Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej 322[01].Z3.02

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Ewa Doroszkiewicz Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej 322[01].Z3.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

2 Recenzenci: lek. dent. Alicja Jędrzejczyk dr n. med. Zofia Marzec-Koronczewska Opracowanie redakcyjne: mgr Ewa Doroszkiewicz Konsultacja: mgr inż. Halina Śledziona Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].Z3.02 Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania Podstawowa terminologia. Organizacja stanowiska pracy. Sterylizacja fizyczna i chemiczna. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Zasady przygotowania instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej do sterylizacji. Zasady sterylizacji w autoklawie. Kontrola procesu sterylizacji, rodzaje wskaźników Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Zasady przechowywania sterylnych instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej. Konsekwencje nieprawidłowo przeprowadzonej sterylizacji. Zasady znakowania sterylnych pakietów z narzędziami, materiałami opatrunkowymi i bielizną zabiegową Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 63 2

4 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswojeniu podstawowych treści dotyczących wykonywania sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów zestaw pytań, na podstawie których sam możesz sprawdzić, czy potrafisz samodzielnie poradzić sobie z zdaniami, które wykonywałeś wcześniej, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. W podrozdziałach Materiał nauczania treści kształcenia zostały zaprezentowane w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości o wskazaną literaturę. Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do poznawania treści materiału, poznając wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń. Możesz także sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania. Zamieszczone w poradniku ćwiczenia mają na celu wyrobienie nawyku rzetelności, dokładności i systematyczności w pracy umiejętności niezbędnych podczas pracy w zawodzie asystentki stomatologicznej. Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem: TAK jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywną, NIE jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest negatywną. Zakreślenia pod NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują, jakich treści jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić. Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości na temat wykonywania sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem zadań testowych zawierającym różnego rodzaju ćwiczenia. 3

5 322[01].Z3 Sterylizacja i dezynfekcja 322[01].Z3.01 Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 322[01].Z3.02 Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej Schemat układu jednostek modułowych 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, korzystać z technologii informacyjnej, wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp, obsługiwać urządzenia techniczne, obsługiwać komputer, pracować w grupie i indywidualnie wykorzystywać wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii i patologii komórek, tkanek, układów organizmu człowieka wykorzystywać wiedzę z zakresu funkcji komórek, tkanek, układów organizmu człowieka stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska posługiwać się terminologią farmakologiczną, charakteryzować grupy leków, wyjaśniać mechanizmy działania leków, charakteryzować ważniejsze postacie leków, posługiwać się nazwami leków oraz ich synonimami, określać termin ważności leku, określać zasady i techniki podawania leku, charakteryzować środki lecznicze i materiały stosowane w profilaktyce i terapii stomatologicznej, stosować leki i środki opatrunkowe podczas udzielania pierwszej pomocy, określać zasady przechowywania i ewidencjonowania leków stosowanych w gabinecie stomatologicznym, stosować dokumenty prawne, normalizujące dystrybucję leków, wyjaśniać zdrowotne i społeczne skutki niewłaściwego i nadmiernego przyjmowania leków, przeprowadzić działania edukacyjne na temat zasad przyjmowania leków oraz niebezpieczeństwa samoleczenia i nadużywania leków 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń, powinieneś umieć: wyjaśnić terminy: sterylizacja, aseptyka, rozróżnić metody sterylizacji, scharakteryzować chemiczne metody sterylizacji, określić zasady przeprowadzania sterylizacji chemicznej, scharakteryzować fizyczne metody sterylizacji, określić zasady przeprowadzania sterylizacji fizycznej, scharakteryzować etapy przygotowywania instrumentów do sterylizacji, zorganizować stanowisko pracy do przygotowywania instrumentów stomatologicznych, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej przeznaczonych do sterylizacji, zgodnie z wymaganiami ergonomii, przygotować pakiety z narzędziami, materiałami opatrunkowymi i bielizną zabiegową do sterylizacji, rozróżnić rodzaje autoklawów, scharakteryzować mechanizm sterylizacji w autoklawie, zastosować procedury obsługi autoklawu, zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, zastosować sposoby kontroli procesu sterylizacji, oznakować wysterylizowane pakiety, zastosować procedury postępowania z wysterylizowanymi instrumentami, materiałami opatrunkowymi i bielizną zabiegową, określić zasady przechowywania sterylnych instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej, określić zagrożenia wynikające z nieprawidłowo przeprowadzonej sterylizacji, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Podstawowa terminologia. Organizacja stanowiska pracy. Sterylizacja fizyczna i chemiczna. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej Materiał nauczania Wyjaławianie (sterylizacja) jest procesem mającym na celu trwałe zniszczenie wszystkich form drobnoustrojów, w tym również tych najbardziej odpornych na wiele czynników chemicznych i fizycznych, tj. przetrwalników (spor). Innymi słowy jałowość to brak drobnoustrojów. Wyjałowienie to proces, w wyniku, którego uzyskuje się jałowość oraz istnieje duże prawdopodobieństwo utrzymania stanu jałowości (sterylności). Utrzymanie jałowości możliwe jest wówczas, kiedy sprzęt poddany procesowi sterylizacji jest opanowany. Opakowane instrumentarium można swobodnie, bez ryzyka zanieczyszczenia, przenosić z miejsca na miejsce i przechowywać przez wiele tygodni, bez potrzeby ponownej sterylizacji. Aseptyka jest to postępowanie zapobiegające zakażeniom. Ma ono na celu ochronę pacjenta przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Polega na: właściwej dezynfekcji i sterylizacji, odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów, używaniu dla każdego pacjenta czystych, odkażonych przedmiotów, właściwym niszczeniu materiału skażonego, stosowani sprzętu jednorazowego użytku, używaniu odzieży ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych, przestrzeganiu higieny osobistej. Aseptyka - postępowanie mające na celu dążenie do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej. Aseptyczność jest to stan, w którym pomieszczenia, środki opatrunkowe, leki, narzędzia chirurgiczne i ręce operatora są wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych. Zapewnia to dokładne mycie i dezynfekowanie dłoni oraz stosowanie przez zespół operacyjny wyjałowionych masek, fartuchów, rękawiczek, narzędzi oraz odpowiednie przygotowanie sali operacyjnej (mycie, sterylizowanie sal poprzez naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, powietrze jest przepuszczane przez filtr zanim trafi do sali operacyjnej) i pola operacyjnego. Oznacza to także działania, zabezpieczające przed zakażeniem. Aseptyka ma też zastosowanie poza salą operacyjną min. w badaniach laboratoryjnych i bakteriologicznych, w produkcji leków, żywności itp. Uwaga! Narzędzia wyjaławiane bez opakowania należy natychmiast zużyć. Nie wolno ich przechowywać i używać następnego dnia bez uprzedniej ponownej dezynfekcji i sterylizacji. 7

9 Dzięki procesom sterylizacji przeprowadzanym w specjalnych urządzeniach, zwanych sterylizatorami, uzyskuje się bezpieczne mikrobiologicznie sterylne (jałowe) narzędzia medyczne. Prawdopodobieństwo uzyskania niejałowego przedmiotu po sterylizacji we właściwie działającym sterylizatorze wynosi 1 do Zgodnie z normami europejskimi sterylizacja jest procesem specjalnym, ponieważ w czasie codziennej, rutynowej kontroli efektywność sterylizacji nie może być weryfikowana poprzez sprawdzanie produktu końcowego (wyrobów wysterylizowanych). Z tego powodu proces sterylizacji, w celu potwierdzenia jego efektywności, powinien być walidowany, przebieg procesu rutynowo monitorowany, a urządzenia muszą znajdować się pod stałą kontrolą. W normach europejskich walidację zdefiniowano jako udokumentowaną procedurę w celu otrzymania, zapisania i interpretacji danych wymaganych do wykazania, że proces będzie zgodny z wyznaczoną specyfikacją. Specyfikacja jest dokumentem opisującym poziom wartości parametrów krytycznych, które muszą być utrzymane przy dostarczaniu produktu o akceptowalnym prawdopodobieństwie sterylności. Parametry krytyczne różnią się w zależności od procesu. Polskie szpitale, po wejściu naszego kraju do Wspólnoty Europejskiej, będą musiały dostosować się do wymagań norm europejskich w celu zapewnienia jakości usług medycznych. Bezpieczeństwo i higiena pracy - to ogół norm, środków organizacyjnych i technicznych mających na celu stworzenie takich warunków pracy, w których pracownik osiągnąć może wysoką wydajność pracy bez narażania się na wypadki i choroby związane z zatrudnieniem oraz bez nadmiernego obciążenia fizycznego i psychicznego. Zasady bezpieczeństwa i higieny w gabinecie dentystycznym mają na celu stworzenie takich warunków pracy, zarówno personelowi, jak i pacjentom, aby wykonanie zabiegu mogło przebiegać sprawnie i bezpiecznie, nie zagrażając zdrowiu, obu stron. Gabinet stomatologiczny musi być zaopatrzony w wodę bieżącą. Ze względów higienicznych zaleca się zainstalowanie umywalki (do mycia rąk) i zlewozmywaka (do mycia narzędzi). Niedopuszczalne jest używanie mydła w kostkach; należy zastąpić je pojemnikami na mydło w płynie oraz pojemnikami na ręczniki jednorazowego użytku. Ściany gabinetu muszą być zmywalne, a w obrębie zlewozmywaka wyłożone kafelkami. Podłoga powinna być wykonana z materiału łatwo zmywalnego, gładkiego, bez szczelin, w których mogłyby się gromadzić materiały zagrażające zdrowiu, np. rtęć. Powierzchnie mebli i sprzętu znajdującego się w pomieszczeniach powinny być z materiału ułatwiającego ich czyszczenie i dezynfekcję. Z pomieszczeń przychodni należy wydzielić poczekalnię dla pacjentów, z miejscem do przechowywania ich odzieży wierzchniej. W poczekalni lub w innym pomieszczeniu trzeba przewidzieć miejsce do przechowywania odzieży personelu. Odzież ochronna nie może być we wspólnej szafie z odzieżą wierzchnią. Ustawienie sprzętu stomatologicznego w gabinecie powinno być tak zaplanowane, aby stwarzało wygodne warunki pracy, zwłaszcza w przypadkach pracy na 4 ręce. Fotel dentystyczny powinien stać w pewnej odległości od ścian, przodem do okna, tak, aby można było dojść do niego z każdej strony i aby istniała możliwość zmiany jego pozycji. Zapewnienie bezpieczeństwa przy obsłudze sprzętu medycznego Przy każdym urządzeniu znajdującym się w gabinecie stomatologicznym powinna wisieć instrukcja obsługi. Aparatura i sprzęt medyczny muszą mieć atesty (certyfikaty, świadectwa dopuszczenia do użytkowania), uzyskane na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach, oraz odpowiadać wymogom aktualnej wiedzy medycznej. 8

10 Instalacja elektryczna Każde urządzenie elektryczne musi być uziemione lub zerowane, a poszczególne urządzenia powinny być okresowo przeglądane i konserwowane oraz oceniane pod kątem stanu technicznego. W każdej przychodni musi znajdować się centralny wyłącznik prądu. Bezpieczeństwo przy urządzeniach elektrycznych w gabinecie stomatologicznym. Znajomość zasad bezpieczeństwa obowiązujących przy obsłudze urządzeń elektrycznych jest bardzo ważna dla pracowników je obsługujących. Urządzenia te powinny spełniać określone warunki technologiczne; mówi o nich rozporządzenie; Rady Ministrów z dnia r. Dz. U. nr 120/01, poz Zgodnie z tym rozporządzeniem sprzęt elektryczny może być wprowadzony do obrotu tylko wtedy, gdy nie zagraża bezpieczeństwu. Sprzęt musi być odpowiednio oznakowany. W sprzęcie elektrycznym lub instrukcji obsługi powinny być umieszczone podstawowe informacje, których znajomość i przestrzeganie są warunkiem bezpiecznego użytkowania urządzeń. Sprzęt elektryczny powinien być zgodny z normami opublikowanymi przez: Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną (IEC), a od chwili członkostwa w Unii Europejskiej na sprzęcie produkowanym przez polskich przedsiębiorców powinno znaleźć się międzynarodowe oznakowanie CE. Oznacza ono, że sprzęt elektryczny spełnia odpowiednie normy europejskie. Główne niebezpieczeństwo jakie niesie ze sobą prąd elektryczny, to porażenie elektryczne. Prąd o natężeniu: poniżej 10 ma - nieszkodliwy, ok. 15 ma - podczas przepływu prądu przez ciało następuje skurcz palców można je jednak samodzielnie oderwać od elementu pod napięciem, powyżej 20 ma - silne skurcze mięśni, oderwanie rąk jest niemożliwe, co może być przyczyną śmierci, powyżej 100 ma - migotanie komór i śmierć. Przy ratowaniu poszkodowanego w pierwszej kolejności należy uwolnić go spod napięcia, przy zachowaniu środków ostrożności, i następnie udzielić pomocy przedlekarskiej - może to być sztuczne oddychanie, masaż serca, a następnie zorganizować pomoc lekarską. Natężenie prądu przepływającego przez organizm zależy od oporu ciała człowieka. Wilgotne ręce są przyczyną zmniejszenia tego oporu, stąd konieczność odłączania tych urządzeń z zasilania w trakcie ich mycia. Przyczyną porażenia może być wadliwa instalacja elektryczna, która stanowi również zagrożenie pożarowe, dlatego też należy pamiętać o systematycznej kontroli instalacji elektrycznej, sprawdzeniu, czy nie ma uszkodzonych przewodów, czy są zabezpieczone przed dotykiem. Należy też sprawdzić skuteczność działania samoczynnego wyłączania zasilania. Instalacja gazowa Przewody gazowe muszą być zamontowane w miejscu zapewniającym odpowiednią wentylację. Corocznie powinna być sprawdzana szczelność przepływu gazu. W każdym gabinecie musi być centralny zawór gazu. Sterylizacja Osoby obsługujące i konserwujące urządzenia sterylizacyjne powinny być przeszkolone w zakresie ich obsługi oraz dobrze znać instrukcję eksploatacyjną. Asystentka stomatologiczna odpowiadająca za sterylizację w sterylizatorze na suche powietrze (ostatnio rzadko stosowany) czy w autoklawie musi dokładnie znać zasady obsługi tych urządzeń. Nieprawidłowe eksploatowanie grozi poważnymi poparzeniami, a szczególnie niebezpieczny jest autoklaw, gdzie wybuch pary wodnej pod ciśnieniem może nawet zagrażać życiu lub spowodować trwałe kalectwo. 9

11 Obsługa sterylizatorów parowych (autoklawów) Obok każdego autoklawu musi znajdować się instrukcja dotycząca jego obsługi i podpisana przez pracownika, że został zapoznany z jej treścią. Instrukcja ta oparta jest na rozporządzeniu MIPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawach ogólnych przepisów bhp (Dz. U. nr 129, poz. 844, z późniejszymi zmianami). Uwzględnione tu zostały zagadnienia dotyczące pracownika i pracodawcy: obowiązki pracownika przed przystąpieniem do pracy z autoklawem, warunki bezpieczeństwa pracy, obowiązki w czasie wykonywania pracy, obowiązki po zakończeniu pracy. Gwarancją jałowości (skuteczności sterylizacji) jest: zachowanie właściwego toku postępowania z narzędziami, sprzętem medycznym i materiałem przygotowywanym do sterylizacji. Wszystko to, co ma być wyjaławiane, musi być idealnie umyte, osuszone, opakowane w specjalistyczne opakowania sterylizacyjne przeznaczone do danej metody sterylizacji. (Niski wstępny stopień skażenia narzędzi przed procesem wyjaławiania ma duży wpływ na końcowy efekt. Niedostateczne oczyszczenie sprzętu utrudnia penetrację czynnika sterylizującego i może prowadzić do tego, że sterylizacja zawiedzie mimo prawidłowo przeprowadzonego procesu. Dotyczy to wszystkich metod sterylizacji). prawidłowe przeprowadzenie procesu sterylizacji. Zapakowany sprzęt i materiał do wyjałowienia musi być tak ułożony w komorze urządzenia sterylizującego, aby czynnik sterylizujący miał dostęp do każdego wyjaławianego elementu. W czasie procesu sterylizacji muszą być przestrzegane wszystkie parametry sterylizacji ustalone dla poszczególnych rodzajów wyjaławianych materiałów i narzędzi. właściwe postępowanie z materiałem w czasie przechowywania po sterylizacji celem wyeliminowania możliwości wtórnego zainfekowania wyjałowionych pakietów i zestawów z narzędziami i sprzętem medycznym. Metody sterylizacji Istnieje kilka metod sterylizacji, zarówno wysokotemperaturowej jak i niskotemperaturowej. Do sterylizacji wysokotemperaturowych zaliczane są: sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem (w autoklawie), sterylizacja suchym gorącym powietrzem. W zakresie sterylizacji niskotemperaturowej rozróżnia się: 1. Technologie wykorzystujące tlenek etylenu tlenek etylenu/freon, tlenek etylenu / hydroksyfreon, tlenek etylenu / dwutlenek węgla, 100% tlenek etylenu. 2. Technologie niewykorzystujące tlenku etylenu pary nadtlenku wodoru, plazma gazu, ozon, kwas nadoctowy, 10

12 para formaldehydu, promieniowanie jonizujące. Część z tych metod ma zastosowanie w gabinetach zabiegowych, część w szpitalach lub sterylizacji w warunkach przemysłowych. Sterylizacja wysokotemperaturowa Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem (w autoklawie) Najbardziej skuteczną, najmniej szkodliwą i powszechnie dostępną w naszym kraju metodą sterylizacji jest sterylizacja termiczna w autoklawie. Sprzęt, który może być wyjaławiany parą wodną pod ciśnieniem, nie powinien być wyjaławiany innymi metodami. Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 23 kwietnia 1998 roku w sprawie wymagań, jakie powinny spełniać prywatne gabinety lekarskie i specjalistyczne, do 31 grudnia 2000 roku wszystkie gabinety zabiegowe muszą być wyposażone w sterylizatory parowe (autoklawy). W autoklawach czynnikiem sterylizującym jest nasycona gorąca para wodna w nadciśnieniu. Sterylizację parą wodną przeprowadza się w dwóch zakresach temperatur: 1. Temperatura 134 C (czas 3,5 7 minut, ciśnienie 2 atmosfery nadciśnienia). W temperaturze 134 C wyjaławia się: narzędzia chirurgiczne, bieliznę operacyjną, materiał opatrunkowy, szczotki do mycia paznokci, szkło (przeznaczone do sterylizacji termicznej), optykę (z czerwonym kółkiem przeznaczoną do sterylizacji termicznej). 2. Temperatura 121 C (czas minut, ciśnienie 1 atmosfery nadciśnienia) W temperaturze 121 C wyjaławia się: przedmioty gumowe, sprzęt z tworzywa sztucznego, rękawiczki chirurgiczne. Parametry temperatury, czasu trwania sterylizacji i ciśnienia uzależnione są od rodzaju autoklawu. W związku z tym, zawsze przed zakupem aparatury sterylizacyjnej należy się zapoznać z informacją producenta. Przed rozpoczęciem sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego również należy sprawdzić w instrukcji producenta, które parametry sterylizacji dopuszcza do wyjaławiania danego wyrobu. Pozwoli to uniknąć dokonania niewłaściwego zakupu lub zniszczenie sprzętu medycznego w wyniku zastosowania nieodpowiednich parametrów sterylizacji. Uwaga! Placówki ochrony zdrowia należy wyposażać w sprzęt medyczny, który jest dopuszczony do stosowania w zakładach służby zdrowia przez COTM (Centralny Ośrodek Techniki Medycznej). Urządzenia te muszą posiadać odpowiednie świadectwo. 11

13 Proces sterylizacji Czas sterylizacji jest elementem składowym procesu (cyklu) sterylizacji, który obejmuje: nagrzanie komory autoklawu (i wytworzenie próżni) penetrację pary w załadunku czas sterylizacji (3,5 7 minut) utrzymanie temperatury (sterylizacja) chłodzenie komory autoklawu (suszenie) Ze względu na sposób usuwania powietrza z komory, autoklawy zostały podzielone na urządzenia grawitacyjne, próżniowe i specjalne. Autoklawy grawitacyjne Autoklawy grawitacyjne to przestarzałe rozwiązania techniczne, w którym wytwarzana para wodna stopniowo wypiera powietrze z komory i załadunku. Proces ten jest bardzo często niedokładny, w komorze pozostaje znaczna ilość powietrza (nawet 10 15%). Zawarty w powietrzu tlen i wysoka temperatura w środowisku wilgotnym przyspieszają korozję narzędzi. O skuteczności procesu decyduje usunięcie powietrza z komory autoklawu i ze sterylizowanych w niej przedmiotów. Powietrze zatrzymane w sterylizowanych przedmiotach (tzw. poduszki powietrzne) utrudnia lub wprost uniemożliwia dotarcie gorącej pary wodnej do sterylizowanych powierzchni. Autoklawy grawitacyjne wykorzystują zamknięty obieg wody. Autoklawy próżniowe W autoklawach próżniowych, dzięki zastosowaniu pomp, powietrze z komory i umieszczonych w niej przedmiotów jest dokładnie usuwane, a para szybko penetruje załadunek. Te urządzenia, które mają fazę podciśnienia następczego, lepiej suszą narzędzia i mają krótszy czas całkowitego trwania cyklu. W autoklawach tych można wyjaławiać wszystkie wyroby przeznaczone do sterylizacji termicznej we wszystkich dopuszczonych do sterylizacji termicznej opakowaniach sterylizacyjnych. Autoklawy kasetowe Autoklawy kasetowe STATIM są nowoczesnymi, w pełni zautomatyzowanymi, małymi autoklawami przeznaczonymi do wszystkich gabinetów zabiegowych (np.: ginekologicznych, stomatologicznych, chirurgicznych, chirurgii jednego dnia). Komorą sterylizacyjną w tych autoklawach jest kaseta na narzędzia. W komorze kasecie zawartość powietrza nie przekracza 2%. Cykl sterylizacyjny trwa ok. 10 minut i może przebiegać w jednej ze standardowych temperatur: 134 C lub 121 C. W zależności od potrzeb zawartość komory można poddać procesowi suszenia w czasie ok minut (sterylizacja narzędzi, endoskopów, materiałów opatrunkowych, wyrobów gumowych lub z tworzyw sztucznych opakowanych w torebki papierowo - foliowe) lub z niego zrezygnować i wyjaławiać narzędzia chirurgiczne lub stomatologiczne bez opakowania. Narzędzia wyjałowione bez opakowania mogą być krótko przechowywane w kasecie do czasu jej otwarcia. Każdy autoklaw dodatkowo wyposażony jest w wyjmowane i przenośne kasety i może zaopatrzyć w jałowe narzędzia kilka gabinetów. Po otwarciu kasety, narzędzia należy w całości zużyć do jednego zabiegu. Jeżeli kaseta z jałowymi narzędziami będzie otwarta bezpośrednio po zakończeniu procesu sterylizacji, narzędzia należy bezwzględnie od razu zużyć. Nie wolno ich przechowywać. Wyjątek stanowią tylko narzędzia, które nie będą używane do zabiegów przebiegających z uszkodzeniem tkanek, np. narzędzia stosowane do przeglądu diagnostycznego jamy ustnej, metalowe szpatułki, łyżki do wycisków itp. 12

14 Autoklaw posiada otwarty obieg wody, co oznacza, że w każdym cyklu porcja wody jest wykorzystywana tylko jeden raz. Szybkowar Szybkowar jest autoklawem parowym, w którym w trakcie podgrzewania, z lustra wody stojącej na dnie urządzenia powstaje para wodna. W autoklawach tych zawartość powietrza w komorze jest duża, a para mokra. Autoklawy nie dają możliwości suszenia zawartości komory, a narzędzia po wyjęciu są bardzo mokre, nie można, więc w nich sterylizować narzędzi w opakowaniach. Autoklawy te znajdują zastosowanie w stomatologii do wyjaławiania narzędzi diagnostycznych. Przygotowanie autoklawu do pracy Pomimo, że autoklaw przeznaczony jest do sterylizacji, czyli niszczenia wszystkich form drobnoustrojów, należy dbać o szczególną jego higienę oraz o sprawność techniczną. W tym celu należy: Umyć i zdezynfekować komorę autoklawu. Komora każdego autoklawu powinna być raz dziennie umyta i zdezynfekowana, najlepiej rano, kiedy autoklaw jest jeszcze zimny. Umyć i zdezynfekować zbiornik zdemineralizowanej wody. W autoklawach o małej pojemności, będących wyposażeniem gabinetów zabiegowych, okresowo należy zlać stojącą wodę w zbiorniku, usunąć ewentualny osad używając do tego celu specjalnych (zalecanych przez producenta) preparatów, wypłukać pojemnik czystą wodą. Po umyciu, pojemnik należy uzupełnić świeżą wodą zdemineralizowaną do określonego poziomu. Sprawdzić jakość pracy autoklawu. W przypadku sterylizatorów parowych z próżnią wstępną (będących wyposażeniem szpitali), poza kontrolą każdego procesu przy użyciu wskaźników chemicznych, konieczna jest codzienna kontrola usunięcia powietrza z komory. Całkowite usunięcie powietrza ze sterylizowanego pakietu gwarantuje właściwą penetrację przez parę zawartości sterylizowanego pakietu. Do kontroli stopnia usunięcia powietrza z komory stosowane są chemiczne testy arkuszowe Once-a Day - Test Sheet typu Bowie-Dick. Test ten należy wykonać jeden raz dziennie przed przystąpieniem do pierwszej sterylizacji. Sposób wypełniania komory autoklawu Przystępując do załadowania komory autoklawu należy pamiętać, że wielkość pakietów (zestawów z narzędziami) i sposób ich ułożenia w komorze autoklawu ma istotne znaczenie dla prawidłowego przebiegu procesu sterylizacji. Aby przebieg procesu był prawidłowy, (aby sterylizacja była skuteczna), należy z komór autoklawu (po załadowaniu i zamknięciu komory) całkowicie usunąć powietrze. Jeżeli pakiety i zestawy stanowiące załadunek będą zbyt duże, a ponadto ciasno ułożone, to mogą stanowić barierę utrudniającą odpowietrzanie i dostęp pary do przedmiotów poddawanych procesowi sterylizacji. Należy, więc tak układać pakiety, aby pozostawiać między nimi szpary, które utworzą kanały do swobodnego przepływu pary. Zestawy z narzędziami powinny być ustawione w taki sposób, aby była między nimi przestrzeń. Kontenery do narzędzi są tak skonstruowane, aby można było ustawić dwa kontenery jeden na drugim. Pakiety z narzędziami (bez kontenera), należy oddzielić od siebie koszyczkami (np. siatkami do narzędzi) lub sterylizować w specjalnych koszykach. Komora autoklawu nie może być szczelnie wypełniona. W tych miejscach komory czy pakietu, gdzie zalega powietrze, temperatura pary (w mieszaninie z powietrzem) jest znacznie niższa od zaprogramowanej temperatury sterylizacji, a więc przedmioty znajdujące się w tych strefach nie zostaną wyjałowione. 13

15 Kierunek (sposób), ułożenia pakietów w komorze autoklawu jest zależny od rodzaju autoklawu. Po zakończonym procesie sterylizacji pakiety i zestawy muszą być suche. Uwaga! Jeżeli wyjaławiane są pakiety w torebkach papierowo-foliowych włożone do kosza sterylizacyjnego, należy uważać na sposób układania tych pakietów. Optymalny sposób układania przezroczystych opakowań papierowo-foliowych polega na naprzemiennym układaniu według schematu folia na folię, papier na papier (wymiana powietrza i przenikanie pary może odbywać się tylko przez papier). Sterylizacja suchym gorącym powietrzem Sterylizacja sprzętu medycznego suchym gorącym powietrzem dozwolona była tylko do dnia 31 grudnia 2000 roku. Wszystkie sterylizatory na gorące suche powietrze musiały zostać do tego terminu zastąpione autoklawami. Aktualnie w Polsce wszystkie nowe gabinety zabiegowe nie otrzymają pozwolenia na prowadzenie działalności medycznej - zabiegowej, jeżeli nie będą wyposażone w autoklaw. Sytuacja gabinetów zabiegowych starych, już funkcjonujących jest dramatyczna. Prawie wszystkie są one wyposażone w sterylizatory na suche gorące powietrze (bez wymuszonego obiegu powietrza), często przestarzałe, wysłużone i często ulegające awariom. Sterylizacja w takich warunkach odbywa się jakby na oko. Nigdy nie wiadomo, czy proces przeprowadzony został do końca prawidłowo, czy w czasie jego prowadzenia został wyłączony prąd i urządzenie przestało działać. Często obserwuje się, że proces sterylizacji jest prowadzony (ze względów oszczędnościowych i bezmyślności personelu) przy przepełnionej komorze. Nowocześniejsze urządzenia są wyposażone w czujniki elektroniczne, które na odpowiednim wydruku rejestrują jakość przeprowadzonej sterylizacji lub informują, że sterylizacja została wykonana źle. Czynnikiem wyjaławiającym w wymienionej metodzie sterylizacji jest wysoka temperatura (160 C 200 C). Czas sterylizacji w urządzeniach z naturalnym obiegiem powietrza wynosi 150 minut w temperaturze 160 C, 45 minut w temperaturze 180 C. Czas sterylizacji w urządzeniach z wymuszonym obiegiem powietrza wynosi 120 minut w temperaturze 160 C, 30 minut w temperaturze 180 C. Proces sterylizacji obejmuje: czas podgrzania komory z załadunkiem, czas wyrównania temperatury, czas sterylizacji. Całkowity czas procesu sterylizacji może trwać około 255 minut. Wady sterylizacji suchym gorącym powietrzem: Suche ciepło gorzej zabija drobnoustroje od ciepła wilgotnego (powietrze jest złym przewodnikiem ciepła, dyfuzja i penetracja ciepła w komorze sterylizatora wewnątrz załadunku jest powolna - stąd długi czas sterylizacji). W komorze sterylizatora między poszczególnymi miejscami występują różnice temperatur wynikające z rozmieszczenia grzałek (różnice mogą wynosić nawet do 15 C). W aparatach bez wymuszonego obiegu powietrza mogą się tworzyć tzw. kieszenie powietrza, gdzie różnica temperatur może być jeszcze większa. Sterylizatory można otworzyć w dowolnym okresie procesu sterylizacji (ze względu na brak blokady drzwi). Konsekwencją tego jest przerwanie procesu sterylizacji i nieskuteczność procesu. Ze względu na wysoką temperaturę nie można wyjaławiać sprzętu wykonanego z tworzywa sztucznego, gumy, tkanin, gazy itp. 14

16 Długi czas sterylizacji powoduje niszczenie narzędzi chirurgicznych oraz wydłużenie czasu przygotowania ich do zabiegu. Jest to metoda nieekonomiczna, energochłonna i czasochłonna). Długi jest czas stygnięcia wyjałowionych narzędzi. Negatywne przykłady: 1. Wyjaławianie narzędzi i sprzętu medycznego niedokładnie przygotowanego (tzn. niedokładnie zdezynfekowanego, źle umytego - z pozostałościami tkanek lub śladami krwi, nieosuszonego). 2. Wyjaławianie narzędzi i sprzętu medycznego nieopakowanego lub źle opakowanego (złą techniką, w nieodpowiednie opakowania). 3. Powszechne wyjaławianie sprzętu i materiału medycznego w (zdeformowanych) puszkach Schimmelbuscha i korzystanie z nich przez długi okres czasu (często przez cały dzień) do tzw. zużycia całej zawartości, pomimo, że puszka w ciągu tego okresu czasu jest wielokrotnie otwierana i zamykana, a czasem z puszki korzysta kilka osób wybierając jałowy materiał przy użyciu np. pęsety ze słoiczka, która dodatkowo infekuje wyjmowaną zawartość puszki. 4. Zaniedbywanie obowiązku mycia i dezynfekcji komory autoklawu (personel medyczny wychodzi z założenia, że jeżeli autoklaw służy do wyjaławiania, nie trzeba go myć ani dezynfekować. 5. Rzadkie wymienianie wody zdemineralizowanej w zbiorniku wody. 6. Nieodpowiednie wypełnianie komory autoklawu. 7. Powszechne stosowanie sterylizacji suchym gorącym powietrzem. 8. Dokładanie narzędzi do sterylizatora na suche gorące powietrze w czasie trwania cyklu sterylizacji. 9. Chłodzenie gorących, nieopakowanych narzędzi przy uchylonym oknie, włączonym wentylatorze lub przez polewanie zimną wodą (z butelki, która była dużo wcześniej otwarta). 10. Wykonywanie sterylizacji w niesprawnych sterylizatorach. Sterylizacja niskotemperaturowa Narzędzia i sprzęt medyczny, które są wykonane z materiałów wrażliwych na wysoką temperaturę, powinny być wyjaławiane jedną z metod sterylizacji niskotemperaturowej. Sterylizacja niskotemperaturowa niesie ze sobą szereg problemów technicznych i technologicznych. Nie ma czynników, które byłyby doskonale biobójcze i obojętne dla człowieka i środowiska. Sterylizacja niskotemperaturowa ma pomimo swoich zalet, wiele wad i ograniczeń w stosowaniu. Przed dokonaniem zakupu sterylizatora niskotemperaturowego należy zapoznać się z samą technologią sterylizacji oraz warunkami zapewniającymi bezpieczeństwo zarówno dla pacjentów jak i dla personelu obsługującego sterylizator. Sterylizacja tlenkiem etylenu Tlenek etylenu jest stosowany głównie w szpitalach (do wyjaławiania sprzętu medycznego wielokrotnego użycia wykonanego z materiałów termolabilnych) i w przemyśle medycznym (do wyjaławiania narzędzi i sprzętu medycznego jednorazowego użycia). Tlenek etylenu jest gazem o bardzo silnym działaniu bakteriobójczym (niszczącym nawet przetrwalniki czyli spory), 15

17 jest gazem przenikliwym (ma zdolność przenikania i wnikania w głąb tworzyw, w związku z czym dociera do przedmiotów o skomplikowanej budowie, do trudno dostępnych przestrzeni w ich wnętrzu), ma zdolność wnikania (adsorpcji) w głąb tworzywa (może zalegać w zależności od ich rodzaju, od kilku godzin do kilku dni), jest związkiem toksycznym (toksyczne są również produkty jego rozkładu; może być przyczyną hemolizy krwinek, martwicy tkanek). Uwaga! Wyjaławianie tlenkiem etylenu nie może być stosowane do powtórnej sterylizacji sprzętu jednorazowego użycia. Jak nazwa wskazuje, sprzęt ten może być wykorzystywany tylko jeden raz. Degazacja Z uwagi na dużą toksyczność, karcinogenność i mutagenność tlenku etylenu, należy zachowywać szczególne środki ostrożności w czasie jego używania. Związki toksyczne muszą być usunięte z wyjałowionych przedmiotów przed ich użyciem. Proces degazacji w prawidłowych warunkach magazynowania (w temperaturze pokojowej, w dobrze przewietrzanym pomieszczeniu) trwa ok. 7 dni lub dłużej w zależności od rodzaju wyjaławianego sprzętu. Dopiero po ok. 7 dniach można uzyskać pewność, że gaz został usunięty z wyjałowionych przedmiotów. Degazację można skrócić do kilkunastu godzin (ok.12 godzin) w wyższej temperaturze (60 C) w specjalnym urządzeniu zwanym aeratorem. Uwaga! Pomieszczenie, w którym przeprowadza się degazację powinno być dobrze przewietrzane (klimatyzowane), powinna być utrzymywana stała temperatura i wilgotność powietrza, w pomieszczeniu nie powinni przebywać ludzie (szczególnie kobiety ciężarne). Nieprzestrzeganie warunków degazacji stanowi zagrożenie zarówno dla personelu jak i dla pacjentów. Negatywne przykłady: 1. Nie przestrzeganie okresu i warunków degazacji sprzętu wyjaławianego tlenkiem etylenu. 2. Używanie sprzętu (szczególnie do zabiegów i badań endoskopowych) bezpośrednio po wyjęciu ze sterylizatora gazowego. 3. Prowadzenie bardzo krótkiej degazacji w pomieszczeniu, w którym przebywają ludzie (w sali zabiegowej, sali operacyjnej lub pokoju socjalnym personelu). 4. Spożywanie posiłków w pomieszczeniu, w którym odbywa się sterylizacja tlenkiem etylenu lub degazacja. 5. Nieodpowiednie odprowadzenie gazów w pomieszczeniu, w którym prowadzona jest sterylizacja. 6. Przechowywanie wyjałowionych opakowań w pomieszczeniu o dużej wilgotności powietrza. 7. Stosowanie nieodpowiednich opakowań do sterylizacji tlenkiem etylenu. 8. Wielokrotne sterylizowanie sprzętu jednorazowego użycia. Sterylizacja plazmowa Sterylizacja plazmowa jest jedną z nowszych technologii sterylizacji. Plazma jest to wysoce zjonizowany gaz, który powstaje w warunkach głębokiej próżni pod wpływem fal elektromagnetycznych (mikrofale lub fale radiowe). Najczęściej stosowanym gazem macierzystym do wytwarzania plazmy jest nadtlenek wodoru. Plazma uzyskiwana z nadtlenku 16

18 wodoru została wykorzystana w sterylizatorze STERRAD 100. Po wytworzeniu próżni w komorze następuje wytrysk nadtlenku wodoru do komory, jego parowanie i dyfuzja. Cząsteczki H osiadają na sprzęcie. Jest to pierwsza faza biobójcza. Następnie włączane jest źródło energii o wysokiej częstotliwości i z obecnego w komorze nadtlenku wodoru jest wytwarzana plazma. Jest to druga faza biobójcza (faza plazmy), w której efekcie osiągany jest poziom sterylizacji. Trwa ona minut w maksymalnej temperaturze 44 C. Na koniec procesu następuje faza wentylacji oraz wyrównanie ciśnień. Cały cykl sterylizacji trwa około 75 minut i przebiega w temperaturze około 40 C. Wyjałowiony sprzęt medyczny nie wymaga aeracji (degazacji), końcowymi produktami procesu są tlen i para wodna. Sterylizacja plazmowa działa skutecznie, przyjaźnie dla ludzi i środowiska naturalnego, nie pozostawia toksycznych odpadów. W sterylizacji plazmowej można wyjaławiać: opakowane (w opakowanie Tyvek) instrumenty metalowe wrażliwe na wysoką temperaturę i wilgoć opakowane (w opakowanie Tyvek) narzędzia z materiałów termowrażliwych. W sterylizacji plazmowej nie można wyjaławiać: materiałów zawierających celulozę, materiałów porowatych (o wysokiej absorpcyjności), płynów, materiałów, które są łatwo rozkładane przez substancje utleniające jak np. nadtlenek wodoru, sprzętu o zamkniętych z jednej strony przewodach. Sterylizacja sprzętu o średnicy poniżej 3 mm i długości powyżej 30 cm wymaga zastosowania dodatkowego ładunku H Sterylizacja w ciekłym kwasie nadoctowym Kolejną niskotemperaturową technologią jest sterylizacja sprzętu i urządzeń medycznych (w systemie STERIS), która wykorzystuje ciekły kwas nadoctowy generowany z nabojów jednorazowego użycia. Czas sterylizacji trwa 12 minut, całkowity czas sterylizacji z 4-krotnym płukaniem jałową wodą po sterylizacji trwa 28 minut, temperatura procesu wynosi C. System STERIS przeznaczony jest do wyjaławiania sprzętu medycznego z materiałów termowrażliwych, np. endoskopów, sprzętu anestezjologicznego, precyzyjnych urządzeń metalowych itp. Ponieważ wyjałowienie sprzętu i urządzeń medycznych odbywa się poprzez zanurzenie w roztworze sterylizującym, system STERIS instaluje się w pobliżu miejsca używania sprzętu wyjaławianego w ten sposób. Uwaga! Sprzęt wyjałowiony w ciekłym kwasie nadoctowym powinien być bezpośrednio po wyjałowieniu użyty do zabiegu operacyjnego (diagnostycznego), ponieważ nie jest wyjaławiany w opakowaniu. Brak możliwości stosowania opakowań stwarza ryzyko wtórnego zakażenia oraz uniemożliwia przechowywanie sprzętu po zakończeniu sterylizacji. (Sprzęt jest wyjaławiany w specjalnej kasecie i zachowuje jałowość do chwili wyjęcia kasety z urządzenia). Ten rodzaj sterylizacji daje możliwość stosunkowo szybkiego przygotowania do badania czy zabiegu np. endoskopu - przeznaczonego do natychmiastowego użycia. Pozostaje jednak pewna wątpliwość naukowców, czy zgodnie z definicją norm europejskich urządzenie STERIS można nazwać sterylizatorem? (Wyjałowienie to proces, w wyniku, którego uzyskuje się 17

19 jałowość oraz istnieje duże prawdopodobieństwo utrzymania stanu jałowości, co jest możliwe tylko w przypadku wyjaławiania sprzętu w opakowaniu sterylizacyjnym). Sterylizacja formaldehydem Metoda sterylizacji formaldehydowej przebiega w podciśnieniu. Czynnikiem sterylizującym jest formaldehyd i para wodna o niskiej temperaturze (48 75 C). Formaldehyd jest aktywny wyłącznie powierzchniowo, słabo penetruje. Należy przeprowadzić go w stan gazowy, aby mógł dotrzeć do skomplikowanych powierzchni, czy długich wąskich świateł. Ułatwieniem takiego działania jest wielokrotna zmiana ciśnień podczas procesu sterylizacji. W procesie sterylizacji formaldehydowo-parowej najpierw wytwarzana jest próżnia wstępna w sposób pulsacyjny. Następnie komora wraz z załadunkiem przepłukiwana jest wielokrotnymi pulsami pary; dostarczany jest formaldehyd, komora utrzymywana jest w warunkach próżniowych - gaz penetruje załadunek. Po tej fazie następują kilkakrotne pulsacje pary i formaldehydu. Zmiany ciśnienia zapewniają penetrację gazu w głąb wyjaławianego sprzętu. W końcowym etapie procesu znajdujący się w komorze i załadunku formaldehyd jest wypłukiwany za pomocą pary wodnej, następnie przepłukiwany i suszony jałowym powietrzem. Formaldehyd jest toksyczny, mutagenny i prawdopodobnie karcinogenny. Przyjmuje się, że sprzęt po wyjałowieniu nie wymaga aeracji. (W Szwajcarii zalecany jest 3-4 dniowy okres degazacji Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co oznaczają terminy: sterylizacja, aseptyka? 2. Jakie znasz metody sterylizacji? 3. Jakie są zasady przeprowadzenia sterylizacji chemicznej? 4. Na czym polegają fizyczne metody sterylizacji? 5. W jaki sposób przygotujesz stanowisko pracy do sterylizacji? 6. W jaki sposób przygotujesz instrumenty stomatologiczne, materiały opatrunkowe, bieliznę zabiegową do sterylizacji? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Porównaj sterylizację suchym powietrzem i tlenkiem etylenu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować dokładnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia, 2) narysować tabelkę wg wzoru, 3) uzupełnić tabelkę, 4) zaprezentować wyniki. 18

20 zalety Suche powietrze Tlenek etylenu wady Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, tabelka, długopis. Ćwiczenie 2 Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia r. (Dz. U. nr 120/01, poz. 1276) wypisz warunki technologiczne jakie powinny spełniać urządzenia elektryczne znajdujące się w gabinecie stomatologicznym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować dokładnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przeanalizować treść Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia r. (Dz. U. nr 120/01, poz. 1276) pod kątem zadania z ćwiczenia, 3) wypisać warunki technologiczne jakie powinny spełniać urządzenia elektryczne znajdujące się w gabinecie stomatologicznym, 4) zaprezentować wyniki. Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia r., długopis, poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3 Z poradnika dla ucznia wypisz negatywne przykłady degazacji. Określ, w jaki sposób należy postępować po sterylizacji tlenkiem etylenu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować dokładnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wypisać negatywne przykłady degazacji, 3) określić sposoby prawidłowego postępowania po sterylizacji tlenkiem etylenu, 4) pracę przedstawić na forum klasy. 19

21 Wyposażenie stanowiska pracy: kartka papieru, długopis, poradnik dla ucznia literatura zgodna z wykazem Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) posłużyć się podstawową terminologią z zakresu aseptyki i sterylizacji? 2) określić zasady aseptyki i antyseptyki? 3) określić zasady sterylizacji? 4) charakteryzować metody sterylizacji? 5) określić konieczność przestrzegania higieny rąk, zgodnie z obowiązującymi procedurami? 6) stosować przepisy BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska? 20

22 4.2. Zasady przygotowania instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej do sterylizacji. Zasady sterylizacji w autoklawie. Kontrola procesu sterylizacji, rodzaje wskaźników Materiał nauczania Przygotowanie do wyjałowienia (mycie, osuszanie, pakowanie) Mycie Wszystkie narzędzia chirurgiczne oraz sprzęt medyczny (również do badań i zabiegów endoskopowych) po zakończeniu dezynfekcji należy wyjąć wraz z sitem z roztworu dezynfekcyjnego, chwilę potrzymać sito nad wanną do dezynfekcji, aby narzędzia a lekko obciekły z roztworu dezynfekcyjnego a następnie sito wstawić do zlewozmywaka (dwukomorowego, dość głębokiego) przeznaczonego do mycia narzędzi i sprzętu medycznego. Jeżeli w gabinecie zabiegowym używane są znaczne ilości narzędzi i dezynfekcję przeprowadza się w wannach o dużej pojemności, narzędzia powinny być dezynfekowane na specjalnych siatkach do narzędzi. Siatki w całości należy wyjąć z sita i wstawić do zlewozmywaka. Uwaga! W czasie ręcznego mycia należy zachować szczególne środki ostrożności: narzędzia należy myć w odzieży ochronnej (w nieprzemakalnym fartuchu, rękawicach gospodarczych, oczy należy osłonić okularami ochronnymi lub specjalną maską posiadającą osłonę oczu) nie wolno narzędzi przekładać z siatki lub sita do zlewozmywaka (aby uniknąć możliwości skaleczenia) narzędzia należy myć biorąc do rąk pojedyncze narzędzia w czasie mycia unikać rozpryskiwania wody (ustawić delikatny strumień wody, narzędzia trzymać w taki sposób, aby w czasie mycia szczotką wymyć zanieczyszczenia a jednocześnie nie powodować rozpryskiwania wody). Wszystkie narzędzia, które były nawilżane ( myte ) w myjniach ultradźwiękowych bezwzględnie muszą być umyte ręcznie. Mycie narzędzi powinno się odbywać pod strumieniem chłodnej lub letniej wody (gorąca woda, powyżej 40 C powoduje ścinanie się białka, co uniemożliwia skuteczne umycie narzędzi), przy użyciu szczoteczki (takiej jak do mycia paznokci) przeznaczonej wyłącznie do mycia narzędzi. Bardzo zabrudzone elementy, np. zamki, zawiasy można umyć emulsją czyszczącą przy użyciu małej szczoteczki (takiej jak do mycia zębów) a następnie narzędzia trzeba dokładnie wypłukać. Po zakończeniu mycia wszystkich narzędzia, szczoteczki również należy dokładnie wypłukać a następnie zdezynfekować. Po dezynfekcji ponownie wypłukać i wysuszyć. Pozostawienie wilgotnej, niewypłukanej i niezdezynfekowanej szczoteczki spowoduje mnożenie się drobnoustrojów na jej powierzchni, co przyczyni się do wtórnego infekowania kolejnych narzędzi. Niedokładne umycie narzędzi, pozostawienie zanieczyszczeń na ich powierzchni uniemożliwi skuteczną sterylizację i spowoduje trudne do usunięcia przebarwienia będące wynikiem przypalenia nieczystości. 21

23 Negatywne przykłady: Mycie narzędzi w gorącej wodzie. Mycie narzędzi w stojącej wodzie (np. w misce) i nie płukanie ich po umyciu. Mycie narzędzi brudną szczoteczką. Mycie narzędzi gołymi rękami (oraz nie stosowanie ochrony osobistej: fartucha foliowego i ochrony dla oczu). Mycie narzędzi w tym samym zlewie (lub umywalce), który służy do mycia rąk personelu. Używanie myjek ultradźwiękowych jako jedynej metody mycia instrumentarium. Ręczne przekładanie narzędzi z naczynia, w którym odbywała się dezynfekcja do zlewozmywaka. Osuszanie Narzędzia chirurgiczne, narzędzia endoskopowe i sprzęt medyczny (w tym do badań i zabiegów endoskopowych) po dezynfekcji i dokładnym umyciu muszą być osuszone. Drobny sprzęt i narzędzia medyczne można osuszać używając do tego celu czystej, bawełnianej ściereczki lub ciepłego powietrza w tzw. suszarce. Susząc sprzęt w suszarce należy zwracać uwagę na rodzaj materiału, z którego wykonany jest sprzęt do sterylizacji. Nie można suszyć w suszarkach niektórych narzędzi endoskopowych, światłowodów i optyk, ponieważ wysoka temperatura może je uszkodzić. Narzędzia do badań i zabiegów endoskopowych, które mają kanały, należy osuszyć powietrzem podawanym z urządzenia pistoletowego lub specjalnej pompki. Celem osuszenia narzędzi, instrumentarium endoskopowego oraz sprzętu medycznego jest usunięcie wilgoci (wody), która może: zamoczyć opakowanie sterylizacyjne, stanowić barierę dla czynnika sterylizującego (dotyczy sprzętu posiadającego kanały), spowodować osad (plamy). Rys. 1. Samoprzylepne torebki ochronne [7] 22

24 Negatywne przykłady: Nie osuszanie narzędzi przed sterylizacją. Osuszanie narzędzi ściereczką służącą do wycierania rąk lub naczyń kuchennych. Osuszanie narzędzi brudną ściereczką (rzadko zmienianą). Pakowanie Narzędzia chirurgiczne, sprzęt medyczny, materiał opatrunkowy czy serwety zabiegowe, czyli wszystko to, co będzie wykorzystane do przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego, badania lub zabiegu aseptycznego (co będzie miało kontakt z uszkodzonymi tkankami) musi być wyjałowione po uprzednim opakowaniu. Obecnie dostępny jest szeroki asortyment opakowań zarówno jednorazowego jak i wielorazowego użycia. Tabela 1. Rodzaje opakowań sterylizacyjnych Opakowanie jednorazowego użycia: torebki papierowo foliowe, rękawy papierowo foliowe, torebki papierowe, papier krepowany, papier gładki, włóknina, folia poliamidowa, folia polietylenowa, folia poliestrowa, folia polipropylenowa, opakowania Tyvek folia, torebki włókninowo-foliowe. Opakowania wielorazowego użycia: kontenery do sterylizacji i z filtrem, kontenery do sterylizacji z zaworem. Wybór rodzaju opakowania zależy od metody wyjaławiania. Zawsze przed dokonaniem zakupu opakowań sterylizacyjnych należy się zapoznać z wykazem opakowań sterylizacyjnych, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez Państwowy Zakład Higieny oraz z zaleceniami producentów poszczególnych rodzajów opakowań. Należy wziąć również pod uwagę rodzaj sterylizatora, w który jest wyposażony gabinet zabiegowy. Obecnie dostępne są opakowania do sterylizacji termicznej w autoklawie, do sterylizacji tlenkiem etylenu, formaldehydem, plazmą H i gorącym suchym powietrzem. Stosowanie opakowań sterylizacyjnych ma wpływ na stworzenie bezpiecznych warunków do leczenia i diagnozowania pacjentów a tym samym do poprawy jakości świadczonych usług medycznych. Przygotowane pakiety powinny być dostosowane do potrzeb danego gabinetu zabiegowego, przy czym należy pamiętać, że pakiet nie może być większy niż potrzebny dla jednego pacjenta (jednego zabiegu czy badania). Opakowanie sterylizacyjne powinno: umożliwić odpowiednie dla danego procesu sterylizacyjnego ułożenie sprzętu, zapewnić pełne bezpieczeństwo mikrobiologiczne dla pacjenta (zapobiec wtórnemu zainfekowaniu po wyjałowieniu - przed użyciem do zabiegu czy badania), umożliwić pewne zamknięcie zawartości, nie ulegać zniszczeniu w procesie sterylizacji, umożliwiać przenikanie czynnika sterylizującego do jego wnętrza i wyjałowienia zawartości, 23