Co Polska powinna zrobić, żeby dogonić najbogatszych?

Transkrypt

1 Co Polska powinna zrobić, żeby dogonić najbogatszych? Autor: Miłosz Tutak WSTĘP Niniejsze opracowanie ukazuje Polskę na tle innych krajów pod względem PKB per capita i stara się odpowiedzieć na pytanie, co zrobiły inne, bogatsze państwa by stymulować wzrost gospodarczy. W mojej ocenie ważne jest, by Polska obniżyła wydatki rządowe poprzez m.in. reformy emerytalno-rentowe, zmniejszenie opiekuńczości państwa (wydatki na bezpieczeństwo socjalne i opiekę społeczną) i innych wydatków. Udział państwa w gospodarce również powinien się zmniejszyć, tj. wstrzymana prywatyzacja winna być wznowiona. W mojej pracy postaram się uargumentować się powyższe tezy. Ważnym elementem niniejszego opracowania, na który chcę zwrócić szczególną uwagę, jest wpływ jakościowych czynników (np. jakość prawa) na wzrost gospodarczy. Temat ten poruszam przede wszystkim ze względu na niewielką świadomość faktu jak wielki wpływ na wzrost gospodarczy mają tego typu czynniki. POLSKA NA TLE INNYCH KRAJÓW W 2007 ROKU W 2007r. Polska znalazła się na 51 miejscu pośród 181 krajów świata 1 pod względem PKB PPP per capita 2, ale na 37 miejscu pod względem wzrostu r/r PKB PPP per capita. Ciekawym i ważnym wskaźnikiem w tym opracowaniu jest średnioroczna stopa wzrostu (CAGR). Od 1989r. do 2007r. Polska gospodarka rosła 5,61% pa., co było wynikiem pozwalającym na uplasowanie się na 46 miejscu spośród 181 państw 3. Najwyższy wynik uzyskała Gwinea Równikowa (ponad 21%), co jednak jest wynikiem rabunkowego wydobywania ropy naftowej i wzrostu jej cen. Warto dodać, że spośród państw, które znalazły się wyżej w rankingu tylko 12 było bogatszych od Polski. Jeśli idzie o porównanie Polski do Unii Europejskiej wraz z trzema krajami stowarzyszonymi (Norwegią, Szwajcarią i Islandią), to Polska znajduje się na 3 miejscu od końca spośród 30 krajów pod względem wielkości PKB PPP per capita. Polski PKB PPP per capita stanowi ok. 53% średniego, przy czym najbogatszy Luksemburg zawyża średnią stanowi 257% średniej. Po porównaniu stopy wzrostu CAGR 4 Polska awansuje na 8 miejsce i 1 Obliczenia własne na podstawie danych ze strony internetowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego 2 Produkt Krajowy Brutto w parytecie siły nabywczej na osobę 3 Ibidem 4 Compounded Annual Growth Rate Strona 1

2 europejskie. 5 POLSKA NA TLE INNYCH KRAJÓW W LATACH jest wyprzedzana przez 4 kraje z byłego Związku Radzieckiego oraz trzy inne kraje Tabela 1 Paostwa bogatsze od Polski z rokiem uzyskania polskiego PKB PPP per capita z 2007r. Paostwo PKB Polski w PKB w 1989 % polskiego z 1989 % polskiego teraz Wzrost od 1989 do teraz (%) Łotwa 2006 $ % 107.2% 243.0% Estonia 2005 $ % 126.2% 259.0% Polska 2007 $ % 100.0% 166.9% Litwa 2006 $ % 108.7% 152.1% Słowacja 2005 $ % 124.2% 166.3% Węgry 2004 $ % 116.6% 117.6% Tajwan 1996 $ % 185.8% 244.1% Malta 1996 $ % 141.1% 136.2% Portugalia 1998 $ % 133.5% 123.1% Słowenia 1998 $ % 166.9% 151.4% Irlandia 1994 $ % 266.1% 278.8% Czechy 2001 $ % 148.5% 108.4% Izrael 1994 $ % 166.4% 120.0% Grecja 1996 $ % 178.6% 131.4% Cypr 1995 $ % 166.5% 110.6% Nowa Zelandia 1994 $ % 163.1% 102.5% Hiszpania 1992 $ % 184.6% 128.6% Singapur 1989 $ % 304.9% 218.1% Hongkong SAR 1989 $ % 258.2% 166.7% Wielka Brytania 1989 $ % 218.4% 121.7% Włochy 1989 $ % 186.1% 87.7% Finlandia 1989 $ % 216.7% 114.1% Niemcy 1988 $ % 209.7% 105.8% Belgia 1988 $ % 216.9% 111.9% Australia 1988 $ % 222.0% 115.0% Francja 1988 $ % 205.4% 96.2% Japonia 1988 $ % 205.9% 95.5% Szwecja 1987 $ % 224.2% 110.7% Dania 1986 $ % 228.4% 111.7% Holandia 1987 $ % 239.0% 119.5% Austria 1987 $ % 234.0% 114.3% Islandia 1986 $ % 240.1% 116.1% Kanada 1985 $ % 236.7% 101.7% USA 1984 $ % 280.2% 106.2% Norwegia 1983 $ % 325.8% 139.1% Szwajcaria 1982 $ % 252.9% 81.3% Luksemburg 1982 $ % 488.2% 175.2% Źródło: Obliczenia własne na podstawie World Economic Outlook 2008, MFW W mojej ocenie pomocne w odpowiedzi na pytanie, co zrobić, by Polska stała się bogatszym krajem, będzie cofnięcie w czasie i przeanalizowanie, co robiły inne kraje i w jakim były stanie, gdy ich PKB PPP per capita było na podobnym poziomie do obecnego polskiego. Tabela 1 przedstawia państwa, których PKB PPP per capita znajdował się w przedziale +/- 6% polskiego z 2007r. wraz z rokiem jego uzyskania, tj. rokiem uzyskania bogactwa takiego, jak obecnie ma Polska. Zestawienie ukazuje 36 z 45 państw, które przekroczyły próg do 2006r. Z perspektywy Polski i jej bogactwa ciekawe jest, dlaczego Łotwa i Estonia są bogatsze niż Polska, mimo że startowały ze znacznie niższego pułapu. Interesujące jest też, dlaczego 29 krajów z zestawienia relatywnie straciło swoją pozycję względem Polski. Swoją przewagę z 1989r. powiększyły następujące kraje z tabeli 1: Słowacja (o 1,6 pp), Luksemburg, Łotwa, Estonia, Tajwan, Singapur i Irlandia (aż o 79 pp!). Straciły swoją przewagę w większości państwa bogate. 6 5 Estonię, Łotwę, Słowację, Litwę oraz Irlandię, Słowenię i Luksemburg 6 m.in. Szwajcaria (119 pp), Stany Zjednoczone (83 pp), Włochy (79 pp), Kanada (76 pp), Japonia (75 pp), Francja (74 pp), Niemcy (62 pp); patrz tabela 2 Strona 2

3 Tabela 2 Nadwyżka/deficyt budżetowy i dług publiczny w momencie uzyskania PKB per capita PPP Polski z 2007r. Paostwo Zyskanie/ strata przewagi (w p.%) Nadwyżka / deficyt w % UWAGI N Irlandia 79% 2.50% później nadwyżki Dług w % UWAGI D zmniejszała ze 104% 78.80% w 1985 sukcesywnie do 20% w 2007 Singapur 49% BD BD Tajwan 42% BD BD Estonia 34% BD 4.5% Łotwa 20% BD 10.7% Luksemburg 15% BD od 1990 do % oscyluje miedzy 0,8 do 4%! zawsze niższy niż ten Polski, do tego Słowacja 2% -3.01% duże niedobory 33.40% zmniejszał się w następnych latach Polska 0% -0.42% 43.1% Hongkong 0% BD BD Litwa -12% BD 18.0% Malta -18% BD 40.1% Słowenia -19% BD 23.0% niewielki Portugalia -26% -0.16% deficyt, czasem nadwyżka 54.7% Węgry -26% -2.40% 56.0% Grecja -27% 3.65% wcześniej znaczne deficyty późnien nawet Hiszpania -31% -0.54% nadwyżki przez kilka lat Izrael -35% 0.01% BD 108.0% wzrósł znacząco od początku dekady wzrasta od 40% w 1982 wcześniej nawet ponad 80% wcześniej o wiele 38% mniejszy zawsze niski, oscylował zazwyczaj Norwegia -38% 5.56% duże nadwyżki 20.80% poniżej 30%, w 2007r. 11,5% Czechy -42% w czasach -5.84% prosperity zmniejszali Cypr -45% BD BD Wielka Brytania później -45% 2.94% nadwyżki i niedobory później duże nadwyżki Holandia -52% -0.79% Nowa Zelandia -52% 4.31% później nadwyżki prawie cały czas Finlandia -53% 5.40% nadwyżki nadwyżki cały Australia -54% 3.15% czas cały czas Belgia -56% 2.18% nadwyżki 14.6% 42.1% 57.0% 55.6% 10.0% 9.7% 108.0% Islandia -56% -4.03% 28.2% w czasach Austria -57% -2.09% prosperity nadwyżki nadwyżki cały Dania -60% 1.29% czas 45.0% 67.2% wcześniej nawet poniżej 10% wzrasta od 36% w 1982 zmienjaszją od 65% w 1992 do 21 w 2007 Nie przekracza 20%, 5,4% w 2007 wcześniejszy okres to od 1993 do 2007 zmniejszyli 80 do 28% Szwecja -60% 3.81% Zmniejszyła do 40 w 54.0% 1987, Niemcy -62% -0.87% 19.7% Źródło: Obliczenia własne na podstawie OECD Economic Outlook DEFICYT, WYDATKI RZĄDOWE I DŁUG PUBLICZNY Niezależnie od tego, czy rezultatem ekspansji fiskalnej jest obniżenie krajowych inwestycji, czy eksportu, skutek dla społeczeństwa jest taki sampogorszenie przyszłego standardu życiowego (Kosterna, 1995). Zwiększany deficyt budżetowy (a w konsekwencji i dług publiczny w długim czasie) wynika z rosnących wydatków budżetowych, które są wyższe od przychodów. By zrównoważyć wzrost wydatków wzrostem przychodów można użyć najprostszych sposobów: podnieść podatki (minus rozwiązania: po przekroczeniu pewnego progu może nastąpić spadek wpływów podatkowych-zgodnie z krzywą Laffera), dodrukować pieniądze (najłatwiejsze ze wszystkich rozwiązań, prowadzące do zwiększonej inflacji-tzw. pusty pieniądz), emitować długu, co z kolei prowadzi do zwiększania długu publicznego i kosztów jego obsługi, a to może doprowadzić do bankructwa państwa. Zwiększanie deficytu, niezależnie od sposobu, prowadzi do pojawienia się większej ilości pieniądza na rynku, co prowadzi do inflacji. Tabela 2 ukazuje deficyt/nadwyżkę finansów lub dług publiczny, jakie miało państwo w roku uzyskania polskiego PKB PPP per capita z 2007r. lub w roku najbliższym (niestety nie wszystkie dane są dostępne). Zyskanie/strata przewagi ukazuje zwiększenie lub zmniejszenie różnic PKB PPP per capita względem Polski z 1989r. i podaje tą różnicę w punktach procentowych. Jak wynika z tabeli, najwięcej zyskała Irlandia, która systematycznie zmniejszała dług publiczny. Polska stale zmniejsza zadłużenie zagraniczne w przeliczeniu na obywatela, ale inne kraje, które miały szybszy wzrost gospodarczy mają i tak niższe zadłużenie. Przykładowo w roku 2006 Czechy miały 22% Strona 3

4 średniej porównywanych krajów, Węgry niemal 50% (z tym, że wzrost następował z 6% w roku 1998), Polska 47%, Słowacja 11%, Belgia 5%, Finlandia 0,3%. Średnią zawyżały Włochy, Islandia, USA gdzie wskaźniki były zdecydowanie wyższe niż 200%. 7 Nie kwestionuję konieczności istnienia wydatków rządowych, gdyż w moim przekonaniu istnienie struktur rządowych i finansowanie infrastruktury, policji, administracji jest warunkiem koniecznym zaistnienia wzrostu gospodarczego, aczkolwiek zgodnie z teorią ekonomii, jak i badaniami istnieje negatywny wpływ wzrostu wydatków rządowych w długim terminie (następuje tzw. efekt wypychania) na długoterminowy wzrost gospodarczy (Spencer & Yohe, 1970). W krótkim terminie wydatki rządowe mogą być stosowane jako remedium na zmniejszenie się popytu globalnego. Należy pamiętać by zawsze w okresie dobrej koniunktury wydatki te powinny być zmniejszane. Niemal każdy wysoko rozwinięty kraj w momencie, w którym uzyskiwał PKB PPP per capita Polski z 2007r. (patrz: Tabela 1) miał zdecydowanie niższe wydatki rządowe w relacji do PKB niż Polska. Ogólna konsumpcja rządu w 2006r. w Polsce wyniosła 18,8% PKB. W latach obecnie bogate kraje miały (z bardzo nielicznymi wyjątkami) wydatki rządowe na poziomie niższym bądź zdecydowanie niższym niż 18,8% PKB w całym okresie 8. Irlandia w latach miała wydatki rządowe na poziomie 19-20% PKB, przy czym od 1987r. regularnie obniżała wydatki przez niemal 20 lat 9. Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa (np. Portugalia, Grecja) zazwyczaj obserwuje się powolny wzrost wydatków rządowych, co musi być sfinansowane i dzieje się przez podwyżkę podatków albo emisję długu. Państwa, których rządy wydają najwięcej to: Izrael, Szwecja, Dania, Holandia, Francja, Czechy 10, Słowacja 11, Wielka Brytania, przy czym muszę zwrócić uwagę na fakt, iż średnia wydatków rządowych jako procent PKB dla wcześniej wymienionych krajów (poza pierwszą czwórką) nieznacznie się różni od średniej Polski ze względu na to, iż kraje te wydawały znacznie mniej od roku 1960 do połowy lat Obliczenia własne na podstawie danych pochodzących z Euromonitor International. Dane opracowywane były w dolarach amerykańskich, w cenach z roku Były to: Hong Kong, Węgry, Singapur, Szwajcaria, Korea Południowa, Grecja, Portugalia, Japonia, Hiszpania, Luksemburg, Irlandia, Stany Zjednoczone, Australia. Opracowanie własne na podstawie danych z MFW, Euromonitor International. 9 Ibidem 10 Mimo tego bardzo dynamicznie się rozwijają; średnia za lata to 21,64% PKB 11 Mimo tego bardzo dynamicznie się rozwijają; średnia za lata to 21,61% PKB, przy czym wydatki te są systematycznie w ostatnich latach obniżane Strona 4

5 Tabela 3 ukazuje poziom średnich wydatków rządowych jako % PKB w porównywanych krajach na przestrzeni wielu lat. Pamiętając o efekcie wypychania, należy stwierdzić, że Polska nie znajduje się na dobrym miejscy na tej liście rankingowej. Nawet bogate państwa, o obecnie wysokich wydatkach rządowych względem PKB mają bardzo niskie średnie za okres 40 lat i więcej. Oznacza to, że kilkanaście, kilkadziesiąt lat temu, gdy państwa te były na podobnym bądź niższym etapie rozwoju jak Polska, miały o wiele niższe wydatki rządowe. Na szczególną pochwałę zasługuje Irlandia, która systematycznie obniżała wydatki rządowe do 13,78% (2000r.) z rozdętych w latach 80-tych do 20% PKB. Później Tabela 3 Średnie wydatki rządowe jako procent PKB na przestrzeni lat Kraj Średnia Lata Kraj Średnia Lata Hong Kong Nowa Zelandia Węgry Estonia Singapur Polska Szwajcaria Słowania Korea Południowa Litwa Grecja Finlandia Portugalia Niemcy Japonia Norwegia Hiszpania UK Luxemburg Kanada Irlandia Słowacja Cypr Belgia Łotwa Czechy USA Francja Malta Holandia Australia Dania Austria Szwecja Włochy Izrael Islandia Źródło: Obliczenia własne na podstawie OECD Economic Outlook nastąpił nieznaczny wzrost o 2 punkty procentowe do 2004r. związany m.in. z recesją i chęcią pobudzenia gospodarki (czyli zgodnie z prawidłowo prowadzoną polityką gospodarczą). Badania wskazują, że wyższe wydatki publiczne są odwrotnie skorelowane z efektywnością tych wydatków (Afonso, Schuknecht, & Tanzi, 2003). BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE, OPIEKA SPOŁECZNA, EMERYTURY I TRANSFERY Wydatki państwa na bezpieczeństwo socjalne i opiekę społeczną stanowią znaczne obciążenie. Liderzy systemowi, do których porównuję Polskę, w większości mają te wydatki na niższym poziomie niż w Polsce. W latach w Polsce wydatki rządu na bezpieczeństwo socjalne i opiekę społeczną stanowiły średnio 30% wszystkich wydatków rządowych 12. Względnie małe kraje 13 wydawały mniej niż Polska (od 10 do 29% wszystkich wydatków rządowych). Najmniej spośród krajów europejskich wydawała Rumunia, której średnie wydatki rządowe na w/w cele to ok. 8% ogólnych wydatków rządowych w latach Nie mniej ważnym elementem są wydatki i transfery państwa na emerytury i renty. Są one znaczącym źródłem zwiększonej fiskalizacji (względem teoretycznej fiskalizacji przy zoptymalizowanych wydatkach na wcześniej wymienione cele), która z kolei zniechęca do 12 Ibidem 13 Węgry, Czechy, Słowacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Rumunia oraz Singapur, Tajwan, Hong Kong 14 Ibidem Strona 5

6 pracy, nie wpasowuje się w trendy międzynarodowe (obniżanie podatków), jest dostosowana do sytuacji sprzed kilkudziesięciu lat. Tabela 4 ukazuje jak kształtowała się liczba emerytów (łącznie z rencistami) na 1000 mieszkańców w kraju, w momencie, gdy ten uzyskał PKB PPP per capita Polski z 2007r. Po Tabela 4 Liczba emerytów na 1000 mieszkaoców w momencie osiągnięcia PKB per capita PPP Polski z 2007r. Emeryci na C Emeryci na Paostwo 1000 mieszkaoców CAGR % CAGR % o Paostwo mieszkaoców2 CAGR %2 CAGR %2 l Hong Kong 82,7 2,6 2,6 Niemcy 149,5 0,8 0,5 Kanada 102,5 1,3 1,6 Polska 153,2 0,7 1,3 Irlandia 106,9 0,1 0,4 Portugalia 155,4 1,5 1,2 Izrael 112,3 0,5 1,1 Cypr 155,7 0,7 0,9 Singapur 113,5 1,5 2,1 Beldia 161,7 0,2 0,3 Malta 114,2 1,1 1,7 Włochy 173,9 1,2 1,0 Nowa Zelandia 114,9 0,6 0,9 Słowenia 174,9 0,7 0,7 USA 117,2 0,1 0,6 Austria 177,8 0,2 0,5 Australia 119,4 0,9 1,2 UK 183,9 0,3 0,3 Holandia 123,4 0,8 1,3 Francja 186,3 0,5 0,7 Islandia 129,5 0,7 1,2 Węgry 196,8-0,2 0,4 Dania 132,0 0,4 0,9 Czechy 204,9 0,0 0,6 Tajwan 132,0 2,5 2,9 Estonia 205,1 0,7 0,4 Finlandia 133,6 1,2 1,5 Łotwa 205,5 1,1 1,2 Słowacja 137,9 0,4 1,1 Litwa 209,7 0,7 0,5 Hiszpania 141,0 1,3 0,8 Szwecja 220,4 0,4 0,5 Luxemburg 147,5-0,1 0,1 Grecja 221,3 0,9 0,7 Szwajcaria 147,8 0,4 0,6 Źródło: Obliczenia własne na podstawie Euromonitora raz kolejny okazuje się, że Polska nie wypada pozytywne w porównaniu z wysoko rozwiniętymi krajami. Kraje, które obecnie przewyższają znacząco bogactwem Polskę, w większości miały względnie mniej emerytów niż Polska w 2007r. Większa liczba emerytów i rencistów wymusza większe wydatki rządowe z tym związane, a więc wymusza sposób sfinansowania wydatków (nadmierny fiskalizm) a do tego zmniejsza się liczba osób pracujących, co negatywnie wpływa na PKB (Barro, 1998). Tabela 4 przedstawia również średnioroczną stopę wzrostu liczby emerytów w latach oraz (lata to prognoza). Ze znacznego zwiększenia się stopy CAGR w ciągu 13 lat prognozy wynika bardzo dynamiczny wzrost liczby emerytów, co w większości krajów jest efektem starzenia się społeczeństwa, a to też pociąga za sobą zwiększenie świadczeń emerytalnych. Największe wzrosty w czasie prognozowanych 13 lat zanotują Czechy, Stany Zjednoczone, Irlandia, Słowacja, Izrael, Węgry, Polska. Na drugim biegunie są Włochy, Portugalia i Hiszpania. Średnio porównywane kraje mają 153 emerytów na 1000 mieszkańców. W większości krajów poniżej średniej dynamika w prognozowanych latach będzie wzrastać, a w krajach o liczbie emerytów większej niż 153 dynamika w większości osłabi się lub zostanie na niemal niezmienionym poziomie. Prognozy wzrostu liczby emerytów w Polsce należy uznać za niepokojące w kontekście przyszłych obciążeń systemu emerytalnego. By zapobiec przyszłym problemom z finansowaniem emerytów oraz by zwiększyć PKB znaczna część krajów europejskich podnosi wiek emerytalny Niemcy, Austria (w przypadku kobiet), Czechy, Dania, Estonia (w przypadku kobiet), Francja (dot. tylko składki), Litwa (proces zakończony widać w niższej stopie CAGR do 2020r), Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania Kłos Bożena, Wiek emerytalny kobiet i mężczyzn, Biuro Analiz Sejmowych, luty 2008 Strona 6

7 Problemem związanym z dużą liczbą emerytów w Polsce w przyszłości, a więc przyszłymi obciążeniami z tego tytułu, jest również starzenie się społeczeństwa w połączeniu z dłuższym dalszym trwaniem życia. W Polsce wzrasta średni wiek oraz dalsze trwanie życia. To pierwsze wynika z drugiego oraz z niewielkiego (nawet ujemnego) przyrostu naturalnego, co z punktu widzenia obciążeń socjalnych jest niekorzystne mniej ludzi będzie musiało w przyszłości łożyć na większą liczbę emerytów i rencistów. Można sobie z tym poradzić uszczelniając system emerytalno-rentowy, zwiększając zachęty do bycia aktywnym zawodowo po przejściu na emeryturę, zniechęcając do załatwienia renty (zaostrzanie procedur, weryfikacja rencistów), ograniczając do absolutnego minimum wcześniejsze emerytury dla zawodów szczególnie uciążliwych lub całkowite rezygnując z nich. W Polsce nie ma obowiązku pracy, więc ludzie, którzy wybierają zawód muszą liczyć się z konsekwencjami swojego wyboru. Należy również wspomnieć, iż w Polsce wysoki klin podatkowy 16 zniechęca się do zatrudniania pracowników, przez co duża część pobierających zasiłki, emerytury pracuje na czarno. Oczywiste jest, iż gdyby wszyscy pracowali legalnie, to podatki mogłyby być niższe i/lub wpływy wyższe. UDZIAŁ PAŃSTWA W GOSPODARCE Zgodnie z teorią ekonomii im mniej państwa w gospodarce, tym wyższa nadwyżka konsumentów. Niektóre badania wskazują, że jest niewielka różnica między efektywnością przedsiębiorstwa będącego własnością prywatną (po sprywatyzowaniu) a publiczną (np. Shirley i Walsh wykazują, że tylko w przypadku 32 badań na 52 firmy sprywatyzowane wykazały wyższą efektywność od firm państwowych) 17. Jest to więc niespełna 62%. Pozostałe badania wykazują niejednoznaczność, choć przewaga jest po stronie podmiotów sprywatyzowanych. Jak podnoszą Goodman i Loveman na efektywność ma wpływ znajdowanie się na rynku konkurencyjnym oraz skonstruowanie bodźców dla menedżerów, by ci działali w interesie zwiększania efektywności 18. Pomijając sprawy czysto ekonomiczne, do przedsiębiorstw będących we władaniu państwa bardzo często wchodzą politycy zamiast specjalistów, zarządy zmienia się tak często, jak zmienia się siła polityczna, co zwiększa koszty (odprawy), uniemożliwia spójne prowadzenie firmy. Dodatkowo w Polsce istnieje ustawa kominowa, która reguluje maksymalną płacę kadry menedżerskiej do sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia w 16 Polska ma jedne z największych obciążeń płacowych spośród krajów OECD (por. (OECD, 2008)) 17 A. Zalewski: Warunki efektywnej prywatyzacji podmiotów komunalnych, Materiały konferencyjne dot. Likwidacji zakładów budżetowych w teorii i praktyce, Warszawa Ibidem. Strona 7

8 procenty punkty procentowe sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, co zniechęca ludzi o wysokich kwalifikacjach do podejmowania pracy. Z tego punktu widzenia jestem za całkowitym prywatyzowaniem firm, gdyż te nieprawidłowości odbijają się na jakości polskiej gospodarki. Wykres 1 pokazuje postęp prywatyzacji w Polsce (udział sektora prywatnego w PKB) Wykres 1 Postęp prywatyzacji w Polsce na tle innych krajów Polska (lewa oś) 50 Mediana wszystkich (lewa oś) 10 Mediana liderów (lewa oś) 40 5 Różnica liderami a Polską (prawa oś) Źródło: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju roku 2001 niemal całkowicie zaniechano prywatyzacji w Polsce. JAKOŚCIOWE CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO na tle innych krajów. Dane dotyczą 11 krajów rozwijających się, a wcześniej zacofanych. 19 Za liderów systemowych uznałem: Czechy, Estonię, Węgry, Łotwę, Litwę, Słowację, Słowenię (wszystkie mają wyższe PKB per capita niż Polska). Linia zielona (prawa oś Y) ukazuje różnicę między udziałem sektora prywatnego w PKB Polski i mediany liderów systemowych. Widać, że na początku lat 90tych Polska miała przewagę, ale przez zaniechania została dogoniona, a później przegoniona przez konkurentów. Niestety od Wzrost gospodarczy nie jest tylko kreowany przez popyt globalny, wydatki rządowe, ale też i przez jakościowe czynniki, a mam na myśli jakość prawa, jego przestrzeganie i egzekwowanie, długość postępowania sądowego a przede wszystkim ochronę praw własności. W literaturze spotyka się badania nad jakością prawa i ochroną praw własnościprzykładowo historycy gospodarczy North i Thomas (1973), Rosenberg i Birdzell (1986), Bethell (1998) 20 dowodzą, iż rozwój praw własności miał gigantyczny wpływ na wzrost gospodarczy i bogactwo narodów. Istnienie zależności udowadniali inni badacze w sposób ekonometryczny, najnowsze badanie przeprowadził w roku 2003 Bernhard Heitger. Badał on wpływ praw własności na PKB na próbie ok 84 krajów w latach Wykazał on, iż podwojenie indeksu praw własności więcej niż podwaja PKB per capita, dodatkowo poprawa praw własności podnosi akumulację kapitału fizycznego, jak i ludzkiego. 21 Twierdzi on też, iż 19 Bułgarii, Chorwacji, Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii 20 Heitger B., Property rights and their Impact on the Wealth of Nations A Cross Country Study, Maj 2003, Kiel Institute for World Economics 21 Ibidem, s. 25 Strona 8

9 różnica (punkty procentowe) różnica (punkty procentowe) dolary międzynarodowe nie do końca właściwe było czysto materialistyczne myślenie odnośnie zwiększania wzrostu po II Wojnie Światowej, z czym w kontekście badań muszę się zgodzić. Można Wykres 2 Różnice w indeksach wolności gospodarczej liderów i Polski 30 Total Business 25 Rząd Własnośd PKB per capita (prawa oś) domniemywać, że pozostałe obszary mające jakościowy wpływ na gospodarkę, są dodatnio skorelowane z wartością PKB. Wykres 2 przedstawia różnice między średnią 35 krajów bardziej rozwiniętych od Polski (bez Polski) a Polską. Widać, że w ostatnich paru latach Polska zdecydowanie straciła do średniej. Ciekawsze porównanie znajduje się na wykresie 3, gdzie średnią stanowią kraje Total różnica w indeksie wolności gospodarczej Business różnica w indeksie wolności biznesowej Rząd różnica w indeksie wydatków rządowych Własnośd różnica w indeksie ochrony praw własności PKB per capita (prawa oś) Polskie PKB per capita PPP, dolary międzynarodowe Źródło: 2009 Index of Economic Freedom, Heritage Foundation; MFW o podobnym rozwoju, jak Polska 22 i Irlandia, jako wzór. Strata Polski jest mniejsza, niż w szerszym gronie, choć zamiast z roku na rok zmniejszać się, to wskaźnik wolności biznesowej zwiększył się o ponad 400% w ciągu 4 lat, a wydatki rządowe zamiast się zmniejszać, zwiększały się. Ze względu na poprawę niektórych składowych całkowitej wolności gospodarczej (wolności finansowej, pieniężnej, inwestycyjnej, Wykres 3 Różnice w indeksach wybranych krajów i Polski 25 Total Business Rząd Własnośd korupcyjnej) pozycja Polski się poprawiła, niemniej jednak niepokoi wysoka różnica w aspekcie ochrony własności między Polską, a innymi krajami. Nadmienię, że może to mieć negatywny wpływ na napływ inwestycji zagranicznych, które poprzez dodatkowe know-how i technologie mogłyby zwiększyć wydajność polskiej gospodarki i tym samym zwiększyć PKB. Total różnica w indeksie wolności gospodarczej Business różnica w indeksie wolności biznesowej Rząd różnica w indeksie wydatków rządowych Własnośd różnica w indeksie ochrony praw własności Źródło: 2009 Index of Economic Freedom, Heritage Foundation; MFW 22 tj. Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Czechy, Węgry Strona 9

10 PODSUMOWANIE Przedstawione argumenty oraz porównania Polski do innych krajów pokazują, w którą stronę ma podążać Polska by być bogatszym krajem. Należy pamiętać, iż większość z działań zmierzających do zwiększania bogactwa jest ze sobą powiązanych. W obecnych czasach kryzysu nie jest łatwe obniżanie wydatków rządowych na cele emerytalne i socjalne (stanowią one przecież swoisty stabilizator), ale dalsze zwlekanie z reformami instytucjonalnymi (mającymi wpływ na czynniki jakościowe wzrostu gospodarczego) będzie prowadzić do wolniejszego wzrostu gospodarczego niż potencjalny. Bez zmiany prawa, dalszej liberalizacji gospodarczej, prywatyzacji, ciężko będzie Polsce szybko nadrabiać zaległości w rozwoju gospodarczym oraz w konsekwencji zmniejszać deficyt. Literatura 1. Afonso, A., Schuknecht, L., & Tanzi, V. (2003, Lipiec). Public sector efficiency: an international comparison. ECB Working Paper No Andres, J., & Hernando, I. (1997). Does inflation harm economic growth? Evidence for the OECD. Cambridge: National Bureau of Economic Research. 3. Barro, R. (1998). Notes on growth accounting. Cambridge: National Bureau of Economic Research. 4. Bräuninger, M. (2003). Public Debt and Endogenous Growth. Heidelberg: Physica-Verlag. 5. Bukowska, G., Karpiński, A., Kleer, J., Kożuch, B., Lech, R., Owsiak, S., i inni. (2004). Stan i perspektywy sektora publicznego w gospodarce rynkowej. Wnioski dla Polski. Warszawa: Olympis Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu. 6. Feldstein, M. (1996). How big should government be? Cambridge: National Bureau of Economic Research. 7. Feldstein, M. (1993). The Dollar and the Trade Deficit in the 1980s. Cambridge: National Bureau of Economic Research. 8. Fischer, S. (1993, Grudzień). The role of macroeconomic factors in growth. NBER Working Paper No Gamble, T. D. (1995). Laurence Ball; Douglas W. Elmendorf; N. Gregory Mankiw. Cambridge: National Bureau of Economic Research. 10. Goodman, J. B., & Loveman, G. W. (1991, Listopad/Grudzień). Does Privatization Serve the Public Interest? Harvard Business Review, strony Haffer, M., & Karaszewski, W. (2004). Czynniki wzrostu gospodarczego. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika. 12. Heitger, B. (2003). Property Rights and their Impact on the Wealth of Nations - A Cross- Country Study. Kiel: Kiel Institute for World Economics. 13. Kosterna, U. (1995). Deficyt budżetu państwa i jego skutki ekonomiczne. Warszawa: WN PWN. 14. OECD. (2008). Tax reforms and tax burdens OECD. 15. Spencer, R. W., & Yohe, W. P. (1970). The "Crowding out" of Private Expenditures by Fiscal Policy Actions. Federal Reserves Bank of St. Louis Review. 16. World Bank. (2001). Finance for growth. Policy choices in a volatile world. New York: Oxford University Press. 17. Zalewski, A. (2007). Warunki efektywnej prywatyzacji podmiotów komunalnych. Katedra Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego Szkoły Głównej Handlowej. Strona 10