Polityka Zdrowotna. Status, rola i miejsce świadczeniodawców. na polskim rynku ochrony zdrowia - obecnie i w przyszłości.

Transkrypt

1 Polityka Zdrowotna Tom III luty 2005 Status, rola i miejsce świadczeniodawców na polskim rynku ochrony zdrowia - obecnie i w przyszłości < >

2 Rada Naukowa Instytutu Polityki Ochrony Zdrowia przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi* prof. dr hab. Tadeusz Bodio dr hab. Aldona Frączkiewicz-Wronka prof. dr hab. Mieczysław Gałuszka prof. dr hab. Roman Głowacki prof. dr hab. Romuald Holly prof. dr hab. n. med. Anna Jegier prof. dr hab. Eugeniusz Kowalewski prof. zw. dr hab. n. med. Maciej Latalski prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński prof. dr hab. Michał Marczak prof. dr hab. Zbigniew Nęcki prof. dr hab. n. med. Marek Nowacki prof. dr hab. n. farm. Daria Orszulak-Michalak prof. dr hab. n. med. Wojciech Pędich prof. dr hab. Michał Pirożyński prof. dr hab. Antoni Rajkiewicz prof. dr hab. n. med. Jacek Spławiński prof. dr hab. Jadwiga Suchecka prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz prof. dr hab. n. med. Zbigniew Szybiński prof. dr hab. Halina Tendera-Właszczuk prof. dr hab. n. med. Tadeusz Tołłoczko prof. zw. dr hab. n. med. Leszek Wdowiak prof. dr hab. n. med. Hanna Wilmowska-Pietruszyńska prof. dr hab. Konstanty A. Wojtaszczyk prof. dr hab. med. Mirosław J. Wysocki * Skład osobowy ostatecznie ukonstytuuje się na pierwszym posiedzeniu Rady Naukowej Instytutu Polityki Ochrony Zdrowia. Wykaz członków Rady Ekspertów w następnym, czwartym tomie Polityki Zdrowotnej.

3 Polityka Zdrowotna Tom III luty 2005 Status, rola i miejsce świadczeniodawców na polskim rynku ochrony zdrowia

4 Adresy do korespondencji: 1) Warszawa, ul. E. Plater 9/11 III p., tel. (022) , fax. (022) , 2) Łódź, ul. Lindley a 6 tel./fax (042) Copyrihgt by Instytut Polityki Ochrony Zdrowia, Warszawa 2005 Adresy Wydawcy: 1) Warszawa, ul. E. Plater 9/11 III p., tel. (022) , fax. (022) , kiu@kiu.com.pl 2) Łódź, ul. Lindley a 6 tel./fax (042) Wydawnictwo: Krajowy Instytut Ubezpieczeń Warszawa, ul. Emilii Plater 9/11 tel.: (22) ; fax.: (22) kiu@kiu.com.pl; ISBN Druk i oprawa: MWM Zakład Poligraficzny Wesoła / Stara Miłosna ul. Gościniec 132 tel. (22) ; fax (22) Projekt graficzny oraz skład DTP: Krzysztof Krawczyk Redakcja techniczna: E. Jarmusz, A. Barcikowska, A. Zmysłowska Nakład do 5000 egz.

5 Spis treści Słowo wstępne: o paradoksie jednostek ochrony zdrowia... Romuald Holly, Andrzej Lewiński Region jako główny czynnik wyznaczający status, rolę i miejsce świadczeniodawców w systemie ochrony zdrowia... Aldona Frączkiewicz Wronka Regionalny zasób informacji jako narzędzie planowania na rynku świadczeniodawców medycznych rola centrum zdrowia publicznego... Halina Czapla, Jacek Czapla Narzędzia analizy ekonomicznej w procesie restrukturyzacji jednostek opieki zdrowotnej... Izabela Rydlewska-Liszkowska Proces transformacji własnościowej i restrukturyzacji zadłużenia SPZOZ ów w świetle propozycji rządowych, uwarunkowań instytucjonalnych i konsensusu waszyngtońskiego... Wojciech Misiński Bezpieczeństwo świadczeniodawców. Zarządzanie ryzykiem w zakładzie opieki zdrowotnej... Adam H. Pustelnik Wykorzystanie audytu w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej... Agnieszka Nogajczyk-Simeonow Rola systemu informatycznego w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej na regionalnym rynku świadczeniodawców... Janusz Jasłowski, Barbara Owcorz-Cydzik Rola i znaczenie indywidualnych i grupowych praktyk pielęgniarskich na rynku usług medycznych... Maria Brzezińska Warunki ekonomiczno-finansowe działalności i rozwoju szpitali. Perspektywy i niezbędne działania... Michał Milczarek Aspekty techniczne i środowiskowe podnoszenia jakości i efektywności szpitali... Mariusz Pałaszewski Uwarunkowania społeczno-kulturowe i ideologiczno-polityczne efektywności świaczeniodawców w polskim systemie zabezpieczenia zdrowotnego... Dariusz Wasilewski Świadczeniodawcy a ubezpieczenia zdrowotne... Xenia Kruszewska Fundusze europejskie w służbie zdrowia... Izabela Matkowska O statusie, roli i miejscu świadczeniodawców na rynku ochrony zdrowia... Krzysztof Bukiel ANEKS - tezy wystąpień konferencyjnych Podział środków z tytułu składki na ubezpieczenie zdrowotne w Narodowym Funduszu Zdrowia... Marek Mazur Publiczne i niepubliczne ZOZ w polskim systemie ochrony zdrowia rynkowa rywalizacja, czy systemowa symbioza... Andrzej Sośnierz Organizacja i prowadzenie spółek utworzonych z spzoz Beata Bokiej Gospodarka odpadami w placówkach świadczących usługi medyczne Krzysztof Kanclerski Status szpitala jako funkcja bezpieczeństwa i wyposażenia Witold Ponikło W kadrach reporterskiego zapisu SUMMARIES OF THE 3 th VOLUME Nasi autorzy Polityka Zdrowotna III, luty

6 Contents Introduction: about the paradox of health care entities... Romuald Holly, Andrzej Lewiński Region as the main factor determining status, role and place of caregivers in the health care system... Aldona Frączkiewicz Wronka Regional information resource as the planning tool in the medical caregivers market the role of public health center... Halina Czapla, Jacek Czapla Economic analysis tools in restructuring process of health care entities... Izabela Rydlewska-Liszkowska Transition process and debt restructuring of public limited health centers in the light of governmental propositions, institutional circumstances and Washington consensus... Wojciech Misiński Caregivers safety. Risk management in health center... Adam H. Pustelnik Usage of audit in individual health centers... Agnieszka Nogajczyk-Simeonow Role of computer system in forming competitive advantage in the regional caregivers market... Janusz Jasłowski, Barbara Owcorz-Cydzik Role and meaning of individual and group nurse practices in the medical services market... Maria Brzezińska Economically- financial conditions in activity and development of hospitals. Perspectives and necessary actions... Michał Milczarek Technical and environmental aspects of hospitals quality improvement... Mariusz Pałaszewski Socially-cultural and ideologically-political circumstances of caregivers effectiveness in the polish health care system... Dariusz Wasilewski Caregivers and health insurance... Xenia Kruszewska Structural funds in health care and possibilities of their use by caregivers... Izabela Matkowska Status, role and place of caregivers in the health care market... Krzysztof Bukiel ANNEX - summaries of speaches Division of assets collected by health insurance premiums in the National Health Fund Marek Mazur Public and non-public health centers in the polish health care system market rivalry or system symbiosis Andrzej Sośnierz Organizing and managing of companies transformed from public limited health centers Beata Bokiej Waste management in institutions providing medical services Krzysztof Kanclerski Hospital status as safety and equipment function Witold Ponikło Conference in frames of reporter s record SUMMARIES OF THE 3 th VOLUME Our authors Polityka Zdrowotna III, luty 2005

7 SŁOWO WSTĘPNE: O PARADOKSIE POLSKICH JEDNOSTEK OCHRONY ZDROWIA Romuald Holly, Andrzej Lewiński Najważniejszym ogniwem w każdym systemie ochrony zdrowia zawsze był i chyba pozostanie ten, kto leczy, kto bezpośrednio troszczy się o nasze zdrowie pielęgnuje je, a gdy trzeba, naprawia. Niezależnie od tego jak był i jest nazywany (cyrulikiem, balwierzem, znachorem czy najogólniej, lekarzem), zawsze najbardziej liczyła się jego efektywność, skuteczność usług jakie świadczy. Znaczenie usług medycznych, zarówno dla jednostek jak i całych ludzkich zbiorowości, miało zawsze tak wielką rangę, że wśród powinności wobec obywateli, jakie sankcjonują istnienie jakiegokolwiek współczesnego państwa, za jedne z naczelnych powszechnie są uznawane gwarancje skutecznej ochrony zdrowia. Gwarancje te państwo realizuje poprzez specjalnie w tym celu organizowane systemy ochrony zdrowia. Ze względu na cele większościowych systemów, nie mniej ważne okazuje się, obok skuteczności, drugie kryterium oceny - powszechna dostępność usług medycznych. Dla funkcjonariuszy państwa odpowiedzialnych za kreowanie polityki zdrowotnej powszechna dostępność usług medycznych staje się zatem nie tylko kryterium oceny systemu ochrony zdrowia, ale przede wszystkim naczelnym imperatywem i jedną z pierwszych przesłanek przy konstruowaniu założeń, a następnie zasad i szczegółowych uregulowań funkcjonowania owego systemu. System ochrony zdrowia jest zatem jednym z instrumentów, za sprawą którego państwo wypełnia swoje służebne powinności wobec obywateli. W konsekwencji, aparat wykonawczy systemu ochrony zdrowia jest traktowany jako jedna z państwowych służb. Stąd powszechnie do niedawna stosowane, a i obecnie jeszcze nierzadko używane zamiennie określenie: służba zdrowia, jest nadal rozumiane niemal dosłownie i włączane, świadomie bądź nieświadomie do kanonu cech i parametrów, które budują wizerunek polskich jednostek ochrony (służby?) zdrowia. Opisane tutaj stereotypy i resentymenty pozostają tak głęboko zakorzenione w opiniach na właściwą dla Polski politykę społeczną (w tym politykę zdrowotną), i to zarówno w poglądach wielu luminarzy społeczno-po- litycznej doktryny, j a k też polityków ustawicznie reformujących system ochrony zdrowia, że nadawany jednostkom organizacyjnym tego systemu status i rola, czynią je bardziej zależnymi elementami centralnie sterowanej struktury niż samodzielnymi podmiotami gospodarki rynkowej. W efekcie, formy organizacyjno-prawne nadawane jednostkom ochrony zdrowia przesądzają również o możliwości prowadzenie przez nie określonego rodzaju działalności gospodarczej, w szczególności ograniczają im prawa do korzystania z określonych mechanizmów finansowych, tym samym limitując ich efektywność, jako podmiotów gospodarczych. Stąd właśnie sprzeczność kierowanych pod adresem jednostek ochrony zdrowia oczekiwań: powszechnej, nielimitowanej dostępności do oferowanych przez nie świadczeń i zarazem wysokiej jakości tych świadczeń za arbitralnie ustaloną i uznaniowo im przydzielaną dotację, a przy tym wysokiej Polityka Zdrowotna III, luty

8 efektywności ekonomicznej z tytułu prowadzonej przez nie działalności (niestety również limitowanej) w ramach gry wolnorynkowej, w którą siłą rzeczy, są i będą w pełni uwikłane. Tak więc jednostki ochrony zdrowia są traktowane jako strukturalny element państwowych służb a równocześnie jako samodzielne podmioty wolnorynkowej gry. Sytuacja polskich jednostek ochrony zdrowia posiada zatem wszelkie znamiona klasycznego paradoksu. Sytuacji tej, jak zresztą każdego paradoksu, inaczej rozwiązać się nie da, jak tylko przez gruntowne zmiany systemowe. Jeżeli zgodzimy się, że najważniejszym ogniwem w polskim systemie ochrony zdrowia jest, i na długo jeszcze pozostanie, świadczeniodawca, ogólna kondycja tego ogniwa przesądza i przesądzać będzie o efektywności całego systemu. Okazuje się zatem, że pod wieloma względami, to właśnie ogniwo należy do najsłabszych w strukturze całego polskiego systemu ochrony zdrowia. Jego słabość wynika zaś przede wszystkim z genetycznego obciążenia polskich zakładów opieki zdrowotnej, tkwiącego w głęboko zinterioryzowanym myśleniu niektórych teoretyków i strategów polityki zdrowotnej o całej naszej oficjalnej polityce społecznej, a w konsekwencji z traktowania tego ogniwa jako jednego z elementów integralnego systemu państwowych służb, pod wieloma względami analogicznego do służb obrony kraju, straży granicznej, służb fiskalnych, służb oświatowo-wychowawczych, policyjnych, pożarniczych, energetycznych czy transportowych. Nie odmawiając wielu racji i nie potępiając arbitralnie słuszności myślenia opartego na takim stereotypie, zgodzić się jednak trzeba, że ze statusem służby wiążą się nie tylko określone szczególne obowiązki, ale również prawa, w tym głównie przywileje finansowe, jakich przecież nie odmówiono wielu innym państwowym służbom. Na tle tych rozważań, problem narastającego czy też chronicznie odnawiającego się zadłużenia szpitali jawi się raczej jako błąd systemowy niż efekt powszechnej nieudolności kierowników jednostek ochrony (a faktycznie służby) zdrowia. Rozwiązać ten problem można jedynie przez usunięcie jego systemowej przyczyny, tak jak usunięcie określonej wady występującej w populacji bywa możliwe tylko poprzez zmia- n ę genotypu. Na pewno zaś problemu tego nie rozwiążą żadne doraźne zabiegi, czy wynalazki nowych protez. Poza paradoksem jednostek ochrony zdrowia, który jak się okazuje tkwi w niemożliwości pogodzenia ich dwóch sprzecznych ról, efektywność owych jednostek ograniczana jest równocześnie przez wiele innych uwarunkowań i zagrożeń, których nie można ignorować. Kluczowe warunki efektywnego funkcjonowania jednostek ochrony zdrowia to nie tylko wysokie kwalifikacje zatrudnionej w nich kadry, zaawansowana technologia i nowoczesny sprzęt medyczny. To również, odpowiednie, do stawianych tym jednostkom zadań, finansowanie ich działalności. Także bezpieczeństwo funkcjonowania owych jednostek oraz bezpieczeństwo ich pacjentów. Bezpieczeństwo takie gwarantuje jedynie właściwe zarządzanie ryzykami związanymi z działalnością jednostek ochrony zdrowia, odpowiednio wczesne rozpoznawanie pojawiających się ryzyk i zagrożeń oraz ich skuteczne neutralizowanie (nie dopuszczanie do realizowania się ryzyk) lub przynajmniej zapobieganie finansowym skutkom tych ryzyk, 8 Polityka Zdrowotna III, luty 2005

9 których - ze względu na nadmiernie wysoki koszt - neutralizować się nie opłaca bądź też, ze względu na ich losowy charakter, neutralizować się nie da. W takim przypadku jedynym właściwym instrumentem zarządzania tymi ryzykami jest ich ubezpieczenie. Dotyczy to przede wszystkim gwałtownie narastającej liczby błędów i zaniedbań lekarskich oraz finansowych skutków, jakie w ich efekcie dotykają zarówno jednostki służby zdrowia, jak i zatrudnionych w nich lekarzy. Patroni merytoryczni IV cz ci konferencji (Zakopane stycznia 2005) Uniwersytet Medyczny w odzi Krajowy Instytut Ubezpiecze Sponsorzy IV cz ci konferencji (Zakopane stycznia 2005) Patroni medialni IV cz ci konferencji (Zakopane stycznia 2005) Polityka Zdrowotna III, luty

10 10 Polityka Zdrowotna III, luty 2005

11 REGION JAKO GŁÓWNY CZYNNIK WYZNACZAJĄCY STATUS, ROLĘ I MIEJSCE ŚWIADCZENIODAWCÓW W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA Aldona Frączkiewicz Wronka Wprowadzenie Konieczność reformowania polskiego systemu ochrony zdrowia jest nie tylko efektem niedomagań tej sfery, ale także konsekwencją wstąpienia Polski do UE a głównie przyjęcie zachodniego modelu demokracji i rynku oraz swoistym imperatywem wynikającym ze stopniowego adoptowania rozwiązań w zakresie polityki społecznej Polski do systemu Wspólnoty 1. Działania w zakresie szeroko pojętej polityki ochrony zdrowia, które są częścią polityki społecznej, państwa Unii Europejskiej realizują praktycznie od powstania w 1949 roku Rady Europy zgodnie z zasadami poszanowania demokracji oraz praw człowieka, które są wartościami ogólnoludzkimi, gdzie prawo do życia i ochrony zdrowia zajmują poczesne miejsce 2. Śledząc rozwój historyczny zasad ochrony zdrowia tworzonych w poszczególnych państwach należy zwrócić szczególną uwagę na rozwój podmiotów ponadnarodowych i ich rolę w tworzeniu uniwersalnych unormowań prawnych, między innymi: definicję zdrowia wypracowaną i przyjętą w 1946 roku przez WHO, Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Pakty Praw Człowieka, Deklarację o Postępie Społecznym i Rozwoju, Europejską Kartę Społeczną (Socjalną), Kartę Socjalną Wspólnoty Europejskiej, Konwencję Prawa Dziecka 3. Kolejną istotną podstawą kształtowania krajowych systemów polityki społecznej, a w niej również polityki ochrony zdrowia w państwach Unii Europejskiej są konwencje i zalecenia MOP 4. W konstytucji MOP odwołano się do zasad sprawiedliwości społecznej, gdzie w Deklaracji Filadelfijskiej MOP potwierdziła swój obowiązek popierania wśród różnych narodów świata programów zapewniających upowszechnienie środków zabezpieczenia społecznego w celu zapewnienia minimum dochodów tym wszystkim, którym to jest potrzebne, jak też pełnej opieki lekarskiej 5. Aktem normatywnym który wywarł największy wpływ na kształtowanie standardów w zakresie zabezpieczenia społecznego, w tym również zakresu ochrony zdrowia obywateli państw europejskich jest Konwencja 102 MOP obejmująca swym zakresem przedmiotowym wszystkie uznane dotychczas w prawie międzynarodowym rodzaje ryzyka socjalnego oraz związane z nimi świadczenia 6. Państwo zatem spełnia rolę podmiotu, który odpowiada za ochronę zdrowia obywateli, dokonuje wyboru i trybu udzielania świadczeń mając na uwadze sytuację polityczną, ekonomiczną, społeczną, rozwój prawa, tradycję i uwarunkowania międzynarodowe. 1. Region jako obszar badania Przestrzenne badania nad kwestiami społecznymi wymagają ustalenia jednostek obszarowych będących terenem badań. Dotyczy to, zatem ujęć regionalnych. Pojęcie regionu nie jest jednoznaczne, jednak często jest on definiowany ze względu na kryterium, które obejmuje jego obszar, tak więc region jest zawsze obszarem o dość precyzyjnie określonych granicach i specyficznych właściwościach, odmiennych od własności obszaru otaczającego. Można więc zaryzykować stwierdzenie, iż każda koncentracja ludności wytwarza wokół siebie strefę oddziaływania, którą można nazwać regionem 7. Dla G. Gorzelaka i B. Jałowieckiego region to sztuczne pojęcie stworzone przez specjalistów w celu porządkowania i klasyfikowania rzeczywistości. Takim tworem, jest według nich, np. kilkustopniowa siatka europejskich regionów wykorzystywana do celów planistyczno-statystycznych. Także regiony geograficzno-fizyczne czy ekonomiczne, chociaż wyodrębnione na podstawie zobiektywizowanych kryteriów 8. Pomiędzy regionami naturalnymi a powstałymi w wyniku działalności człowieka występują istotne zależno- Polityka Zdrowotna III, luty

12 ści bowiem środowisko przyrodnicze (czyli region naturalny) wywiera wyraźne piętno na kształcie gospodarki człowieka. Zależności te decydują o powstaniu regionu kompleksowego często zwanego geograficzno-ekonomicznym lub produkcyjno-usługowym. Region można przedstawiać jako: narzędzie badania, przedmiot poznania, narzędzie działania 9. Ważny dla koncepcji tego artykułu sposób pojmowania regionu jako narzędzia działania uwidacznia się w podziałach organizacyjnych, stosowanych w sprawowaniu władzy i prowadzeniu działalności społeczno-gospodarczej. Tak pojmowany region nabiera więc znamion pojęcia publicznoprawnego. Uważany jest za najwyższą jednostkę organizacji terytorium państwa o dużej powierzchni i znacznej liczbie ludności, bez względu na jego formę ustrojową (federacja, państwo unitarne). Stanowi on obszar względnie jednolity z punktu widzenia gospodarczego, społecznego. kulturowego, w ramach którego prowadzona jest, stosownie do potrzeb i uwzględniająca jego specyfikę, samodzielna polityka gospodarcza, społeczna, kulturowa, prowadzona przez powołane do tego instytucje terytorialne. Wspomniany region staje się regionem administracyjnym. Z prawnoadministracyjnego punktu widzenia, region jest jednostką podziału terytorialnego kraju, wydzieloną na podstawie odpowiednich aktów prawnych, z zamiarem jej trwałości i wyposażoną w określony zespół zadań i kompetencji 10. Jest to również typ regionu społeczno-gospodarczego. Charakteryzują go takie cechy, jak: delimitacja, instytucjonalizacja oraz funkcjonowanie w układzie zależności hierarchicznych według tzw. nadrzędności i podrzędności administracyjnej. W takim ujęciu, region administracyjny można definiować jako jednostkę podziału przestrzeni, wydzieloną terytorialnie i organizacyjnie. Jest ona wyposażona w organy i instytucje administracyjne i pełni określone funkcje w hierarchicznym układzie administracyjnym państwa. Z ekonomicznego punktu widzenia, region administracyjny powinien uwzględniać istniejącą strukturę zagospodarowania przestrzennego kraju. Ma to być więc obszar powiązany więzami ekonomicznymi i stanowiący względnie domknięty układ gospodarczo-przestrzenny 11. Ponadto uważa się, że u podstaw funkcjonowania regionu administracyjnego leży także podejście socjologiczne, w którym definiuje się go jako przestrzenny krąg zainteresowania mieszkańców w realizacji zadań administracji publicznej. Badania nad regionami i szerzej regionalizmem budzą w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie. Według Leksykonu Unii Europejskiej regionalizm to idee integracji europejskiej budowane na zasadach ponadnarodowych, które będą stanowić ogólne ramy dla odrodzenia regionów. 12 W prawie wszystkich regionach europejskich, ruchy na rzecz autonomii lub niezależności, głoszące równocześnie rewindykacje walorów ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, dążą do uzyskania pewnej władzy regionalnej, instytucji regionalnych, do zaspokojenia swojej potrzeby identyczności, co oznacza dążenie do bycia sobą 13. Sprawą niezwykle ważną z punktu widzenia regionalizmu jest wielkość regionów, które są wyznaczone ich funkcją oraz podporządkowaniem. Ponieważ rozwiązania istniejące w krajach Unii Europejskiej charakteryzują się ogromną różnorodnością, trudno wyłonić jednolitą zasadę, konstytuującą region. Kryteria wyznaczania i określania regionów są bardzo odmienne w poszczególnych krajach. Dla celów statystycznych i analiz porównawczych Eurostat 14 opracował trójpoziomowy podział regionów w państwach Unii Europejskiej. Według tego kryterium najwyższe miejsce zajmują regiony NUTS I, które są odpowiednikiem np. 11 obszarów planistycznych w Wielkiej Brytanii, 16 landów w Niemczech. Regiony NUTS I dzielą się na regiony NUTS II (np. 22 regiony we Francji, 13 regionów w Hiszpanii). Te z kolei dzielą się regiony NUTS III czyli np. hrabstwa w Wielkiej Brytanii czy departamenty we Francji 15. Państwo jako organizm władczy celowo dąży do prowadzenia polityki społeczno-gospodarczej na podległym sobie terytorium, czego wyrazem jest między innymi polityka regionalna. Zgodnie z definicją J. Hellera polityka regionalna to świadome kształtowanie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów. Można ją realizować na szczeblu państwowym lub ponadpaństwowym. Stąd wyróżniamy np. politykę regionalną Polski, Niemiec, itp. ale także Unii Europejskiej. W ramach poszczególnych państw występuje polityka międzyregionalna (interregionalna), która polega na oddziaływaniu rządu na ogólny rozwój regionów. Z kolei w każdym regionie realizuje się politykę wewnątrzregionalną (intraregionalną), czyli taką, która jest finansowana z budżetu miejscowego samorządu, za którą też ten samorząd powinien odpowiadać 16 (szerzej powyższa problematyka zostanie omówiona w końcowej części artykułu). Polityka regionalna cechuje się przyjęciem określonych zasad postępowania. W odniesieniu do UE najistotniejsze zasady polityki regionalnej: zasada koncentracji środków, programowanie rozwoju, partnerstwo, dodawalność środków, komplementarność działań, subsydiarność, koordynacja, spójność i monitorowanie 17. Zasada koncentracji środków rozumianych, jako wzrost udziału funduszy strukturalnych w udziale wszystkich nakładów na niewielką liczbę precyzyjnie określonych celów; koncentracja geograficzna pomocy w regionach najmniej zamożnych krajów członkowskich. Zasada programowania oznacza zaprzestanie subwencjonowanie pojedynczych projektów inwestycyjnych, na rzecz dofinansowania kompleksowych, zintegrowanych programów rozwoju regionalnego. W zatwierdzonych regulaminach dotyczących poszczególnych funduszy została przewidziana procedura postępowania. Obejmuje ona trzy etapy: - sporządzanie na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, planów rozwoju 12 Polityka Zdrowotna III, luty 2005

13 lokalnego, regionalnego, planów rekonwersji regionalnej, planów rozwoju wiejskiego, negocjowanych następnie z Komisją Europejską przez władze krajowe, - opracowanie na podstawie owych planów Wspólnotowych Planów Wsparcia. Po zatwierdzeniu przez Komisję Europejską stają się one kontraktem wiążącym partnerów w odniesieniu do zawartych w Wspólnotowych Ramach Wsparcia ustaleń, - wymogu sporządzania w poszczególnych krajach członkowskich regionalnych programów operacyjnych, które są negocjowane z Komisją Europejską i stanowią podstawę do przyznania pomocy Wspólnotowej. Kolejną zasadą odnoszącą się do dwojakiego rodzaju relacji, jest zasada partnerstwa; Zasada partnerstwa jest rozumiana bardzo szeroko i oznacza obowiązek uzgadniania na poszczególnych etapach procedury programowania, etap finansowania, realizację, nadzór i kontrolę oraz ocenę wpływu na rozwój regionalny. Może przybierać formę: - partnerstwa pomiędzy władzami instytucji publicznych różnych szczebli, - partnerstwa władz publicznych z organizacjami społecznymi i podmiotami pożytku publicznego. Zasada dodawalności oznacza, że środki pomocowe nie zastąpią, lecz powiększą zasoby krajowe przeznaczone na rozwój regionalny. Zasada komplementarności oznacza spójność działań, uzupełnienie działań podejmowanych w ramach inicjatywy wspólnotowej lub krajowej, bądź wspieranie działań krajowych przez środki wspólnotowe. Zasada subsydiarności oznacza, że problemy rozwoju regionalnego pozostają w gestii państwa członkowskiego a Wspólnota ingeruje jedynie pomocniczo. zasada koordynacji stosowana dwojako: - koordynacja przy wykorzystania wszystkich funduszy strukturalnych i pozostałych środków pomocowych (Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Programy finansowane z Funduszu EU- ROATOM-u). - oraz koordynacja Narodowych Polityk Regionalnych, na podstawie regulaminu koordynacyjnego - uregulowanie założeń realizacji wspólnie ustalonych celów funduszy. 2. Historia rozwoju europejskiej regionalnej myśli zdrowotnej UE tworzy ustawodawstwo, któremu podlegają bezpośrednio obywatele europejscy i dla ich dobra ustanawia specyficzne prawa. Konstytucyjnymi podwalinami UE, tworzącymi więzy prawne wykraczające poza stosunki wynikające z umów pomiędzy suwerennymi państwami, są między innymi: Traktat Paryski, Traktat Rzymski, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht i Traktat z Amsterdamu 18. Wspomniane regulacje prawne zostaną omówione poniżej w aspekcie ich wpływu na politykę Unii w zakresie ochrony zdrowia. UE nie posiada wyłącznych kompetencji w zakresie ochrony zdrowia, niemniej jednak stosuje wiele narzędzi (szczególnie w odniesieniu do regionu), które faktycznie wymuszają tworzenie określonego kształtu i jakości systemu zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych obywateli poszczególnych krajów. Dysponuje bowiem silnymi uprawnieniami w obszarze zdrowia publicznego. Rosnące znaczenia problematyki ochrony zdrowia w działalności Wspólnoty znajdowało odbicie w działaniach jak również w stopniowym rozszerzaniu zapisów traktatowych. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS), nie zawiera żadnej wzmianki o zdrowiu. Opierając się, jednak na jego postanowieniach (art. 55), podjęto badania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy. Natomiast Traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, zawierał już odrębny rozdział poświęcony sprawie bezpieczeństwa pracy i zdrowia. Do najważniejszych zadań Wspólnoty Traktat zaliczył stworzenie standardów bezpieczeństwa w zakresie ochrony przed promieniowaniem pracowników sektora energii atomowej oraz całego społeczeństwa. Również postanowienia Traktatu Rzymskiego 19 mają wyraźne odniesienie do spraw bezpieczeństwa konsumentów i ochrony zdrowia. Jednolity Akt Europejski wzmocnił podstawę prawną dla regulacji wspólnotowych odnoszących się do ochrony zdrowia, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska naturalnego człowieka oraz aktów prawnych dotyczących funkcjonowania rynku wewnętrznego. Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht kontynuował stopniowy rozwój polityki w sprawie zdrowia i przyznał Wspólnocie nowe kompetencje w tej dziedzinie. Przede wszystkim dodał do działań wymienionych w Traktacie o utworzeniu EWG następujące zadanie przyczynianie się do wysokiego poziomu ochrony zdrowia (art.3), które zostało rozwinięte w art Kompetencje Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego, określone w postanowieniach Traktatu z Maastricht, stworzyły po raz pierwszy perspektywę opracowania spójnego stanowiska wspólnotowego w sprawie zdrowia publicznego, prowadzącego do integracji różnych działań w zwartą, kompleksową strategię. Ponadto Traktat z Maastricht wprowadził i wzmocnił postanowienia odnoszące się do problematyki zdrowia, zawarte we wspólnotowych politykach, takich jak transport, ochrona konsumenta i edukacja. Oznacza to wprowadzenie nowego ważnego elementu określającego kompetencje w dziedzinie ochrony zdrowia, który został sformułowany w następujący sposób: wymagania w zakresie ochrony zdrowia będą stanowiły nieodłączna część polityk Wspólnoty. Nakłada to na instytucje Wspólnoty oraz państwa członkow- Polityka Zdrowotna III, luty

14 skie obowiązek uwzględniania wymogu osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludności przy ustalaniu polityk Wspólnoty. Wychodząc naprzeciw postanowieniom traktatowym Komisja Europejska stworzyła mechanizm umożliwiający realizację tego zadania. Zgodnie z ustalonymi zasadami, utworzona przez Komisję Grupa ds. Zdrowia służy jako forum dla dyskusji i wymiany informacji we wszystkich sprawach związanych z ochroną zdrowia. Dokonywana jest również koordynacja polityk i programów zdrowotnych a Komisja, będąc w ścisłym związku z państwami członkowskimi, może podejmować stosowne inicjatywy w celu promowania takiej koordynacji. Ważna rolę w tej dziedzinie spełniają również roczne raporty opracowywane przez Komisję, w których przedstawiany jest problem integracji wymogów ochrony zdrowia z różnymi obszarami polityk wspólnotowych. Wiele z działań w obszarze ochrony zdrowia na poziomie wspólnoty podejmowanych jest w porozumieniu z Komitetem ds. Regionów. W pięć lat po podpisaniu Traktatu o Unii Europejskiej zwołana została Konferencja Międzyrządowa, której zadaniem było zaproponowanie rewizji Traktatu z Maastricht. Konferencja doprowadziła do podpisania w 1997 roku Traktatu w Amsterdamie, który wszedł w życie w maju 1999 roku. Tym samym, rozwój europejskiej polityki społecznej a w niej polityki ochrony zdrowia nabrał rozmachu. Traktat Amsterdamski inkorporował zawarte w Maastrich Porozumienie w sprawie Polityki Społecznej oraz został poszerzony o nowy rozdział dotyczący zatrudnienia. W preambule dokumentu znalazło się odwołanie do podstawowych praw socjalnych, zawartych w Europejskiej Karcie Społecznej oraz we wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 20. Traktat zawiera znowelizowany artykuł 152 dotyczący zdrowia publicznego, zastępujący artykuł 129 Traktatu z Maastricht. Zmodyfikowane zapisy stanowią podstawę dla wdrażania bardziej efektywnej polityki zdrowotnej Unii Europejskiej i zezwalają Wspólnocie na wywieranie większego wpływu na politykę państw członkowskich, chociaż nadal podkreśla się pierwszeństwo polityki wewnętrznej danego państwa. Utrzymana została obowiązująca dotychczas zasada, że sprawy zdrowia muszą być brane pod uwagę przy definiowaniu i implementacji wszystkich działań Wspólnoty. Nowa redakcja artykułu 152 zezwala Wspólnocie na większy wpływ na politykę państw członkowskich w zakresie zdrowia publicznego. Można stwierdzić, że powołany artykuł zapewnia wyższą rangę zdrowia publicznego w całokształcie działań podejmowanych przez Unię Europejską. Realizacja postanowień oznacza, iż zdrowie publiczne jest nieodłączną częścią problematyki integracyjnej, a jego zakres będzie obejmował wszystkie kierunki polityki Wspólnoty, w tym również monitorowanie ogólnego bezpieczeństwa żywności. Głównymi zadaniami dotyczącymi poprawy sytuacji w zakresie zdrowia publicznego nie będą jak w przeszłości specjalistyczne programy zdrowotne, lecz promocja zdrowia i popularyzacja zdrowego stylu życia. Wysoka ranga polityki społecznej wyraża się również w przyznaniu partnerom społecznym i Komitetom Regionów- instytucjom wyrażającym tendencje lokalne - udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach społecznych. Unia Europejska ogrywa rolę platformy, na której są prezentowane i wymieniane opinie w sprawach istotnych z punktu widzenia długofalowej polityki społecznej. Władze państw członkowskich są zobowiązane traktować serio programy społeczne zaprezentowane przez instytucje wspólnotowe 21. Nowa strategia integruje z polityką zdrowotną inne polityki i działania Wspólnoty, które oddziałują na stan zdrowia i funkcjonowanie systemów ochrony zdrowia oraz uwzględnia traktatowy zapis dotyczący konieczności udziału wszystkich polityk i działań wspólnoty w osiągnięciu wysokiego poziomu ochrony zdrowia. Strategia oparta jest na porozumieniu instytucji i partnerów społecznych, działających na różnych szczeblach - od lokalnego, przez narodowy do ponadnarodowego. Otwarta metoda koordynacji w polityce społecznej wymaga przyjęcia i realizacji przez władze państw członkowskich, partnerów społecznych i władze lokalne priorytetów akceptowanych przez instytucje wspólnotowe. Priorytety te jednak, są wypracowywane po konsultacjach i uzgodnieniach ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami europejskiej polityki społecznej 22. Efektem nowego spojrzenia na problemy zdrowia było ogłoszenie w maju 2000 roku propozycji Strategii dla Zdrowia Wspólnoty 23. Zgodnie z zapowiedzią dotychczas realizowane programy w zakresie zdrowia publicznego zostały zastąpione przez jednolity całościowy program działania Unii na lata Opracowanie tego dokumentu było możliwe dzięki podstawom prawnym wynikającym z omówionego wcześniej art. 152 Traktatu Amsterdamskiego. Program ten koncentruje się wokół priorytetów, którymi są: poprawa informacji i edukacji zdrowotnej, w ramach, którego powstanie kompleksowy system informacyjny umożliwiający politykom, środowiskom medycznym i społeczeństwu korzystanie z najważniejszych danych w dziedzinie zdrowia. System ten w oparciu o uzgodniony zestaw porównywalnych i aktualnych informacji będzie podstawą formułowania polityki zdrowotnej zarówno na poziomie wspólnoty jak i państw członkowskich; system szybkiego reagowania na zagrożenia zdrowotne, ma on kluczowe znaczenie w dobie swobodnego przepływu towarów i usług; oddziaływanie na determinanty stanu zdrowia 24. Program ten wykorzystuje te elementy dotychczas prowadzonych programów i działań w zakresie zdrowia publicznego w skali regionalnej i globalnej, które udowodniły swą skuteczność i mają duże znaczenie w kontekście zagrożeń i wyzwań, którym wspólnota będzie musiała sprostać w najbliższych latach. Obejmuje to opra- 14 Polityka Zdrowotna III, luty 2005

15 cowanie pozytywnych wskaźników zdrowia oraz utworzenie wspólnotowej sieci wymiany danych na odległość pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie zapobiegania chorobom i promocji zdrowia. 3. Region jako obszar tworzenia racjonalnej polityki zdrowotnej W odniesieniu do kraju politykę ochrony zdrowia, która jest częścią polityki społecznej państwo realizować można jako działanie makro, mezo i mikroskali. W przypadku Polski odpowiada to polityce na poziomie organów centralnych (makro), a następnie województwa (mezo) oraz powiatów i gmin jako skali mikro. Realizować ją może podmiot posiadający odpowiednie uprawnienia do zarządzania określonym obszarem, a także dysponujący pewnymi środkami finansowymi pochodzącymi z budżetu państwa oraz źródeł pozabudżetowych 25. Regionalna polityka zdrowotna 26 nastawiona jest na rozwiązywanie spraw społecznych dotyczących określonego obszaru. W przypadku województw będą to problemy typowe i specyficzne dla danego regionu, w przypadku powiatów i gmin działalność będzie miała skromniejszy, lokalny charakter. Regionalna polityka zdrowotna skupia się na typowych dla regionu potrzebach oraz sposobach ich zaspokajania, jednak dopiero w skali lokalnej występuje bezpośrednie, naturalne połączenie istniejących tu potrzeb oraz środków, przeznaczonych na ich zaspokojenie. Polityka lokalna prowadzona jest przez podmioty lokalne, a te z kolei posiadają najlepsze rozeznanie w potrzebach własnego środowiska, rodzin, osób starszych, osób niepełnosprawnych, bezdomnych, dzieci i młodzieży czy lokalnego rynku pracy 27. Ważne jest by polityka zdrowotna samorządów terytorialnych zachowując pewną samodzielność prowadzona była zgodnie z celami polityki społecznej w tym zdrowotnej całego kraju. Samodzielność potrzebna jest do lepszego rozpoznawania potrzeb i sprawniejszego rozwiązywania problemów dotyczących tylko i wyłącznie określonego terytorium a zgodność prowadzonej polityki osiągana na wszystkich szczeblach, jest podstawą prawidłowego funkcjonowania państwa. Umożliwia szersze włączenie społeczności i organizacji pozarządowych do realizacji jej celów na poziomie lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym. Taki sposób patrzenia na wzajemne powiązania poszczególnych szczebli administracji państwowej zakłada, że polityka gospodarcza i społeczna prowadzone przez rząd, są wewnętrznie spójne. Wszelkie decyzje rządu w sferze polityki gospodarczej wywołują bowiem skutki społeczne, a decyzje w dziedzinie polityki społecznej mają wpływ na gospodarkę i budżet państwa. Oznacza to, że wzajemne relacje polityki społecznej prowadzonej na różnych szczeblach, mają bardzo duże znaczenie, a efektem globalnie zgodnej polityki powinien być zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, oznaczający takie ułożenie relacji pomiędzy polityką społeczną i gospodarczą, które nie powodują kwestii społecznych, lecz zapewniają rozwój harmonijny, najbardziej sprzyjający społeczeństwu 28. Reforma administracyjna przesunęła w części odpowiedzialność za sytuację społecznogospodarczą ludności z podmiotu państwowego na barki samorządów terytorialnych, określając im szeroki zakres zadań i niestety często nie wystarczający poziom środków przeznaczonych na ich realizację. Skoro mają one możliwość działania, podejmowania rozmaitych inicjatyw, posiadają narzędzia do prowadzenia względnie samodzielnej polityki, to są tym samym odpowiedzialne za swoje poczynania, przekładające się na szeroko rozumiany poziom i jakość życia lokalnego społeczeństwa. Naturalną konsekwencją wprowadzenia pewnego obszaru samorządności w jednostce terytorialnej stały się różnice w kondycji ekonomicznej poszczególnych regionów, powiatów, gmin czy nawet osiedli. Jest to sytuacja jak najbardziej zgodna z obowiązującymi prawidłami gospodarki rynkowej, a wynikające z niej konsekwencje zaliczyć można zarówno do pozytywnych jak i negatywnych 29. W pierwszym przypadku zmiany te są dowodem skuteczności realizowanych reform, przejawem różnicującej się przedsiębiorczości i efektywności działania. Podmioty, które osiągnęły sukces w nowej rzeczywistości, stają się potwierdzeniem słuszności podejmowanych decyzji, a także naturalnym sprzymierzeńcem w procesie kontynuacji zadań związanych z transformacją. Oczywiście większą grupę stanowią ci, dla których reforma administracyjna stała się pewnym zagrożeniem, a przyczyn ich niezadowolenia należy szukać w destabilizacji rynku pracy, zagrożeniem bezrobociem, obniżeniem poziomu życia, obawą o przyszłość swoją i swojej rodziny. Powodem złej sytuacji materialnej wielu osób i podmiotów gospodarczych jest zróżnicowanie tempa pomiędzy zmianami gospodarczo-politycznymi, a zdolnościami adaptacyjnymi. Jest to duży problem natury społecznej, niezadowolenie z sytuacji materialno-bytowej prowadzi do braku zrozumienia i niewłaściwego interpretowania deklaracji i intencji podmiotów rządzących. Taka sytuacja sprzyja organizacjom wykorzystującym emocje i niezadowolenie społeczne do osiągania korzyści i realizacji własnych partykularnych celów. Nie prowadzi to jednocześnie do żadnego rozsądnego rozwiązania i nie ułatwia dostosowania się do nowej rzeczywistości 30. Na rozpiętości ekonomiczne pomiędzy poszczególnymi regionami składają się nie tylko wzorce i strategie postępowania, ale także, a może przede wszystkim, różnice dotyczące warunków startu. Określa się je jako różnice warunków przyrodniczych, dziedzictwo historii oraz szereg czynników natury społecznej i ekonomicznej 31. Dysproporcje sytuacji wyjściowej oraz stanu posiadania samorządów w roku 1990 były przecież ogromne. Wystarczy chociażby porównać gminny województwa śląskiego z rejonami słabiej rozwiniętymi gospodarczo lub przez lata ukierunkowanymi na inny profil działalności, jak chociażby ogromne gospodarstwa rolne (PGR-y) w Polsce północno-zachodniej. W konsekwencji tych rozpiętości w pierwszych latach działalności samorządów niektóre wspólnoty lokalne były zatem pozbawione środków do realizacji Polityka Zdrowotna III, luty

16 odpowiednich programów gospodarczych, pogłębiając tym samym i tak już znaczne różnice międzyregionalne 32. Nowy model polityki zdrowotnej, wprowadzany w Polsce w konsekwencji transformacji społeczno-ustrojowej powinien zatem być zorientowany na współdziałanie wszelkich podmiotów tej polityki, a w szczególności państwa jako podmiotu najważniejszego, samorządów terytorialnych oraz organizacji pozarządowych. Współpraca taka powinna odbywać się po dokładnym rozpoznaniu potrzeb społecznych, szczególnie w ujęciu regionalnym, co dawało by szansę na podjęcie skutecznych działań. Współczesne państwo wyposażone jest w odpowiednie środki prowadzenia polityki społecznej, zwłaszcza w stosunku do samorządów terytorialnych. Wśród najważniejszych należy wymienić: normy prawne dotyczące praw obywateli i szeregu instytucji, mających zapewnić warunki do realizacji tych praw. Normy te dotyczyć mogą poszczególnych dziedzin polityki społecznej np. systemu emerytalnego czy pomocy społecznej; środki finansowe (budżet państwa), z którego można finansować przedsięwzięcia samorządów; środki finansowe uzyskane w konsekwencji akcesji do UE, programy w sferze społecznej, zorientowane na pewne kluczowe zagadnienia polityki społecznej, takie jak walka z bezrobociem, rozwój budownictwa mieszkaniowego, czy ochrona zdrowia w regionach, których sytuacja jest wyjątkowo niekorzystna. Polegają one najczęściej na uruchomieniu specjalnych środków z budżetu państwa, pozwalających w jakimś stopniu przywrócić względną równowagę. Narzędzia te pozwalają rządowi oddziaływać na władze regionalne i lokalne, a jednocześnie pomagać im, gdy wymaga tego określona sytuacja. Taki podział ról wydaje się najbardziej odpowiedni, jako że potrzeby będące potrzebami w rozumieniu polityki społecznej rodzą się najczęściej na poziomie społeczności regionalnych i lokalnych i taki też posiadają charakter. Oczywiście pewne kategorie potrzeb dotyczą w takim samym stopniu całego terytorium państwa, jednak optymalny sposób ich zaspokajania w poszczególnych regionach może być mocno zróżnicowany. Na płaszczyźnie regionalnej z kolei, warto zwrócić uwagę na rosnącą rolę jednostek prywatnych lub organizacji pozarządowych w zaspokajaniu potrzeb społecznych. Z punktu widzenia zarówno teoretyków jak i praktyków politykę regionalną - jak każdą politykę - może prowadzić jedynie podmiot wyposażony w odpowiednią władzę. Polityka regionalna aby była skuteczna, powinna być właściwie zinstytucjonalizowana oraz powinna dysponować odpowiednimi instrumentami finansowymi i prawnymi. Polityka regionalna powinna mieć także mocne podstawy informacyjne 33. W ramach polityki regionalnej wyodrębniane są polityki interregionalna i intraregionalna. Polityka interregionalna to usystematyzowane oddziaływanie na obszary będące wyodrębnionymi ponadlokalnymi jednostkami terytorialnego podziału administracyjnego kraju (regiony), [...] to działania podejmowane przez rząd centralny i jego agendy, w tym także terenowe. Natomiast polityka intraregionalna to usystematyzowane oddziaływanie na procesy społeczno-gospodarcze zachodzące na obszarze regionu. Polityką intraregionalna są działania podejmowane przez samorządowe władze regionu oraz ich agendy. Należy się zgodzić z tezą, że dopiero współdziałanie tych segmentów może prowadzić do skutecznych form oddziaływania władz publicznych na terytorialny rozkład procesów społeczno-gospodarczych oraz na podejmowanie działań, które mogą uzyskać akceptację społeczną, a polska polityka regionalna prowadzona przez rząd centralny powinna być podporządkowana korzyściom ogólnokrajowym. Politykę, której celem jest poprawa sytuacji w regionach powinny prowadzić same regiony (województwa) 34. Podsumowanie Sumując rozważania podjęte przez Autora w powyższym artykule, należy podkreślić prawdziwość zdania Tadeusza Syryjczyka, który w trakcie konferencji dotyczącej tej problematyki stwierdził, [ ] iż polityka rozwoju regionalnego pełni istotną rolę w całościowej koncepcji rozwoju kraju, szczególnie istotną dla każdego z województw samorządowych bowiem wraz z postępującą integracją Polski z Unią Europejską stanęliśmy wobec potrzeby wypracowania i realizowania polityki regionalnej na szczeblu państwa, adresowanej do polskich regionów i możliwie spójnej z polityką regionalną UE, przy równoległym opracowywaniu strategii rozwoju poszczególnych województw przez organy samorządu wojewódzkiego. Polityka regionalna polega na wyrównywaniu szans rozwojowych regionów o mniej korzystnych warunkach. W Polsce rolę regionów spełniają nowe województwa; założeniem reformy samorządowo-terytorialnej było utworzenie jak największych i jak najsilniejszych gospodarczo województw, które mogłyby sprostać wyzwaniom stojącym przed regionami chcącymi realizować własne, szeroko zakrojone projekty strukturalne, zwłaszcza poprzez inwestycje infrastrukturalne [...]. Szczególnie istotne zadania w zakresie definiowania polityki rozwoju danego regionu spoczywają na władzach województwa: na sejmiku wojewódzkim, na wojewodzie, na ich współpracownikach. Wskazane jest upowszechnianie umiejętności montażu środków finansowych pochodzących z zasobów lokalnych i regionalnych, z budżetu centralnego i z funduszy pomocowych. [...] W Polsce ciągle otwarta jest kwestia głębokości decentralizacji, pytanie na ile polityka regionalna będzie się rozstrzygać w regionach wciąż pozostaje otwarte[ ] Polityka Zdrowotna III, luty 2005

17 Przypisy: 1. A. Frączkiewicz-Wronka: Unia Europejska szansa dla pozytywnego scenariusza reformy ochrony zdrowia w Polsce /w/ Reforma systemu ochrony zdrowia, Szanse i bariery; A. Frączkiewicz-Wronka, W. Koczur /red./, Katowice 1999, s Zob. szerzej: Prawo zabezpieczenia społecznego w Europie i w Polsce. Wybrane zagadnienia, T. Bińczycka-Majewska, P. Kubalczak, H. Markowska, H. Szurgacz, G. Uścińska /red./, Warszawa 1997, Podstawowe dokumenty Rady Europy z dziedziny polityki społecznej wybór i opracowanie R. Henczel, J. Majewska. Warszawa 1997, M. Safjan: Prawo i medycyna, Warszawa 1998 s K. Głąbicka: Europejska przestrzeń socjalna, Zarys problematyki, Warszawa 2002, s MOP została powołana do życia w 1919 roku. Po drugiej wojnie światowej MOP stała się wyspecjalizowaną agendą ONZ zajmującą się problematyką szeroko pojmowanego zabezpieczenia społecznego. zob. szerzej: E. Latoszek, M. Proczek: Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Warszawa 2001, M. Seweryński: Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę Warszawa 1983; L. Florek: Zobowiązania międzynarodowe Polski wynikające z ratyfikacji konwencji Międzynarowej Organizacji Pracy, Warszawa W. Muszalski: Wprowadzenie do nauki ubezpieczenia społecznego, Warszawa 1988, s W. Koczur: Zabezpieczenie społeczne /w/ Polityka społeczna A. Frączkiewicz-Wronka M. Zrałek /red./, Katowice 1998, s zob. szerzej G. Uścinska: Prawo zabezpieczenia społecznego Rady Europy /w/ Europejskie prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. L. Florek /red./, Warszawa J. Soboń, G. Spychalski, A. Wiesielewicz: Rozwój regionalny Polski w warunkach transformacji gospodarczej, Koszalin 1999, s G. Gorzelak, B. Jałowiecki: Problematyka społeczna w gospodarce przestrzennej, W. Współczesne problemy rozwoju regionalnego, Biuletyn KPZK, s. 180, Warszawa P. Brezeń: Wyodrębnienie regionu w Polsce w aspekcie reformy terytorialnej kraju,/w/ Samorząd terytorialny, nr 1-2/2001 r., s B. Zawadzka: Województwo i region, Wnioski z doświadczeń francuskich, Warszawa 1993, s B. Gruchman: Funkcje oraz instytucjonalizacja układu regionalnego, /w/ Strategiczne wezwanie dla polityki rozwoju regionalnego Polski, Fridrich Ebert Stifung, Kraków 1996, s T. Bainbridge, A. Teasdale: Leksykon Unii Europejskiej, Kraków 1998, s Zob. szerzej I. Pietrzyk: Polityka Regionalna Unii Europejskiej, Warszawa 2000, s Zob. szerzej: Z. Czahór, L Mojsiewicz: Leksykon Unii Europejskiej, Wrocław 2002, s Integracja Europejska, Transformacja systemowa w Polsce, Procesy dostosowawcze. B. Klimczak, L. Olszewski, Z. Pisz. /red./, Wrocław J. Heller: Integracja z Unia Europejską, Bydgoszcz-Olsztyn 2003, s T. G. Grosse: Polityka regionalna Unii Europejskiej, Przykład Grecji, Włoch, Irlandii i Polski, Warszawa 2004, s S. Biernat: Źródła prawa Unii Europejskiej, /w/ Prawo Unii Europejskiej, Zagadnienia systemowe, J.Barcz /red./, Warszawa 2002, s Zob. A. Kisiel-Łowczy: Miejsce Unii Europejskiej w paneuropejskiej integracji w latach 90-tych /w/ Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej. E. Oziewicz /red./, Waszawa 2001, s K. Tokaraska-Biernacik: Wspólnotowa polityka społeczna./w/ Polityka Społeczna nr 11-12/2002. s A. Świątkowski: Aspekty Prawne Polityki Społecznej w Unii Europejskiej i w Polsce w latach /w/ Polityka Społeczna nr 11-12/2002, s Tamże s Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich w sprawie strategii dla zdrowia Wspólnoty Europejskiej oraz projekt Decyzji Parlamentu i Rady Europejskiej w sprawie przyjęcia programu działania Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego ( ), COM (2000) 285 final 2000/0119 ( COD). 24. zob. szerzej: A. Kozierkiewicz: Skutki integracji dla polskiego systemu ochrony zdrowia,/w/ Służba Zdrowia, nr 1-2/2002 s A. Frączkiewicz-Wronka, B. Owcorz-Cydzik: Samorząd terytorialny jako podmiot polityki ochrony zdrowia /w/ A.Frączkiewicz- Wronka, J. Jasłowski, B. Owcorz-Cydzik, D.Sobusik: Samorządowa polityka zdrowotna, Katowice 2004, s Podstawy prawne rozwoju regionalnego u progu XXI wieku wyznaczała ustawa z dnia 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (Dz. U. Nr 48, poz. 550, Nr 95, poz i Nr 109, poz. 1158, z 2001 r. Nr 45, poz. 497, Nr 100, poz. 1085, Nr 111, poz i Nr 154, poz. 1800, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 66, poz. 596 i Nr 230, poz. 1921, z 2003 r. Nr 84, poz. 774 oraz z 2004 r. Nr 42, poz. 386) oraz Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego , uchwalona przez Radę Ministrów w dniu 28 grudnia 2000 r. na podstawie art. 11 ust. 7 tej ustawy. Ustawa z 12 maja 2000 r. utraciła już moc (z wyjątkiem art. 5 ust. 2, art. 13 ust. 3 pkt 1-9 oraz art , które pozostają w mocy do dnia przyjęcia przez Radę Ministrów sprawozdania końcowego z wykonania programu wsparcia na rok 2004), a Narodowa Strategia zachowuje moc do dnia 31 grudnia 2006 r. Obecnie podstawy polityki rozwoju regionalnego wyznacza w Polsce ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206), w świetle której wspieranie rozwoju regionalnego to zespół działań Rady Ministrów na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju województw, oparty na jednolitych zasadach dostępu województw do publicznych środków krajowych i publicznych środków wspólnotowych, których przeznaczenie określają priorytety rozwoju regionalnego ustalone w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego a regionalny program operacyjny to dokument służący realizacji Narodowego Planu Rozwoju, składający się ze spójnego zestawienia priorytetów operacyjnych i działań, odnoszący się do województwa albo województw, przygotowany przez zarząd województwa, albo zarządy województw działające w porozumieniu. 27. Zob. szerzej: A. Kurzynowski, P. Błędowski, Polityka społeczna centralna, regionalna i lokalna /w/ Polityka społeczna A.Kurzynowski /red./, Warszawa 2001, s Tamże s W. Ostasiewicz, Z. Pisz, Problemy przestrzennego zróżnicowania sytuacji społecznej techniki i procedury badawcze, /w/ Polityka społeczna wobec reform, L. Frąckiewicz i A. Frączkiwicz-Wronka, /red./, Katowice 1999, s J. Tischner, Dar strachu i zagubienia,/w/ Gazeta Wyborcza z X B. Winiarski: Rozwój regionalny i lokalny w warunkach gospodarki rynkowej, /w/ Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego. B. Winiarskiego i L. Patrzałek,/ red./, Wrocław s W ostatnich latach pojawiło się kilka cennych pozycji, których autorzy podjęli trud dokonania swoistej inwentaryzacji problemów społecznych, między innymi: J. Auleytner, J. Czapiński, J. Gęsicki, I. Kotowska, T. Panek, T. Szumlicz, K. Tymowska, M. Ziółkowski: Diagnoza społeczna 2000, Warszawa 2001, Z. Pisz: Problemy społeczne transformacji w Polsce, Opole 2001, Decentralizacja funkcji społecznych państwa. /red/ J. Hrynkiewicz, Warszawa Z. Gilowska, G. Gorzelak, B. Jałowiecki, K. Sobczak: Kierunki polityki regionalnej Polski, Warszawa Tamże 35. za G.Szpor: Prawne instrumenty regionalnej polityki ochrony zdrowia. Maszynopis opracowania autorskiego przygotowanego na potrzeby grantu badawczego KBN Regionalna polityka ochrony zdrowia, Katowice Polityka Zdrowotna III, luty