCZOWE W UCZENIU SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE EU- ROPEJSKIE RAMY ODNIESIENIA do Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE) 85 _dyplom_druk.indd :32:25

87 Dodatki 86 z innymi ludźmi. Wiąże się to ze świadomością oddziaływania języka na innych ludzi oraz potrzebą rozumienia i używania języka w sposób pozytywny i odpowiedzialny społecznie. 2. Porozumiewanie się w językach obcych Kompetencja porozumiewania się w obcych językach wymaga znajomości słownictwa i gramatyki funkcjonalnej oraz świadomości głównych typów interakcji słownej i rejestrów języka. Istotna jest również znajomość konwencji społecznych oraz aspektu kulturowego i zmienności języków. Na niezbędne umiejętności w zakresie komunikacji w językach obcych składa się zdolność rozumienia komunikatów słownych, inicjowania, podtrzymywania i kończenia rozmowy oraz czytania, rozumienia i pisania tekstów, odpowiednio do potrzeb danej osoby. Osoby powinny także być w stanie właściwie korzystać z pomocy oraz uczyć się języków również w nieformalny sposób w ramach uczenia się przez całe życie. Pozytywna postawa obejmuje świadomość różnorodności kulturowej, a także zainteresowanie i ciekawość języków i komunikacji międzykulturowej. 3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne A. Konieczna wiedza w dziedzinie matematyki obejmuje solidną umiejętność liczenia, znajomość miar i struktur, głównych operacji i sposobów prezentacji matematycznej, rozumienie terminów i pojęć matematycznych, a także świadomość pytań, na które matematyka może dać odpowiedź. Osoba powinna posiadać umiejętności stosowania głównych zasad i procesów matematycznych w codziennych sytuacjach prywatnych i zawodowych, a także śledzenia i oceniania ciągów argumentów. Powinna ona być w stanie rozumować w matematyczny sposób, rozumieć dowód matematyczny i komunikować się językiem matematycznym oraz korzystać z odpowiednich pomocy. Pozytywna postawa w matematyce opiera się na szacunku dla prawdy i chęci szukania przyczyn i oceniania ich zasadności. B. W przypadku nauki i techniki, niezbędna wiedza obejmuje główne zasady rządzące naturą, podstawowe pojęcia naukowe, zasady i metody, technikę oraz produkty i procesy techniczne, a także rozumienie wpływu nauki i technologii na świat przyrody. Kompetencje te powinny umożliwiać osobom lepsze rozumienie korzyści, ograniczeń i zagrożeń wynikających z teorii i zastosowań naukowych oraz techniki w społeczeństwach w sensie ogólnym (w powiązaniu z podejmowaniem decyzji, wartościami, zagadnieniami moralnymi, kulturą itp.). Umiejętności obejmują zdolność do wykorzystywania i posługiwania się narzędziami i urządzeniami technicznymi oraz danymi naukowymi do osiągnięcia celu bądź podjęcia decyzji lub wyciągnięcia wniosku na podstawie dowodów. Osoby po- _dyplom_druk.indd :32:26

88 winny również być w stanie rozpoznać niezbędne cechy postępowania naukowego oraz posiadać zdolność wyrażania wniosków i sposobów rozumowania, które do tych wniosków doprowadziły. Kompetencje w tym obszarze obejmują postawy krytycznego rozumienia i ciekawości, zainteresowanie kwestiami etycznymi oraz poszanowanie zarówno bezpieczeństwa, jak i trwałości, w szczególności w odniesieniu do postępu naukowotechnicznego w kontekście danej osoby, jej rodziny i społeczności oraz zagadnień globalnych. 4. Kompetencje informatyczne Kompetencje informatyczne wymagają solidnego rozumienia i znajomości natury, roli i możliwości TSI (technologii społeczeństwa informacyjnego) w codziennych kontekstach: w życiu osobistym i społecznym, a także w pracy. Obejmuje to główne aplikacje komputerowe edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, bazy danych, przechowywanie informacji i posługiwanie się nimi oraz rozumienie możliwości i potencjalnych zagrożeń związanych z Internetem i komunikacją za pośrednictwem mediów elektronicznych (poczta elektroniczna, narzędzia sieciowe) do celów pracy, rozrywki, wymiany informacji i udziału w sieciach współpracy, a także do celów uczenia się i badań. Osoby powinny także rozumieć, w jaki sposób TSI mogą wspierać kreatywność i innowacje, a także być świadome zagadnień dotyczących prawdziwości i rzetelności dostępnych informacji oraz zasad prawnych i etycznych mających zastosowanie przy interaktywnym korzystaniu z TSI. Konieczne umiejętności obejmują zdolność poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz ich wykorzystywania w krytyczny i systematyczny sposób, przy jednoczesnej ocenie ich odpowiedniości, z rozróżnieniem elementów rzeczywistych od wirtualnych przy rozpoznawaniu połączeń. Osoby powinny posiadać umiejętności wykorzystywania narzędzi do tworzenia, prezentowania i rozumienia złożonych informacji, a także zdolność docierania do usług oferowanych w Internecie, wyszukiwania ich i korzystania z nich; powinny również być w stanie stosować TSI jako wsparcie krytycznego myślenia, kreatywności i innowacji. Korzystanie z TSI wymaga krytycznej i refleksyjnej postawy w stosunku do dostępnych informacji oraz odpowiedzialnego wykorzystywania mediów interaktywnych. Rozwijaniu tych kompetencji sprzyja również zainteresowanie udziałem w społecznościach i sieciach w celach kulturalnych, społecznych lub zawodowych. 5. Umiejętność uczenia się W sytuacji, kiedy uczenie się skierowane jest na osiągnięcie konkretnych celów pracy lub kariery, osoba powinna posiadać znajomość wymaganych kompetencji, wiedzy, umiejętności i kwalifikacji. We wszystkich przypadkach umiejętność uczenia się wymaga od osoby znajomości i rozumienia własnych preferowanych strategii uczenia się, silnych i słabych stron własnych umiejętności i kwalifikacji, a także zdol- 87 _dyplom_druk.indd :32:26

89 Dodatki 88 ności poszukiwania możliwości kształcenia i szkolenia się oraz dostępnej pomocy lub wsparcia. Umiejętność uczenia się wymaga po pierwsze nabycia podstawowych umiejętności czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych koniecznych do dalszego uczenia się. Na podstawie tych umiejętności, osoba powinna być w stanie docierać do nowej wiedzy i umiejętności oraz zdobywać, przetwarzać i przyswajać je. Wymaga to efektywnego zarządzania własnymi wzorcami uczenia się, kształtowania kariery i pracy, a szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się. Osoby powinny być w stanie poświęcać czas na samodzielną naukę charakteryzującą się samodyscypliną, ale również na wspólną pracę w ramach procesu uczenia się, czerpać korzyści z różnorodności grupy oraz dzielić się nabytą wiedzą i umiejętnościami. Powinny one być w stanie organizować własny proces uczenia się, ocenić swoją pracę oraz w razie potrzeby szukać rady, informacji i wsparcia. Pozytywna postawa obejmuje motywację i wiarę we własne możliwości w uczeniu się i osiąganiu sukcesów w tym procesie przez całe życie. Nastawienie na rozwiązywanie problemów sprzyja zarówno procesowi uczenia się, jak i zdolności osoby do pokonywania przeszkód i zmieniania się. Chęć wykorzystywania doświadczeń z życia i uczenia się, a także ciekawość w poszukiwaniu możliwości uczenia się i wykorzystywania tego procesu w różnorodnych sytuacjach życiowych to niezbędne elementy pozytywnej postawy. 6. Kompetencje społeczne i obywatelskie A. Kompetencje społeczne są związane z dobrem osobistym i społecznym, które wymaga świadomości, w jaki sposób można zapewnić sobie optymalny poziom zdrowia fizycznego i psychicznego, rozumianego również jako zasób danej osoby i jej rodziny oraz bezpośredniego otoczenia społecznego, a także wiedzy, w jaki sposób może się do tego przyczynić odpowiedni styl życia. Dla powodzenia w kontaktach interpersonalnych i uczestnictwie społecznym niezbędne jest rozumienie zasad postępowania i reguł zachowania ogólnie przyjętych w różnych społeczeństwach i środowiskach (np. w pracy). Równie istotna jest świadomość podstawowych pojęć dotyczących osób, grup, organizacji zawodowych, równości płci i niedyskryminacji, społeczeństwa i kultury. Konieczne jest rozumienie wielokulturowych i społecznoekonomicznych wymiarów społeczeństw europejskich, a także wzajemnej interakcji narodowej tożsamości kulturowej i tożsamości europejskiej. Podstawowe umiejętności w zakresie tej kompetencji obejmują zdolność do konstruktywnego porozumiewania się w różnych środowiskach, wykazywania się tolerancją, wyrażania i rozumienia różnych punktów widzenia, negocjowania połączonego ze zdolnością tworzenia klimatu zaufania, a także zdolność do empatii. Osoby powinny być zdolne do radzenia sobie ze stresem i frustracją oraz do wyrażania ich _dyplom_druk.indd :32:26

90 w konstruktywny sposób, a także powinny dokonywać rozróżnienia sfery osobistej i zawodowej. Kompetencja ta opiera się na współpracy, asertywności i prawości. Osoby powinny interesować się rozwojem społeczno-gospodarczym, komunikacją międzykulturową, cenić różnorodność i szanować innych ludzi, a także być przygotowane na pokonywanie uprzedzeń i osiąganie kompromisu. B. Kompetencje obywatelskie opierają się na znajomości pojęć demokracji, sprawiedliwości, równości, obywatelstwa i praw obywatelskich, łącznie ze sposobem ich sformułowania w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej i międzynarodowych deklaracjach oraz ich stosowaniem przez różne instytucje na poziomach lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Obejmują one również znajomość współczesnych wydarzeń, jak i głównych wydarzeń i tendencji w narodowej, europejskiej i światowej historii. Ponadto, należy zwiększyć świadomość celów, wartości i polityk, jakimi kierują się ruchy społeczne i polityczne. Niezbędna jest również znajomość integracji europejskiej oraz struktur Unii Europejskiej, z ich głównymi celami i wartościami, jak i świadomość różnorodności i tożsamości kulturowych w Europie. Umiejętności w zakresie kompetencji obywatelskich obejmują zdolność do efektywnego zaangażowania, wraz z innymi ludźmi, w działania publiczne, wykazywania solidarności i zainteresowania rozwiązywaniem problemów stojących przed lokalnymi i szerszymi społecznościami. Do umiejętności tych należy krytyczna i twórcza refleksja oraz konstruktywne uczestnictwo w działaniach społeczności lokalnych i sąsiedzkich oraz procesach podejmowania decyzji na wszystkich poziomach, od lokalnego, poprzez krajowy, po europejski, szczególnie w drodze głosowania. Pełne poszanowanie praw człowieka, w tym równości, jako podstawy demokracji, uznanie i zrozumienie różnic w systemach wartości różnych religii i grup etnicznych, to fundamenty pozytywnej postawy. Oznacza ona zarówno wykazywanie poczucia przynależności do własnego otoczenia, kraju, Unii Europejskiej i Europy jako całości oraz do świata, jak i gotowość do uczestnictwa w demokratycznym podejmowaniu decyzji na wszystkich poziomach. Obejmuje ona również wykazywanie się poczuciem obowiązku, jak i okazywanie zrozumienia i poszanowania wspólnych wartości, niezbędnych do zapewnienia spójności wspólnoty, takich jak respektowanie demokratycznych zasad. Konstruktywne uczestnictwo obejmuje również działalność obywatelską, wspieranie różnorodności i spójności społecznej i zrównoważonego rozwoju oraz gotowość poszanowania wartości i prywatności innych osób. 7. In icjatyw n o ść i przedsiębiorczość Konieczna wiedza obejmuje zdolność identyfikowania dostępnych możliwości działalności osobistej, zawodowej lub gospodarczej, w tym szerszych zagadnień stanowiących kontekst pracy i życia ludzi, takich jak ogólne rozumienie zasad działania gospodarki, a także szanse i wyzwania stojące przed pracodawcami i organizacjami. 89 _dyplom_druk.indd :32:26

91 Dodatki Osoby powinny również być świadome zagadnień etycznych związanych z przedsiębiorstwami oraz tego, w jaki sposób mogą one wywoływać pozytywne zmiany, np. poprzez sprawiedliwy handel lub przedsięwzięcia społeczne. Umiejętności odnoszą się do proaktywnego zarządzania projektami (co obejmuje np. planowanie, organizowanie, zarządzanie, kierowanie i zlecanie zadań, analizowanie, komunikowanie, sporządzanie raportów, ocenę i sprawozdawczość), skutecznej reprezentacji i negocjacji oraz zdolności zarówno pracy indywidualnej, jak i współpracy w zespołach. Niezbędna jest umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach. Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w pracy. Obejmuje również motywację i determinację w kierunku realizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych, zarówno prywatnych, jak i w pracy. 8. Świadomość i ekspresja kulturalna Wiedza kulturalna obejmuje świadomość lokalnego, narodowego i europejskiego dziedzictwa kulturalnego oraz jego miejsca w świecie. Obejmuje ona podstawową znajomość najważniejszych dzieł kultury, w tym współczesnej kultury popularnej. Niezbędne jest rozumienie kulturowej i językowej różnorodności w Europie i w innych regionach świata oraz konieczności jej zachowania, a także zrozumienie znaczenia czynników estetycznych w życiu codziennym. Umiejętności obejmują zarówno wrażliwość, jak i ekspresję: wrażliwość i przyjemność z odbioru dzieł sztuki i widowisk, jak i wyrażanie siebie poprzez różnorodne środki z wykorzystaniem wrodzonych zdolności. Umiejętności obejmują również zdolność do odniesienia własnych punktów widzenia w zakresie twórczości i ekspresji do opinii innych oraz rozpoznawania i wykorzystywania społecznych i ekonomicznych szans w działalności kulturalnej. Ekspresja kulturalna jest niezbędna do rozwijania twórczych umiejętności, które mogą być wykorzystywane w wielu sytuacjach zawodowych. Dogłębne zrozumienie własnej kultury oraz poczucie tożsamości mogą być podstawą szacunku i otwartej postawy wobec różnorodności ekspresji kulturalnej. Pozytywna postawa obejmuje również kreatywność oraz chęć pielęgnowania zdolności estetycznych poprzez wyrażanie siebie środkami artystycznymi i udział w życiu kulturalnym. 90 _dyplom_druk.indd :32:26

92 2. Deskryptory definiujące poziomy Europejskich Ram Kwalifikacji ERK (EQF) Każdy z 8 poziomów jest określony poprzez zestaw deskryptorów wskazujących na efekty uczenia się odpowiadające kwalifikacjom na tym poziomie w dowolnym systemie kwalifikacji Wiedza Umiejętności Kompetencje Poziom 1 Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 1: Poziom 2 Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 2: Poziom 3 Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 3: W kontekście ERK wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną podstawowa wiedza ogólna podstawowa wiedza faktograficzna w danej dziedzinie pracy lub nauki znajomość faktów, zasad, procesów i pojęć ogólnych w danej dziedzinie pracy lub nauki W kontekście ERK umiejętności określa się jako kognitywne (z zastosowaniem myślenia logicznego, intuicyjnego i kreatywnego) oraz praktyczne (związane ze sprawnością manualną i korzystaniem z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) podstawowe umiejętności wymagane do realizacji prostych zadań podstawowe kognitywne i praktyczne umiejętności potrzebne do korzystania z istotnych informacji w celu realizacji zadań i rozwiązywania rutynowych problemów przy użyciu prostych zasad i narzędzi zestaw umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do realizacji zadań i rozwiązywania problemów poprzez wybieranie i stosowanie podstawowych metod, narzędzi, materiałów i informacji W kontekście ERK, kompetencję określa się w kategoriach odpowiedzialności i autonomii praca lub nauka pod bezpośrednim nadzorem w zorganizowanym kontekście praca lub nauka pod nadzorem, o pewnym stopniu autonomii ponoszenie odpowiedzialności za realizację zadań w pracy lub nauce, dostosowywanie własnego zachowania do okoliczności w rozwiązywaniu problemów 91 _dyplom_druk.indd :32:26

93 Dodatki 92 Poziom 4 Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 4: Poziom 5 [*] Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 5: Poziom 6 [**] Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 6: Poziom 7 [***] Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 7: tabela cd. Wiedza Umiejętności Kompetencje faktograficzna i teoretyczna wiedza w szerszym kontekście danej dziedziny pracy lub nauki obszerna, specjalistyczna, faktograficzna i teoretyczna wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki i świadomość granic tej wiedzy zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie teorii i zasad wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowszą wiedzę w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do generowania rozwiązań określonych problemów w danej dziedzinie pracy lub nauki rozległy zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do kreatywnego rozwiązywania abstrakcyjnych problemów zaawansowane umiejętności, wykazywanie się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin samodzielna organizacja w ramach wytycznych dotyczących kontekstów związanych z pracą lub nauką, zazwyczaj przewidywalnych, ale podlegających zmianom: nadzorowanie rutynowej pracy innych, ponoszenie pewnej odpowiedzialności za ocenę i doskonalenie działań związanych z pracą lub nauką zarządzanie i nadzór w kontekstach pracy i nauki podlegających nieprzewidywalnym zmianom analizowanie i rozwijanie osiągnięć pracy własnej oraz innych osób zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowanie decyzji w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką, ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych, ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądu strategicznych wyników zespołów _dyplom_druk.indd :32:26

94 Poziom 8 [****] Efekty uczenia się odpowiadające poziomowi 8: wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki, w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów w badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej tabela cd. wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym badań. Zgodność z ramami kwalifikacji europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego Ramy kwalifikacji europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego określają deskryptory dla cyklów. Deskryptory dla każdego cyklu oferują ogólne określenie typowych oczekiwań w zakresie osiągnięć i umiejętności związanych z kwalifikacjami odzwierciedlającymi koniec danego cyklu. [*] Deskryptor krótkiego cyklu kształcenia wyższego (w ramach pierwszego cyklu lub z nim powiązany), opracowany przez tzw. Wspólną Inicjatywę Jakości, jako część Procesu Bolońskiego, odpowiada efektom uczenia się z poziomu 5 ERK. [**] Deskryptor krótkiego cyklu kształcenia wyższego (w ramach pierwszego cyklu lub z nim powiązany), opracowany przez tzw. Wspólną Inicjatywę Jakości, jako część Procesu Bolońskiego, odpowiada efektom uczenia się z poziomu 6 ERK. [***] Deskryptor krótkiego cyklu kształcenia wyższego (w ramach pierwszego cyklu lub z nim powiązany), opracowany przez tzw. Wspólną Inicjatywę Jakości, jako część Procesu Bolońskiego, odpowiada efektom uczenia się z poziomu 7 ERK. [****] Deskryptor krótkiego cyklu kształcenia wyższego (w ramach pierwszego cyklu lub z nim powiązany), opracowany przez tzw. Wspólną Inicjatywę Jakości, jako część Procesu Bolońskiego, odpowiada efektom uczenia się z poziomu 8 ERK. 93 _dyplom_druk.indd :32:26

95 Dodatki Słownik pomocniczy dla Europejczyka Biała księga 1. ważny dokument dotyczący spraw wewnętrznych, gospodarczych czy politycznych; 2. dokument przygotowywany przez Komisję Europejską zawierający wiele propozycji umożliwiających przyspieszenie i urzeczywistnienie celów Unii Europejskiej. Wydawana w chwili pojawienia się istotnego dla rozwoju Unii problemu. Jest adresowana do wszystkich państw regionu o różnym stopniu zaawansowania przemian, nie wyznacza więc terminów i nie jest obligatoryjna. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EURO- PEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] Bruksela stolica Belgii, a także umowna stolica Unii Europejskiej, gdzie koncentruje się polityka europejska w zakresie integracji i bezpieczeństwa, siedziba głównych instytucji Unii Europejskiej: Komisji Europejskiej, dwudziestu komisji Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej, a także NATO oraz od 1993 Rady i Sekretariatu Unii Zachodnioeuropejskiej. Nagromadzenie międzynarodowych instytucji wpływa poważnie na specyfikę miasta, zamieszkiwanego przez wielu cudzoziemców będących urzędnikami. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] efekty uczenia się oznaczają określenie tego, co uczący się wie, rozumie i potrafi wykonać po ukończeniu procesu uczenia się, które dokonywane jest w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji. [Źródło: ZALECENIE PARLAMEN- TU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie]. integracja europejska Komisja Europejska oznacza budowanie jedności między krajami i narodami Europy. W kontekście Unii Europejskiej integracja europejska oznacza, że państwa łączą swoje zasoby i wiele decyzji podejmują wspólnie. Proces ten odbywa się dzięki współdziałaniu instytucji UE (Parlamentu, Rady, Komisji i innych). [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJ- SKIEJ Wydawnictwo Europa] oficjalnie Komisja Wspólnot Europejskich to organ wykonawczy Unii Europejskiej. Jest instytucją wspólnotową odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorującą prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Jej zadaniem jest reprezentowanie i ochrona wspólnych interesów całej Unii Europejskiej. Komisja przygotowuje wnioski dotyczące nowych aktów prawa europejskiego, które następnie przedkłada do zatwierdzenia Parlamentowi i Radzie. Jej główną siedzibą jest Bruksela. Komisja funkcjonuje w oparciu o zasady systemu gabinetowego, a 27 komisarzy odpowiada randze ministra w rządach poszczególnych państw. Na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przypada jeden komisarz, choć w założeniu mają oni reprezentować interesy całej Unii, a nie państw, z których pochodzą. Jeden z grona komisarzy jest wybierany przez Radę Unii Europejskiej (w składzie szefów państw i rządów) na przewodniczącego Komisji. [źródło; wiki/komisja_europejska i _dyplom_druk.indd :32:26

96 kompetencje kompetencje kluczowe konstytucja UE krajowe ramy kwalifikacji krajowy system kwalifikacji kształcenie formalne kształcenie nieformalne kształcenie pozaformalne oznaczają udowodnioną zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych, społecznych lub metodologicznych, okazywaną w pracy lub nauce oraz w karierze zawodowej i osobistej; w europejskich ramach kwalifikacji, kompetencje określane są w kategoriach odpowiedzialności i autonomii. [Źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] te kompetencje, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. [źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie] Obecnie UE opiera się na czterech podstawowych traktatach, które określają zasady jej funkcjonowania. Jako że traktaty te są obszerne i złożone, przywódcy UE mają zamiar zastąpić je jednym, krótszym i prostszym dokumentem. Traktat konstytucyjny uzgodniono i podpisano w 2004 r. Nie wszedł on jednak w życie. W 2005 r. traktat odrzucono w referendach we Francji i Holandii. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EURO- PEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] oznaczają narzędzie służące do klasyfikowania kwalifikacji na wyszczególnione według przyjętego zespołu kryteriów poziomy osiągnięć w uczeniu się, które ma na celu integrację i koordynację krajowych podsystemów kwalifikacji oraz poprawę przejrzystości, dostępności, rozwoju i jakości kwalifikacji w odniesieniu do rynku pracy i społeczeństwa obywatelskiego. [Źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] oznacza wszystkie aspekty działalności państw członkowskich związane z uznawaniem uczenia się i inne mechanizmy łączące kształcenie i szkolenie z rynkiem pracy i społeczeństwem obywatelskim. Obejmuje on opracowanie i wdrażanie rozwiązań instytucjonalnych i procedur związanych z zapewnianiem jakości, oceną i przyznawaniem kwalifikacji. Krajowy system kwalifikacji może składać się z kilku podsystemów i może obejmować krajowe ramy kwalifikacji. [Źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] kształcenie w systemie instytucjonalnym, którego wyróżnikiem jest nie tyle miejsce (np. szkoła lub instytucja szkoląca), co program umożliwiający zdobycie uznawanych w danym systemie prawnym kwalifikacji kształcenie zamierzone (samodzielne uczenie się) i niezamierzone (występujące bezwiednie w sytuacjach życia codziennego, także w pracy poza organizowanymi tam szkoleniami formalnymi i pozaformalnymi) kształcenie instytucjonalne i sformalizowane realizowane poza programami umożliwiającymi zdobycie uznawanych w danym systemie prawnym kwalifikacji (typowym przykładem są szkolenia oparte na doświadczeniu firm, korporacji, organizacji społecznych) 95 _dyplom_druk.indd :32:26

97 Dodatki 96 kwalifikacja LLL (Lifelong learning) najlepsze praktyki mobilność pracowników państwa członkowskie UE Parlament Europejski Rada oznacza formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji, w której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami. [Źródło: ZALECENIE PARLA- MENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] pojęcie, które powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie. Zasadniczym odniesieniem w tym względzie powinna być osoba jako podmiot uczenia się, co podkreślać ma znaczenie prawdziwej równości szans i jakości w procesie uczenia się. [Rezolucja Rady Unii Europejskiej z 27 czerwca 2002 r] Jedną z metod usprawniania obszarów działania UE jest obserwowanie przez rządy poszczególnych państw sytuacji w innych krajach UE w celu ustalenia, która polityka sprawdza się najlepiej. Rządy mogą wówczas przyjąć tę najlepszą praktykę, dostosowując ją do warunków lokalnych i krajowych. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] Rozróżnia się dwa aspekty mobilności pracowników: mobilność zawodowa to częstotliwość, z jaką pracownicy zmieniają zawód, mobilność geograficzna to zmiana miejsca pracy w obrębie jednego kraju lub między państwami. Kraje, które należą do organizacji międzynarodowej, są jej państwami członkowskimi. Termin ten jest również często używany na określenie rządów tych krajów. Od dnia 1 maja 2007 r. państwami członkowskimi Unii Europejskiej są: Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, Słowenia, Słowacja, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] Parlament Europejski jest jedynym bezpośrednio wybieranym organem Unii Europejskiej. Zadaniem 785 posłów do Parlamentu Europejskiego jest reprezentowanie obywateli: posłowie, wybierani co pięć lat głosami wyborców w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej, są przedstawicielami jej 492 milionów obywateli.[źródło: europa.eu/parliament.do?language=pl] Istnieją trzy różne organy europejskie, w których nazwie występuje słowo rada. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] _dyplom_druk.indd :32:26

98 Rada Europejska Termin ten oznacza posiedzenie szefów państw i rządów (czyli prezydentów i/lub premierów) wszystkich krajów UE oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Rada Europejska spotyka się z reguły cztery razy do roku w celu uzgodnienia ogólnej polityki UE i oceny dokonanych postępów. Jest to najwyższy organ kształtujący politykę Unii Europejskiej i dlatego często jego posiedzenia określane są mianem szczytów. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] Rada Europy Nie jest to instytucja UE. Jest to organizacja międzyrządowa z siedzibą w Strasburgu, która ma na celu (między innymi) ochronę praw człowieka, wspieranie różnorodności kulturowej Europy i zwalczanie patologii społecznych, takich jak ksenofobia i nietolerancja. Rada Europy została powołana w 1949 r., a jednym z jej pierwszych osiągnięć było sporządzenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W celu umożliwienia obywatelom egzekwowania swoich praw wynikających z tej konwencji, Rada Europy powołała Europejski Trybunał Praw Człowieka. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] Rada Unii Europejskiej umiejętności Unia Europejska Instytucja ta, wcześniej zwana Radą Ministrów, składa się z ministrów rządów wszystkich krajów UE. Obraduje ona regularnie, podejmując szczegółowe decyzje i przyjmując akty prawa UE. [Źródło: Słownik Encyklopedyczny UNII EUROPEJSKIEJ Wydawnictwo Europa] umiejętności oznaczają zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how (wiedzieć jak) w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W kontekście europejskich ram kwalifikacji, umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) [Źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] (oficjalny skrót w Polsce: UE) powstały 1 listopada 1993 na mocy Traktatu z Maastricht gospodarczo-polityczny związek demokratycznych krajów europejskich (dwudziestu siedmiu od 1 stycznia 2007 r.) będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej zapoczątkowanej po drugiej wojnie światowej. Jest unikatową formą tego typu na świecie, mającą 30% udziału w światowym PKB. Stanowi przypadek szczególnego rodzaju w stosunkach międzynarodowych, jest tworem, który nigdy wcześniej nie istniał w historii powszechnej i był nieznany historii stosunków międzynarodowych. Jest kombinacją struktur ponadnarodowych (ponadpaństwowych, uwspólnotowionych) oraz międzyrządowych (międzynarodowych). Posiada cechy zarówno organizacji międzynarodowej, jak i konfederacji czy nawet państwa federalnego. Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r. Podstawę funkcjonowania UE stanowi Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o Wspólnocie Europejskiej i traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.[źródło: Europejska] 97 _dyplom_druk.indd :32:26

99 Dodatki wiedza wiedza oznacza efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się. Wiedza jest zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki. W kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną. [Źródło: ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie] 98 _dyplom_druk.indd :32:26

100 4. Załączniki Załącznik nr 1 Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe 99 _dyplom_druk.indd :32:26

101 Załącznik nr 2 Wzór Europass CV 100 _dyplom_druk.indd :32:27

102 Załącznik nr 3 Wzór Europass Paszport językowy 101 _dyplom_druk.indd :32:28

103 Załącznik nr 4 Wzór Europass Suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. SUPLEMENT DO DYPLOMU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE NR. * Rzeczpospolita Polska IMI (IMIONA) I NAZWISKO POSIADACZA DYPLOMU MARIAN DZIURA 1. NAZWA DYPLOMU 1) Dyplom potwierdzaj cy kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik handlowiec 1) Wj zyku orygina u 2. NAZWA DYPLOMU W T UMACZENIU 1) 1) Je eli dotyczy. Podane t umaczenie nie ma mocy prawnej. 3. PROFIL UMIEJ TNO CI I KOMPETENCJI Posiadacz dyplomu potwierdzaj cego kwalifikacje zawodoweowe w zawodzie technik handlowiec potrafi: wype nia dokumenty, prowadzi korespondencj oraz sporz dza za pisma zwi zane z dzia alno ci handlow, prowadzi badania rynkowe i marketingowe, opracowywa i interpretowa wyniki bada, organizowa iprowadzi dzia alno reklamow, ewidencjonowa i interpretowa operacje gospodarcze, oblicza i interpretowa wska niki analizy ekonomiczno finansowej, prowadzi negocjacje handlowe oraz kszta towa relacje z otoczeniem rynkowym, przygotowywa ofert handlow towarów i us ug, korzysta ze róde informacji o towarach oraz z kodów informacyjnych, stosowa zasady odbioru jako ciowego oraz zasady przechowywania i konserwacji towarów, pos ugiwa si technicznymi rodkami pracy oraz oprogramowaniem wspomagaj cym proces sprzeda y towarów i us ug, przestrzega przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo arowej oraz ochrony rodowiska podczas wykonywania zada zawodowych, przestrzega przepisówpi prawa dotycz cych wykonywanych zada zawodowych, udziela pierwszej pomocy ocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, post powa zgodnie z zasadami etyki. 4. ZAWODY, DO WYKONYWANIAYWA KTÓRYCH UPOWA NIONY JEST POSIADACZ DYPLOMU 1) technik handlowiec, organizator obs ugi sprzeda y internetowej, przedstawiciel handlowy, telemarketer 1) Je eli dotyczy. OKE-II/406/2/S 102 _dyplom_druk.indd :32:28

104 Załącznik nr 5 Wzór Europass Mobilność 103 _dyplom_druk.indd :32:29

105 Załącznik nr 6 Wzór deklaracji przystąpienia do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe 104 _dyplom_druk.indd :32:29

106 Załącznik nr 7 wykaz zawodów nauczanych w szkołach policealnych, w których można potwierdzać kwalifikacje zawodowe Zawody nauczane w szkołach policealnych, te, w zakresie których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe Betoniarz-zbrojarz Cieśla Cukiernik Dekarz Drukarz Elektromechanik pojazdów samochodowych Elektryk Górnik eksploatacji otworowej Górnik eksploatacji podziemnej Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż Introligator Kowal Krawiec Malarz-tapeciarz Mechanik maszyn i urządzeń drogowych Mechanik pojazdów samochodowych Mechanik-monter maszyn i urządzeń Mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych Monter-elektronik Monter instalator urządzeń technicznych w budownictwie wiejskim Monter instalacji i urządzeń sanitarnych Monter instrumentów muzycznych Monter konstrukcji budowlanych Monter nawierzchni kolejowej Monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych Monter sieci komunalnych Murarz Obuwnik Ogrodnik Operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego Operator obrabiarek skrawających Piekarz Posadzkarz Pszczelarz Renowator zabytków architektury Rolnik Rybak śródlądowy Rzeźnik-wędliniarz Ślusarz Technolog robót wykończeniowych w budownictwie Zdun Złotnik-jubiler Zawody nauczane w szkołach policealnych inne niż nauczane w ZSZ Asystent operatora dźwięku Asystent osoby niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna Dietetyk Florysta Fototechnik Higienistka stomatologiczna Kelner Korektor i stroiciel instrumentów muzycznych Kucharz Opiekun medyczny Opiekun w domu pomocy społecznej Opiekunka dziecięca Opiekunka środowiskowa Ortoptystka Protetyk słuchu Ratownik medyczny Technik administracji Technik agrobiznesu Technik analityk Technik architektury krajobrazu Technik archiwista Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym Technik awionik Technik bezpieczeństwa i higieny pracy Technik budownictwa Technik budownictwa okrętowego Technik budownictwa wodnego 105 _dyplom_druk.indd :32:29

107 Technik dentystyczny Technik drogownictwa Technik dróg i mostów kolejowych Technik ekonomista Technik eksploatacji portów i terminali Technik elektroenergetyk transportu szynowego Technik elektronik Technik elektroniki medycznej Technik elektroradiolog Technik elektryk Technik farmaceutyczny Technik garbarz Technik geodeta Technik geofizyk Technik geolog Technik górnictwa odkrywkowego Technik górnictwa otworowego Technik górnictwa podziemnego Technik handlowiec Technik hodowca koni Technik hotelarstwa Technik hutnik Technik hydrolog Technik informacji naukowej Technik informatyk Technik instrumentów muzycznych Technik inżynierii środowiska i melioracji Technik księgarstwa Technik leśnik Technik logistyk Technik masażysta Technik mechanik Technik mechanik lotniczy Technik mechanik okrętowy Technik mechanizacji rolnictwa Technik mechatronik Technik meteorolog Technik nawigator morski Technik obsługi turystycznej Technik obuwnik Technik ochrony fizycznej osób i mienia Technik ochrony środowiska Technik odlewnik Technik ogrodnik Technik optyk Technik organizacji produkcji filmowej i telewizyjnej Technik organizacji reklamy Technik organizacji usług gastronomicznych Technik ortopeda Technik papiernictwa Technik pojazdów samochodowych Technik poligraf Technik pożarnictwa Technik prac biurowych Technik pszczelarz Technik rachunkowości Technik rolnik Technik rybactwa śródlądowego Technik rybołówstwa morskiego Technik spedytor Technik technologii ceramicznej Technik technologii chemicznej Technik technologii drewna Technik technologii odzieży Technik technologii szkła Technik technologii wyrobów skórzanych Technik technologii żywności Technik teleinformatyk Technik telekomunikacji Technik transportu kolejowego Technik urządzeń audiowizualnych Technik urządzeń sanitarnych Technik usług fryzjerskich Technik usług kosmetycznych Technik usług pocztowych i telekomunikacyjnych Technik weterynarii Technik wiertnik Technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych Technik włókiennik Technik żeglugi śródlądowej Technik żywienia i gospodarstwa domowego Terapeuta zajęciowy 106 _dyplom_druk.indd :32:29

108 Załącznik nr 8 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe 107 _dyplom_druk.indd :32:30

109 Załącznik nr 9 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu pisemnego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej 108 _dyplom_druk.indd :32:30

110 Załącznik nr 10 Przykład karty odpowiedzi do etapu pisemnego egzaminu 109 _dyplom_druk.indd :32:30

111 Załącznik nr 11 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu praktycznego dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych kształcących w tych samych zawodach, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe 110 _dyplom_druk.indd :32:30

112 Załącznik nr 12 Przykład strony tytułowej arkusza do etapu praktycznego dla absolwentów technikum i szkoły policealnej 111 _dyplom_druk.indd :32:30

113 Załącznik nr 13 Przykład strony tytułowej Karty pracy egzaminacyjnej 112 _dyplom_druk.indd :32:30

114 Załącznik nr 14 Wzór oświadczenia zdającego o rezygnacji z wykonywania zadania egzaminacyjnego 113 _dyplom_druk.indd :32:30

115 Załącznik nr 15 Wzór świadectwa czeladniczego 114 _dyplom_druk.indd :32:30