Rozwój mowy dziecka przebiega pewnymi etapami o ustalonej kolejności.

Transkrypt

1 O MOWIE DZIECKA Pisząc o mowie dziecka chciałabym skupić się wokół następujących problemów: 1. Jak przebiega rozwój mowy u dziecka? 2. Dlaczego dzieci różnią się pod względem rozwoju mowy? 3. Czy i jaki wpływ macie Państwo na rozwój mowy własnego dziecka i co należy robić aby rozwój ten przebiegał harmonijnie? 4. Co i kiedy powinno niepokoić w mowie dziecka czyli kiedy potrzebna jest pomoc logopedy? Rozwój mowy dziecka przebiega pewnymi etapami o ustalonej kolejności. Początkowo jest to okres melodii, jest to stadium przedjęzykowe przypadające na pierwszy rok życia. Choć nie rozwija się w tym czasie mowa właściwa, jest to ważny etap przygotowawczy. Doskonalone są narządy oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne oraz funkcja słuchowa. Podstawowe formy wokalizacji to krzyk, płacz, głużenie i gaworzenie. W drugim półroczu płacz i gaworzenie wykorzystywane są celowo dla zwrócenia uwagi otoczenia, co uznaje się za ważny moment w socjalizacji i rozwoju mowy dziecka. Dziecko przekonuje się, że intencjonalne twory głosowe mogą coś oznaczać i za ich pomocą można coś uzyskać. Obserwuje się także proste rozumienie wypowiedzi, dla którego podstawowe znaczenie ma intonacja, akcent, melodia głosu oraz kontekst sytuacyjny. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko rozumie i wypowiada kilka wyrazów. Tak jest na każdym późniejszym etapie - rozumienie wypowiedzi wyprzedza umiejętność czynnego posługiwania się językiem. Kolejne stadium (1 2. Rok życia) to okres wyrazu. Od zwykłych wyrazów różnią się one tym, że oznaczają nie tylko przedmiot czy czynność, ale zarazem stosunek do tego zjawiska. Typowe jest także iż to samo słowo, zależnie od sytuacji, gestów, melodii może mieć różne znaczenie. Pojawiają się początki fleksji. Rozwój języka w tej fazie zmierza w kierunku

2 zawężenia znaczeń, wzbogacania słownika w zakresie ilościowym i ilościowym a także rozbudowy systemu fonetycznego. Pod koniec drugiego roku życia pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe. Nie są one jeszcze zdaniami z gramatycznego punktu widzenia, a mają postać zlepków wyrazowych lub równoważników zdań. Jest to bardzo istotny moment w procesie nabywania języka. Rozpoczyna się proces gramatyzacji wypowiedzi. Dziecko wkracza w kolejną fazę okres zdania. Przypada on na trzeci rok życia. Zlepki wyrazowe przekształcają się w równoważniki,a te w zdania trzy i więcej wyrazowe. Oprócz zdania pojedynczego pojawiają się stopniowo zdania złożone. Nadal utrzymują się agramatyzmy. Następuje bujny rozwój form fleksyjnych, Ilościowy przyrost słownictwa od 300 słów w wieku 2 lat do ok.1000 w wieku trzech lat. Zachodzą także zmiany jakościowe, Wypowiedź zmienia się od strony fonetycznej. Staje się coraz bardziej zrozumiała i przybliżona do wzorca fonetycznego poszczególnych wyrazów. Wiek od 3 do 7 roku życia to okres swoistej mowy dziecięcej. Jest okresem DOSKONALENIA SIĘ MOWY DZIECKA WE WSZYSTKICH JEJ ZAKRESACH. W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik. Operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki. W rezultacie w wieku 7 lat posługuje się swobodnie językiem potocznym i porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi. Mowa dziecka pod koniec wieku przedszkolnego staje się kontekstowa i niezależna od sytuacji i jej pozawerbalnych składników. W wieku siedmiu lat powinna być opanowana technika mówienia. ZATEM GAWORZENIE POJAWIAĆ SIĘ POWINNO W 6 MIESIĄCU ŻYCIA, POJEDYNCZE SŁOWA NA PIERWSZE URODZINY DZIECKA. PROSTE ZDANIE POWINNO BYĆ WYPOWIADANE W CZASIE DRUGICH URODZIN. ZDANIE ROZWINIĘTE W CZASIE TRZECICH URODZIN. A NA CZWARTE URODZINY DZIECKO POWINNO UMIEĆ OPOWIEDZIEĆ KRÓTKĄ BAJKĘ.

3 Półroczne opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych stadiów nie powinny budzić niepokoju. Dopiero większe przesunięcie w czasie jest sygnałem ostrzegawczym i wtedy wskazana jest konsultacja u specjalisty. DLACZEGO DZIECI RÓŻNIĄ SIĘ POD WZGLĘDEM ROZWOJU MOWY? Nie potrzeba wnikliwej obserwacji, aby stwierdzić, że dzieci różnią się pod względem tempa rozwoju mowy. 1. Dziedziczenie i cechy wrodzone Prawidłowo rozwinięte struktury mózgowe, prawidłowy słuch fizyczny, właściwa budowa i funkcjonowanie aparatu mownego (artykulacyjnego i fonacyjnego). 2. Specyficzne zdolności lingwistyczne 3. Płeć dziecka- dziewczynki są w tym względzie bardziej uprzywilejowane (różnice u warunkowane hormonalnie wpływ testosteronu na wolniejsze dojrzewanie lewej półkuli). 4. U kobiet funkcja mowy zlokalizowana jest z przodu lewej półkuli i jest bardziej skupiona aniżeli u mężczyzn. U mężczyzn funkcja mowy mieści się zarówno z przodu jak i z tyłu lewej półkuli. 5. Kobiety mają większą liczbę połączeń między półkulami, czyli większa jest u nich wymiana informacji, co tłumaczy ich płynniejszą a mowę. 6. Wady rozwojowe, deficyty i choroby 7. Warunki społeczno-wychowawcze. ROLA ŚRODOWISKA RODZINNEGO W ROZWOJU MOWY DZIECKA. Rodzice mają największy wpływ na rozwój psychiczny dziecka, kształtowanie jego osobowości oraz postawy życiowej.- R. Mc Kenzie Nikt i nic nie zastąpi prawidłowej stymulacji ze strony środowiska domowego. To rodzice są pierwszymi nauczycielami mowy u dziecka. Przebywając z dzieckiem zaspokajacie państwo jego podstawowe potrzeby miłości i bezpieczeństwa. To umożliwia prawidłowy rozwój dziecka (to nie tylko jego mowy). Mówi się o tym, że do 3 roku życia dziecko potrzebuje matki nieustannie.

4 JAK ZATEM STYMULOWAĆ ROZWOJ MOWY U DZIECKA? Do zachowań językowych dorosłych sprzyjających rozwojowi sprawności komunikacyjnej dziecka należą: 1 Utrzymywanie i kształtowanie przez rodziców prawidłowej więzi emocjonalnej z dzieckiem. 2 Inspirowanie dziecka do mówienia poprzez częste z nim rozmowy tzw. otaczanie dziecka mową, mówienie powoli, wyraźnie, prostymi zdaniami. Słuchanie muzyki, czytanie książek, wspólne oglądanie ilustracji połączone z komentowaniem. 3 Rozbudzanie w dziecku motywacji do mówienia i do podejmowania wysiłku związanego z nauką mowy. Należy pozwolić dziecku na powiedzenie tego, co chce. Nie wolno dziecku przerywać ani wyręczać go w mówieniu. 4 Mówienie do dziecka językiem dorosłych. 5 Każdorazowo, w przypadku niewłaściwej wymowy, błędu językowego należy podać prawidłowy wzorzec i zachęcić a nie zmusić do powtórzenia wypowiedzi. 6 Zapewnić dziecku kontakt z rówieśnikami. NIE SPRZYJAJĄ ROZWOJOWI UMIEJĘTNOSCI JĘZYKOWYCH TON DYREKTYWNY ORAZ KRYTYKA. NIEPRAWDĄ JEST TO, ŻE POPRZEZ CHWALENIE DZIECKA PSUJEMY JE.CHOĆ TRZEBA MIEĆ JE ZA CO POCHWALIĆ. NALEŻ RÓWNIEŻ WYSTRZEGAĆ SIĘ CHWALENIA DZIECKIEM NA ZAWOŁANIE PRZED INNYMI. NALEŻY PAMIETAC. ZE SŁUCHANIE JESTPIERWSZYM ETAPEM ROZWOJU MOWY.NALEŻY STARAC SIĘ SŁUCHAĆ CO DZIECKO DO NAS MÓWI, PONIEWAŻ CHĘTNIE SŁUCHANE CHĘTNIE MÓWI.

5 DZIECKO UCZY SIĘ WSZYSTKIEGO MOWY RÓWNIEŻ POPRZEZ NAŚLADOWANIE RODZICÓW POSTARAJMY SIĘ ZATEM STWORZYĆ MU DOBRY PRZYKŁAD I WZORZEC JEZYKOWY. CO POWINNO NIEPOKOIĆ W MOWIE DZIECKA CZYLI KIEDY POTRZEBNA JEST POMOC LOGOPEDY? Częsty niepokój rodziców budzą sytuacje gdy przedszkolak nie wymawia głoski r, zastępując ją głoską l lub też zamiast sz, ż, cz, dż wymawia odpowiednio s, z, c, dz. Tymczasem niezauważona pozostaje wymowa polegająca na deformacji tych głosek. W trzecim roku życia mowa się rozwija i wiele uproszczeń językowych jest sprawą naturalną. Brak jest fonemów sz, ż, cz, dż - zastępowane są one przez s, z, c,dz lub ś, ż, ć, dź. Czasami s,z,c,dz zastępowane jest przez ś, ź, ć, dź. Jest to typowe dla dzieci i nosi nazwę seplenienia fizjologicznego. Jest zgodne z normą rozwojową. Podobnie głoskę r zastępuje się l lub j. Jest to także prawidłowość w doskonaleniu mowy i nie powinna nikogo niepokoić. Czasami w mowie trzylatków można spotkać także zamianę k na t i g na d. Jest to zjawisko również dopuszczalne w tym okresie. Zdarza się też substytucja f i h. W wieku lat czterech nadal dopuszczalne są uproszczenia grup spółgłoskowych, ale nie powinno już być substytucji samogłoskowych. Wciąż brak jest samogłosek nosowych. Również wtedy występuje seplenienie fizjologiczne. Szereg s,z,c, dz powinien być wymawiany właściwie.w tym czasie może pojawić się głoska r, choć często bywa jeszcze zastępowana przez l. Nie powinna być już zastępowana przez j. W wieku 5 lat pojawiają się sz, ż itd., samogłoski nosowe a u niektórych r. Może się wówczas pojawić zjawisko hiperpoprawności polegające na nadużywaniu opanowanej głoski. (zeszyt żeszyt, lustro rustro). Zjawisko to jest przejściowe i ustępuje samoistnie. Powinien zaniepokoić rodziców fakt gdy 4, 5, latek wymawia s, z,c, dz,ale wymawia te głoski niewłaściwie deformując je. Ich brzmienie jest wówczas zmienione, ponieważ dziecko mówiąc te głoski przyjmuje błędny układ artykulacyjny.

6 Na przykład może wsuwać język między zęby, kieruje strumień powietrza nie do przodu jamy ustnej ale w bok. W każdym z tych przypadków dźwięk zostaje zniekształcony. Może to także prowadzić do anomalii zgryzowych. Mówienie, które polega na deformacji dźwięku zawsze jest wymową niewłaściwą, wymagającą korekty. W tej sytuacji pomoc logopedy jest niezbędna i dobrze gdy zapewniona jest jak najwcześniej, ponieważ dziecko utrwala niewłaściwą wymowę. Również często deformowana jest głoska r. Prawidłowa realizacja tej głoski polega na wibracji czubka języka przy wałku dziąsłowym. Błędem jest kiedy dziecko uzyskuje efekt wibracji wprawiając w drgania wargi, policzki, tylną część języka, języczek, bądź gardło. Tak utrwalona mowa będzie zawsze raziła pomimo, że został uzyskany efekt akustyczny zbliżony do r. Zapraszam do współpracy i życzę owocnych rozmów ze swoimi dziećmi oraz sukcesów w tej ogromnie trudnej sztuce, jaką jest wychowanie. Oprac. Renata Prok - logopeda