MONITOR UBEZPIECZENIOWY

Transkrypt

1 ISSN MONITOR UBEZPIECZENIOWY nr 26 kwiecieƒ 2006 r.

2 Radosnych, s onecznych i pogodnych Âwiàt Wielkanocnych yczà Rzecznik Ubezpieczonych, pracownicy i wspó pracownicy Biura Rzecznika, Zarzàd Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej SPIS TREÂCI Wspólnota ryzyka Z profesorem dr. hab. Tadeuszem Szumliczem, pracownikiem naukowym SGH, prezesem Sàdu Polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych rozmawia Anna Arwaniti Kalendarium rocznica urz du Rzecznika Ubezpieczonych Podwójne ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu OdpowiedzialnoÊç odszkodowawcza posiadacza budowli Rozpatrywanie skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych Wnioski Sàd Polubowny Rola Sàdu Polubownego sonda Akcja Byç kobietà ubezpieczonà Zmiany do wykazu zak adów ubezpieczeƒ Rada programowa Cz onkowie Rady Ubezpieczonych Rada redakcyjna dr Stanis aw Rogowski, Anna Arwaniti, Krystyna Krawczyk, Aleksander Daszewski Redaktor odpowiedzialny A.A. Sieraƒska Wydawca Biuro Rzecznika Ubezpieczonych, Warszawa, Al. Jerozolimskie 44, IV pi tro, telefon: , , fax , Projekt graficzny, sk ad i amanie Us ugi Dziennikarskie Wojciech Ros an, Warszawa, ul. Nowoursynowska 147B/4 tel

3 WSPÓLNOTA RYZYKA Z profesorem dr. hab. Tadeuszem Szumliczem, pracownikiem naukowym SGH, prezesem Sàdu Polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych rozmawia Anna Arwaniti Anna Arwaniti: Panie profesorze, zosta Pan Cz owiekiem Roku Ubezpieczeƒ 2005, tytu ten przyznawany jest przez Gazet Ubezpieczeniowà. Czy to by przypadek, e zajà si Pan ubezpieczeniami? Tadeusz Szumlicz: Zawsze interesowa em si problematykà zabezpieczenia spo ecznego, a wi c ró nymi formami zarzàdzania ryzykami spo ecznymi. Najbardziej atrakcyjnà metodà zarzàdzania tymi ryzykami jest z ca à pewnoêcià metoda ubezpieczenia. Stàd od kilkunastu lat skoncentrowanie moich zainteresowaƒ naukowych na w aênie tej metodzie. A.A.: Czym charakteryzuje si ubezpieczenie spo eczne? T.S.: Ubezpieczenie jest wyjàtkowym urzàdzeniem spo ecznym. Dlatego mo na mówiç o ubezpieczeniu w aênie spo ecznym. Takie sformu owanie oznacza przede wszystkim zastosowanie ubezpieczenia w systemie zabezpieczenia spo ecznego. Trzeba wtedy zwróciç szczególnà uwag, e wa nym podmiotem i przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej jest gospodarstwo domowe i ta sfera spo eczna najbardziej mnie interesuje. Chodzi o to, w jakiej mierze mo na zastosowaç metod ubezpieczenia do ochrony gospodarstwa domowego przed wielorakimi ryzykami. A.A.: W jaki sposób mo na zdefiniowaç poj cie ryzyka spo ecznego? T.S.: Jest to zagro enie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje strat w posiadanych lub spodziewanych zasobach gospodarstwa domowego. Straty te mo emy rozpatrywaç w ró nych aspektach. Strata w zasobach gospodarstwa domowego mo e dotyczyç zasobów posiadanych, czyli znajdujàcych si ju w dyspozycji, np. wydatki zwiàzane z us ugami medycznymi, kradzie à wyposa enia mieszkania itp. lub spodziewanych, czyli utraty korzyêci, np. brak wynagrodzenia spowodowany utratà pracy. Strata mo e byç te rozpatrywana jako koniecznoêç pokrycia szkody wynikajàcej z odpowiedzialnoêci cywilnej. Katalog ryzyk spo ecznych obejmuje bardzo ró ne ich rodzaje. Tyle najkrócej, proponuj si gnàç do ostatniej mojej ksià ki: Ubezpieczenie spo eczne teoria dla praktyki. Tam wyjaêniam to doêç szczegó owo. A.A.: Du o mówi si obecnie o prawach konsumenta, ubezpieczenia to specyficzny i trudny produkt. Czy dobrze jesteêmy chronieni na polskim rynku ubezpieczeniowym? T.S.: NajwczeÊniej prawami konsumenta zaj to si w USA, trzeba by tu wróciç zw aszcza do znanego przemówienia prezydenta Kennedy ego z 15 marca 1962 roku, w którym wskazywa, e wszyscy jesteêmy konsumentami i e powinny przys ugiwaç nam liczne prawa: dotyczàce ochrony, wyboru, informacji, reprezentacji. Tak, jak pani s usznie zauwa y a, ubezpieczenia to specyficzny produkt, a wi c prawa konsumenta muszà mieç w tej dziedzinie szczególne zastosowanie. Wa na rola powinna te przypadaç edukacji, niezb dnej dla odpowiedniej ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej. O potrzebie ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej mówimy przy ka dej okazji i to dobrze. Uwa am, e ÊwiadomoÊç ubezpieczeniowà nale y budowaç przynajmniej od poziomu szko y Êredniej, wprowadzajàc edukacj ubezpieczeniowà do programów szkolnych, ale jest to wo anie na puszczy, bo cz sto spotykam si ze studentami, którzy dos ownie nic nie wiedzà o ubezpieczeniu, to jak mo emy wymagaç od Kowalskiego, eby by odpowiednio wyedukowany ubezpieczeniowo. Tymczasem ze zdziwieniem stwierdzi em, e w programie przedmiotu przedsi biorczoêç nie ma adnej wiedzy o ubezpieczeniach. Nale y zwróciç uwag, e yjemy w Êwiecie ryzyka, zarzàdzamy, mniej lub bardziej Êwiadomie, ryzykami, a wi c powinniêmy wiedzieç równie o metodzie ubezpieczenia jak najwi cej. ÂwiadomoÊç ubezpieczeniowa jest w du ej mierze pochodnà ÊwiadomoÊci ekonomicznej i spo ecznej czy te prawnej i pocieszajàce jest to, e w tych dziedzinach mo na odnotowaç przynajmniej niewielki wzrost wiedzy. JakoÊç ochrony ubezpieczeniowej zale y od nas samych, od naszej KWIECIE 2006 R. NUMER 26 3

4 KALENDARIUM listopada 2005 r. szkolenie sektora niezale nego pt. Nie tylko ubezpieczyciele znajà swoje prawa z zakresu likwidacji ubezpieczeniowych szkód komunikacyjnych w Polsce, zorganizowane przez Fundacj MULTI- -EXPERT w Warszawie listopada 2005 r. II Mi dzynarodowa Konferencja Naukowa pt. Ubezpieczenie ryzyk katastroficznych w Unii Europejskiej na tle zmian globalnych, zorganizowana przez Akademi Ekonomicznà w Katowicach. 1 grudnia 2005 r. odby o si drugie w 2005 r. posiedzenie Rady do Spraw Dobrych Praktyk Gospodarczych organu opiniodawczo-doradczego Prezesa Urz du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawach zwiàzanych z ochronà najs abszych uczestników rynku, zorganizowane przez UOKiK w Warszawie. 8-9 grudnia 2005 r. odby o si VIII Forum Prawniczo-Medyczne, zorganizowane przez kwartalnik Prawo i Medycyna przy wspó pracy: ABACUS Biura Promocji Medycznej Sp. z o.o., Biura Szkoleƒ i Konferencji oraz Instytutu Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o. w Warszawie. Rzecznik Ubezpieczonych powiadomi Przewodniczàcego Komisji Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych o zaobserwowanej przez niego niepokojàcej tendencji dotyczàcej wzrostu liczebnoêci skarg na dzia alnoêç TU COMPENSA S.A. oraz o nieudzielania w terminie odpowiedzi przez zak ad ubezpieczeƒ na pisma Rzecznika Ubezpieczonych oraz przekaza swoje propozycje odnoênie ÊwiadomoÊci ubezpieczeniowej, ale oczywiêcie nie nale y zapominaç o rozwiàzaniach instytucjonalnych, które pomagajà nam w trudnych sytuacjach, e wymieni tu Rzecznika Ubezpieczonych i powo- ywany przez niego Sàd Polubowny. MyÊl, e instytucja Rzecznika zadomowi a si ju w ÊwiadomoÊci konsumentów, napotykajàcych trudnoêci w zakresie tzw. realnej ochrony ubezpieczeniowej. A.A.: Zmiana myêlenia ubezpieczeniowego, zrozumienie korzyêci, jakie wynikajà z ubezpieczenia mo- e zmieniç nasze zapotrzebowanie na ubezpieczenia i chyba tak w a- Ênie powoli si staje. T.S.: Cz sto mo na us yszeç w potocznych rozmowach takie stwierdzenie tyle lat jestem ubezpieczony, p ac sk adki, wyda em ju tyle pieni dzy, a jeszcze nigdy nie skorzysta em z ubezpieczenia. Jest to kuriozalne rozumowanie zaêwiadczajàce o niezrozumieniu istoty ubezpieczenia. To tak jakby- Êmy koniecznie chcieli zaprosiç z odzieja do domu, bo mamy ubezpieczone mieszkanie. Mo emy si wprawdzie zastanawiaç, czy potrzebne jest nam konkretne ubezpieczenie, bo byç mo e mocne kraty, pies albo teêciowa to wystarczajàce zabezpieczenia mieszkania, ale dobrze dobrana ochrona ubezpieczeniowa jest sposobem rzeczywiêcie skutecznym i efektywnym. Jest takie dobre powiedzenie, e ubezpieczenie to zamiana niepewnej wielkiej straty na pewnà niewielkà strat. A.A.: Kieruje Pan Profesor Katedrà Ubezpieczenia Spo ecznego SGH, która obchodzi a w ubieg ym roku swoje 10-lecie. T.S.: Katedra jest jednostkà naukowo-dydaktycznà Kolegium Ekonomiczno-Spo ecznego Szko y G ównej Handlowej. Dzia alnoêç naukowa Katedry koncentruje si wokó szko y ubezpieczenia spo- ecznego, proponujàcej nowe podej- Êcie teoretyczne do zastosowaƒ metody ubezpieczenia w polityce spo ecznej oraz do ochrony ubezpieczeniowej gospodarstwa domowego. Chcemy te odtworzyç ubezpieczeniowe tradycje SGH. Zakres dzia alnoêci dydaktycznej Katedry wyznaczajà takie przedmioty, jak: polityka spo eczna, podstawy ubezpieczenia, ubezpieczenia spo eczne, ubezpieczenia majàtkowe, fundusze emerytalne, analiza rynku finansowo-ubezpieczeniowego. Katedra jest organizatorem Zaocznego Studium Doktoranckiego Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych (aktualnie VI edycja), Podyplomowego Studium Ubezpieczeƒ (aktualnie XI edycja) oraz Podyplomowego Studium Zarzàdzania Finansami Osobistymi. 10-lecie Katedry zbieg o si te z rozpocz ciem obchodów 100-lecia powsta- ej w 1906 roku Szko y G ównej Handlowej. A.A.: Panie Profesorze, jest Pan autorem ponad 200 publikacji i wielu ekspertyz w zakresie polityki spo ecznej i ubezpieczeƒ. Nad czym obecnie Pan pracuje? T.S.: Tak jak pani zauwa y a, ostatnia moja ksià ka jest o ubezpieczeniu spo ecznym. Próbuj w niej wy o yç wspomnianà szko- ubezpieczenia spo ecznego. Podjà em si próby przedstawienia teorii dla praktyki ubezpieczeniowej w zakresie wyznaczonym przez aspekty spo eczne ochrony ubezpieczeniowej. Obecnie ca a Katedra pod moim kierunkiem pracuje nad podr cznikiem. Natomiast nie chcia bym zdradziç tytu u mojej nowej ksià ki, ale na pewno b dzie o ochronie ubezpieczeniowej gospodarstwa domowego. Mo na powiedzieç, e b dzie kontynuacjà poprzedniej. Zajm si w niej zarzàdzaniem ryzykiem spo ecznym i ochronà gospodarstwa domowego, jednak e bardziej praktycznie i t ochron potraktuj bardziej rynkowo. A.A.: Dzi kuj za rozmow. Anna Arwaniti n 4

5 Mam nadziej, e nie wykrocz poza przyj te obyczaje, jeêli w imieniu paƒstwa senatorów w drodze oêwiadczenia podzi kuj panu rzecznikowi ubezpieczonych i wszystkim pracownikom urz du za ich wa nà spo ecznie prac. Dzi kuj. Z okazji uroczystoêci zwiàzanych z 10. rocznicà urz du Rzecznika Ubezpieczonych nap yn o wiele listów z gratulacjami i yczeniami dalszej ochrony i reprezentacji interesów konsumentów na rynku ubezpieczeƒ, za które serdecznie dzi kujemy. OÊwiadczenie z o one przez senator Ew Tomaszewskà na 2. posiedzeniu Senatu w dniu 15 listopada 2005 r. OÊwiadczenie skierowane do rzecznika ubezpieczonych Stanis awa Rogowskiego. Mija dziesi ç lat funkcjonowania urz du rzecznika ubezpieczonych. Urzàd zajmuje si ochronà praw ubezpieczonych poprzez dzia ania interwencyjne, edukacyjno-informacyjne i wspó udzia w tworzeniu prawa ubezpieczeniowego. W ubieg ym tygodniu, 9 listopada bie àcego roku, odby a si mi dzynarodowa konferencja podsumowujàca ten etap prac urz du pod kàtem ochrony praw konsumenckich. KWIECIE 2006 R. NUMER 26 5

6 KALENDARIUM uzupe nienia projektu dokumentu dotyczàcego dobrych praktyk zak adów ubezpieczeƒ w punkcie poêwi conym relacjom z klientami. Rzecznik Ubezpieczonych wystàpi od Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych o mo liwoêç zweryfikowania stanowiska cz onków Izby w zakresie terminu obowiàzywania procedury anulowania umów o cz onkostwo w przypadku uzyskania prawa do wczeêniejszej emerytury i przed u enie terminu obowiàzywania tej procedury do koƒca 2007 roku (o rok d u ej). Dr Stanis aw Rogowski otrzyma stanowisko Ministerstwa Finansów odnoênie udost pniania danych dotyczàcych skarg nap ywajàcych na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ i otwarte fundusze emerytalne, w którym Rzecznik jako podmiot wykonujàcy zadania publiczne zobowiàzany jest do przekazania informacji ka demu, kto wystàpi z wnioskiem o jej udost pnienie, tak e przedstawicielom mediów. Poza tym informacja ta, zdaniem Ministerstwa, mo e przyczyniç si do zwi kszenia wiedzy ubezpieczajàcego o zak adzie ubezpieczeƒ lub otwartym funduszu emerytalnym, z którym ubezpieczajàcy zamierza zawrzeç umow ubezpieczenia, jak i o konkretnym produkcie ubezpieczeniowym. Rzecznik Ubezpieczonych przekaza Ministrowi Finansów opini do projektu ustawy o nadzorze nad instytucjami finansowymi. Rzecznik Ubezpieczonych przekaza Ministrowi Sprawie- Podwójne ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu Nale y przypomnieç, a jednoczeênie podkreêliç, i obowiàzkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych spe nia niejako podwójnà rol. Chroni bowiem majàtek posiadacza pojazdu przed uszczerbkiem, jakim jest pokrycie roszczeƒ odszkodowawczych, ale w aêciwie i przede wszystkim ma na celu zapewnienie wyp aty nale nego odszkodowania osobom poszkodowanym w wypadkach spowodowanych ruchem tych pojazdów. Jednym ze Êrodków temu s u- àcych jest zapewnienie posiadaczowi pojazdu ciàg oêci tego ubezpieczenia przez odpowiednie regulacje prawne, nawet jeêli czasami w odbiorze spo ecznym jest to postrzegane jako nadmierna represyjnoêç ze strony ustawodawcy. Pokrótce postaram si omówiç te przepisy, które skutkujà odnawianiem si umów tego ubezpieczenia na kolejne okresy, a brak znajomoêci których powoduje niekiedy zawarcie umowy w dwóch zak adach ubezpieczeƒ. Zawarcie dwóch umów wià e si z obowiàzkiem op acenia dwóch sk adek, co s usznie oceniane jest jako zb dny ci ar, przy równoczesnym braku korzyêci zarówno po stronie osoby podwójnie ubezpieczonej jak i osób poszkodowanych dochodzàcych roszczeƒ odszkodowawczych z tytu u tego ubezpieczenia. Wskazaç bowiem nale y, e przepisy prawa nie przewidujà w sytuacji podwójnego ubezpieczenia mo liwoêci rozwiàzania umowy ubezpieczenia przez posiadacza pojazdu w trakcie jej trwania z którymkolwiek z dwóch zak adów ubezpieczeƒ. Jedynym, a zarazem dyskusyjnym sposobem unikni cia op acania sk adek w dwóch zak adach ubezpieczeƒ jest zwrócenie si posiadacza dwóch polis OC z proêbà do wybranego zak adu o umorzenie nale nej sk adki i tylko od jego dobrej woli zale y, czy przychyli si do takiego wniosku. Nadto w sytuacji wypadku spowodowanego przez podwójnie ubezpieczonego posiadacza pojazdu osoba poszkodowana uzyska nale ne odszkodowanie od jednego z zak adów ubezpieczeƒ, który nast pnie zapewne zwróci si do drugiego ubezpieczyciela o zwrot wyp aconej w jego imieniu cz Êci, lub te wyp aci stosownà cz Êç (proporcjonalnà do wysokoêci sumy gwarancyjnej), a po pozosta à do uregulowania cz Êç odszkodowania odeêle poszkodowanego do drugiego ubezpieczyciela. Zak ady ubezpieczeƒ bowiem odpowiadajà w takim przypadku w stosunku proporcjonalnym do wysoko- Êci sum gwarancyjnych wskazanych w umowie, tj. zgodnie z art kc. Po raz pierwszy od czasów transformacji ustrojowej na prze omie lat 90., w rozporzàdzeniu Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powsta e w zwiàzku z ruchem tych pojazdów, pojawi si zapis ( 5, ust. 3) w nast pujàcym brzmieniu: Umow ubezpieczenia zawiera si na okres roku kalendarzowego; umowa przed u a si na rok nast pny, chyba e posiadacz pojazdu na miesiàc 6

7 przed up ywem roku kalendarzowego powiadomi na piêmie ubezpieczyciela, e w nowym roku kalendarzowym dokona ubezpieczenia u innego ubezpieczyciela. Nast pnie, od stycznia 1995 r. wprowadzono istotne zmiany omawianego ubezpieczenia, dotyczàce mi dzy innymi okresu ubezpieczenia. Ustanowiono 12-miesi czny okres, na który zawiera si to ubezpieczenie w miejsce roku kalendarzowego co prze o y o si na stosownà zmian przepisu dotyczàcego jego ciàg oêci. Kolejna, bardzo wa na zmiana regu rzàdzàcych tym ubezpieczeniem zacz a obowiàzywaç od 1 stycznia 1993 r. Wprowadzony bowiem zosta automatyzm w odnawianiu si tego ubezpieczenia, co wyra a 7 rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialno- Êci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powsta e w zwiàzku z ruchem tych pojazdów, w brzmieniu: Umowa ubezpieczenia OC zawarta na okres 12 miesi cy ulega a przed u eniu na nast pny okres 12 miesi cy, chyba e posiadacz pojazdu nie póêniej ni na jeden dzieƒ przed up ywem okresu, na jaki umowa zosta a zawarta, powiadomi ubezpieczyciela o jej wypowiedzeniu. Z niewielkimi zmianami polegajàcymi np. na zastàpieniu sformu owania o przed u eniu umowy s owami e zosta a zawarta nast pna umowa na kolejne 12 miesi cy unormowanie to znajduje si równie w obowiàzujàcej aktualnie ustawie o ubezpieczeniach obowiàzkowych (w art. 28 ustawy, o którym szerzej w dalszej cz Êci artyku u). Do faktu, e w tym ubezpieczeniu funkcjonuje mechanizm odnawiajàcy umow zawartà na 12 miesi cy, na taki sam kolejny okres, zdà yli si ju posiadacze pojazdów przyzwyczaiç. Niemniej i tutaj zdarzajà si problemy np. czy za ustawowy termin z o enia wypowiedzenia w zak adzie ubezpieczeƒ nale y przyjàç dat stempla pocztowego, czy dat faktycznego dotarcia wypowiedzenia od zak adu ubezpieczeƒ. Odpowiedê na te wàtpliwoêci, w naszej opinii zawiera art. 61 kc. wskazujàc, e oêwiadczenie woli z o one danej osobie jest spe nione z chwilà gdy mog a ona zapoznaç si z jego treêcià. Zdecydowanie wi cej k opotów przysparza posiadaczom pojazdów odpowiednie stosowanie obowiàzujàcych przepisów w zakresie spe nienia obowiàzku zawarcia tego ubezpieczenia, w zwiàzku z obrotem pojazdami. Szczególnie problemy te wyst pujà w przypadku gdy kupujàcy pojazd jest jego kolejnym w aêcicielem. Pomin w tych rozwa aniach sytuacje, gdy sprzedajàcy pojazd sprowadzi go z zagranicy, gdy wià e si to z wieloma mo liwoêciami post powania i stanowi odr bny temat. Regulacje prawne zwiàzane ze zbyciem pojazdu i zwiàzanym z tym przejêciem na nabywc praw z polisy przedmiotowego ubezpieczenia, w minionych latach ulega y doêç znaczàcym zmianom. Si gajàc do historycznego ju okresu tj r. a konkretnie do zapisu 6 rozporzàdzenia Rady Ministrów z dnia 29 marca 1989 r. w sprawie ubezpieczeƒ ustawowych komunikacyjnych, który brzmi W razie zbycia pojazdu przez osob fizycznà lub jednostk gospodarki nieuspo ecznionej w ciàgu roku kalendarzowego, dowód op acenia sk adki ubezpieczeniowej jest wa ny w stosunku do nabywcy pojazdu. Dodaj, i dowód ten by wa ny do koƒca roku kalendarzowego, na który umowa by a zawarta. W kolejnej regulacji prawnej, b dàcej aktem wykonawczym do ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o dzia alnoêci ubezpieczeniowej, tj. w rozporzàdzeniu Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powsta e w zwiàzku z ruchem tych pojazdów, a dok adniej w 7, ust. 2, nast puje pewne dostosowanie ww. regulacji do nowych realiów ustrojowo-gospodarczych, a treêç wskazanego przepisu brzmi W razie nabycia pojazdu mechanicznego ju zarejestrowanego, na jego nabywc przechodzà prawa i obowiàzki zbywcy wynikajàce z umowy ubezpieczenia OC do dnia przerejestrowania pojazdu przez nabywc, nie d u ej ni do koƒca roku kalendarzowego. W porównaniu z dotychczasowymi rozwiàzaniami znaczàco odmienne sà regulacje zawarte w kolejnym rozporzàdzeniu Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 1993 r. (obowiàzujàcym z dniem 8 stycznia 1994 r.) gdzie w 8 ust. 2 czytamy: W razie nabycia pojazdu mechanicznego ju zarejestrowanego, na jego nabywc przechodzà prawa i obowiàzki zbywcy wynikajàce z umowy ubezpieczenia OC. Umowa ubezpieczenia OC ulega rozwiàzaniu po up ywie 30 dni nast pujàcych po dniu nabycia pojazdu przez nabywc, nie póêniej jednak ni : 1) z dniem zarejestrowania pojazdu przez nabywc ; 2) z chwilà zawarcia przez nabywc nowej umowy ubezpieczenia OC; 3) z koƒcem okresu, na jaki zosta a zawarta. Wprowadzenie tych zmian, a szczególnie okreêlonych ograniczeƒ w korzystaniu z polisy zbywcy pojazdu spowodowa o, i wielu nabywców w sposób nieuprawniony pos ugiwa o si polisami zbywców, nie zdajàc sobie sprawy z tego, e utraci y one wa noêç. Przyczynà tego by a zarówno doêç powszechna równie i dzisiaj niech ç wi kszoêci konsumentów do bie àcego Êledzenia zmian w obowiàzujàcych powszechnie aktach prawnych, jak te k opoty z ich interpretacjà. Przyk adem tego by b dny, czytany w sposób wyrwany z ogólnego kontekstu zapis ww. pkt 3. który dotyczy takich przypadków, gdy okres wa noêci umowy zbywcy pojazdu koƒczy si przed up ywem 30 dni od dnia nabycia pojazdu. Niestety wielu posiadaczy pojazdów w odmienny sposób dokonywa- KWIECIE 2006 R. NUMER 26 7

8 KALENDARIUM dliwoêci stanowisko odnoênie prezentowanych zmian ustawy o zmianie kodeksu cywilnego, ustawy o dzia alnoêci ubezpieczeniowej oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiàzkowych, UFG i PBUK. Sàd Najwy szy odmówi podj cia uchwa dotyczàcych zagadnieƒ prawnych zawartych we wnioskach Rzecznika Ubezpieczonych skierowanych do Sàdu Najwy szego w 2005 r. Wnioski dotyczy y: szkody ca kowitej, wspólnoty majàtkowej wspó ma onków, gdy jeden z nich wyrzàdzi szkod na osobie, odpowiedzialnoêci karnej i amortyzacji cz Êci. Po katastrofie budowlanej w Katowicach Rzecznik Ubezpieczonych podjà rozmowy z Towarzystwem Ubezpieczeniowym ALLIANZ S.A. firmà ubezpieczajàcà budynek, w celu sprawnego wyp acania Êwiadczeƒ i odszkodowaƒ wszystkim poszkodowanym osobom. Zakoƒczy si termin nadsy- ania prac na konkurs organizowany przez Rzecznika Ubezpieczonych, Fundacj Edukacji Ubezpieczeniowej oraz Gazet Ubezpieczeniowà na najlepszà prac doktorskà, podyplomowà, magisterskà i licencjackà z dziedziny ubezpieczeƒ gospodarczych i spo ecznych. 9 marca br. odby o si posiedzenie jury konkursu, na którym nastàpi o przekazanie prac cz onkom jury do pierwszej recenzji. Og oszenie wyników konkursu oraz uroczyste rozdanie nagród planowane jest w po owie czerwca br. Opracowa a Dorota Romaƒska o jego literalnej interpretacji i tym t umaczy o fakt pos ugiwania si umowà ubezpieczenia zbywcy przez czas, na jaki zosta a zawarta, mimo i ochrona ogranicza a si w ich przypadku do okresu okreêlonego w ww. pkt 1, 2 lub 3. Z powodu braku wymaganej ochrony ubezpieczeniowej posiadacze tzw. niewa nych polis byli obcià ani przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny op atà karnà za brak umowy OC, co oczywiêcie nie zwalnia o ich z obowiàzku zawarcia przedmiotowej umowy. Niekiedy najbardziej dolegliwe dla nieubezpieczonego sprawcy szkody by o dochodzenie od niego przez Fundusz roszczenia zwrotnego odszkodowania, które ten wyp aci poszkodowanym. Zsumowanie wszystkich kosztów wynikajàcych z braku zawartej zgodnie z prawem umowy obowiàzkowego ubezpieczenia OC okazywa o si dla posiadaczy pojazdów niekiedy bardzo dotkliwe finansowo. Zmiany w przepisach dotyczàcych obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych wprowadzone z dniem 1 stycznia 2004 r. ustawà z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz U z dnia 16 lipca 2003 r. Nr 124, poz z póên. zm.) mia o na celu zarówno dostosowanie polskich regulacji prawnych do wskazaƒ dyrektyw unijnych (z dniem 1 maja 2004 r. nastàpi a akcesja Polski do Unii Europejskiej) jak i dalszà popraw sytuacji osób poszkodowanych w zwiàzku z ruchem pojazdu. Omawiane zagadnienie, odnoszàce si do przypadków podwójnego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, mo e nastàpiç w zwiàzku z niew aêciwym stosowaniem niektórych zapisów ww. ustawy. Postaram si kolejno je omówiç. Art. 28 ust. 1 ww. ustawy, który àcznie z ust. 2 jest podstawà do odnawiania si umów tego ubezpieczenia w cyklu 12-miesi cznym, brzmi: Je eli posiadacz pojazdu mechanicznego nie póêniej ni na jeden dzieƒ przed up ywem okresu 12 miesi cy, na który umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zosta a zawarta, nie powiadomi na piêmie zak adu ubezpieczeƒ o jej wypowiedzeniu, uwa a si, e zosta a zawarta nast pna umowa na kolejne 12 miesi cy, z zastrze eniem ust. 2. Z niewielkimi uzupe nieniami przepis ten jest powtórzeniem rozwiàzaƒ dotychczas obowiàzujàcych, zatem doêç dobrze znanych wi kszoêci posiadaczy pojazdów. Za to art. 31 ust. 1 ww. ustawy wprowadzi istotne zmiany w zakresie przechodzenia ochrony ubezpieczeniowej w przypadku zbycia pojazdu i postrzegany jest jako g ówny powód k opotów z podwójnym ubezpieczeniem, a brzmi on nast pujàco: W razie zbycia pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawar umow ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, na nabywc pojazdu przechodzà prawa i obowiàzki zbywcy wynikajàce z tej umowy. Umowa ubezpieczenia ulega rozwiàzaniu z up ywem okresu, na który zosta a zawarta, chyba e nabywca wypowie jà przed up ywem 30 dni od dnia nabycia pojazdu mechanicznego. W przypadku wypowiedzenia umowy rozwiàzuje si ona z up ywem 30 dni nast pujàcych po dniu nabycia pojazdu mechanicznego. Zmiany te sà cz Êciowo zbli one do unormowaƒ obowiàzujàcych w okresie do 8 stycznia 1994 r., kiedy to w przypadku zbycia pojazdu nabywca móg korzystaç z polisy zbywcy do koƒca roku kalendarzowego, pod warunkiem i w tym okresie nie dokona na swojà rzecz przerejestrowania pojazdu. Zapisy te od poczàtku ich stosowania zacz y wzbudzaç kontrowersje, a szczególnie àczne lub te rozdzielne stosowanie ww. dwóch artyku ów 28 i 31. Problem sprowadza si do wàtpliwoêci zg aszanych przez niektóre zak ady ubezpieczeƒ, a mianowicie: czy nabywca 8

9 pojazdu, który w okresie 30 dni o dnia jego nabycia nie wypowiedzia umowy ubezpieczenia OC zawartej przez zbywc, podlega prawom art. 28, tzn. tzn. odnowieniu si tej umowy na kolejne 12 miesi cy. Zdaniem Ministerstwa Finansów, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, Rzecznika Ubezpieczonych i wi kszoêci zak adów ubezpieczeƒ na tak postawione pytanie nale y odpowiedzieç twierdzàco, co potwierdzono na spotkaniach uzgodnieniowych, które odby y si na poczàtku 2004 r. w Ministerstwie Finansów i w Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym. Jednak nie wszystkie zak ady ubezpieczeƒ zaakceptowa y przyj te ustalenia, co spowodowa o dualizm stosowanych rozstrzygni ç w tym zakresie, a w konsekwencji nierówne traktowanie ubezpieczonych. Dlatego te aby ostatecznie zakoƒczyç ten spór, nowelà do ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiàzkowych UFG i PBUK, uzupe niono art. 31 ust. 1 ustawy przez dodanie do przepisu zdania: Przepisy art. 28 stosuje si odpowiednio. Zmiany te wesz y w ycie z dniem 1 stycznia 2006 r. Przepisy prawa w tym przedmiocie nie powinny ju zatem budziç wàtpliwoêci interpretacyjnych, jednak jak wskazuje dotychczasowa praktyka przypadki podwójnego ubezpieczenia b dà nadal wyst powa y (miejmy nadziej, e ich liczba b dzie mala a). Z tego te zapewne powodu zg aszane sà propozycje dalszych zmian do obowiàzujàcych przepisów regulujàcych warunki obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, umo liwiajàce osobom podwójnie ubezpieczonym rozwiàzaç bàdê odstàpiç od drugiej umowy. Sà jednak przeciwnicy takiego rozwiàzania, którzy twierdzà, i aktualnie obowiàzujàce przepisy okreêlajàce warunki tego ubezpieczenia sà zgodne z celem, dla którego jest ono zawierane, zatem nale y prowadziç na szerszà ni dotychczas skal edukacj ubezpieczeniowà posiadaczy pojazdów w tym zakresie, szczególnie wykorzystujàc kontakt poêrednika ubezpieczeniowego przy zawieraniu tej umowy ubezpieczenia. Sà te zwolennicy powrotu do starych rozwiàzaƒ tzn. obowiàzujàcych przed 1 stycznia 2004 r. przewidujàcych korzystanie przez nabywc pojazdu z ochrony ubezpieczeniowej zbywcy nie d u ej ni przez 30 dni liczàc od dnia nabycia pojazdu. Równie pojawiajà si pomys y bardziej radykalne, polegajàce na rezygnacji z przepisów ustalajàcych zasady automatycznego odnawiania si tego ubezpieczenia na kolejne 12 miesi cy, odnoszàcych si do umów zawartych na czas nie krótszy ni 12 miesi cy. Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych nie sà to trafione pomys y, gdy mog yby spowodowaç powrót do stanu skutkujàcego tym, i pewna cz Êç posiadaczy pojazdów mo e pozostaç poza tym ubezpieczeniem, co przenios oby si z kolei na os abienie pozycji w dochodzeniu odszkodowaƒ przez osoby poszkodowane ruchem pojazdów mechanicznych. Krystyna Krawczyk dyrektor biura R.U. OdpowiedzialnoÊç odszkodowawcza posiadacza budowli Tragedia w Katowicach, której byliêmy Êwiadkami na poczàtku bie àcego roku, ukaza a, jak znaczne mogà byç rozmiary odpowiedzialnoêci posiadacza budowli (lub jego ubezpieczyciela) za szkody zwiàzane z niewystarczajàcà dba oêcià w okresie zimowym o stan obiektów budowlanych. Niniejszy materia ma na celu przypomnieç zasady odpowiedzialnoêci odszkodowawczej posiadaczy budowli oraz ukazaç kràg podmiotów zobowiàzanych do naprawienia szkód w tego typu przypadkach. Zgodnie z art. 434 k.c. za szkod wyrzàdzonà przez zawalenie si budowli lub oderwanie si jej cz Êci odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba e zawalenie si budowli lub oderwanie si jej cz Êci nie wynik o ani z braku utrzymania budowli w nale ytym stanie, ani z wady w budowie. Ustawodawca w omawianym przepisie zrezygnowa z podstawowej zasady odpowiedzialnoêci, jakà jest zasada winy, przyjmujàc zaostrzonà form odpowiedzialnoêci opartà na zasadzie ograniczonego ryzyka, czyli takà, która aby uniknàç odpowiedzialnoêci wymaga od sprawcy udowodnienia przes anki egzoneracyjnej (zwalniajàcej) z odpowiedzialnoêci. Koncepcja przyj cia zasady ryzyka w odniesieniu do takich wypadków wynika z tego, e poszkodowanym na zasadzie winy cz sto bardzo trudno by oby udowodniç zawinione zaniechanie KWIECIE 2006 R. NUMER 26 9

10 Ustawodawca wprowadzi regulacj, która prowadzi do tego, e posiadacz budowli nie mo e uchyliç si od odpowiedzialnoêci poprzez wykazanie, e nie ponosi adnej winy jest to dla jego odpowiedzialnoêci bezprzedmiotowe. po stronie posiadacza nieruchomoêci, a tym samym zaspokoiç swoje s uszne roszczenia. Zarówno bowiem wady w budowie, jak i w d u szym okresie destrukcyjny wp yw czynników atmosferycznych powoduje, e nawet przy zachowaniu najwy szej starannoêci w wykonywaniu obowiàzków wynikajàcych z zarzàdu przez posiadaczy obiektów budowlanych istnieje znaczne ryzyko wystàpienia szkody. Z tych w aênie wzgl dów ustawodawca wprowadzi regulacj, która prowadzi do tego, e posiadacz budowli nie mo e uchyliç si od odpowiedzialnoêci poprzez wykazanie, e nie ponosi adnej winy jest to dla jego odpowiedzialnoêci bezprzedmiotowe (por. orzeczenie SN z dnia 22 czerwca 1954 r. sygn. akt. II C 503/54 publ. OSN z 1955 r. poz. 55). Od odpowiedzialnoêci mo e si dopiero uwolniç przez wykazanie, e wypadek nie nastàpi na skutek braku utrzymania budowli w nale ytym stanie lub z wady w budowie. We wskazywanym przepisie zawarte zosta o domniemanie prawne, e zawalenie si budowli nastàpi o na skutek braku utrzymania budowli w nale ytym stanie lub z wady w budowie. Posiadacz budowli, eby zwolniç si z odpowiedzialnoêci, jest zmuszony do obalenia tego domniemania poprzez wykazanie, e zawalenie si budowli nastàpi o z innych przyczyn ni okreêlone w przepisie i które pozostajà z nim w adekwatnym zwiàzku przyczynowym (np. b àd w projekcie, wykonawstwie, niew aêciwe materia y u yte do budowy etc.) Katalog przyczyn wy àczajàcych odpowiedzialnoêç posiadacza budowli nie jest katalogiem zamkni tym i z tych te wzgl dów odpowiedzialnoêç na podstawie tego przepisu (434 k.c.) ma znacznie agodniejszy, ograniczony charakter w porównaniu do czystej postaci odpowiedzialnoêci na zasadzie ryzyka, gdzie z odpowiedzialno- Êci zwalniajà wy àcznie ÊciÊle okreêlone przes anki np. odpowiedzialnoêç posiadacza pojazdu mechanicznego (436 k.c.) czy te odpowiedzialnoêç zajmujàcego pomieszczenie za szkod wyrzàdzonà wyrzuceniem, wylaniem lub spadni ciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia (433 k.c.). Ponadto warto zaznaczyç, i posiadacza budowli nie zwalnia z odpowiedzialnoêci przewidzianej w omawianym przepisie fakt zawarcia przez niego umów z innymi podmiotami (np. firmà konserwujàcà rynny, dach, otwory okienne czy firmà remontowà) Umowy takie obowiàzujà w stosunku mi dzy kontrahentami nie wp ywajàc na obowiàzki odszkodowawcze posiadacza na rzecz poszkodowanych (por. wyrok SN z dnia 15 maja 1946 r. sygn. akt C II 90/46, OSN z 1947 r. poz. 23). Przewidziana w art. 434 k.c. odpowiedzialnoêç posiadacza budynku nie wy àcza tak e odpowiedzialnoêci innej osoby za szkod wyrzàdzonà przez np. oderwanie si cz Êci budowli, je eli pomi dzy zaniedbaniem tej innej osoby a oderwaniem si cz Êci budowli zachodzi zwiàzek przyczynowy (za wyrokiem SN z dnia 18 lutego 1981r. sygn. akt IV CR 605/80 publ. OSNCP z 1982 r. nr 4 poz. 50). Z kolei, je eli zawalenie si budowli nastàpi o w nast pstwie kumulacji dwóch lub kilku przyczyn np. jednej zwiàzanej z utrzymaniem budynku w nale- ytym stanie (odênie anie dachu) i drugiej majàcej charakter zewn trzny zwiàzany z dzia aniem osoby trzeciej (np. wada projektowa budynku, nieodpowiednie materia y u yte do wybudowania budynku) to posiadacz budowli nie jest zwolniony z odpowiedzialnoêci, gdy zwalnia go z odpowiedzialnoêci wykazanie, e wy- àcznà przyczynà wypadku by a okolicznoêç inna ni utrzymanie budowli w nale ytym stanie lub wada w budowie (analogicznie SN w wyroku z 8 stycznia 1964 r. sygn. akt II CR 195/63 publ. OSNCP z 1965 r. nr 1 poz. 6). W tym miejscu warto przypomnieç, e zgodnie z art. 441 k.c. je- eli kilka podmiotów ponosi odpowiedzialnoêç za szkod wyrzàdzonà czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialnoêç jest solidarna, co oznacza, e poszkodowany mo e àdaç ca- oêci lub cz Êci Êwiadczenia od wszystkich d u ników àcznie, od kilku z nich lub od ka dego z osobna. Rozwiàzanie to u atwia poszkodowanym pe ne zaspokojenie roszczeƒ, gdy majà do wyboru dwa lub wi cej êróde kompensowania powsta ej po ich stronie szkody. Podobne stanowisko zajà SN w wyroku z dnia 4 lipca 1985 r. sygn. akt IV CR 202/85, twierdzàc, e je eli w sprawie zachodzi mo liwoêç odpowiedzialnoêci za szkod dwóch ró nych podmiotów odpowiadajàcych na zasadzie ryzyka (z art. 434 i 435 k.c.) i nie ma podstaw do wykazania, e dzia alnoêç któregoê z tych podmiotów by a rzeczywistà przyczynà powstania szkody, oba te podmioty odpowiadajà solidarnie (art. 441 k.c.) wobec niemo noêci wykazania przez ka dego z nich przes anek wy àczenia odpowiedzialnoêci na wspomnianej zasadzie. Na koniec warto zwróciç uwag, e pod poj ciem budowli nale y rozumieç nie tylko budynek w potocznym rozumieniu tego s owa, ale tak e wszystkie inne budowle wykonane przez cz owieka. Przyk adem mogà tutaj byç mosty, tunele, wiadukty, wie e, pawilony wystawowe, sceny, kominy etc. Orzecznictwo sàdów idzie w kierunku maksymalnego rozszerzenia poj cia budowli obejmujàc jej zakresem ruiny, budynki w czasie wznoszenie a tak e wszelkie trwa e urzàdzenia np. ogrodzenie wraz z siatkà na betonowej podmurówce (analogicznie SN w wyroku z dnia 22 czerwca 1981 r. sygn. akt II CR 237/81). Aleksander Daszewski radca prawny w BRU 10

11 Rozpatrywanie skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych Do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w roku 2005 wp yn o 4601 pisemnych skarg zg aszanych w indywidualnych sprawach z zakresu problematyki ubezpieczeƒ gospodarczych tj. o 8,6% wi cej ni w roku poprzednim. Tabela nr 1. Liczba skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 1995/ Lp. Rok Liczba skarg ogó em / Ogó em Wykres do tabeli nr 1. Wzrost liczby skarg wp ywajàcych do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 1995/ Wciàgu 10 letniego okresu dzia ania urz du, liczba nap ywajàcych skarg systematycznie ros a, za wyjàtkiem 2002 roku, w którym nastàpi ich niewielki spadek spowodowany znacznym rozszerzeniem w tym czasie systemu poradnictwa, zarówno telefonicznego jak te w formie kontaktów internetowych. àcznie w latach 1995/ do Biura Rzecznika Ubezpieczonych wp yn o pisemnych skarg (tabela nr 1, wykres do tabeli nr 1). Nap ywa y one zarówno bezpoêrednio od osób ubezpieczonych, ubezpieczajàcych, uposa onych i uprawnionych z umowy ubezpieczenia, jak te za poêrednictwem innych podmiotów (tabela nr 3, wykres do tabeli nr 3). Zwraca uwag rosnàce zainteresowanie korzystaniem z us ug naszego urz du przez pe nomocników tj. podmioty zajmujàce si zarówno zarobkowo jak i bezp atnie poêredniczeniem w uzyskiwaniu odszkodowaƒ od zak adów ubezpieczeƒ. Sà wêród nich zarówno kancelarie adwokackie i radców prawnych jak i inne podmioty, które w ramach prowadzonej dzia alnoêci gospodarczej Êwiadczà us ugi w tym zakresie. Podmioty te skierowa y do Rzecznika Ubezpieczonych o ponad 5% wystàpieƒ wi cej ni w roku 2004 r. Podpisanie 18 grudnia 2002 roku Porozumienia o wspó pracy pomi dzy Komisjà Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych a Rzecznikiem Ubezpieczonych (ze zmianami wprowadzonymi aneksem z dnia 4 maja 2005 r.) spowodowa o przekazywanie przez Nadzór do Biura Rzecznika skarg, dotyczàcych indywidualnych sporów konsumenckich. Równie coraz szersza wspó praca z powiatowymi i miejskimi rzecznikami konsumentów skutkuje miedzy innymi przekazywaniem przez te podmioty skarg do Biura Rzecznika Ubezpieczonych. 1. TEMATYKA SKARG Najliczniejsza grupa skarg odnosi- a si do problematyki ubezpieczeƒ komunikacyjnych, tj. obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, ubezpieczeƒ autocasco, ubezpieczeƒ assistance, oraz Zielonej Karty mimo, i w porówna- KWIECIE 2006 R. NUMER 26 11

12 Tabela nr 2. Tematyka skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych wp ywajàcych do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. Rodzaj ubezpieczenia Liczba % Ubezpieczenia komunikacyjne: ,2 - OC ,6 - AC ,9 - Zielona Karta 17 0,4 - Assistance 12 0,2 - UFG (kary i regres) 78 1,7 - UFG (dot. likwidacji szkód) 15 0,3 Ubezpieczenia na ycie: ,3 Ub. zawarte przed 1989r. (tzw. stary portfel) 142 3,1 Ub. zawarte po 1989 r ,2 - Ubezpieczenie na ycie 239 5,2 - Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci 5 0,1 - Ubezpieczenia na ycie z ub. funduszem kapita owym 116 2,5 - Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (z opcjà NNW) 340 7,4 Ubezpieczenie mienia 223 4,9 OC (pozosta e) 272 5,9 Ubezpieczenie NNW 105 2,3 Ubezpieczenie NNW m odzie y szkolnej 29 0,6 Ubezpieczenia finansowe: 10 0,2 - Ubezpieczenie kredytu i gwarancji ubezp. 7 0,15 - Ubezpieczenie kart p atniczych 2 0,05 - Ubezpieczenie ryzyk finansowych 1 0,0 Ubezpieczenia zdrowotne: 10 0,2 - Ubezpieczenie dziennego pobytu szpitalnego 9 0,2 - Ubezpieczenie operacji 1 0,0 Ubezpieczenia turystyczne: 28 0,6 - Ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicà 15 0,32 - Ubezpieczenie baga u 7 0,15 - Ubezpieczenie kosztów rezygnacji z podró y 6 0,13 OC rolników 33 1,3 Ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych 21 0,4 Ubezpieczenie upraw 1 0,0 Ubezpieczenia zwierzàt w gospodarstwie rolnym 4 0,1 Ubezpieczenie rybackie 2 0,0 Ubezpieczenie lotnicze 1 0,0 Sk adki: sposób naliczania, wymiar, zwrot 257 5,6 Upad oêç zak adów ubezpieczeƒ 13 0,3 UFG (upad oêci) 2 0,0 Regresy 46 1,0 Interpretacja przepisów ubezpieczeniowych 107 2,3 Procedury stosowane przez z.u. 9 0,2 Brak danych umo liwiajàcych podj cie interwencji w sprawie 41 0,85 Brak w aêciwoêci RU 7 0,15 Ogó em niu do roku ubieg ego procentowy udzia skarg tej grupy uleg zmniejszeniu o 3,0% (tabela nr 2, wykres do tabeli nr 2). Odnotowaç nale y, e od poczàtku dzia alnoêci Rzecznika Ubezpieczonych ubezpieczenia komunikacyjne stanowi y najwi kszà liczebnie grup skarg. W latach 90- tych skarg tych notowano od 59 do 68%, zaê od 2000 roku liczba ta oscyluje mi dzy 55 a 59%. Tak znaczàca liczba skarg wynika g ównie z faktu, e sà to i zapewne b dà w przysz oêci nadal najcz Êciej zawierane umowy ubezpieczenia, choçby z racji obowiàzkowego a tym samym masowego charakteru ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Klienci zak adów ubezpieczeƒ najcz Êciej wnosili skargi w zwiàzku z: ca kowità odmowà uznania roszczenia o odszkodowanie lub Êwiadczenie; odmowà uznania cz Êci roszczenia odszkodowawczego; opiesza ym prowadzeniem post powaƒ odszkodowawczych, co prowadzi o do nieterminowego zaspokajania roszczeƒ; odmowà lub utrudnieniami w udost pnianiu akt szkody; 12

13 Wykres do tabeli nr 2. Tematyka skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych wp ywajàcych do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. niedostatecznym informowaniem o dokumentach wymaganych w zwiàzku z likwidowanà szkodà; brakiem wyczerpujàcych uzasadnieƒ dla przyjmowanych przez zak ady stanowisk, zarówno gdy dotyczy y odmowy uznania roszczenia, jak i wysokoêci ustalonego odszkodowania lub Êwiadczenia. Ponadto cz Êç skarg dotyczy a Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w tym najcz Êciej: nak adania op at tytu em niedope nienia obowiàzku zawarcia umowy obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych; odmowy uznania w ca oêci lub w cz Êci zasadnoêci roszczeƒ odszkodowawczych zg aszanych do Funduszu. Drugie miejsce z uwagi na liczb, zajmujà skargi dotyczàce ubezpieczeƒ na ycie. Ich procentowy udzia w ogólnej liczbie skarg jest wysoki tj. 18,3% i w porównaniu do roku 2004 wzrós o 1,3% w grupie dotyczàcej ubezpieczeƒ zawartych po 1989 r. zaê niewielki spadek o 0,6% odnotowano w skargach zwiàzanych z ubezpieczeniami tzw. starego portfela, tj. z umowami na ycie zawartymi z Paƒstwowym Zak adem Ubezpieczeƒ przed 1989 rokiem. Liczba skarg dotyczàcych ubezpieczeƒ na ycie w czasie ubieg ego 10-lecia waha a si od 9 do 18 %, przy czym w ostatnich kilku latach wyraênie zaznacza si tendencja wygasania skarg na ubezpieczenia starego portfela, przy wzroêcie liczby skarg na pozosta e ubezpieczenia na ycia dzia u I. Najcz Êciej podnoszonymi zarzutami pod adresem zak adów ubezpieczeƒ by y: a) odmowa uznania roszczenia o Êwiadczenia przez zak ad ubezpieczeƒ, z argumentacjà: zdarzenie ubezpieczeniowe nie mieêci si w granicach ochrony gwarantowanej umowà; ubezpieczony zatai lub poda niew aêciwe informacje o stanie zdrowia przed zawarciem umowy ubezpieczenia; b) zbyt niska wobec oczekiwaƒ tzw. wartoêç wykupu polisy, proponowana osobom wypowiadajàcym umowy w czasie jej trwania. Skargi te sà konsekwencjà rezygnacji z zawartej umowy ubezpieczenia na ycie zwiàzanej z ubezpieczeniowym funduszem kapita owym, gdy ubezpieczony ubiega si o przewidziany w umowie wykup polisy. Wypowiadanie tych umów w czasie ich trwania wywo ane jest mi dzy innymi pogorszeniem sytuacji materialnej ubezpieczonych jak te dowodzi nietrafnoêci decyzji zawarcia cz Êci tych umów. c) okolicznoêci towarzyszàce zawarciu umowy ubezpieczenia, a zw aszcza niew aêciwa ocena produktu przez ubezpieczajàcego wynikajàca z braku rzetelnej i obiektywnej informacji ze strony agenta. W naszej opinii poziom niezadowolenia z zawarcia niedostosowanej do potrzeb umowy ubezpieczenia na ycie wynika równie z niskiej ÊwiadomoÊci ubezpieczajàcych, co odzwierciedla si m.in. w ich ma o aktywnej postawie w kontaktach z agentami przed i przy zawieraniu umowy (np. brak czy te nik a liczba pytaƒ o szczegó y umowy). OdnoÊnie skarg dotyczàcych tzw. starego portfela, to podobnie jak w latach minionych ich przedmiotem by a zbyt niska kwota ustalonego Êwiadczenia bàdê to z tytu u ubezpieczenia dzieci (tzw. ubezpieczenie posagowe) lub ubezpieczenia renty odroczonej. Cz Êç skarg w tej grupie dotyczy a nadto problemu przedawnienia si roszczeƒ. Niestety problem waloryzacji tych Êwiadczeƒ nie doczeka si systemowych rozwiàzaƒ, które pozwoli yby na uzyskanie od PZU YCIE S.A. Êwiadczeƒ w spodziewanej przez ubezpieczonych wysokoêci, dlatego znaczna cz Êç spornych spraw kierowana jest na drog sàdowà. W licznych przypadkach, w wyniku interwencji Rzecznika Ubezpieczonych w tym zak adzie ubezpieczeƒ, dochodzi o do zawarcia ugody pozasàdowej. W jednym przypadku dosz o do rozstrzygni cia sporu przed Sàdem Polubownym przy Rzeczniku Ubezpieczonych. Ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej zawodowej lub odpowiedzialnoêci cywilnej w yciu prywatnym jeszcze kilka lat temu zajmowa- y koƒcowe miejsca pod wzgl dem liczebnoêci skarg. Jednak od dwóch lat liczba w tej grupie skarg systematycznie wzrasta (aktualnie wynosi 5,9%), na co g ównie ma wp yw wprowadzanie ustawowego obowiàzku ubezpieczania si w tym za- KWIECIE 2006 R. NUMER 26 13

14 Tabela nr 3. èród o wp ywu skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. Lp. èród o wp ywu skarg Liczba % 1. BezpoÊrednio od skar àcych ,3 2. Za poêrednictwem: ,7 - Pe nomocników ,2 - Komisji Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy 161 3,5 Emerytalnych - Biura Rzecznika Praw Obywatelskich 19 0,4 - Powiatowych i Miejskich Rzeczników 43 0,9 Konsumentów - Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, 7 0,2 Biur Poselskich - Czasopism 23 0,5 3. Ogó em kresie dla wielu grup zawodowych. Niewielkie jest w dalszym ciàgu zainteresowanie tym ubezpieczeniem przez osoby prywatne, a zawieranie tych umów nast puje niemal wy àcznie poprzez w àczanie go do zakresu ubezpieczeƒ majàtkowych mieszkaƒ, czy budynków. W skargach podnoszone by y najcz Êciej nast pujàce kwestie: odmowa wyp aty odszkodowania motywowana przez zak ad Wykres do tabeli nr 3. ród o wyp ywu skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. ubezpieczeƒ brakiem ochrony ubezpieczeniowej wynikajàcej z zakresu zawartej umowy; ustalanie przez zak ad ubezpieczeƒ nieadekwatnej do rozmiaru szkody wartoêci odszkodowania, co zdaniem skar àcych wynika z braku starannoêci w okreêlaniu zakresu i wartoêci szkody, a w cz Êci przypadków wynika ze zbyt niskiej sumy gwarancyjnej. Wysoka pozycja w zakresie liczebnoêci skarg, bo 5,6%, przypad a problemom odnoszàcym si do sk adek ubezpieczeniowych. Wp yw na to mia y szczególnie zmiany w przepisach dotyczàcych obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej, które zacz y obowiàzywaç od poczàtku 2004 r. Ubezpieczajàcy skar yli si przede wszystkim na: wystàpienie tzw. podwójnego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, do którego dosz o w zwiàzku z nabyciem pojazdu od innego posiadacza; problemy z uzyskaniem zwrotu niewykorzystanej cz Êci sk adki za OC komunikacyjne, w nast pstwie zbycia pojazdu; wysokoêç sk adek i to zarówno w grupie ubezpieczeƒ obowiàzkowych jak i dobrowolnych, w tym na konstrukcj taryf sk adek; stosowanie op at manipulacyjnych przy zwrocie cz Êci sk adki za niewykorzystany okres ubezpieczenia; Kolejne miejsce pod wzgl dem liczby skarg zajmowa y sprawy odnoszàce si do ubezpieczenia mienia od kradzie y z w amaniem, od ognia i innych zdarzeƒ losowych. Procentowy ich udzia uleg zmniejszeniu w stosunku do roku ubieg ego o 0,2%. Liczba tej grupy skarg podlega zmniejszaniu si w porównaniu z latami ubieg ymi, mimo i wzros a liczba zawartych tego rodzaju umów. Mo na zatem ostro nie wnioskowaç, e jakoêç us ug ubezpieczeniowych Êwiadczonych tej grupie ubezpieczeƒ uleg a pewnej poprawie. Przyczynà odmowy wyp aty odszkodowania przez zak ad ubezpieczeƒ by y najcz Êciej: brak ochrony ubezpieczeniowej b dàcy konsekwencjà zakresu ochrony wynikajàcej z zawartej umowy, wobec zdarzenia stanowiàcego podstaw roszczenia; niedostosowanie zabezpieczenia mienia do wymogów zawartych w ogólnych warunkach umowy; 14

15 Tabela nr 4. Przedmiot skarg wp ywajàcych do Rzecznika Ubezpieczonych z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych w 2005 r. Lp. Przyczyna skargi Liczba % 1. Odmowa odszkodowania/êwiadczenia ,0 2. Zani one odszkodowanie/êwiadczenie ,0 3. Opiesza oêç w likwidacji szkody ,4 4. Zani ona wartoêci wykupu polisy 78 1,7 (dot. ub. na ycie) 5. Odmowa wykupu wartoêci polisy 42 0,9 (dot. ub. na ycie) 6. Opiesza oêç w wykupie polisy 6 0,1 (dot. ub. na ycie) 7. Zmiana sumy ubezpieczenia 13 0,3 8. Zmiana owu w trakcie trwania umowy 17 0,4 9. Odmowa przej cia op acania sk adek 12 0,3 (dot. ub. na ycie) 10. Odmowa kontynuacji ubezpieczenia 12 0,3 11. Inne, w tym; wysokoêç sk adek, poprawnoêç ,8 ich naliczania, zwrot sk adek; interpretacja przepisów ubezpieczeniowych; kara za brak OC kom.; regresy. 12. Brak wyraênej przyczyny skargi 30 0,6 13. Brak w aêciwoêci Rzecznika Ubezpieczonych 7 0,2 14. Ogó em nieop acenie w terminie sk adki lub jej raty; niedope nienie wymogów ustalonych dla procesu likwidacji szkody w warunkach umowy ubezpieczenia np. nieterminowe zg oszenie szkody. Nast pna grupa skarg dotyczy a ubezpieczenia nast pstw nieszcz Êliwych wypadków. Procentowy ich udzia w ca oêci skarg uleg niewielkiemu wzrostowi tj. o 0,2% w stosunku do roku ubieg ego. Przyczynà tych skarg by y najcz - Êciej: odmowa przyznania odszkodowania z powodu braku odpowiedzialnoêci za zdarzenie gdy zdaniem zak adu ubezpieczeƒ nie mieêci si ono w granicach zakreêlonych warunkami umowy ubezpieczenia; spory o wysokoêç odszkodowania w tym mieszczà si zarówno zarzuty dotyczàce zani enia rozmiaru procentu uszczerbku na zdrowiu, jak te zbyt niskiej kwoty przyznanego odszkodowania. Nadal wzrasta nap yw pisemnych wystàpieƒ dotyczàcych interpretacji przepisów ubezpieczeniowych. Wynika to zarówno z trudnoêci jakie dla wielu konsumentów stanowi znajomoêç szerokiej problematyki ubezpieczeƒ gospodarczych, jak równie z postrzegania urz du Rzecznika Ubezpieczonych, jako profesjonalnego i obiektywnego oêrodka informacji i edukacji ubezpieczeniowej, w aêciwego do podnoszenia zagadnieƒ prawnych budzàcych wàtpliwoêci konsumentów w zwiàzku z ich stosowaniem w praktyce. Zaznaczyç nale y, e wzrost liczby tych pytaƒ notowany jest mimo rozbudowy innych p aszczyzn dzia ania w tym zakresie jak np. dy urów telefonicznych, portalu internetowego Rzecznika Ubezpieczonych, poczty elektronicznej, z których korzysta równie coraz wi ksza liczba osób. Âwiadczy to o rosnàcym zapotrzebowaniu konsumentów us ug ubezpieczeniowych na informacje z tego zakresu. 2. ZARZUTY ZAWARTE W SKARGACH Z ZAKRESU UBEZPIECZE GOSPODARCZYCH Podobnie jak w roku minionym najwi cej, bo ponad 85% skarg (tabela nr 4) dotyczy trzech grup problemów: oddalenia roszczenia zg aszanego z tytu u umowy ubezpieczenia; sporu co do wysokoêci przyznanego odszkodowania lub Êwiadczenia; opiesza oêci w prowadzonym post powaniu odszkodowawczym. Odnotowaç nale y dalsze zmniejszenie iloêci skarg tj. o 2,2% na nieterminowe zaspokajanie roszczeƒ. IloÊç skarg dotyczàcych pozosta ych dwóch grup nieznacznie wzros a, w tym na odmow wyp aty odszkodowania o 0,4% oraz na zbyt niskà wysokoêç odszkodowania lub Êwiadczenia o 0,8%. Inne przyczyny skarg to: utrzymujàcy si, mimo zmian regulacji prawnych, nieprzyjazny konsumentowi sposób prowadzenia post powania odszkodowawczego, polegajàcy na utrudnianiu lub odmowie dost pu, w tym kopiowania, do dokumentów b dàcych podstawà ustalenia odpowiedzialnoêci zak adu ubezpieczeƒ oraz wysoko- Êci nale nego odszkodowania lub Êwiadczenia; nak adanie i egzekwowanie op at za niedope nienie obowiàzku ubezpieczenia oraz niezgodne z oczekiwaniem poszkodowanych ustalenia odszkodowaƒ, do wyp aty których powo any jest UFG; praca agentów ubezpieczeniowych; sposób kszta towania taryf sk adek dla ubezpieczeƒ obowiàzkowych jak i dobrowolnych; rozliczenia tytu em zwrotu niewykorzystanych cz Êci sk adek ubezpieczeniowych; brak nale ytego uzasadniania stanowiska zajmowanego przez zak ady ubezpieczeƒ, zw aszcza w przypadkach nieuwzgl dnienia roszczeƒ w ca oêci lub w cz - Êci; w odniesieniu do umów ubezpieczeƒ na ycie: zmiana warunków umowy w trakcie jej trwania; zmiana sumy ubezpieczenia w trakcie trwania umowy; odmowa przej cia obowiàzku op acania sk adek przez zak ad ubezpieczeƒ; odmowa KWIECIE 2006 R. NUMER 26 15

16 kontynuacji umowy ubezpieczenia przez zak ad ubezpieczeƒ. 3. TRYB ROZPATRYWANIA SKARG Z ZAKRESU UBEZPIECZE GOSPODARCZYCH I WYNIKI INTERWENCJI Jak przedstawia wykres nr 5 w zdecydowanej wi kszoêci spraw, bo w 80%, Rzecznik podjà interwencj. Jest to o 3,3% spraw wi cej ni w roku poprzednim. Badanie tej wielkoêci w czasie ubieg ego 10-lecia wskazuje, e nie spad a ona nigdy poni ej 70%. Pewne jej wahania w poszczególnych latach wynika y z faktu, i ka da skarga badana jest indywidualnie przed podj ciem decyzji o wyborze adekwatnego do potrzeb konsumenta trybu dzia ania Rzecznika Ubezpieczonych. Podj cie interwencji w danej sprawie (najcz Êciej wobec zak adu ubezpieczeƒ) mia o miejsce wówczas gdy z posiadanego materia u wynika o, i naruszone zosta o prawo lub interes ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Zak ad ubezpieczeƒ odnoszàc si do interwencji Rzecznika Ubezpieczonych bàdê uznawa jej zasadnoêç, bàdê te podtrzymywa dotychczas zaj te stanowisko, uzupe niajàc je zazwyczaj dodatkowymi wyjaênieniami. W takiej sytuacji eksperci Biura Rzecznika Ubezpieczonych poddawali spraw powtórnej ocenie, od której zale a y dalsze kroki. W przypadku uznania dalszej zasadnoêci interwencji, kontynuowano jà. D ugoêç wymiany pism, oraz co za tym idzie, czas za atwiania skargi ró ni si wi c w konkretnych przypadkach. Spraw Rzecznik Ubezpieczonych uznawa za zakoƒczonà, gdy: zak ad ubezpieczeƒ uzna zasadnoêç interwencji i zmieni swoje stanowisko w ca oêci lub cz Êci; Wykres nr 5. Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych wp ywajàcych do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. skar àcy zawar ugod z zak adem ubezpieczeƒ; skar àcy wystàpi na drog sàdowà; zak ad ubezpieczeƒ ostatecznie odrzuci interwencj ; Êwietle kolejnych wyjaênieƒ i po analizie sprawy uzna, i prawa i interes ubezpieczonego nie zosta y naruszone. We wszystkich przypadkach skar- àcy otrzymywa wyjaênienie stanu prawnego, z którego w powiàzaniu ze stanem faktycznym wynika o rozstrzygni cie jego sprawy. W przypadku nieuwzgl dnienia skargi skar àcy by równie informowany o mo liwoêci dochodzenia roszczeƒ na drodze sàdowej oraz okoliczno- Êciach, które musia by udowodniç w takim post powaniu, aby mieç szansà na korzystne dla siebie orzeczenie. W sytuacjach gdy Biuro dysponuje orzecznictwem sàdowym odpowiednim dla sprawy, przekazuje je skar àcemu. Rzecznik Ubezpieczonych odmówi podj cia interwencji w 853 przypadkach, co stanowi 18,6% spraw. Podstawowà przyczynà niepodj cia interwencji by o stwierdzenie, i analiza posiadanych dokumentów nie wskazuje na stwierdzenie naruszenia prawa bàdê interesów ubezpieczonych lub uprawnionych z umowy ubezpieczenia. Nie podejmowano tak e interwencji w sprawach kierowanych do Rzecznika, jako drugiego bàdê kolejnego adresata ( do wiadomoêci ). Ich autorzy wyraênie zaznaczajà, i chodzi im jedynie o zapoznanie Rzecznika z danà sprawà. Pewna grupa spraw wymaga a uzupe nienia w zakresie opisu stanu faktycznego, bez których dalsze jej badanie by o niemo liwe. Mimo stosownych wskazówek przekazanych skar àcemu nie zawsze udawa o si dane te pozyskaç co równie skutkowa o wstrzymaniem si od interwencji. Do zakresu spraw, w których nie podj to interwencji zaliczone zosta y równie przypadki, w których toczà si post powania przed sàdem, zapad y ju wyroki sàdowe, lub zawarto ugod z zak adem ubezpieczeƒ, która zawiera a zrzeczenie si przez skar- àcego dalszych roszczeƒ. W nielicznych sprawach nie podj cie interwencji wynika o z przedawnienia si roszczeƒ, wówczas skar àcego informowano o przepisach prawnych dotyczàcych tej kwestii nadto sugerowano wystàpienie do zak adu ubezpieczeƒ o odstàpienie od swego stanowiska wynikajàcego z instytucji przedawnienia. W sytuacjach wyjàtkowych, szczególnie uzasadnionych przes ankami podmiotowymi bàdê przedmiotowymi Rzecznik Ubezpieczonych podejmuje tak e interwencj w zak adzie ubezpieczeƒ, wnoszàc o ich uwzgl dnienie i zastosowanie trybu wyjàtkowego. 16

17 Wykres nr 6. Wynik interwencji w sprawach z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych w 2005 r. Wobec 1,4% wniesionych w 2005r. spraw trwa jeszcze post powanie wewn trzne i dopiero jego zakoƒczenie pozwoli na podj cie decyzji w sprawie dalszego post powania. W ocenie Rzecznika, ponad 60% skarg, w których podj ta zosta a interwencja by o w ca oêci lub w cz Êci zasadnych, mimo i zak ady ubezpieczeƒ nie zawsze uznawa y przedstawionà argumentacj i podtrzymywa- y wczeêniej zaj te stanowisko. Odnotowano to zw aszcza w przypadku sporów odnoszàcych si do stanu faktycznego, w których Rzecznik nie ma mo liwoêci prowadzenia post powania wyjaêniajàcego, jak te w sprawach, w których istnia a rozbie noêç w interpretacji obowiàzujàcych przepisów mi dzy Rzecznikiem Ubezpieczonych a danym zak adem ubezpieczeƒ. W takich sprawach informowano skar àcego o mo liwoêci skorzystania z drogi sàdowej zarówno sàdów powszechnych jak i Sàdu Polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych przy czym wyja- Êniano istotne elementy prawne i faktyczne sporu. Sprawy te by y równie podstawà do formu owania wniosków ogólniejszej natury i podejmowania odpowiednich dzia aƒ. W wyniku interwencji Rzecznika Ubezpieczonych w odniesieniu do 37,0% skarg nastàpi a zmiana stanowiska na korzyêç skar àcego, w tym w drodze wyjàtku wobec 2,9% spraw (wykres nr 6). Tym samym skutecznoêç interwencji Rzecznika Ubezpieczonych uleg a zwi kszeniu o 1,1% w stosunku do roku poprzedniego. Analizujàc t wielkoêç, mo na zauwa yç, za wyjàtkiem roku 2001 i 2002, jej systematyczny wzrost, poczàwszy od 21% pozytywnie zakoƒczonych interwencji w poczàtkowym okresie dzia alnoêci instytucji Rzecznika Ubezpieczonych. Ocenia si, i z o y y si na to nast pujàce przyczyny: prokonsumenckie zapisy zawarte w nowym prawie ubezpieczeniowym; poprawa ÊwiadomoÊci konsumentów us ug ubezpieczeniowych, w tym dotyczàca przys ugujàcych im uprawnieƒ wynikajàcych z zakresu zawartej umowy ubezpieczenia; orzecznictwo Sàdu Najwy szego zapadajàce w sprawach ubezpieczeƒ gospodarczych, w tym odnoszàce si zarówno do konstrukcji ogólnych warunków umowy ubezpieczenia, jak równie te sposobu ustalania nale nych Êwiadczeƒ i odszkodowaƒ wynikajàcych z zawartej umowy ubezpieczenia; Nadto inne orzeczenia sàdów powszechnych, w tym Sàdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy Sàdzie Okr gowym w Warszawie podejmowane w przedmiocie ubezpieczeƒ gospodarczych; wola poprawy wizerunku przynajmniej przez cz Êç zak adów ubezpieczeƒ. Ten ostatni czynnik jest jednak wcià zbyt s aby, zw aszcza w polityce niektórych zak adów ubezpieczeƒ; wcià istnieje w tym wzgl dzie pewne zró nicowanie; dzia alnoêç urz du Rzecznika Ubezpieczonych i innych organów (UOKiK, KNUiFE). Dokonujàc obiektywnej oceny wyniku interwencji Rzecznika Ubezpieczonych w zak adach ubezpieczeƒ nale y stwierdziç, i jest on wysoki, zwa ywszy na zakres uprawnieƒ jakimi dysponuje urzàd w tym przedmiocie. W sytuacji, gdy post powanie skargowe Rzecznika Ubezpieczonych w zak adzie ubezpieczeƒ ma charakter mediacji, bez faktycznej mo liwoêci badania stanu faktycznego, jak te nie posiadajàc uprawnieƒ w adczych, wynik ten Êwiadczy o profesjonaliêmie dzia alnoêci, jak i o osiàgni ciu pewnego autorytetu w zak adach ubezpieczeƒ. Nie bez znaczenia jest te fakt, e post powanie skargowe, cz sto dotyczàce znacznych kwot, jest dla skar- àcego bezp atne, a prowadzone jest przez urzàd dzia ajàcy profesjonalnie i obiektywnie reprezentujàcy interesy konsumenta. W naszej opinii post powanie skargowe jest równie korzystne dla zak adu ubezpieczeƒ, gdy w wielu przypadkach pozwala KWIECIE 2006 R. NUMER 26 17

18 Wykres nr 7. Liczba skarg na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ dzia u I kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. w porówaniu do ich udzia u w rynku. * w tym ubezpieczenia zawarte przed 1989 r. (tzw. stary portfel) 15,919% na szybkie zakoƒczenie sporu wynikajàcego z b du w asnych pracowników i poêredników ubezpieczeniowych, zapobiegajàc skierowaniu sporu na drog sàdowà. Nadto zak ad ubezpieczeƒ analizujàc informacje o nieprawid owoêciach sygnalizowanych w skargach konsumentów ma mo liwoêç wprowadzenia niezb dnych zmian wewn trznych np. w organizacji pracy poszczególnych jego dzia ów jak i prawid owo zarzàdzaç zasobami ludzkimi. Po raz pierwszy sprawozdanie roczne Rzecznika Ubezpieczonych udost pniane publicznie, zawiera informacj o liczbie skarg nap ywajàcych na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ i towarzystwa ubezpieczeƒ wzajemnych (dzia I wykres nr 7 oraz dzia II wykres nr 8). Informacj t uzupe niono danymi o udziale w rynku ka dego z wymienionych podmiotów, za podstaw przyjmujàc zebranà sk adk brutto. Informacje dotyczàce liczby skarg na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ i tuw-y przekazywane by y dotychczas jedynie Komisji Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych w ramach zawartego Porozumienia. Istnia o bowiem szereg wàtpliwoêci wobec upubliczniania tych danych, które mia y swe êród o w rozbie noêciach interpretacyjnych zapisów ustawy z dnia 6 wrzeênia 2001 r. o dost pie do informacji publicznej. Opinia Ministerstwa Finansów, o którà Rzecznik Ubezpieczonych wyst powa i uzyska jà w grudniu 2005 r. wàtpliwoêci te usun a, zapoczàtkowujàc rozszerzenie informacji w tym zakresie. Spe niono tym samym oczekiwania konsumentów rynku ubezpieczeniowego na coraz szerszy dost p do informacji na temat poszczególnych podmiotów rynku ubezpieczeƒ, zwiàzanych z prowadzonym przez Rzecznika Ubezpieczonych post powaniem skargowym. Informacje te, mogà dla wielu uczestników tego rynku stanowiç uzupe nienie katalogu uwarunkowaƒ uwzgl dnianych 18

19 Wykres nr 8. Liczba skarg na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ dzia u II kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych w 2005 r. w porówaniu do ich udzia u w rynku. przy podejmowaniu decyzji o wyborze produktu ubezpieczeniowego, jak i zak adu ubezpieczeƒ. Przestrzega si jednak przed nierozwa nym i zbyt pochopnym korzystaniem z tej statystyki, która odnosi si tylko do pewnego, aczkolwiek wa nego aspektu dzia alnoêci zak adu ubezpieczeƒ i mo e stanowiç jedynie element jego szerszej oceny. Zestawienie danych odnoszàcych si do liczby skarg na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ i tuw-y dzia u I tj. prowadzàce dzia alnoêç w zakresie ubezpieczeƒ na ycie, dotyczy 32 podmiotów. W odniesieniu do 6 z nich nie odnotowano wp ywu adnej skargi. Sk ada si na to kilka powodów, do których obok bezb dnie prowadzonej dzia alnoêci zaliczyç mo na mi dzy innymi: niewielki udzia w rynku; podj cie dzia alnoêci w nieodleg ym terminie; obs uga wàskiej, wyselekcjonowanej grupy klientów; zaprzestanie prowadzenia dzia- alnoêci. Stosujàc wobec ka dego podmiotu porównanie jego procentowego udzia u w rynku do procentowego udzia u w ogólnej liczbie skarg widoczne jest, e 16 z nich odnotowa o pozytywny wynik, polegajàcy na mniejszym udziale w skargach ni wynika to z udzia u w rynku. W przypadku pozosta ych 10 podmiotów wynik ten jednak by odwrotny, co Êwiadczy o pewnej przewadze skarg nad udzia em w rynku. W przypadku zak adów ubezpieczeƒ dzia u I, na które nap yn o odpowiednio wi cej skarg, mo na stwierdziç, i powodem tego by o funkcjonowanie okreêlonego rodzaju produktu ubezpieczeniowego np. : ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe b dàce uzupe nieniem ubezpieczenia na ycie w przypadku TU na ycie Polisa S.A.; grupowe ubezpieczenia na ycie kredytobiorców w przypadku TU na ycie Cardif Polska S.A. Zestawienie danych odnoszàcych si do skarg na zak ady ubezpieczeƒ i tuw-y dzia u II tj. zajmujàce si dzia alnoêcià ubezpieczeniowà w zakresie pozosta ych ubezpieczeƒ osobowych i ubezpieczeƒ majàtkowych, dotyczy 36 podmiotów. W przypadku 10 z nich nie odnotowano adnej skargi na ich dzia alnoêç, a przyczyny tego sà to same jak w odniesieniu do analogicznych podmiotów dzia u I. Stosujàc wobec ka dego podmiotu porównanie jego procentowego udzia u w rynku do procentowego udzia u skarg w ogólnej liczbie skarg, widoczne jest e 20 z nich odnotowa o pozytywny rezultat ujawniajàcy si mniejszym udzia em w skargach ni wynika to z udzia u w rynku. W przypadku pozosta ych 16 podmiotów wynik ten jednak by odwrotny, co Êwiadczy o pewnej przewadze skarg nad udzia em w rynku. Ubezpieczeniami, które spowodowa y zwi kszony nap yw skarg na zak ady ubezpieczeƒ i tuw-y dzia u II by y bez wyjàtku ubezpieczenia komunikacyjne, a g ównie ubezpieczenie odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz w mniejszym zakresie ubezpieczenie autocasco. Materia statystyczny dotyczàcy liczby skarg na poszczególne zak ady ubezpieczeƒ i tuw-y stanowi przedmiot analizy Rzecznika Ubezpieczonych. W jej wyniku zosta y podj te okreêlone czynnoêci, w tym wystàpienie do Komisji Nadzoru Ubezpieczeƒ i Funduszy Emerytalnych oraz ustalenie roboczych spotkaƒ z niektórymi podmiotami, których celem jest ustalenie przyczyn i okreêlenie sposobów na usuni cie êróde skarg. Niezale nie od tych dzia aƒ, informacje i spostrze enia wyp ywajàce z rozpatrywania skarg, stanowià jeden z g ównych elementów formu owania wniosków ogólnej natury, co stanowi podstaw dzia aƒ ogólnych, interwencji w UOKiK-u i KNUiFE, wniosków o podj cie uchwa y przez Sàd Najwy szy, jak równie opinii co do potrzeb i kierunków zmiany przepisów prawnych. Stanowià one ponadto g ówny czynnik wyznaczajàcy zadania w sferze dzia alnoêci edukacyjno-informacyjnej. èród o: Sprawozdanie Rzecznika Ubezpieczonych za 2005 rok. KWIECIE 2006 R. NUMER 26 19

20 Wnioski dotyczàce dzia alnoêci Urz du Rzecznika Ubezpieczonych ze sprawozdania za rok Ca oêç dost pna na I. Dzia alnoêç urz du Rzecznika Ubezpieczonych realizowana by a z dwoma wyjàtkami w dotychczasowych ramach prawnych, wynikajàcych z przepisów ustaw uchwalonych 22 maja 2003 r. a zw aszcza ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz U nr 124 poz. 1153). Sytuacja taka wp yn a na stabilizacj organizacyjnà oraz kompetencyjnà instytucji, co pozwoli o na pog bienie i intensyfikacj prowadzonych dotychczas zakresów i form dzia alnoêci, przy jednoczesnym poszukiwaniu i wdra aniu nowych Êrodków i metod dzia ania w aêciwych dla instytucji ombudsmana, do którego nale y polski Rzecznik Ubezpieczonych. 2. Stabilizacja ta, jak równie pewna poprawa poziomu finansowania, pozwoli a na rozwini cie szerszej ni dotàd wspó pracy z podobnymi instytucjami funkcjonujàcymi w krajach Unii Europejskiej, jak równie ze Êrodowiskami naukowymi tak e poza kr giem Unii, co wyrazi o si m.in. we wzajemnym uczestnictwie w konferencjach naukowych, sympozjach, itp. Kontakty te mia y du y wp yw na kszta towanie bie àcych form i metod dzia alnoêci jak równie na planowanie dzia aƒ na nast pne lata. 3. Wyraênemu zwi kszeniu ilo- Êciowemu a tak e rozszerzeniu form i treêci uleg y kontakty z konsumentami, realizowane poprzez: post powanie skargowe, doradztwo w indywidualnych sprawach prowadzone w formie kontaktów telefonicznych i poprzez poczt elektronicznà, polubowne i pojednawcze rozstrzyganie sporów o charakterze konsumenckim oraz dzia alnoêç edukacyjno-informacyjnà realizowanà w ró norodnych formach. 3.1.Liczba kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych skarg wynikajàcych z umów ubezpieczenia, cz onkostwa w OFE bàdê uczestnictwa w PPE, podobnie jak w latach ubieg ych wykazywa a tendencj wzrostowà, co jednak w naszej ocenie nie wynika o z pogarszajàcej si sytuacji konsumentów lecz z coraz wi kszej, co nie oznacza w pe ni zadowalajàcej ÊwiadomoÊci swych praw oraz coraz powszechniejszym i lepszym postrzeganiem instytucji Rzecznika Ubezpieczonych i prowadzonych przezeƒ post powaƒ skargowych, posiadajàcych cechy mediacji bàdê dzia aƒ pojednawczo polubownych Przewaga iloêciowa skarg z zakresu ubezpieczeƒ gospodarczych wynika a g ównie ze znacznej ró norodnoêci stanów faktycznych i prawnych w zwiàzku ze stosunkami ubezpieczenia, a co za tym idzie wieloêci i indywidualizacji sporów. W zakresie zabezpieczenia emerytalnego problemy konsumentów wynika y zazwyczaj z niedoêç precyzyjnych regulacji prawnych a tak e przynajmniej na tym etapie funkcjonowania systemu charakteryzowa y si znacznym podobieƒstwem. Stàd wzgl dnie atwiejsze by o okreêlenie przedmiotu sporu i kierowanie interwencji o charakterze ogólnym, wyprzedzajàcymi w du ej cz Êci skargi indywidualne. Nie oznacza to, e nie pojawia y si i tu problemy indywidualne; ich wzrost nastàpi niewàtpliwie wraz z realizacjà wyp at z tytu u uczestnictwa w II i III filarze Podobnie jak w poprzednich latach, utrzymywa a si tendencja wzrostu stopnia trudnoêci skarg, zarówno ze wzgl du na stanowiàce ich podstaw spory prawne, wynikajàce z ró nic w interpretacji przepisów k.c. oraz ustawodawstwa ubezpieczeniowego a tak e pojawienia si coraz wi kszej liczby spraw nietypowych, zwiàzanych z nowymi p aszczyznami ubezpieczeniowymi i produktami, co wià e si tak e ze sta ym rozszerzaniem si terytorium zawodowej lub prywatnej aktywnoêci obywateli polskich. Z tego wzgl du w skargach i pismach spotkaç mo na by o coraz mniej problemów wynikajàcych wprost ze z ego funkcjonowania zak adów ubezpieczeƒ i innych podmiotów rynku i wyraênego nieprzestrzegania przez nie przepisów prawa ros a natomiast liczba spraw, której przedmiotem by y spory o charakterze cywilno prawnym Tak zarysowana problematyka skarg oraz ich wzrost iloêciowy, wymaga a znacznej wiedzy prawniczej po stronie pracowników i ekspertów Rzecznika Ubezpieczonych a tak e umiej tnoêci mediacji i poszukiwania form rozwiàzaƒ pojednawczych i polubownych, niekoniecznie nawet z zastosowaniem pe nego trybu przewidzianego dla Sàdu Polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych. Wzrasta a przy tym w wielu przypadkach liczba wystàpieƒ w danej sprawie, co niekiedy mia o wp yw na pewne przed u enie procedury przy jednoczesnym jednak wzroêcie szans na zadowalajàce konsumenta rozwiàzanie Niezale nie od powy szej uwagi tryb i tempo za atwiania spraw, wynikajàce w du ej mierze z szybko- Êci reakcji i jakoêci merytorycznej wspó pracy z podmiotami, do których kierowane by y interwencje Rzecznika, nale y oceniç z niewielkimi wyjàtkami jako w miar zadowalajàce. Nie zaobserwowano, z wyjàtkiem jednego przypadku zak adu ubezpieczeƒ, o czym poinformowano KNUiFE, braku wspó pracy z adresatami interwencji, co oczywiêcie nie oznacza, pe nej zgodnoêci stanowisk, tak w sprawach indywidualnych jak i w zakresie kwestii ogólniejszej natury. W zakresie tych ostatnich, a tak e w innych bardziej zasadniczych sprawach (np. znaczniejszego wzrostu skarg na dzia alnoêç danego zak adu), Rzecznik stara si nawiàzaç bezpoêrednie kontakty z zarzàdami danych podmiotów; z inicjatywà takà wyst powa y równie same zarzàdy. 20