Posługiwanie się mową artykułowaną nie jest czynnością wrodzoną - umiejętność ta musi być nabywana na drodze społecznych uwarunkowań, poprzez kontakt

Transkrypt

1 ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA Posługiwanie się mową artykułowaną nie jest czynnością wrodzoną - umiejętność ta musi być nabywana na drodze społecznych uwarunkowań, poprzez kontakt z otoczeniem. Zanim jednak dziecko nauczy się werbalizować swoje myśli i przeżycia, musi przejść wiele etapów, dzięki którym sukcesywnie zdobywać będzie tę umiejętność. Pierwszym z czterech wyróżnionych przez językoznawców okresów w rozwoju mowy dziecka, jest okres melodii (0-1). Mowa artykułowana poprzedzona jest wokalnymi formami, tj. krzyk, głużenie, gaworzenie i echolalia, którym towarzyszą formy awokalne: mimika twarzy oraz pantomimika ruchy całego ciała. Około 3. tygodnia życia pojawia się uśmiech społeczny, będący reakcją na obecność bliskiej osoby. Ponadto niemowlę przejawia spontaniczną aktywność głosową, zwaną głużeniem. Towarzyszy ono odczuwaniu pozytywnym emocji i polega na wytwarzaniu dźwięków o przypadkowym miejscu artykulacji. Około miesiąca życia pojawia się gaworzenie, jako mechanizm będący pod kontrolą słuchową, polegający na wymawianiu zespołu sylab (np. ma-ma, ba-ba, ta-ta) nie posiadających jeszcze określonego znaczenia. Natomiast około 9. miesiąca życia następuje faza echolalii, w której dziecko ma tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, doskonaląc je metodą prób i błędów, co w rezultacie prowadzi do ich utrwalenia i zautomatyzowania. Wciąż nie jest to jednak mowa w ścisłym znaczeniu, gdyż dziecko jeszcze nie kojarzy wyrazów z określonymi desygnatami.

2 W okresie wyrazu (1-2) zauważalny jest znaczny postęp w rozwoju mowy, na skutek sukcesywnego poszerzania się kręgu doświadczeń. Dzięki wzrastającej sprawności motorycznej, lokomocyjnej, dziecko samo stwarza sobie coraz bogatsze sytuacje, co sprawia, że mowa staje się istotnym środkiem eksploracji świata. Upraszcza grupy spółgłoskowe, wymawia tylko pierwszą sylabę lub pojedyncze głoski na końcu wyrazu. Podczas trwania okresu zdania (2-3) mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko wymawia na ogół wszystkie samogłoski, spółgłoski: <p, b, m, f, w, k, g, ch, t, d, n, l>. Ponadto sporadycznie pojawiają się głoski <s, z, c, dz>. Pozostałe głoski na skutek braku wprawy w artykułowaniu odbiegają podczas wymowy od normy, są zastępowane przez inne, łatwiejsze w realizacji głoski. Mowa staje się więc zrozumiała nie tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna posługiwać się zdaniami 2.-3-wyrazowymi. Są to zdania zarówno oznajmujące i pytające, jak i rozkazujące i wykrzyknikowe. Słuch fonematyczny jest na tyle wykształcony, że dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, pomimo, iż nie każdą potrafi właściwie wymówić, co sprawia, że często protestuje, gdy otoczenie naśladuje jego niepoprawną wymowę. Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym, co aktualnie widzi, zaczyna zadawać wiele pytań. W wypowiedziach można dostrzec poszczególne kategorie gramatyczne, chociaż obserwuje się wciąż wiele niewłaściwych form. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7) mowę trzyletniego dziecka charakteryzuje upraszczanie głosek szeregu syczącego<s, z, c, dz> i

3 szumiącego<sz, ż, cz, dż>. Głoska [r] może być wymawiana jak <j> lub <l>. Zamiast <f> występuje <ch> i odwrotnie. Grupy spółgłoskowe są upraszczane. U dziecka czteroletniego pojawia się prawidłowa realizacja głosek szeregu syczącego. Pojawia się także <r>, jednakże jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski szeregu szumiącego dziecko ma prawo zamieniać na głoski szeregu syczącego. Czterolatek zadaje dużo pytań. Wykazuje ogromną chęć porozumiewania się, chęć dzielenia się swoimi spostrzeżeniami. Często nie wystarczają mu zapamiętane środki językowe. Braki te wyrównywane są poprzez tworzenie neologizmów form analogicznych do używanych wyrazów. Wypowiedzi pięciolatka przyjmują formę realizacji wielozdaniowej. Dziecko chętnie opowiada o przebiegu wydarzeń, przewiduje zdarzenia, które mogą zaistnieć. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich charakterystyczne cechy oraz możliwości ich zastosowania. Nieprawidłowości gramatyczne powoli zanikają, wymowa się doskonali. Głoski szeregu szumiącego zaczynają się ustalać, chociaż w mowie spontanicznej mogą być jeszcze zastępowane przez głoski z szeregu syczącego. Głoska [r] powinna już być wymawiana, ale bardzo często pojawia się dopiero w tym okresie. Głoski dźwięczne powinny być wymawiane z dźwięcznością. Wciąż są upraszczane trudne grupy spółgłoskowe.

4 Powstawanie poszczególnych głosek w procesie rozwoju mowy dziecka (tak powinno być) Wiek dziecka Pierwsze miesiące życia dźwięki Powstawanie dźwięków mowy Głużenie: powstają przypadkowe Ok. 6 miesiąca życia Gaworzenie: powtarzanie usłyszanych dźwięków 1 2 rok życia Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba; dziecko wymawia samogłoski: a, o, u, i, y, e oraz spółgłoski: p, b, m, d, t, n 2 3 rok życia Pojawiają się proste zdania; dziecko wymawia: ę, ą, w, f, ś, ź, ć, dź, ń, l, k, g, ch, j, ł, s, z, c, dz 4 5 rok życia Zaczyna pojawiać się: sz, ż, cz, dż, czasami już r 5 6 rok życia Utrwalają się głoski: sz, ż, cz, dż; pojawia się i utrwala r 7 rok życia WYMOWA PRAWIDŁOWA opanowana technika mówienia

5 Przyczyny wad wymowy 1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: - Nieprawidłowa budowa języka (język zbyt gruby, za duży, za długi, krótkie wędzidełko podjęzykowe) - Nieprawidłowa budowa podniebienia (zbyt mocno wysklepione, rozszczep podniebienia) - Wady zgryzu - Przerost trzeciego migdałka - Skrzywienie przegrody nosowej 2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: - Niska sprawność języka, warg - Brak pionizacji języka 3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu: - Zaburzenie analizy i syntezy słuchowej - Obniżenie słyszalności (niedosłuch, głuchota) - Zaburzenia słuchu fonematycznego 4. Warunki niesprzyjające uczeniu się mowy (czynniki społeczne): - Nieprawidłowe wzorce wymowy - Nieprawidłowy styl wychowania i postawy rodziców - Brak stymulacji rozwoju mowy 5. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego 6. Psychiczne podłoże wad wymowy 7. Opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

6 Zaburzenia mowy sprawiają, że: Dziecko: ma trudności w kontaktach z rówieśnikami ma zaniżone poczucie wartości ma niepowodzenia w nauce nie odnosi sukcesów nie otrzymuje pochwał czuje się źle, czuje się inne ma słabszą motywację do nauki często jest negatywnie postrzegane przez innych Młodzież i dorośli: mają trudności w kontaktach z innymi, przejawiają postawę wycofującą się mają zaniżoną samoocenę mają zawężony obszar samorealizacji są niezadowoleni z siebie i z tego, co robią mają mniejszą szansę na odnoszenie sukcesów są sfrustrowani mogą czuć się nieszczęśliwi w życiu osobistym i zawodowym Mowa: pomaga w nauce i w pracy zapewnia prawidłowe komunikowanie się i szczęście osobiste

7 Kiedy pomóc dziecku? Już w niemowlęctwie można wspomóc rozwój mowy poprzez ćwiczenia prawidłowego oddychania i połykania. Objawy nieprawidłowego oddychania: nieprawidłowa postawa ciała słabsza koncentracja uwagi większa męczliwość gorsze samopoczucie Prawidłowe oddychanie: gdy nic nie mówimy, to oddychamy przez nos a nie przez usta Objawy nieprawidłowego połykania: podczas czynności połykania śliny i płynów język leży na dnie jamy ustnej lub między zębami podczas czynności połykania występuje mlaskanie, dodatkowe napięcia warg, nadmiar śliny może wypływać z ust Prawidłowe połykanie: gdy nic nie mówimy, gdy połykamy ślinę i płyny, to czubek języka leży na podniebieniu za górnymi zębami a wargi są zamknięte. oprac. Karolina Drabkowska - logopeda