Strategia zarządzania halonami

Transkrypt

1 RADA MINISTRÓW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Strategia zarządzania halonami Dokument przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 30 listopada 2004 r. Warszawa, grudzień 2004

2 Spis treści 1 Wprowadzenie Zalecenia Protokołu montrealskiego (PM) dotyczące halonów Regulacje Unii Europejskiej w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów Zalecenia rozporządzenia nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz. Urz. WE L 244 z ) Regulacje polskie w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania produktów, urządzeń i instalacji zawierających substancje kontrolowane, a także pojemników zawierających te substancje (Dz. U. Nr 195, poz. 2007) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie programów kursów, przeprowadzania egzaminów oraz wzoru świadectwa kwalifikacji w zakresie substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 195, poz. 2009) Zalecenia innych regulacji dotyczących pośrednio substancji zubożających warstwę ozonową, w tym halonów Ilość halonów znajdujących się na terenie Polski w 2004 r Dotychczasowa realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego w Polsce oraz zaleceń Unii Europejskiej w odniesieniu do halonów Podstawowe elementy strategii i warunki jej wdrożenia zgodnie z decyzjami Protokołu montrealskiego i UE Ocena korzyści i skutków finansowych realizacji strategii Koszty usunięcia i zastąpienia stosowanych halonów Możliwość eksportu halonów Koszty unieszkodliwiania halonów Pomoc finansowa ze środków publicznych Podsumowanie

3 Załącznik 1 Załącznik 2 Załącznik 3 Załącznik 4 Wykaz dokumentów zobowiązujących Polskę do ochrony warstwy ozonowej...26 Wykaz regulacji Unii Europejskiej w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczących halonów 27 Wykaz regulacji polskich w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczących halonów.. 28 Wykaz innych regulacji polskich dotyczących pośrednio ochrony warstwy ozonowej 29 3

4 1. Wprowadzenie Polska jest stroną Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej, sporządzonej w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 488) oraz Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonego w Montrealu dnia 16 września 1987 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 490), od dnia 11 października 1990 r. Od 31 grudnia 1996 r. Polska jest natomiast stroną Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w Londynie dnia 29 czerwca 1990 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 490 i 491) oraz Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w Kopenhadze dnia 25 listopada 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 492 i 493). Od 5 marca 2000 r. Polska jest stroną Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w Montrealu dnia 17 września 1997 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 494 i 495). Dotychczas Polska wywiązuje się z zasadniczych zaleceń Konwencji i Protokołu. W przypadku Konwencji dotyczy to wykonywania pomiarów ozonu atmosferycznego oraz pomiarów natężenia promieniowania ultrafioletowego - zakresu UV-B. Zasadniczym zaleceniem PM oraz jego poprawek jest natomiast redukcja substancji kontrolowanych, aż do całkowitej ich eliminacji w odniesieniu do produkcji i zużycia, zgodnie z wprowadzonymi definicjami i Polska również wywiązuje się z przyjętych zobowiązań. Oprócz zaleceń zawartych w PM jego strony winny również przestrzegać dodatkowych zaleceń wprowadzanych na podstawie decyzji spotkań stron PM, które dotyczą m.in. opracowania strategii zarządzania halonami. Zalecenie do opracowania strategii zarządzania zawiera decyzja X/7 podjętą przez X Spotkanie Stron Protokółu Montrealskiego w Kairze w 1998 roku. Decyzja dotyczy przede wszystkim krajów rozwiniętych, będących stronami Protokołu, w tym Polski, niepodlegających pod art. 5 Protokołu. Zgodnie z wymienioną decyzją Strony powinny się odnieść w strategii do następujących zagadnień: (a) (b) ograniczenia stosowania halonów w nowych instalacjach i sprzęcie gaśniczym; wprowadzania do stosowania w ochronie przeciwpożarowej alternatywnych środków i technologii gaszenia, akceptowalnych ze względu na ich oddziaływanie na środowisko i człowieka; (c) zabezpieczania halonu niezbędnego do zastosowań krytycznych oraz określenie terminu demontażu instalacji i sprzętu halonowego, używanych w obszarach niespełniających kryteriów zastosowań krytycznych; (d) promowania odpowiednich działań, zapewniających efektywny i bezpieczny dla środowiska odzysk halonów, ich magazynowanie i zawracanie do użycia przy zabezpieczaniu zagrożeń krytycznych, a także przygotowanie się do ewentualnej destrukcji. Polska przekazała założenia strategii do Sekretariatu Ozonowego, a obecny dokument jest uaktualnieniem przekazanych założeń z uwzględnieniem zaleceń Unii Europejskiej zawartych w rozporządzeniu nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. 4

5 2. Zalecenia Protokołu montrealskiego (PM) dotyczące halonów W świetle zaleceń PM zużycie substancji zubożających warstwę ozonową (SZWO) w stosunku do państw, które go ratyfikowały, definiowane jest następująco: zużycie = produkcja + import - eksport. Od początku 1994 r. kraje niepodlegające pod art. 5 Protokołu (wszystkie kraje rozwinięte, w tym Polska) obowiązuje zakaz produkcji i zużycia halonów z wyjątkiem substancji: a) pochodzących z odzysku, b) stanowiących substrat do produkcji innych substancji odmiennych w strukturze chemicznej, c) stosowanych jako czynnik ułatwiający niektóre procesy chemiczne, d) przeznaczonych do prac laboratoryjnych i analitycznych, e) przeznaczonych do wykorzystania w zastosowaniach nieodzownych, na które wymagane jest pozwolenie w formie decyzji podejmowanej przez Spotkanie Stron Protokołu, f) produkowanych z przeznaczeniem dla krajów rozwijających się oraz na potrzeby wyjątkowe, g) przeznaczonych do zastosowań krytycznych. Odzysk halonów Protokół montrealski zezwala na dalsze zużycie substancji kontrolowanych, w tym halonów, pochodzących z odzysku. Ze względu na fakt, że po ponownym zastosowaniu mogą one stanowić jednak dalej potencjalne zagrożenie dla warstwy ozonowej, powinny być używane tylko do zastosowań krytycznych. Dlatego zaleca się ustalenie w strategii terminu demontażu instalacji halonowych niespełniających kryteriów do takich zastosowań. Zastosowanie halonów jako substratu przy produkcji innych substancji chemicznych Możliwa jest w dalszym ciągu produkcja i zużycie substancji kontrolowanych, w tym halonów, służących do wytwarzania innych substancji odmiennych w strukturze chemicznej (feedstock). Protokół zaleca jednak ograniczenie do minimum emisji substancji kontrolowanych, jako emisji nieumyślnej z procesów, w których ulegają one przekształceniu. Zastosowanie halonów w procesach przemysłowych Zezwolono również na dodatkowe zużycie substancji kontrolowanych, w tym halonów, w procesach przemysłowych (chemical process-agent), w których występują one w roli katalizatora, ale również z wymaganiem ograniczenia do minimum nieumyślnej emisji. Zastosowania laboratoryjne i analityczne W odniesieniu do niewielkich ilości substancji kontrolowanych, przeznaczonych do 5

6 celów laboratoryjnych i analitycznych, w tym halonów, zastosowano zwolnienia globalne do końca 2005 r. Oznacza to, że nie określa się przydziałów ilościowych dla poszczególnych państw, a możliwość produkcji i zużycia zależy od spełnienia odpowiednich parametrów technicznych. Przede wszystkim zezwala się na produkcję i zużycie pod warunkiem, że te substancje kontrolowane będą posiadać stopień czystości powyżej 99,5%. Ponadto mogą występować w mieszaninie między sobą bądź z innymi chemikaliami i powinny być przetrzymywane w odpowiednich wysokociśnieniowych cylinderkach o pojemności do trzech litrów. Mogą być również przechowywane w ampulkach szklanych, ale tylko do pojemności 10 mililitrów. W celach kontrolnych strony Protokołu produkujące i stosujące powyższe substancje mają przedkładać roczne raporty, o ilości, czystości i zastosowaniach. Ponadto mają przekazywać kopie publikowanych instrukcji, standardów i regulacji, które ich dotyczą. Zastosowania nieodzowne i krytyczne Zgodnie z PM przy określaniu substancji nieodzownego zużycia (essential use) oraz przeznaczonych do zastosowań krytycznych należy posługiwać się następującymi kryteriami: zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa społeczeństw, z uwzględnieniem aspektów kulturowych i intelektualnych, niedostępności substytutów, podjęcia wszelkich działań minimalizujących emisję substancji kontrolowanych, braku wystarczających ilości tych substancji pochodzących z odzysku. Korzystając z możliwości do udzielania pozwoleń na dodatkowe zużycie substancji kontrolowanych, Spotkania Stron Protokołu określają, w formie decyzji, dla państw, które o to wystąpiły i spełniały ww. warunki, odpowiednie ilości tych substancji. 3. Regulacje Unii Europejskiej w zakresie ochrony wartwy ozonowej, dotyczące halonów Zalecenia Protokołu montrealskiego w odniesieniu do halonów regulowane są: a) rozporządzeniem nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, które weszło w życie z dniem 1 października 2000 r. (Dz. Urz. WE L 244 z ); b) decyzją Komisji z dnia 7 marca 2003 r. zmieniającą rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do zastosowania halonu 1301 i halonu 1211 (Dz. Urz. WE L 065 z ); c) rozporządzeniem nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. zmieniającym rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli wywożonego halonu przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu produktów i sprzętu zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli bromochlorometanu (Dz. Urz. WE L 265 z ); 6

7 d) decyzją Komisji z dnia 3 marca 2004 r. zmieniającą rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do zastosowania halonu 2402 (Dz. Urz. L 071 z ). Rozporządzenie nr 2037/2000/WE obowiązuje bezpośrednio w Polsce od 1 maja 2004 r., a ponadto, stosownie do wymogów rozporządzenia, niektóre zagadnienia dotyczące ochrony warstwy ozonowej, w tym halonów, zawarte zostały w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, która weszła w życie 15 czerwca 2004 r. Postępowanie z substancjami zubożającymi warstwę ozonową regulowane jest także wieloma innymi przepisami polskiego prawa Zalecenia rozporządzenia nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz. Urz. WE L 244 z ) Rozporządzenie reguluje zagadnienia dotyczące produkcji, importu, eksportu, wprowadzania na rynek, stosowania, odzysku, recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania substancji zubożających warstwę ozonową, a ponadto ustala zobowiązania dla państw członkowskich. Kontrola produkcji - art. 3 rozporządzenia Produkcja halonów w państwach członkowskich UE jest zabroniona, z wyjątkami, do których należy m.in. zapewnienie podaży halonów do zastosowań nieodzownych i krytycznych. Zgodnie z procedurą zawartą w artykule 18 (2) rozporządzenia, Komisja Europejska może zastosować kryteria ustalone w decyzji IV/25, podjętej przez IV Spotkanie Stron Protokołu Montrealskiego, celem określenia corocznych nieodzownych zastosowań, dla których produkcja substancji kontrolowanych może być we Wspólnocie dozwolona oraz tych użytkowników, którzy będą mogli z nich skorzystać. Dopuszcza się również produkcję na potrzeby krajów rozwijających się oraz w ramach tzw. racjonalizacji przemysłowej. Kontrola wprowadzania do obrotu i stosowania - art. 4 rozporządzenia 1) Zakazuje się wprowadzania na rynek i stosowania halonów z wyjątkami:! stanowiących substrat do produkcji innych substancji odmiennych w strukturze chemicznej,! stosowanych jako czynnik ułatwiający niektóre procesy chemiczne,! przeznaczonych do prac laboratoryjnych i analitycznych,! przeznaczonych do wykorzystania w zastosowaniach nieodzownych, na które wymagane jest pozwolenie w formie decyzji podejmowanej przez spotkanie stron Protokołu montrealskiego,! produkowanych z przeznaczeniem dla krajów rozwijających się oraz na potrzeby wyjątkowe,! stosowanych do zastosowań krytycznych wymienionych w Załączniku VII do rozporządzenia; 7

8 2) Nakazuje się wycofanie z użycia systemów przeciwpożarowych i gaśnic zawierających halony, niespełniające kryteriów zastosowań krytycznych oraz odzyskanie zawartych w nich halonów, zgodnie z art. 16 rozporządzenia. W przypadku 15 państw członkowskich terminem wycofania był 31 grudnia 2003 r., natomiast nowe państwa członkowskie UE mogą używać halonów tylko do zastosowań krytycznych, wyszczególnionych w Załączniku VII do omawianego rozporządzenia od 1 maja 2004 r.; 3) Nakazuje się państwom członkowskim przedkładanie każdego roku Komisji informacji o ilości halonów zużytych do zastosowań krytycznych, podjętych działaniach w zakresie redukcji ich emisji, szacunkowych danych o emisji oraz o obecnych działaniach identyfikujących stosowanie substancji alternatywnych. Kontrola użytkowania wodorochlorofluorowęglowodorów (HCFCs) zamiast halonów art. 5 rozporządzenia Rozporządzenie wprowadza ograniczenie stosowania substancji typu HCFC jako zamienników halonów. Zastosowanie substancji HCFCs, jako alternatywnych środków gaśniczych w istniejących systemach przeciwpożarowych, może być dozwolone w celu zamiany stosowanych tam halonów, w zastosowaniach określonych w Załączniku VII, pod następującymi warunkami: halony zawarte w systemach przeciwpożarowych zostaną całkowicie zamienione, odzyskane halony zostaną poddane unieszkodliwieniu, 70% kosztów destrukcji halonów zostanie pokryte przez dostawcę wodorochlorofluorowęglowodorów, każdego roku Państwo Członkowskie przedłoży Komisji dane dotyczące ilości wprowadzonych systemów HCFC oraz ilości halonów poddanych destrukcji. Odzysk zużytych halonów i kontrola emisji art. 16 i 17 rozporządzenia Halony zawarte w systemach przeciwpożarowych i gaśnicach, powinny być odzyskiwane w celu recyklingu w zastosowaniach krytycznych lub w celu unieszkodliwienia. Unieszkodliwiane może następować przy użyciu technologii zatwierdzonych przez strony Protokołu montrealskiego lub innymi technologiami akceptowalnymi z punktu widzenia ochrony środowiska. We wszystkich przypadkach należy podejmować działania ograniczające do minimum emisję halonów do powietrza. Krytyczne zastosowania halonów Załącznik VII rozporządzenia Jako krytyczne użycie halonu 1301, w aktualnie obowiązującym Załączniku VII, przyjęto zastosowanie: 1) w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych ładowni i przegród kadłubowych oraz do zobojętniania zbiorników paliwa; 2) w wojskowych pojazdach lądowych oraz okrętach marynarki wojennej w celu ochrony 8

9 przestrzeni zajmowanych przez personel oraz komór silnikowych; 3) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na zajętych powierzchniach, w przypadku, gdy uwolnienie łatwopalnych płynów i/lub gazów mogłoby wystąpić w siłach zbrojnych oraz w sektorze nafty, gazu i petrochemicznym, jak również w istniejących statkach towarowych; 4) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej w istniejących załogowych ośrodkach łączności i dowodzenia w siłach zbrojnych lub innych miejscach istotnych dla bezpieczeństwa narodowego; 5) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na powierzchniach, na których istnieje możliwość powstania ewentualnego ryzyka rozprzestrzeniania się materiału skażenia radioaktywnego; 6) w tunelu pod kanałem La Manche i powiązanych instalacjach i taborze kolejowym. Jako krytyczne użycie halonu 1211 przyjęto zastosowanie: 1) w wojskowych pojazdach lądowych i okrętach wojennych do ochrony przestrzeni zajmowanych przez personel i ochrony przedziałów silnikowych; 2) w ręcznych gaśnicach i stacjonarnych urządzeniach gaśniczych przeznaczonych do silników, do użytku na pokładzie statków powietrznych; 3) w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych, ładowni i przegród kadłubowych; 4) w gaśnicach istotnych dla bezpieczeństwa osobistego, wykorzystywanych przy początkowym gaszeniu przez oddziały straży pożarnej; 5) w gaśnicach używanych w siłach zbrojnych i w policji, do wykorzystania w stosunku do ludzi. Jako krytyczne użycie halonu 2402 przyjęto zastosowanie: 1) w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych ładowni i przegród kadłubowych oraz do zobojętniania zbiorników paliwa; 2) w wojskowych pojazdach lądowych oraz okrętach marynarki wojennej w celu ochrony przestrzeni zajmowanych przez personel oraz komór silnikowych; 3) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na zajętych powierzchniach, w przypadku, gdy uwolnienie łatwopalnych płynów i/lub gazów mogłoby wystąpić w siłach zbrojnych oraz w sektorze nafty, gazu i petrochemicznym, jak również w istniejących statkach towarowych; 4) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej w istniejących załogowych ośrodkach łączności i dowodzenia w siłach zbrojnych lub innych miejscach istotnych dla bezpieczeństwa narodowego; 5) w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na powierzchniach, na których istnieje możliwość powstania ewentualnego ryzyka rozprzestrzeniania się materiału skażenia radioaktywnego; 6) w ręcznych gaśnicach i stacjonarnych urządzeniach gaśniczych przeznaczonych do silników, do użytku na pokładzie statków powietrznych; 9

10 7) w gaśnicach istotnych dla bezpieczeństwa osobistego, wykorzystywanych przy początkowym gaszeniu przez oddziały straży pożarnej; 8) w gaśnicach używanych w siłach zbrojnych i w policji, do wykorzystania w stosunku do ludzi. 4. Regulacje polskie w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów 4.1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263) W odniesieniu do halonów ustawa nakłada dodatkowo w stosunku do regulacji Unii Europejskiej zobowiązania: 1) ewidencyjne na podmioty przywożące, wywożące, wprowadzające do obrotu, stosujące, prowadzące odzysk, regenerację i unieszkodliwianie; 2) do odpowiedniego oznakowania produktów i urządzeń; 3) zapobiegające emisji halonów; 4) do posiadania odpowiednich kwalifikacji, potwierdzonych świadectwem kwalifikacji. Ustawa ustala sposób postępowania administracyjnego ustalając właściwych ministrów do wykonywania określonych zadań wynikających z rozporządzenia nr 2037/2000/WE. Minister właściwy do spraw środowiska wskazany został jako organ właściwy w sprawach dotyczących halonów, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Nadzór w zakresie postępowania z halonami oraz produktami, urządzeniami i instalacjami je zawierającymi sprawuje minister właściwy do spraw środowiska, za pośrednictwem Inspekcji Ochrony Środowiska. Ustawa wprowadza również system kar pieniężnych, nakładanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska za przywóz i wywóz halonów oraz urządzeń je zawierających bez wymaganego pozwolenia lub wbrew zakazom. Wprowadzone są również przepisy karne nakładające m.in. grzywny za nieprowadzenie ewidencji oraz oznakowania Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911) Rozporządzenie określa sposób prowadzenia ewidencji substancji kontrolowanych, w tym halonów, tryb i sposób przekazywania informacji zawartych w ewidencji oraz wzory formularzy ewidencji substancji kontrolowanych. W przypadku halonów ewidencję prowadzi się w odniesieniu do: produkcji, przywozu, wywozu, wprowadzania do obrotu, stosowania, odzysku, recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania. Ewidencja halonów ma być prowadzona zgodnie z kategorią oznaczającą ich pochodzenie, np. wywóz na obszar Unii Europejskiej lub wywóz poza UE oraz sposobem ich użytkowania, np. odzysk we własnym zakresie lub recykling we własnym zakresie. 10

11 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania produktów, urządzeń i instalacji zawierających substancje kontrolowane, a także pojemników zawierających te substancje (Dz. U. Nr 195, poz. 2007) Zgodnie z rozporządzeniem na pojemnikach, produktach, urządzeniach i instalacjach zawierających substancje kontrolowane, w tym halony, umieszcza się oznakowanie zawierające napis niebezpieczne dla warstwy ozonowej oraz nazwę chemiczną substancji kontrolowanej lub symbol oznaczający tę substancję zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej. Jeżeli halony zawarte w pojemniku przeznaczone są do unieszkodliwiania, na pojemniku umieszcza się oznakowanie zawierające napis: niebezpieczne dla warstwy ozonowej oraz przeznaczone do unieszkodliwiania Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie programów kursów, przeprowadzania egzaminów oraz wzoru świadectwa kwalifikacji w zakresie substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 195, poz. 2009) Rozporządzenie określa: 1) zakres programu kursu początkowego oraz kursu uzupełniającego w zakresie substancji kontrolowanych, w tym halonów; 2) skład oraz regulamin działania komisji egzaminacyjnej; 3) sposób organizowania i regulamin przeprowadzania egzaminów, w tym egzaminu poprawkowego. Zakres programu początkowego określono dla osoby dokonującej obrotu substancjami kontrolowanymi, naprawy i obsługi technicznej urządzeń i instalacji, demontażu urządzeń i instalacji przeciwpożarowych oraz recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania halonów. Egzamin składa się z części teoretycznej obejmującej sprawdzenie wiedzy teoretycznej oraz części praktycznej obejmującej sprawdzenie umiejętności praktycznych w zakresie określonym w załączniku do rozporządzenia. Rozporządzenie określa także wymagania dla członków komisji egzaminacyjnych oraz sposób oceny egzaminowanych Zalecenia innych regulacji dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową, w tym halonów Jak zaznaczono na wstępie substancje zubożające warstwę ozonową podlegają też pod przepisy innych ustaw oraz aktów wykonawczych. 11

12 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) Na podstawie art. 290 ust. 2 z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2003 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 55, poz. 477). Rozporządzenie określiło m.in. jednostkowe stawki opłat za substancje zubożające warstwę ozonową, wprowadzane do powietrza, dla substancji: CFCs, halonów, czterochlorku węgla, 1,1,1-trójchloroetanu i HCFCs i stawki te zostały uaktualnione obwieszczeniem Ministra Środowiska z dnia 15 października 2003 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2004 (MP Nr 50, poz. 782). Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 września 2004 r. w sprawie wysokości górnych jednostkowych stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2005 (MP Nr 39, poz. 693) określiło górne jednostkowe stawki opłat za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza w 2005 r., które dotyczą również substancji zubożających warstwę ozonową, w tym halonów. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.) Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), pojemniki z halonami są uznane za odpady niebezpieczne kod W związku z tym postępowanie z pojemnikami z halonem, który nie może być dłużej stosowany podlega pod przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dotyczy to przede wszystkim art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia o odpadach, regulującego kwestię pozwoleń na wytwarzanie odpadów oraz art. 36 tej ustawy, dotyczącego ich ewidencji. Kwestię unieszkodliwiania odpadów w skali kraju reguluje art. 15 ust. 5 i 6 cytowanej ustawy. Przepisy te odnoszą się do przedsięwzięć priorytetowych o charakterze ponad wojewódzkim, niezbędnych w kraju do utworzenia i utrzymania zintegrowanej i wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do unieszkodliwiania odpadów. Przedsięwzięcia związane z unieszkodliwianiem odpadów mogą być realizowane z udziałem środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, o ile zostały one ujęte w planie gospodarki odpadami. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm.) Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji na zdrowie człowieka lub na środowisko. Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w 12

13 sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. Nr 199, poz. 1948). Halony nie znajdują się w wykazie substancji niebezpiecznych, jednakże należy je klasyfikować zgodnie z kryteriami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666) oraz oznakować zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1679). Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.) Ustawa ta nakłada na gminy (art. 3 ust. 2 pkt 6) obowiązek organizowania zbiórki, segregacji i magazynowania odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych. Koszty pokrywają właściciele nieruchomości poprzez wnoszenie odpowiednich opłat. 5. Ilość halonów znajdujących się na terenie Polski w 2004 r. Określenia ilości halonów znajdujących się na terenie Polski na początku 2004 r. dokonano na podstawie rozpoznania wykonanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w kwietniu 2004 r. przez ekspertów Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej, w ramach pracy pt. Analiza krytycznych zastosowań halonów na terenie Polski, zgodnie z rozporządzeniem 2037/2000 WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. Dane do opracowania zbierane były przy wykorzystaniu kilku niezależnych źródeł informacji:! sieci komórek prewencyjnych Państwowej Straży Pożarnej, w tym komend wojewódzkich i powiatowych,! Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej,! Odpowiednich departamentów i komórek organizacyjnych: - Ministerstwa Obrony Narodowej, - Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, - Ministerstwa Infrastruktury, - Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,! firm dystrybucyjnych i serwisowych gazowego sprzętu gaśniczego,! głównych użytkowników halonów zidentyfikowanych w trakcie przygotowania poprzednich raportów o zużyciu halonów w Polsce. Podstawowe informacje nt. stosowanych aktualnie w Polsce instalacji i gaśnic halonowych uzyskano poprzez rozpoznanie wykonane w II połowie lutego i w marcu 2004 r. przez oficerów pożarnictwa - wydziałów kontrolno-rozpoznawczych powiatowych i wojewódzkich komend PSP. Zidentyfikowani użytkownicy halonów byli następnie kontaktowani bezpośrednio z autorami raportu w celu szczegółowego rozpoznania w odniesieniu do możliwości użycia halonów do zastosowań krytycznych, ich eliminacji, 13

14 napotykanych przeszkód oraz wielkości zużycia. Rozpoznania w odniesieniu do możliwych zastosowań krytycznych halonów dokonano na podstawie wytycznych zaleconych przez Komisję Europejską, uwzględniających krytyczne zastosowania ujęte w Aneksie VII do rozporządzenia nr 2037/2000/WE. Prowadzone postępowanie umożliwiło również oszacowanie ilości halonów, które nie spełniają kryteriów zastosowań krytycznych wg regulacji UE. W tabeli 1 zamieszczono ilość halonów: 1211, 1301 i 2402, spełniających kryteria zastosowań krytycznych, znajdujących się obecnie w różnych sektorach i które mogą być stosowane po 1 maja 2004 r. W tabeli 2 zamieszczono natomiast ilość halonów, które w czasie dokonywania ww. rozpoznania były wykorzystywane przez różne jednostki, ale nie spełniały wymogów dla zastosowań krytycznych. Tabela 1 Halony spełniające kryteria zastosowań krytycznych Lp. Sektor Ilość halonów w kg Halon 1211 Halon 1301 Halon 2402 Ogółem Zapasy Ogółem Zapasy Ogółem Zapasy 1. Lotnictwo cywilne Wojsko Zakłady przemysłowe Policja Razem Ogółem

15 Tabela 2 Halony niespełniające kryteriów zastosowań krytycznych zidentyfikowane podczas rozeznania na początku 2004 r., przeprowadzonego przez ekspertów KG PSP Lp. Sektor Obiekty muzealne: Ilość halonów w kg Halon 1211 Halon Zamek Królewski na Wawelu Zamek Królewski w Warszawie Dom Urodzenia Fryderyka Chopina Żelazowa Wola Razem Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Nauk o Ziemi w Sosnowcu 1216* - 5. Wojsko Szpitale Jednostki pozabudżetowe 2813* 982 Ogółem * Z bezpośrednich informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska od jednostek stosujących halon w 2004 r. wynika, że zaprzestano stosowania halonu 1211 na Uniwersytecie Śląskim w Sosnowcu oraz w niektórych jednostkach pozabudżetowych (ok kg), a wycofany halon przekazany został firmom serwisowym. W pozostałych jednostkach czynione były wysiłki zmierzające do usunięcia halonu. Wynika stąd, że po uwzględnieniu informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska, zidentyfikowana ilość halonu 1211, obecnie stosowana i niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych wynosi ok kg. Jak wynika z powyższych tabel ilość halonu 1211, obecnie jeszcze stosowana i niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych, stanowi ok. 30% ilości halonu używanego do zastosowań krytycznych. W przypadku halonu 1301 ilość do usunięcia stanowi 64% ilości używanej do zastosowań krytycznych. 6. Dotychczasowa realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego w Polsce oraz zaleceń Unii Europejskiej w odniesieniu do halonów W Polsce nie produkowano halonów na skalę techniczną, a po 1994 r., kiedy wprowadzony został zakaz produkcji i zużycia, zaimportowano tylko niewielkie ilości z 15

16 odzysku, co było zgodne z zaleceniami Protokołu montrealskiego. Zużycie halonów podlegało regulacjom dotyczącym wszystkich substancji kontrolowanych oraz regulacjom branżowym, do których można zaliczyć certyfikaty obowiązujące dla sektora ochrony przeciwpożarowej w Polsce. Od 1992 r. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie koło Warszawy, jedyna instytucja w kraju upoważniona do certyfikacji w zakresie sprzętu ochrony przeciwpożarowej i środków gaśniczych, nie wydaje certyfikatów dla gaśnic halonowych, a od 1994 dla nowych instalacji halonowych. Od 1992 r. Polski Rejestr Statków nie wydaje również pozwoleń na nowe urządzenia halonowe na statkach, a w 1996 roku zmieniono przepisy wewnętrzne portów lotniczych eliminując większość zastosowań naziemnych sprzętu halonowego. Istotnym elementem ograniczania emisji halonów było podnoszenie świadomości wśród użytkowników halonów poprzez szkolenia prowadzone przez różne jednostki w kraju, zarówno z resortu środowiska, gospodarki oraz spraw wewnętrznych. Szczególnie należy tu podkreślić działania podejmowane przez sektor ochrony przeciwpożarowej. W latach Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej (KG PSP), Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej (CNBOP), Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa przeprowadziły szereg spotkań, sympozjów i szkoleń poświęconych problemom związanym z wdrażaniem postanowień Protokołu montrealskiego. Działaniami objęto przedstawicieli organów i instytucji rządowych, firm projektowych i przemysłu ochrony przeciwpożarowej oraz największych użytkowników halonów. W kwietniu 1998 r. KG PSP zorganizowała kurs szkoleniowy w zakresie alternatywnych technologii gaszenia, sfinansowany przez Bank Światowy i przeprowadzony przez najlepszych ekspertów krajowych i światowych. Szkoleniem objęto szereg sektorów, takich jak: transport powietrzny, lądowy, morski, wojsko, przemysł stoczniowy i chemiczny, bankowość, ochronę zabytków oraz przemysł ochrony przeciwpożarowej. W szkoleniu uczestniczyły osoby bezpośrednio i pośrednio zainteresowane wycofywaniem halonów z użycia, w tym właściciele i zarządzający obiektami, do których należy decyzja w sprawie możliwego sposobu eliminacji halonu, projektanci instalacji, rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, producenci i dystrybutorzy sprzętu pożarniczego, firmy instalacyjne i serwisowe. Opublikowano również szereg dokumentów i artykułów prasowych, informujących społeczeństwo o znaczeniu ochrony stratosferycznej warstwy ozonowej, w tym o potrzebie eliminacji halonów. Reasumując należy zauważyć, co następuje: 1. Polska wywiązuje się z zaleceń Protokołu montrealskiego i zrealizowano w znacznej części zalecenia, które powinna zawierać strategia (rozdz.1). 2. W odniesieniu do zaleceń regulacji Unii Europejskiej stwierdzono (rozdz. 5), że zasadnicza ilość halonów wykorzystywanych obecnie w Polsce (ok. 29 ton), używana jest do zastosowań krytycznych, zgodnie z Załącznikiem VII do rozporządzenia nr 2037/2000/WE ( ze zmianami). 3. Około 8,8 tony halonów wykorzystywane jest do ochrony obiektów muzealnych, co było zgodne z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 25 listopada 2002 r. w 16

17 sprawie ograniczeń w obrocie krajowym substancjami kontrolowanymi wyprodukowanymi lub przywiezionymi z zagranicy oraz ich wykorzystywaniu w działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 205, poz. 1733) oraz rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie listy obszarów zagrożonych pożarem lub wybuchem, w których zastosowanie substancji kontrolowanych należy uznać za zastosowanie krytyczne (Dz. U. Nr 100, poz. 914). Rozporządzenia powyższe traktowały halony wykorzystywane do ochrony obiektów muzealnych jako zastosowanie krytyczne. Wymienione rozporządzenia przestały jednak obowiązywać po wejściu w życie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, tj. od 15 czerwca 2004 r. i halony stosowane do ochrony obiektów muzealnych nie spełniają już kryteriów zastosowań krytycznych zgodnie z Załącznikiem VII do rozporządzenia nr 2037/2000/WE. 4) Z informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska bezpośrednio od użytkowników w 2004 r. wynika, że spośród halonów zidentyfikowanych w czasie rozeznania z początku 2004 r., wykorzystywane jest obecnie, poza resortem kultury, około 1100 kg halonów niespełniających kryteriów zastosowań krytycznych. 7. Podstawowe elementy strategii i warunki jej wdrożenia zgodnie z decyzjami Protokołu montrealskiego i UE Celem wprowadzania strategii zarządzania halonami w skali globalnej, regionu czy państwa jest: 1) realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego zmierzająca do redukcji emisji halonu do atmosfery; 2) zapewnienie potrzeb użytkowników, spełniających kryteria zastosowań krytycznych. Założenia te realizowane są poprzez wdrożenie strategii zawierającej następujące elementy: ograniczenie produkcji lub zużycia halonów; ograniczenie stosowania halonów i wprowadzenie technologii alternatywnych; wprowadzenie odpowiednich procedur kontroli technicznej istniejących urządzeń (stałych systemów i podręcznego sprzętu gaśniczego) ze względu na ich szczelność oraz zakazu testowania i szkolenia połączonego z emisją halonu; bezpieczne dla środowiska odzyskiwanie halonów z demontowanych instalacji lub w trakcie ich serwisowania; bezpieczne magazynowanie halonów przed ich ponownym użyciem bądź zniszczeniem; eksport halonów poza UE do celów zgodnych z zastosowaniami krytycznymi, wymienionymi w rozporządzeniu nr 2037/2000/WE; bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie halonów technologiami 17

18 zaaprobowanymi przez Protokół montrealski. Analiza powyższych elementów w kontekście ich wdrożenia w Polsce wskazuje, że dotychczas w pełni zrealizowano trzy pierwsze, a dwa kolejne są realizowane. Po autoryzowaniu przez ministra właściwego do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych, odpowiedniej jednostki gromadzącej halon, może być on eksportowany, a ilości niemożliwe do wykorzystania będą unieszkodliwione. Ograniczenie stosowania halonów musi być wsparte obecnością na rynku odpowiednich jakościowo nowych środków i urządzeń gaśniczych pozwalających na zastosowanie technologii alternatywnych. Obecność na rynku w tym przypadku oznacza przejście odpowiednich procedur certyfikacyjnych, uzyskanie świadectw zgodności, a także wprowadzenia odpowiednich norm stosowania tych rozwiązań. Ograniczenie stosowania halonów i ich stopniowa eliminacja z użycia wymaga więc poważnych zmian w ochronie przeciwpożarowej, wprowadzenia odpowiednich zmian w przepisach, w tym rozporządzeniach i normach dotyczących zabezpieczeń opartych na halonach i pozwalających na wprowadzenie rozwiązań alternatywnych. Należy podkreślić, że prace w tym zakresie Państwowa Straż Pożarna podjęła już w 1992 roku. Stopniowo wprowadzone zostały zmiany do polskich norm i wymagań ppoż., np. od 1992 r. Polski Rejestr Statków nie wydaje pozwolenia na nowe urządzenia halonowe na statkach, a w 1996 roku zmieniono przepisy wewnętrzne portów lotniczych eliminując większość zastosowań naziemnych sprzętu halonowego. Dzięki wysiłkom polskiego przemysłu ochrony przeciwpożarowej, wspieranego przez KG PSP i instytucje związane, w szczególności Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej (CNBOP), Szkołę Główną Służby Pożarniczej (SGSP), Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa (SITP), także Komendy Wojewódzkie oraz Stowarzyszenie Pożarników Polskich (SPP), sektor ochrony przeciwpożarowej jest dobrze przygotowany do świadomego wdrażania rozwiązań alternatywnych, a dostępne aktualnie na rynku rozwiązania alternatywne odpowiadają standardom europejskim. 8. Ocena korzyści i skutków finansowych realizacji strategii Oceniając skutki finansowe związane z realizacją strategii należy podkreślić przede wszystkim korzyści, które wiążą się z ochroną warstwy ozonowej, mającą na celu zapobieganie zwiększaniu promieniowania ultrafioletowego słońca, a tym samym ograniczanie zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska. Ochrona warstwy ozonowej w Polsce jest z drugiej strony realizacją zobowiązania, jakie nasz kraj podjął w wyniku przystąpienia do Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową i jego poprawek. Po wejściu do Unii Europejskiej Polska winna z kolei wywiązywać się z zaostrzonych zaleceń dotyczących ochrony warstwy ozonowej, co w efekcie jest realizacją zobowiązań ekologicznych, prawnych i politycznych. Szacując skutki finansowe realizacji strategii zarządzania halonami, jako jednego z 18

19 elementów ochrony warstwy ozonowej, należy mieć na uwadze, że są one konsekwencją przymusu wynikającego z ww. racji nadrzędnych Koszty usunięcia i zastąpienia stosowanych halonów Podstawą do oceny skutków finansowych jest przede wszystkim określenie ilości halonów w Polsce, a zwłaszcza halonów, które muszą być wyeliminowane ze stosowania. Jak wynika z analizy przedstawionej w rozdziale 5 Tabela 1, od 1 maja 2004 r. ok. 29 ton halonów spełnia kryteria zastosowań krytycznych, a zatem zgodnie z Załącznikiem VII rozporządzenia nr 2037/2000/WE mogą być dalej stosowane. Tabela 2 zawiera natomiast ilości halonu niespełniającego kryteriów zastosowań krytycznych wg Załącznika VII. Są to ilości zidentyfikowane przy okazji rozpoznania wykonanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w kwietniu 2004 r. przez ekspertów Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej, w ramach pracy pt. Analiza krytycznych zastosowań halonów na terenie Polski, zgodnie z rozporządzeniem nr 2037/2000/WE w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. Należy zauważyć, że oprócz halonu ujętego w tabeli, na terenie Polski może znajdować się halon niezidentyfikowany w trakcie przeprowadzonego rozeznania i niespełniający kryteriów zastosowań krytycznych. W przypadku instalacji z halonem koszt wymiany 1kg halonu na alternatywne zabezpieczenie gaśnicze, z uwzględnieniem kosztów demontażu instalacji i zamontowania nowego urządzenia gaśniczego zależy od wielu czynników, w tym najsilniej od objętości i geometrii chronionej przestrzeni oraz od wybranego zabezpieczenia alternatywnego. Zestawienie danych dla typowych objętości i technologii alternatywnych dla stałych instalacji gaśniczych podano w poniższej tabeli. Obliczenia średniego całkowitego kosztu wymiany 1kg halonu w instalacji (uwzględniając koszt demontażu instalacji halonowej, koszt projektu, koszt nowych urządzeń i środka gaśniczego), dokonano uwzględniając ilość środka gaśniczego niezbędną do wytworzenia stężenia projektowego dla danej objętości, w odniesieniu do ilości halonu niezbędnej do zabezpieczenia tej samej przestrzeni. 19

20 Zestawienie szacunkowych kosztów wymiany stałych instalacji halonowych (halon 1301, 1211 i 2402) na technologie alternatywne Koszt wymiany w zł na środki alternatywne 3 FM-200 ARGONITE Objętość chroniona w m 50 (FM butla) (Argonite 2 butle) 250 (FM butla) > 300 (FM butle) (Argonite 10 butli) System + środek System + środek Montaż i demontaż Montaż i demontaż Projekt Projekt Mat. Pomocnicze Mat. Pomocnicze Koszt całkowity Koszt całkowity Średni koszt wymiany 1 kg halonu 908 Średni koszt wymiany 1 kg halonu 791 System + środek Montaż i demontaż Projekt Mat. Pomocnicze Koszt całkowity Średni koszt wymiany 1 kg halonu 557 System + środek System + środek Montaż i demontaż Montaż i demontaż Projekt Projekt Mat. Pomocnicze Mat. Pomocnicze Koszt całkowity Koszt całkowity Średni koszt wymiany 1 kg Średni koszt wymiany 1 kg halonu halonu A. Koszty usunięcia i zastąpienia halonu stosowanego do ochrony obiektów muzealnych Po wejściu w życie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, tj. od dnia 15 czerwca 2004 r., halon 1211 i 1301 stosowany w pomieszczeniach, w których znajdują się eksponaty muzealne nie jest uznawany za zastosowanie krytyczne. Dotyczy to 450 kg halonu 1211 w gaśnicach ruchomych, 20

21 znajdujących się na Zamku Królewskim w Warszawie oraz 8332 kg halonu 1301, stosowanego w instalacjach: na Zamku Królewskim w Warszawie, na Zamku Królewskim na Wawelu oraz w Domu Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli. Zakładając, na podstawie przedstawionej powyżej tabeli, że średni koszt wymiany przy uwzględnieniu instalacji dominujących na rynku, wynosi ok. 750 zł za kg, można oszacować koszt wymiany halonu znajdującego się w instalacjach obiektów muzealnych. Bez uwzględniania halonu 1211 znajdującego się w butlach ruchomych oraz 560 kg halonu 1301, będącego w zapasie - na Zamku Królewskim w Warszawie, koszt wymiany instalacji we wszystkich trzech obiektach wyniósłby ok. 5,8 mln zł (7772 kg x 750 zł). Oprócz wysokich kosztów związanych z wymianą halonu na inną substancję gaśniczą, przedsięwzięcie takie jest czasochłonne i stanowi zagrożenie dla cennych eksponatów muzealnych. Z informacji uzyskanych z resortu kultury wynika, że wymiana halonów wymaga w niektórych miejscach wygospodarowania w obrębie zabytkowych wnętrz miejsca na znacznie zwiększoną ilość butli z nowym, odpowiednim środkiem gaśniczym, co nie wszędzie jest możliwe. Dużym problemem może być wymiana istniejącej instalacji, tj. przewodów rozprowadzających środek gaśniczy, w celu ich dostosowania do parametrów technicznych nowych gazów. Wymagałoby to w wielu przypadkach rozkuwania zabytkowych ścian i zdejmowania lub czasowego usuwania eksponatów. Delegacja polska uczestnicząca w spotkaniach Komitetu Zarządzającego, wspomagającego Komisję Europejską w realizacji rozporządzenia nr 2037/2000/WE zgłaszała problem związany z usunięciem halonu w instalacjach służących do ochrony eksponatów muzealnych. Nie znalazł on jednak odpowiedniego zrozumienia, gdyż istnieje możliwość stosowania substytutów dla halonów w pomieszczeniach chroniących eksponaty muzealne. W związku z powyższym, po uzyskaniu odpowiednich, dodatkowych argumentów natury technicznej lub ekonomicznej z resortu kultury, wyjaśniających niemożliwość szybkiego wyeliminowania halonów oraz oficjalnego wskazania o ubieganie się o czasowe pozwolenie na dalsze ich stosowanie, minister właściwy do spraw środowiska może wystąpić o takie pozwolenie do Komisji Europejskiej. B. Halon znajdujący się w innych obiektach, niespełniajacych kryteriów zastosowań krytycznych Według rozeznania, w innych obiektach niespełniających kryteriów zastosowań krytycznych zidentyfikowano ok. 4 ton halonu 1211 oraz 1 tony halonu Zgodnie z rozporządzeniem nr 2037/2000/WE dozwolone jest przekazywanie halonu do zastosowań krytycznych, a zatem halon znajdujący się jeszcze w miejscach niekrytycznych może być odstąpiony jednostkom stosującym halon do zastosowań krytycznych. Halony te mogą być wykorzystane do zastosowań krytycznych w kraju lub wyeksportowane do takich samych zastosowań. 21

22 8.2. Możliwość eksportu halonów Zgodnie z rozporządzeniem nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. zmieniającym rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli wywożonego halonu przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu produktów i sprzętu zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli bromochlorometanu, w pewnych okolicznościach halon może być wyeksportowany poza UE. W myśl art. 1 ustęp 6 (b) rozporządzenia nr 1804/2003/WE halon odzyskany, po recyklingu i regeneracji, przechowywany w pomieszczeniach zatwierdzonych przez właściwe organy lub przez nie eksploatowany, może być eksportowany w celu zaspokojenia potrzeb wynikających z zastosowań krytycznych, wymienionych w załączniku VII do rozporządzenia nr 2037/200/WE, do dnia 31 grudnia 2009 r. W związku z powyższym, minister właściwy do spraw środowiska, wskazany ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, jako właściwy organ w zakresie dotyczącym halonów, zatwierdzi odpowiednią jednostkę do gromadzenia pojemników z halonami z możliwością eksportu odzyskanego halonu Koszty unieszkodliwiania halonów Unieszkodliwianie nadmiaru halonów jest końcowym etapem w programie ich wycofywania z użycia. Do chwili obecnej tylko Australia przeprowadziła niszczenie halonu 1211 na większą skalę. Aktualnie w ramach Protokołu montrealskiego zaleca się następujące technologie unieszkodliwiania: 1) spalanie w piecu z wtryskiem; 2) utleniania w fazie gazowej; 3) spalanie w piecu obrotowym; 4) rozkład w plaźmie argon; 5) rozkład w plaźmie (indukowane częstotliwości radiowe). W Europie istnieją co najmniej trzy ośrodki przygotowane do zniszczenia nadmiaru halonów: dwa w Anglii i jeden we Włoszech, oparte na technologii spalania w piecu obrotowym. Ponadto, w Anglii powstaje nowy ośrodek oparty o technologię zimnej plazmy (analogiczny do Descam - jedynego zakładu w którym przeprowadzono dotychczas zniszczenie znacznych ilości halonu 1211). Wg informacji przekazanych w październiku 2004 r. przez Agencję Środowiska Zjednoczonego Królestwa koszt unieszkodliwiania 1 tony halonu wynosi 1000 funtów. Krajowy plan gospodarki odpadami przewiduje na lata wdrożenie nowoczesnych technologii unieszkodliwiania odpadów, w tym np. opartych na metodach plazmowych nad którymi są już teraz prowadzone w kraju badania. Dlatego za kilka lat może 22

23 powstać możliwość unieszkodliwienia nadmiaru halonów w kraju. Zgodnie z zaleceniami Protokołu montrealskiego, w celu zapewnienia, że halon przeznaczony do unieszkodliwienia nie będzie wypuszczony w powietrze potrzebna byłaby pomoc finansowa państwa. Trudno jest obecnie o podanie ilości halonów, która musi być unieszkodliwiona w Polsce w najbliższych latach. Zidentyfikowana ilość halonu niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych wynosiła na początku 2004 r. około 14 ton, w tym ok. 8,8 ton stosowanych do ochrony eksponatów muzealnych. Z pewnością znaczna część tych halonów będzie przez najbliższe lata wykorzystywana do zastosowań krytycznych lub może być wyeksportowana. W przypadku powstania potrzeby unieszkodliwienia halonów środki na pokrycie kosztów takiego przedsięwzięcia mogłyby pochodzić z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z opłat za wprowadzanie do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji kontrolowanych. Ostatecznie jednak analiza kosztów powinna zadecydować o tym, czy halon ma być unieszkodliwiany w kraju lub za granicą Pomoc finansowa ze środków publicznych Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263) wprowadziła opłaty za wprowadzenie po raz pierwszy do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji kontrolowanych. Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy środki pochodzące z opłat Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza na zadania realizowane przez gminy i podmioty związane: 1) ze zbiórką odpadów zawierających substancje kontrolowane; 2) z odzyskiwaniem substancji kontrolowanych; 3) z gromadzeniem substancji kontrolowanych; 4) z unieszkodliwianiem substancji kontrolowanych. Art. 26 ustęp 2 stanowi natomiast, że minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz ministrem właściwym do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób i kryteria gospodarowania przez NFOŚiGW środkami pochodzącymi z opłaty za substancje kontrolowane oraz tryb ich przekazywania do budżetów gmin oraz podmiotom związanym z wymienionymi powyżej zadaniami. Jak wynika z powyższego utworzony zostanie specjalny fundusz, którzy wspomoże gminy i podmioty zarządzające również halonami i mogłaby korzystać także z niego jednostka zatwierdzona przez ministra właściwego do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych, do gromadzenia i eksportu halonów. 23