Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? Kulturowe uwarunkowania ryzykownej jazdy
|
|
- Mieczysław Nowak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D ugosza w Cz stochowie Seria: Pedagogika 2011, z. XX Monika STAWIARSKA-LIETZAU Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? Kulturowe uwarunkowania ryzykownej jazdy m odych m czyzn M czy ni, zw aszcza m odzi, stanowi najbardziej problematyczn grup kierowców, ze wzgl du na ich udzia w wypadkach, tak e miertelnych, praktycznie na ca ym wiecie. Koszty ekonomiczne, zdrowotne i spo eczne z tym zwi zane sk aniaj badaczy ró nych specjalno ci, w tym psychologów i pedagogów, do poznania przyczyn tego zjawiska i tworzenia programów prewencyjnych zwi kszaj cych bezpiecze stwo w ruchu drogowym i minimalizuj cych liczb wypadków drogowych i ich ofiar. Celem niniejszego artyku u jest próba odpowiedzi na pytanie czy niebezpieczne zachowania m czyzn-kierowców mog by efektem wychowania i narzuconych przez kultur standardów m sko ci nakazuj cych m czyznom podejmowanie ryzyka i brawur nawet za cen w asnego ycia? 1. Wiek i p e kierowców a wypadki drogowe Dane statystyczne z ró nych krajów potwierdzaj, e wiek i p e s g ównymi wyznacznikami udzia u kierowców w wypadkach drogowych. Wyniki zamieszczone w raporcie Young Drivers: The Road to Safety 1 analizuj cym problem wypadków drogowych powodowanych przez m odych kierowców w ró nych krajach OECD (Organizacja Wspó pracy Gospodarczej i Rozwoju) wskazuj, i m odzi kierowcy w wieku lat 2 nieproporcjonalnie cz sto s uczest- 1 2 Young Drivers: The Road to Safety. M odzi kierowcy: droga do bezpiecze stwa, internationaltransportforum.org/jtrc/safety/ydsummarypl.pdf, stan z Wiek, w którym mo na uzyska prawo jazdy, ró ni si w zale no ci od kraju.
2 212 Monika STAWIARSKA-LIETZAU nikami wypadków drogowych. Stanowi oni ok. 30% ofiar miertelnych, mimo i ich udzia w populacji ogólnej wynosi jedynie 10%. Drug zmienn demograficzn silnie powi zan z udzia em w wypadkach drogowych jest p e. Jak wskazuj dane na wykresie 1. wska niki miertelno ci m czyzn-kierowcóww s rednio trzykrotnie wy sze ni kobiet w ka dej grupie wiekowej. M czy ni powoduj tak e wi cej wypadków miertelnych, w przeli- w Pol- czeniu na ka dy przejechany kilometr 3. Podobne dane mo na znale w statystykach wypadków drogowych sce. W 2010 r. sprawcami 77,1% wypadków byli m czy ni, a 18,6% kobiety. Je eli chodzi o wiek sprawców wypadków, to uwzgl dniaj c wska niki na osób (ze wzgl du na ró n liczb kierowcóww w ró nych grupach wiekowych), najcz ciej wypadki powodowali kierowcy w przedziale wiekowym lat 18,1%. Dla porównania kierowcy w wieku lat uzyskali wska nik 11,6%, a w wieku lat 7,1%. Wykres 1. miertelno u ytkowników dróg na milion mieszka ców wg p ci i wieku 4 Dlaczego m odzi kierowcy tak cz sto padaj ofiar wypadków? W ród czynników maj cych decyduj cy wp yw na bezpiecze stwo ruchu drogowego (cz owiek droga pojazd jako czynnik sprawczy wypadków) na pierwsze miej- sce zdecydowanie wysuwa si cz owiek. To w a nie zachowanie si poszczegól- wypadków nych grup u ytkowników dróg generalnie wp ywa na powstawanie 3 4 Tam e. ród o: Young Drivers...., s. 9. Dane z roku 2003, z Austrii, Australii, Czech, Danii, Finlandii, Francji, Niemiec, Islandii, Japonii, Korei, Holandii, Nowej Zelandii, Norwegii, Polski, Portuga- lii, S owenii, Szwecji, Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
3 Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? 213 drogowych 5. Z danych Komendy G ównej Policji 6 wynika, i g ównymi przyczynami wypadków w Polsce w 2010 r. by y: niedostosowanie pr dko ci do warunków ruchu, nieudzielenie pierwsze stwa przejazdu, nieprawid owe wyprzedzanie i niezachowanie bezpiecznej odleg o ci mi dzy pojazdami. W grupie kierowców najm odszych (18 24 lat) a w 43% przypadków przyczyn wypadku by o niedostosowanie pr dko ci do warunków na drodze. Stanowili oni tak e oko o 30% kierowców, którzy spowodowali wypadek, b d c pod wp ywem alkoholu. Jako najcz stszy czynnik prowadz cy do wypadków w ród m odych kierowców wymienia si niewystarczaj ce umiej tno ci kierowania pojazdem i brak do- wiadczenia oraz m odzie owy styl jazdy 7. M odzi kierowcy w naturalny sposób nie posiadaj do wiadczenia w obs udze pojazdu i poruszaniu si w ruchu drogowym. Prowadzenie samochodu i sprawne poruszanie si w ruchu drogowym wymagaj opanowania szeregu czynno ci motorycznych, poznawczych i decyzyjnych (np. zmiana biegów, spogl danie w lusterka, ocena aktualnej sytuacji na drodze, planowanie adekwatnej reakcji). Wiele z tych czynno ci ulega automatyzacji wraz z nabieraniem wprawy, pocz tkowo poch ania jednak sporo czasu i uwagi, utrudniaj c kierowcy uwa n obserwacj i analiz sytuacji na drodze. Brak do wiadczenia nie stanowi jednak wystarczaj cego uzasadnienia dla nieproporcjonalnie wysokiej liczby wypadków, jakich sprawcami s m odzi m czy ni. Stanowi oni bowiem wi ksze zagro enie dla bezpiecze stwa w ruchu drogowym ni pocz tkuj cy kierowcy z innych grup wiekowych oraz kierowcy- -kobiety b d ce w podobnym wieku i o podobnym poziomie do wiadczenia 8. Innymi czynnikami, które mog by powi zane z wysokimi wska nikami wypadków w ród m odych kierowców, s : m odzie owy styl ycia nastawienie na zabaw, du a aktywno spo eczna, zw aszcza wieczorami i w weekendy, spo ywanie alkoholu i narkotyków a tak e niedocenianie zagro e na drodze, przecenianie swoich umiej tno ci kierowania i postawy akceptuj ce podejmowanie ryzyka w ruchu drogowym. Potwierdza to analiza przyczyn wypadków w grupie m odych kierowców (16 24 lat) w ró nych krajach nale cych do OECD 9. G ówne powody wypadków to nadmierna pr dko, szczególnie w godzinach nocnych, jazda w towarzystwie pasa erów w podobnym wieku, pod Zespó Profilaktyki i Analiz Biura Ruchu Drogowego Komendy G ównej Policji, Wypadki drogowe w Polsce w 2010 roku, polsce_w_2010_roku.pdf; s. 26, stan z Tam e. Por. P. Ulleberg, T. Rundmo, Risk-taking attitudes among young drivers: The psychometric qualities and dimensionality of an instrument to measure young drivers risk-taking attitudes, Scandinavian Journal of Psychology 2002, vol. 43, s ; T. Özkan, T. Lajunen, Why Are There Sex Differences in Risky Driving? The Relationship Between Sex and Gender-Role on Aggressive Driving, Traffic Offences, and Accident Involvement Among Young Turkish Drivers, Aggressive Behavior 2005, vol. 31, s Young Drivers Tam e, s. 10.
4 214 Monika STAWIARSKA-LIETZAU wp ywem alkoholu oraz bez zapi tych pasów bezpiecze stwa, w weekendy, a tak e pod wp ywem innych substancji odurzaj cych (szczególnie marihuany). W tej grupie odnotowano tak e nieproporcjonalnie wysoki odsetek wypadków z udzia em jednego pojazdu na skutek utraty kontroli nad samochodem oraz nieuwagi przy skr cie przed pojazdami nadje d aj cymi z przeciwnego kierunku. Jak si wydaje, to po czenie tendencji to ryzykownej, brawurowej jazdy i przeceniania swoich umiej tno ci jazdy samochodem powi zane z ma ym do- wiadczeniem i niedocenianiem (lub nie wiadomo ci ) ryzyka wypadku, a nawet mierci, mog pe ni kluczow rol w wyja nieniu zatrwa aj cych statystyk dotycz cych udzia y m odych m czyzn w wypadkach samochodowych. 2. Ró nice p ciowe w podejmowaniu ryzyka Ró nice p ciowe w sk onno ci do anga owania si w ryzykowne aktywno ci obserwowane s w ka dej praktycznie dziedzinie ycia. Badania naukowe i potoczne obserwacje potwierdzaj, i m czy ni s zazwyczaj wi kszymi ryzykantami ni kobiety. Cz ciej uczestnicz w ryzykownych pracach i podró ach. Przy podejmowania decyzji finansowych wykazuj wi ksz akceptacj dla ryzyka i niepewno ci oraz preferuj bardziej ryzykowne strategie inwestowania pieni dzy. S bardziej sk onni ni kobiety do stosowania ró nego rodzaju u ywek (papierosy, alkohol, narkotyki) oraz podejmuj wi cej ryzyka zwi zanego ze zdrowiem. Ró nice p ciowe w podejmowaniu ryzyka ujawniaj si ju w dzieci stwie, nasilaj si w okresie dorastania i wczesnej doros o ci i utrzymuj si praktycznie przez ca doros o 10. Tendencja ta jest tak e wyra nie widoczna w dziedzinie motoryzacji. M odzi m czy ni cz ciej prezentuj ryzykowny styl jazdy, akceptuj wy szy poziom ryzyka, co przejawia si mi dzy innymi w szybszej je dzie, mniejszych odst pach od poprzedzaj cego pojazdu i wi kszej ilo ci ryzykownych manewrów, podejmuj ryzyko rozmy lnie i niezale nie od okoliczno ci (np. niezale nie od tego, czy si spiesz ), przejawiaj agresj w ruchu drogowym i cz ciej ni inne grupy kierowców pope niaj wykroczenia drogowe 11. Ró nice p ciowe w podejmowaniu zachowa ryzykownych, podobnie jak w przypadku innych zachowa, wyja nia si poprzez odwo anie do czynników biologicznych lub spo eczno-kulturowych. Teorie biologiczne odwo uj si do czynników dziedzicznych, takich jak: odmienno ci chromosomalne, hormonalne, i w zakresie budowy mózgu, które w szerszej perspektywie uwarunkowane s selekcj naturaln. Spo eczne koncepcje ró nic p ciowych w podejmowaniu ryzyka odwo uj si do procesu socjalizacji i internalizacji kulturowo ukszta towanych ról p ciowych oraz procesu kszta towania to samo ci p ciowej, które 10 M. Stawiarska-Lietzau, To samo p ciowa a sk onno do ryzyka u kobiet i m czyzn, [w:] Jako ycia. Od wykluczonych do elity, red. R. Derbis, Cz stochowa 2008, s Ta, To samo p ciowa a sk onno do ryzykownej jazdy m odych kierowców [w druku].
5 Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? 215 wyznaczaj odmienne dla obu p ci wzorce zachowa w sytuacji ryzyka. Wspó cze nie dylemat kultura czy wychowanie w wyja nianiu ró nic w zachowaniu kobiet i m czyzn zast powany jest podej ciem integracyjnym. Postulowany socjobiologiczny model interakcji mi dzy biologi a kultur sugeruje, i specyficzne geny dostarczaj jednostkom ludzkim we wszystkich kulturach genetycznie zaprogramowane predyspozycje do zachowywania si w okre lony sposób. Jednak e te wyst puj ce powszechnie predyspozycje kszta towane s odmiennie w ró nych kulturach. Inaczej mówi c, kultura nadaje g bszym, czyli genotypicznym, uniwersaliom powierzchown, czyli fenotypiczn, zmienno Stereotyp m sko ci jako regulator ryzykownej jazdy Zdaniem niektórych badaczy zró nicowanie p ciowe w zakresie sk onno ci do ryzyka mo e by odbiciem stereotypów p ci, które przypisuj kobietom i m czyznom odmienny stosunek do ryzyka. Stereotypy zwi zane z p ci obejmuj obowi zuj ce w danej kulturze przekonania dotycz ce cech psychicznych oraz zachowa charakterystycznych dla jednej lub drugiej p ci. Boverman i wspó pracownicy wyodr bnili dwa skupienia stereotypowych cech zwi zanych z p ci : ciep o i ekspresyjno przypisywane kobietom, oraz kompetencj i racjonalno w przypadku m czyzn. Cechy te stanowi rdze stereotypów zwi zanych z p ci, wskazuj c na podstawowe dychotomie ekspresyjno i instrumentalno, orientacja na ludzi orientacja na dzia anie 13. Kobietom przypisuje si zazwyczaj cechy takie, jak: emocjonalno, zdolno do po wi ce, delikatno, umiej tno rozumienia innych, ciep o w relacjach z innymi, pomaganie, potrzeba bezpiecze stwa. Za cechy m skie uznaje si z kolei niezale no, aktywno, kompetencj, atwo podejmowania decyzji, wiar w siebie, poczucie przywództwa, sk onno do rywalizacji, sk onno do ryzyka oraz agresywno 14. Co ciekawe, cho zawarto stereotypów zwi zanych z p ci powinna ró ni si w zale no ci od kultury, badania wykazuj du zbie no w zakresie cech i zachowa uznawanych za m skie i kobiece. W badaniach nad stereotypami p ci w 30 krajach Ameryki Pó nocnej i Po udniowej, Europy, Azji, Afryki i Oceanii, które przeprowadzili Williams i Best, okaza o si, e istnieje wi cej podobie stw ni ró nic w sposobach definiowania m sko ci i kobieco ci. Zidentyfikowano kilka cech opisuj cych kobiety i m czyzn, które powtarza y si w ka dej z badanych spo eczno ci. Z m czyznami kojarzone by y cechy: od- 12 S.L. Bem, M sko, kobieco, Gda sk 2000, s Za: E. Mandal, Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów zwi zanych z p ci, Katowice 2000, s Por. E. Mandal, dz. cyt.; L. Brannon, Psychologia rodzaju, Gda sk 2002; D. Best, J. Williams, Perspektywa mi dzykulturowa, [w:] Kobiety i m czy ni: odmienne spojrzenia na ró nice, red. B. Wojciszke, Gda sk 2004.
6 216 Monika STAWIARSKA-LIETZAU wa ny, dominuj cy, gwa towny, niezale ny, m ski i silny, z kobietami natomiast: czu a, uleg a i przes dna. Jak wida, cechy te niejako predysponuj m czyzn do podejmowania ryzyka, kobietom nakazuj z kolei ostro no i trosk o innych 15. Brannon dowodzi, e wspó czesne stereotypy zwi zane z p ci dominuj ce w kulturze euroameryka skiej wywodz si z XIX-wiecznych pogl dów na temat kobiet i m czyzn uosabianych przez Kult Prawdziwej Kobieco ci oraz Modelow M sk To samo. Idea kobieco ci obejmowa wówczas cztery cnoty: pobo no, czysto, uleg o i domatorstwo. Model m sko ci z kolei wyznaczany by przez cztery zasady: nie b d bab co oznacza o brak akceptacji dla przejawianych przez m czyzn cech i zachowa uznawanych za kobiece; cz owiek u steru czyli d enie m czyzn do uzyskania wysokiej pozycji spo- ecznej oraz sukcesu; twardy jak stal zasada nakazuj ca m czyznom wytrzyma o, samodzielno i pewno siebie; oraz ja im dam popali zasada, w której wyra a o si przyzwolenie na gwa towno, agresj i brawur. Im ci- lej przedstawiciele obu p ci stosowali si do tych zasad, tym bardziej zas ugiwali na miano prawdziwego m czyzny i prawdziwej kobiety 16. Cho powy sze koncepcje m sko ci i kobieco ci uleg y na przestrzeni dziejów pewnej modyfikacji, a nakazy podporz dkowania si tradycyjnym rolom p ciowym os abieniu, nadal s obecne, zw aszcza w odniesieniu do Modelowej M skiej To samo ci. Jak zauwa a Brannon, koncepcja ta nadal jednak wywiera wp yw na pogl dy przedstawicieli obu p ci na temat m skiej roli. Chocia wielu m czyzn pozwala sobie na odst pstwa od Modelowej To samo ci, a niektórzy s nawet przekonani o jej szkodliwo ci dla jednostki i spo ecze stwa, to jej idea do dzi oddzia uje na przekonania ludzi, a m czy ni martwi si, e nie dorastaj do wymaga tej roli 17. Podobnie Mandal zauwa a, i oczekiwania odno nie do zachowa zgodnych ze stereotypami p ci s bardziej restrykcyjne w przypadku m czyzn ni kobiet Kobieta, aby by kobieca, wykazywa si mo e niektórymi, ale niekoniecznie wszystkimi cechami typowo kobiecymi. Natomiast m czyzna, by zas ugiwa na miano m skiego, powinien posiada wi kszo lub wszystkie cechy m skie. Ta niezmienno m skiego stereotypu ma powa ny wp yw na ch opców i m czyzn, prowadz c w wielu przypadkach do ustawicznego «potwierdzania si» w m skiej roli 18. Czy zatem niebezpieczna agresywna lub brawurowa jazda samochodem mo e by przejawem potwierdzania m sko ci m odych m czyzn? Wyniki bada zdaj si tez t potwierdza. Wiele doniesie z bada potwierdza, e m czy ni w kulturach zachodnich s socjalizowani w kierunku podejmowania 15 Por. L. Brannon, dz. cyt.; D. Best, J. Williams, dz. cyt. 16 L. Brannon, dz. cyt., s Tam e, s E. Mandal, dz. cyt., s. 16.
7 Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? 217 ryzyka w znacznie wi kszym stopniu ni kobiety 19, a otoczenie spo eczne (np. rodzice czy rówie nicy) mo e czynnie zach ca m odych m czyzn do anga owania si w ryzykowne dzia ania i wzmacnia takie zachowania, na przyk ad przez wyra anie podziwu i aprobaty dla ich m stwa i odwagi. Istniej dowody, e m czy ni s szczególnie sk onni do podejmowania ryzyka w obecno ci innych osób. Stwierdzono na przyk ad, e m odzi m czy ni kierowcy podejmuj wi ksze ryzyko (cz sto fatalne w skutkach), prowadz c samochód wtedy, gdy s w obecno ci rówie ników, ni wtedy, gdy s sami 20. Potwierdzaj to tak e policyjne statystyki wypadków. Przytaczane powy ej dane z raportu Young Drivers The Road to Safety wskazuj na specyficzne okoliczno ci wypadków z udzia em m odych m czyzn: nadmierna pr dko, jazda w nocy i w obecno ci pasa erów. Zwi zek kulturowo zdefiniowanej m sko ci ze sk onno ci do ryzykownej jazdy analizowany by mi dzy innymi w badaniach Stawiarskiej-Lietzau 21 oraz Özkana i Lajunena 22. W badaniach tych do pomiaru identyfikacji z kulturowymi wzorcami p ci wykorzystano Bem Sex-Role Inventory 23 (BSRI), którego teoretyczn podstaw stanowi Teoria Schematów P ciowych S.L. Bem 24. Teoria ta zak ada, i ka de dziecko uczy si kulturowych definicji m sko ci i kobieco ci obowi zuj cych w spo ecze stwie, w którym yje. Przyswajaj c tre ci w nich zawarte, dziecko uczy si odczytywania i organizowania informacji w terminach rozwijaj cego si schematu p ci (gender schema) oraz regulacji swego zachowania w ten sposób, aby by o ono zgodne z kulturow definicj kobieco ci czy m sko ci. Ludzie ró ni si stopniem identyfikacji z p ci spo eczno-kulturow. Bem za o y a, i m sko i kobieco s dwoma niezale nymi wymiarami, a nie jak wcze niej s dzono zmienn dychotomiczn kontinuum od m sko ci do kobieco ci. Zachowanie jednostki mo na zatem opisa na dwóch dymensjach, których kombinacja: wysoka niska m sko oraz wysoka niska kobieco pozwala zaklasyfikowa jednostk do jednego z 4 typów p ci psychologicznej, b d cej odzwierciedleniem to samo ci p ciowej jednostki: m ski wysoka m sko, niska kobieco, 19 Por. G. Hirschberger i in., Gender differences in the willingness to engage in risky behavior: A terror management perspective, Death Studies 2002, vol. 26, s ; J.H. Kerr, J. Vlaminkx, Gender differences in the experience of risk, Personality and Individual Differences 1997, vol. 2, s ; C. Lightfoot, The Culture of Adolescent Risk-Taking, New York L.H. Chen i in., Carrying passengers as a risk factor for crashes fatal to 16- and 17-year-old drivers, Journal of the American Medical Association 2000, vol. 283, s M. Stawiarska-Lietzau, To samo p ciowa T. Özkan, T. Lajunen, Why Are There Sex Differences in Risky Driving? The Relationship Between Sex and Gender-Role on Aggressive Driving, Traffic Offences, and Accident Involvement Among Young Turkish Drivers, Aggressive Behavior 2005, vol. 31, s W badaniach M. Stawiarskiej-Lietzau wykorzystano polsk adaptacj tego testu Inwentarz do Oceny P ci Psychologicznej autorstwa A. Kuczy skiej. 24 S.L. Bem, dz. cyt.
8 218 Monika STAWIARSKA-LIETZAU kobiecy wysoka kobieco, niska m sko, androgyniczny wysoka kobieco, wysoka m sko, nieokre lony niska m sko, niska kobieco 25. Osoby okre lone seksualnie ( schematycy ) charakteryzuj si wi ksz gotowo ci do podejmowania zachowa zgodnych z kulturowymi definicjami kobieco ci i m sko ci, a unikaniem zachowa niezgodnych z nimi. Z kolei osoby androgyniczne i nieokre lone seksualnie ( aschematycy ) w mniejszym stopniu kieruj si w swoim zachowaniu kategori p ci i zwi zanymi z ni stereotypami 26. Mo na zatem oczekiwa, i ci m czy ni, którzy silnie uto samiaj si z kulturowymi wzorcami m sko ci, b d prezentowali bardziej niebezpieczny ryzykowny i agresywny styl jazdy ni m czy ni, których identyfikacja z tymi wzorcami jest s absza. Badanie, które przeprowadzili T. Özkan i T. Lajunen 27, potwierdzi o to za o enie. W badaniach tych uczestniczy o 354 studentów b d cych kierowcami (221 m czyzn i 133 kobiety, rednia wieku 21,68). Rezultaty wykaza y, i kierowcy o wysokich wynikach na skali m sko ci, zarówno kobiety, jak i m czy ni, przejawiali wi cej zachowa agresywnych, cz ciej dopuszczali si wykrocze drogowych oraz uczestniczyli w wypadkach drogowych. Jednocze nie okaza o si, i nie tylko wymiar m sko ci, ale i kobieco ci powi zany jest z ryzykownym stylem jazdy. Wysokie wyniki na skali kobieco ci korelowa y bowiem z agresj, wykroczeniami i wypadkami drogowymi negatywnie. Oznacza to, i identyfikacja z kobieco ci pe ni funkcj buforuj c os abiaj c tendencj do ryzykownej jazdy. Podobne wyniki uzyska a Stawiarska-Lietzau 28. W jej badaniach wzi o udzia 174 studentów (87 m czyzn i 87 kobiet, rednia wieku 21,42), b d cych czynnymi kierowcami. Analizie poddano zwi zek mi dzy wymiarami m sko ci i kobieco ci p ci psychologicznej a ryzykown jazd oraz samoocen umiej tno ci kierowania pojazdem. Wyniki potwierdzi y pozytywn zale no mi dzy m sko ci a cz sto ci podejmowania ryzykownych manewrów podczas prowadzenia samochodu oraz samoocen kierowcy, ale tylko w grupie m czyzn. Ci m czy ni, którzy silnie identyfikuj si z m skim wzorcem p ci, wy ej oceniaj swoje umiej tno ci w roli kierowcy oraz je d bardziej ryzykownie. Podobnie, jak w badaniach Özkana i Lajunena, w grupie m czyzn istotny okaza si tak e zwi zek kobieco ci z ryzykown jazd ujemna korelacja mi dzy tymi zmiennymi wspiera tez, i identyfikacja z kobiecymi wzorcami p ci os abia sk onno do niebezpiecznej jazdy. 25 E. Mandal, dz. cyt., s M. Stawiarska-Lietzau, To samo p ciowa a sk onno do ryzyka, s T. Özkan, T. Lajunen, dz. cyt. 28 M. Stawiarska-Lietzau, To samo p ciowa a sk onno do ryzykownej jazdy
9 Ryzykanci bohaterowie czy ofiary? 219 Zako czenie Odpowiedzialno ci za stan bezpiecze stwa na drogach obarczamy zazwyczaj organa legislacyjne, s u by odpowiadaj ce za stan dróg, policj oraz system szkolenia kierowców. Zatrwa aj ca ilo wypadków miertelnych, szczególnie z udzia em m odych kierowców, sk ania wy ej wymienione podmioty do podejmowania rodków zaradczych. Na przyk ad w cytowanym powy ej raporcie Young Drivers: The Road to Safety 29 obok analizy rozmiarów i przyczyn wypadków powodowanych przez m odych kierowców przedstawiono propozycje dzia a, które maj na celu zwi kszenie bezpiecze stwa w ruchu drogowym. Obejmuj one mi dzy innymi: rozwi zania legislacyjne zwi zane z egzekwowaniem przepisów prawa i standardów bezpiecznej jazdy (zw aszcza w zakresie pr dko ci jazdy, substancji psychoaktywnych oraz pasów bezpiecze stwa), podniesienie limitu wieku, w jakim mo liwe jest uzyskanie uprawnie do kierowania pojazdami, zwi kszenie pensum godzin szkoleniowych, ograniczenia w zakresie mo liwo ci samodzielnego prowadzenia pojazdów dla pocz tkuj cych kierowców, zwi kszenie zakresu komunikacji perswazyjnej nastawionej na zmian postaw oraz informowanie o zagro eniach zwi zanych z prowadzeniem pojazdu. Dzia ania te s bezsprzecznie bardzo potrzebne, czy oka si jednak skuteczne w eliminowaniu niebezpiecznych zachowa kierowców? Mimo udoskonalania dróg i samochodów, zaostrzania przepisów ruchu drogowego czy wymogów egzaminów na prawo jazdy, wska niki ilo ci wypadków i ich ofiar wci s bardzo wysokie. S abym ogniwem tego systemu wci jest cz owiek. Teoria Homeostazy Ryzyka zak ada, i w przypadku ka dej aktywno ci ludzie akceptuj pewien poziom subiektywnie szacowanego ryzyka odno nie do swojego zdrowia, bezpiecze stwa lub innych warto ci w zamian za korzy ci, jakie maj nadziej uzyska z tej aktywno ci 30. Ka da jednostka ma ustalony subiektywny poziom akceptowanego ryzyka. Je li dzia alno, w któr si anga uje, jest przez ni oceniana jako bardziej ryzykowna, ni akceptowany przez ni poziom ryzyka, wówczas podejmuje dzia ania zwi kszaj ce jej bezpiecze stwo. Je li za poziom subiektywnie do wiadczanego ryzyka jest mniejszy od akceptowanego poziomu, ma tendencj do anga owania si w dzia ania, które zwi kszaj ryzyko tej aktywno ci. Oznacza to, i dzia ania maj ce na celu zwi kszenie bezpiecze stwa na drogach mog okaza si nieskuteczne, o ile nie s one skierowane bezpo rednio na motywowanie ludzi do zmiany poziomu ryzyka, jakie s gotowi ponie. Gro ba wysokiego mandatu, a nawet utraty prawa jazdy, mo- 29 Young Drivers, s G.J.S. Wilde, Target Risk, PDE Publications, 1994, rozdz. 1, s. 3. T umaczenie w asne.
10 220 Monika STAWIARSKA-LIETZAU e okaza si nieskuteczna, o ile mie ci si w poziomie akceptowanego przez nas ryzyka, za cen którego odnosimy konkretne korzy ci. W przypadku m odych m czyzn korzy ci t jest podniesienie samooceny i statusu spo ecznego poprzez potwierdzanie swojej m sko ci. Kroki zmierzaj ce do podniesienia poziomu bezpiecze stwa u ytkowników dróg powinny, obok niekwestionowanie istotnych powy ej wymienionych, obj tak e sfer edukacji i wychowania. Stereotypy p ci, które nakazuj m czyznom potwierdzanie swojej m skiej to samo ci poprzez anga owanie si w niebezpieczne aktywno ci i wysoko ustawiaj poprzeczk akceptowanego ryzyka, okazuj si by dla wspó czesnych m czyzn i ca ych spo ecze stw kosztowne i szkodliwe. Zatem zwi kszanie bezpiecze stwa w ruchu drogowym jest spraw ka dego z nas rodziców, wychowawców, nauczycieli. Kszta towanie m czyzny rozs dnego i wra liwego zamiast twardziela, który musi demonstrowa na ka dym kroku swoj odwag i si, zaczyna si na d ugo przed rozpocz ciem kursu na prawo jazdy. Summary Risk-takers heroes or victims? Cultural determinants of young male drivers risky driving Young male drivers are proportionately more frequently involved in traffic accidents, including fatal ones, than are other gender and age groups. Recklesness and risky driving, deliberate driving violations and overestimate own driving skills have often been regarded as main causes of young male drivers accidents. The goal of this article is to answer the question: Is this young male drivers dangerous behaviour the effect of upbringing and assimilating cultural patterns of masculinity, which make men taking risk at all costs, even their lifes? The stereotype of masculinity contains traits which are conductive to take risk. Men are brought up in the way that bravery and risk taking are admired and socially reinforced in the Western culture. Thus risk taking, including risky driving, is the way to establish man s masculinity and rise his status. There is a possibility that programmes increasing safety won t be effective unless we change this adverse pattern of masculinity.
Program profilaktyczny dla dzieci i młodzieży
Leśna ni 19.02.2014 r. Leśniańskie Towarzystwo Sportowe Przy OŚrodku Kultury i Sportu w Leśnej 59-820 Leśna ul Świerczewskiego 5 A; email: ltslesna@gmail.com http://ltslesna.futbolowo.pl RACHUNEK LTS przy
Bardziej szczegółowoWybrane programy profilaktyczne
Wybrane programy profilaktyczne Szkolna interwencja profilaktyczna Szkolna interwencja profilaktyczna Program wczesnej interwencji Profilaktyka selektywna Program adresowany do szkół Opracowanie programu
Bardziej szczegółowoPrezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Bardziej szczegółowoSzkolenie instruktorów nauki jazdy Postanowienia wstępne
Załącznik nr 6 do 217 str. 1/5 Brzmienia załącznika: 2009-06-09 Dz.U. 2009, Nr 78, poz. 653 1 2006-01-10 Załącznik 6. Program szkolenia kandydatów na instruktorów i instruktorów nauki jazdy 1 1. Szkolenie
Bardziej szczegółowoPraca za granicą. Emerytura polska czy zagraniczna?
Dolnośląski Wojewódzki Urząd pracy radzi: Praca za granicą. Emerytura polska czy zagraniczna? Często pojawia się pytanie, jaki wpływ na emeryturę ma praca za granicą. Wiele osób, które pracowały w różnych
Bardziej szczegółowoDOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
Bardziej szczegółowoNa podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu.
Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu Regulamin Zarządu Stowarzyszenia Przyjazna Dolina Raby Art.1. 1. Zarząd Stowarzyszenia
Bardziej szczegółowoPiotr Błędowski Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa. Warszawa, 18.11.2010 r.
Zadania polityki pomocy społecznej i polityki rynku pracy w zwalczaniu wykluczenia społecznego Piotr Błędowski Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoła Główna Handlowa Warszawa, 18.11.2010 r. Piotr B dowski2010
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT 9-5-9; --04 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT. 4 INTERNET http://www.cbos.pl OŚRODEK INFORMACJI 9-4-9, 5-- 00-50 W A R S Z A W A E-mail: sekretariat@cbos.pl TELEFAX
Bardziej szczegółowoDE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA I OGRANICZENIA NARKOMANII ORAZ PRZESTĘPCZOŚCI I DEMORALIZACJI NIELETNICH. SZKOŁA WOLNA OD NARKOTYKÓW I PRZEMOCY
PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA I OGRANICZENIA NARKOMANII ORAZ PRZESTĘPCZOŚCI I DEMORALIZACJI NIELETNICH. SZKOŁA WOLNA OD NARKOTYKÓW I PRZEMOCY Z analizy zjawiska przestępczości, demoralizacji nieletnich oraz
Bardziej szczegółowoTEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Bardziej szczegółowoŚwiadomość, która obala stereotypy. Ewa Kucharczyk-Deja, Małgorzata Biadoń, ŚDS nr 2 w Warszawie
Świadomość, która obala stereotypy Ewa Kucharczyk-Deja, Małgorzata Biadoń, ŚDS nr 2 w Warszawie Plan prezentacji 1. Jak to się zaczęło? 2. Komu to pomoże? 3. Choroby psychiczne stereotypy. 4. Opinie Polaków
Bardziej szczegółowoROCZNE SPRAWOZDANIE Z EFEKTÓW REALIZACJI POWIATOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE KĘTRZYŃSKIM
ROCZNE SPRAWOZDANIE Z EFEKTÓW REALIZACJI POWIATOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE KĘTRZYŃSKIM ZA ROK 2013 Kętrzyn 2014 Od 2012 roku Powiatowe Centrum
Bardziej szczegółowoWolontariat w Polsce. Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna. Scenariusz lekcji wychowawczej z wykorzystaniem burzy mózgów. 45 min
Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna Scenariusz lekcji wychowawczej z wykorzystaniem burzy mózgów 45 min Wolontariat w Polsce Autorka scenariusza: Małgorzata Wojnarowska Cele lekcji: Uczeń: wyjaśnia znaczenie
Bardziej szczegółowoOgólna charakterystyka kontraktów terminowych
Jesteś tu: Bossa.pl Kurs giełdowy - Część 10 Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych Kontrakt terminowy jest umową pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do nabycia a druga do
Bardziej szczegółowoHTA (Health Technology Assessment)
Krzysztof Łanda 1 z 5 HTA (Health Technology Assessment) Ocena leków stosowanych w okre lonych wskazaniach podlega tym samym generalnym regu om, co inne technologie terapeutyczne, jednak specyfika interwencji
Bardziej szczegółowoSzkolny Program Profilaktyki. rok szk. 2013/2014
Szkolny Program Profilaktyki rok szk. 2013/2014 Profilaktyka to chronienie człowieka w rozwoju przed zagrożeniami, reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Celem szkoły jest ochrona dziecka, ucznia, wychowanka
Bardziej szczegółowoHAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.
HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.pl Wrocław, dnia 22.06.2015 r. OPINIA przedmiot data Praktyczne
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów
1 Autor: Aneta Para Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów Jak powiedział Günter Verheugen Członek Komisji Europejskiej, Komisarz ds. przedsiębiorstw i przemysłu Mikroprzedsiębiorstwa
Bardziej szczegółowoRegulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza
Bardziej szczegółowoUMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS)
UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) zawarta w dniu. r. pomiędzy : Powiatowym Urzędem Pracy w Gdyni reprezentowanym przez.., działającą na podstawie upoważnienia
Bardziej szczegółowoPROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH WYCHOWAWCZO Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Końskowoli
PROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH WYCHOWAWCZO Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Końskowoli POZIOMY PRACY WYCHOWAWCZEJ I. PRACA WYCHOWAWCZA WYCHOWAWCY KLASY 1. Zapoznanie rodziców z obowiązującymi
Bardziej szczegółowoCZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej
Bardziej szczegółowoINSTYTUCJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI WARSZAWA, LIPIEC 2000
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyczny
Program profilaktyczny Liceum Filmowego z Oddziałami Dwujęzycznymi przy Warszawskiej Szkole Filmowej prowadzonego przez Fundację Edukacji i Sztuki Filmowej Bogusława Lindy i Macieja Ślesickiego LATERNA
Bardziej szczegółowoPo co w szkole procedury reagowania na przemoc i agresję?
Opracowanie Grażyna Cybula Konsultant Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego Metis Po co w szkole procedury reagowania na przemoc i agresję? Procedury czyli zasady i kroki podejmowanych działań oparte
Bardziej szczegółowoKultura bezpieczeństwa z perspektywy bezpieczeństwa ruchu drogowego
Kultura bezpieczeństwa z perspektywy bezpieczeństwa ruchu drogowego Heinz Peter Berg Federalny Urząd ds. Ochrony przed Promieniowaniem (BfS), Salzgitter, Niemcy E-Mail: hberg@bfs.de Heinz Peter Berg Federalny
Bardziej szczegółowoObjaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017
Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej
Bardziej szczegółowoLokalne kryteria wyboru operacji polegającej na rozwoju działalności gospodarczej
polegającej na rozwoju działalności gospodarczej Lp. 1. 2. 3. 4. Nazwa kryterium Liczba miejsc pracy utworzonych w ramach operacji i planowanych do utrzymania przez okres nie krótszy niż 3 lata w przeliczeniu
Bardziej szczegółowobiuro@cloudtechnologies.pl www.cloudtechnologies.pl Projekty uchwał dla Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia
Warszawa, 11 kwietnia 2016 roku Projekty uchwał dla Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia w sprawie przyjęcia porządku obrad Zwyczajne Walne Zgromadzenie przyjmuje następujący porządek obrad: 1. Otwarcie Zgromadzenia,
Bardziej szczegółowo. Wiceprzewodniczący
Uchwała Nr 542/LVI/2014 Rady Miasta Ostrołęki z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie przyjęcia Wieloletniego Programu Osłonowego w zakresie pomocy społecznej Pomoc w zakresie dożywiania w mieście Ostrołęka
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Departament Pielęgniarek i Położnych wśród absolwentów studiów pomostowych, którzy zakończyli udział w projekcie systemowym pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek
Bardziej szczegółowoZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY
ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 8 Obowiązki pracodawcy Podstawowy obowiązek
Bardziej szczegółowoRAPORT DEKRY WNIOSKI DLA POLSKI
Konferencja Partnerstwa dla Bezpieczeństwa Drogowego Bezpieczeństwo na głównych szlakach komunikacyjnych kraju Bank Światowy, Warszawa dn. 7 czerwca 2013r. RAPORT DEKRY WNIOSKI DLA POLSKI Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoAnaliza zasadności umieszczania nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii uwarunkowania prawne w
Analiza zasadności umieszczania nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii uwarunkowania prawne w kontekście realiów kierowania i umieszczania nieletnich
Bardziej szczegółowoOpracowanie: mgr Krystyna Golba mgr Justyna Budak
1 Wyniki badań ankietowych nt.,,bezpieczeństwa uczniów w szkole przeprowadzone wśród pierwszoklasistów Zespołu Szkól Technicznych w Mielcu w roku szkolnym 2007/2008 Celem ankiety było zdiagnozowanie stanu
Bardziej szczegółowoKLAUZULE ARBITRAŻOWE
KLAUZULE ARBITRAŻOWE KLAUZULE arbitrażowe ICC Zalecane jest, aby strony chcące w swych kontraktach zawrzeć odniesienie do arbitrażu ICC, skorzystały ze standardowych klauzul, wskazanych poniżej. Standardowa
Bardziej szczegółowoTemat. Skala dzia a. Program zdrowotny. Program zdrowotny
Michał Brzeziński 1 z 6 Skala dzia a Program zdrowotny Dzia ania wieloletnie Dzia ania wieloo rodkowe Nie tylko interwencje medyczne Interwencje medyczne prewencja Interwencje edukacyjne profilaktyka Interwencje
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoMIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2015
Załącznik do Uchwały Nr 47/IX/11 Rady Miejskiej Łomży z dnia 27 kwietnia.2011 r. MIEJSKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2015 ROZDZIAŁ I
Bardziej szczegółowo1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?
1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego będzie można składać w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Puławach. Wnioski będą przyjmowane od dnia
Bardziej szczegółowoKOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i
Bardziej szczegółowoGENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH
GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski DOLiS - 035 1997/13/KR Warszawa, dnia 8 sierpnia 2013 r. Pan Sławomir Nowak Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej
Bardziej szczegółowoWZÓR. Nazwisko. Kod pocztowy
WZÓR Nazwa organu właściwego prowadzącego postępowanie w sprawie świadczeń rodzinnych: Adres: WNIOSEK O USTALENIE PRAWA DO ZASIŁKU PIELĘGNACYJNEGO Część I Dane osoby ubiegającej się o ustalenie prawa do
Bardziej szczegółowoPRÓG RENTOWNOŚCI i PRÓG
PRÓG RENTOWNOŚCI i PRÓG WYPŁACALNOŚCI (MB) Próg rentowności (BP) i margines bezpieczeństwa Przychody Przychody Koszty Koszty całkowite Koszty stałe Koszty zmienne BP Q MB Produkcja gdzie: BP próg rentowności
Bardziej szczegółowozywania Problemów Alkoholowych
Państwowa Agencja Rozwiązywania zywania Problemów Alkoholowych Konferencja Koszty przemocy wobec kobiet w Polsce 2013 Warszawa, 27 maja 2013 r. www.parpa.pl 1 Podstawy prawne Ustawa o wychowaniu w trzeźwości
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)
Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.
Bardziej szczegółowoPrzygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś
Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś Druk: Drukarnia VIVA Copyright by Infornext.pl ISBN: 978-83-61722-03-8 Wydane przez Infornext Sp. z o.o. ul. Okopowa 58/72 01 042 Warszawa www.wieszjak.pl Od
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY
Załącznik Nr do Regulaminu Pracy Urzędu Gminy Stromiec PROGRAM SZKOLENIA W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako: / szkolenie
Bardziej szczegółowoRegulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów. Organizatorzy Konkursu
Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów 1 Organizatorzy Konkursu 1. Organizatorem Konkursu Start up Award (Konkurs) jest Fundacja Instytut Studiów Wschodnich
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE nr 11/2016 Dyrektora Przedszkola Publicznego nr 13 w Radomiu z dnia 17 II 2016 r.
PP nr 13/021/11/2016 w sprawie: ZARZĄDZENIE nr 11/2016 Dyrektora Przedszkola Publicznego nr 13 w Radomiu z dnia 17 II 2016 r. WPROWADZENIA: - PROCEDURY PRZYPROWADZANIA I ODBIERANIA DZIECI Z PRZEDSZKOLA,
Bardziej szczegółowoENETOSH Standard kompetencji dla instruktorów i trenerów ds. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
ENETOSH Standard kompetencji dla instruktorów i trenerów ds. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Pole kompetencji Bezpieczeństwo i higiena pracy Level: 6 Credit: Umiejętności Wiedza 1 Stawia pytania odnośnie
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków
Bardziej szczegółowoSatysfakcja pracowników 2006
Satysfakcja pracowników 2006 Raport z badania ilościowego Listopad 2006r. www.iibr.pl 1 Spis treści Cel i sposób realizacji badania...... 3 Podsumowanie wyników... 4 Wyniki badania... 7 1. Ogólny poziom
Bardziej szczegółowoPROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
Bardziej szczegółowoProf. dr hab. Cynthia A. Tyson
W pogoni za możliwym: Angażowanie rodziców i lokalnej społeczności dla wzmocnienia odpowiedzialności Prof. dr hab. Cynthia A. Tyson Uniwersytet Stanowy Ohio Colubmus, OH- USA Burza mózgu... Opisz dom "typowego"
Bardziej szczegółowoDo Wykonawców. Wrocław, 23.10.2015 r. ZP/PN/71/2015/WOU/2509
Do Wykonawców Wrocław, 23.10.2015 r. ZP/PN/71/2015/WOU/2509 Dotyczy: postępowania o zamówienie publiczne na zadanie pn.: Ubezpieczenie mienia Gminy Wrocław, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jednostek
Bardziej szczegółowoSpis treści Wprowadzenie... 11 MIEJSCE PSYCHOLOGII W BADANIACH NAD PROKREACJA Rozdział 1 Biologiczne, kulturowe i społeczne aspekty prokreacji...
Spis treści Wprowadzenie... 11 MIEJSCE PSYCHOLOGII W BADANIACH NAD PROKREACJA Rozdział 1 Biologiczne, kulturowe i społeczne aspekty prokreacji... 21 Prokreacja, zdrowie reprodukcyjne, zdrowie prokreacyjne...
Bardziej szczegółowoRoczne zeznanie podatkowe 2015
skatteetaten.no Informacje dla pracowników zagranicznych Roczne zeznanie podatkowe 2015 W niniejszej broszurze znajdziesz skrócony opis tych pozycji w zeznaniu podatkowym, które dotyczą pracowników zagranicznych
Bardziej szczegółowoGŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw. Grupy przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r.
Materiał na konferencję prasową w dniu 28 stycznia 2010 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r. Wprowadzenie * Badanie grup przedsiębiorstw prowadzących działalność
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja autyzmu wg ICD 10 (1994) zakłada, że jest to całościowe zaburzenie rozwojowe (F84)- autyzm dziecięcy (F.84.0) charakteryzujące się:
Co to jest autyzm? Autyzm to całościowe, rozległe zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się licznymi nieprawidłowościami w rozwoju, uwidaczniającymi się przed ukończeniem trzeciego roku życia w co najmniej
Bardziej szczegółowoREGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE KSZTAŁCENIA PODSTAWOWEGO I GIMNAZJALNEGO W KOLBUDACH
REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE KSZTAŁCENIA PODSTAWOWEGO I GIMNAZJALNEGO W KOLBUDACH Rada Rodziców przy Zespole Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego w Kolbudach służy współdziałaniu rodziców i
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW POWIATOWEGO CENTRUM POMOCY RODZINIE W LUBLINIE
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr z dnia Dyrektora PCPR w Lublinie KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW POWIATOWEGO CENTRUM POMOCY RODZINIE W LUBLINIE ROZDZIAŁ I Zasady ogólne 1 1. Kodeks wyznacza zasady postępowania
Bardziej szczegółowoAutomatyczne przetwarzanie recenzji konsumenckich dla oceny użyteczności produktów i usług
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Informatyki i Gospodarki Elektronicznej Katedra Informatyki Ekonomicznej Streszczenie rozprawy doktorskiej Automatyczne przetwarzanie recenzji konsumenckich dla
Bardziej szczegółowoGrupy i czynniki ryzyka Komunikacja jako forma profilaktyki
Grupy i czynniki ryzyka Komunikacja jako forma profilaktyki mgr Anna Dolczewska Samela psycholog kliniczny, terapeuta tel.: 607 25 48 27 e-mail: samela@konto.pl WCZESNA ADOLESCENCJA 13 17 rok życia CENTRALNY
Bardziej szczegółowoBiuro Ruchu Drogowego
KOMENDA GŁÓWNA G POLICJI Biuro Ruchu Drogowego Kampania pod hasłem ODBLASKI ŻYCIA W okresie od stycznia do października 2008 roku miało miejsce: 40 725 wypadków drogowych, w wyniku których 51 987 osób
Bardziej szczegółowoRudniki, dnia 10.02.2016 r. Zamawiający: PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE
Zamawiający: Rudniki, dnia 10.02.2016 r. PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE W związku z planowaną realizacją projektu pn. Rozwój działalności
Bardziej szczegółowoOBSZAR BADAŃ ROK 2000 ROK 2005 ZMIANY
Prezydent Miasta Legionowo zamówił badania dotyczące postaw młodzieży legionowskiej wobec uzależnień. Koordynatorem tego projektu jest Referat Zdrowia Publicznego i Spraw Społecznych. Badań dokonała Pracownia
Bardziej szczegółowoMotywowanie pracowników. Motywowanie. Teorie motywacji
Motywowanie Motywowanie pracowników Jest to proces kierowniczy polegający na wpływaniu na zachowanie pracowników, w, aby realizowali oni określone cele, z uwzględnieniem wiedzy o tym, co powoduje takie
Bardziej szczegółowoW nawiązaniu do korespondencji z lat ubiegłych, dotyczącej stworzenia szerszych
W nawiązaniu do korespondencji z lat ubiegłych, dotyczącej stworzenia szerszych mechanizmów korzystania z mediacji, mając na uwadze treść projektu ustawy o mediatorach i zasadach prowadzenia mediacji w
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE NR 1/2016/SPPW
Łódź, dnia 29.01.2016 r. ZAPYTANIE OFERTOWE NR 1/2016/SPPW W związku z ubieganiem się przez Ośrodek Badawczo-Produkcyjny Politechniki Łódzkiej ICHEM sp. z o.o. o dofinansowanie na realizację projektu ze
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia: Populacja. Populacja skończona zawiera skończoną liczbę jednostek statystycznych
Podstawowe pojęcia: Badanie statystyczne - zespół czynności zmierzających do uzyskania za pomocą metod statystycznych informacji charakteryzujących interesującą nas zbiorowość (populację generalną) Populacja
Bardziej szczegółowoWarszawa, czerwiec 2015 ISSN 2353-5822 NR 81/2015 POLACY WOBEC PROBLEMU UCHODŹSTWA
Warszawa, czerwiec 2015 ISSN 2353-5822 NR 81/2015 POLACY WOBEC PROBLEMU UCHODŹSTWA Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 9 stycznia 2015 roku Fundacja Centrum Badania
Bardziej szczegółowoKomentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE
Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE OKE Kraków 2012 Zadanie egzaminacyjne zostało opracowane
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na rok 2015
Załącznik do Uchwały Nr III/8/2014 Rady Gminy Jaktorów z dnia 29 grudnia 2014 GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na rok 2015 1. Wstęp 2. Opis zjawiska na podstawie diagnozy
Bardziej szczegółowoSPECJALNY OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY W DĘBOWEJ ŁĄCE SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SPECJALNY OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY W DĘBOWEJ ŁĄCE SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI DĘBOWA ŁĄKA 2015 1 Profilaktyka jest chronieniem człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Celem jest
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?
1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego
Bardziej szczegółowoGdynia: Księgowość od podstaw Numer ogłoszenia: 60337-2012; data zamieszczenia: 15.03.2012 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - usługi
1 z 5 2012-03-15 12:05 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.pupgdynia.pl Gdynia: Księgowość od podstaw Numer ogłoszenia: 60337-2012;
Bardziej szczegółowoMetody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych
Metody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych by Antoni Jeżowski, 2013 W celu kalkulacji kosztów realizacji zadania (poszczególnych działań i czynności) konieczne jest przeprowadzenie
Bardziej szczegółowoRegulamin organizacyjny pracowni terapii zajęciowej prowadzonej w ramach działań Spółdzielni Socjalnej Pracownia Radości Kukułka w Nowej Soli
Regulamin organizacyjny pracowni terapii zajęciowej prowadzonej w ramach działań Spółdzielni Socjalnej Pracownia Radości Kukułka w Nowej Soli Rozdział I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1 1. Regulamin Organizacyjny
Bardziej szczegółowoGaz łupkowy w województwie pomorskim
Gaz łupkowy w województwie pomorskim 1 Prezentacja wyników badania Samorządów, partnerów Samorządu Województwa Pomorskiego oraz koncesjonariuszy Charakterystyka grup 2 18% 82% Samorządy Partnerzy SWP n=63
Bardziej szczegółowoBezpieczna dzielnica - bezpieczny mieszkaniec
Bezpieczna dzielnica - bezpieczny mieszkaniec Program realizowany w ramach Miejskiego Programu Zapobiegania Przestępczości oraz Ochrony Bezpieczeństwa Obywateli i Porządku Publicznego. Miejski Program
Bardziej szczegółowoWskaźnik mierzy liczbę osób odbywających karę pozbawienia wolności, które rozpoczęły udział w projektach.
Załącznik 12 Wskaźniki kluczowe PO WER, PI 9i Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie Typ wskaźnika (,, długoterminowy)
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe nr 3
I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia
Bardziej szczegółowoPolska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085
1/6 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:107085-2015:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085 Przewozy
Bardziej szczegółowoPROCEDURA NR 1 PRZYPROWADZANIA I ODBIERANIA DZIECKA Z PRZEDSZKOLA HELIANTUS
Podstawa prawna PROCEDURA NR 1 PRZYPROWADZANIA I ODBIERANIA DZIECKA Z PRZEDSZKOLA HELIANTUS Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola
Bardziej szczegółowoOSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:
Bardziej szczegółowoWarszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe dotyczy zamówienia publicznego o wartości nieprzekraczającej 30 000 euro.
Zaproszenie do złożenia oferty cenowej na Świadczenie usług w zakresie ochrony na terenie Pałacu Młodzieży w Warszawie w 2015 roku Zapytanie ofertowe dotyczy zamówienia publicznego o wartości nieprzekraczającej
Bardziej szczegółowoWYCHOWANIE KOMUNIKACYJNE Klasa IV
Celem zajęć z wychowania komunikacyjnego jest: WYCHOWANIE KOMUNIKACYJNE Klasa IV 1. Wdrażanie do: - zdyscyplinowania i utrwalania prawidłowych nawyków zachowań na drodze, - kształtowanie postaw zgodnych
Bardziej szczegółowoProjekt "Integracja i aktywność" współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
WZÓR UMOWY (KURS PRAWA JAZDY KAT. B I B+E) zawarta w dniu.. r. w Wieruszowie, pomiędzy: Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Wieruszowie, ul. Ludwika Waryńskiego 15, 98-400 Wieruszów, reprezentowanym przez
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY BEZPIECZNY PRZEDSZKOLAK
PROJEKT EDUKACYJNY BEZPIECZNY PRZEDSZKOLAK Opracowały: Katarzyna Szpulecka Anna Wróblewska Gębice 2015 PRIORYTET: WSPÓLNIE PRZESTRZEGAMY ZASAD BEZPIECZEŃSTWA NA TERENIE PRZEDSZKOLA I POZA NIM, ZE SZCZEGÓLNYM
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA H1P_W03 H1P_W01 S1P_W01 H1P_W02 S1P_W06 H1P_W05
Nazwa kierunku studiów: Pedagogika Poziom kształcenia: studia pierwszego stopnia Profil kształcenia: praktyczny EFEKTY KSZTAŁCENIA Efekty kształcenia dla kierunku K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 Efekty kształcenia
Bardziej szczegółowoUmowa nr.. /. Klient. *Niepotrzebne skreślić
Umowa nr.. /. zawarta dnia w, pomiędzy: Piotr Kubala prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą Piotr Kubala JSK Edukacja, 41-219 Sosnowiec, ul. Kielecka 31/6, wpisanym do CEIDG, NIP: 644 273 13 18,
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE NR 23/2014
PCPR-PR-23-2014 Tarnów, dnia 01.09.2014r. ZAPYTANIE OFERTOWE NR 23/2014 Przeprowadzenie kursu obsługi kasy fiskalnej dla 4 osób, uczestników projektu Twój los w twoich rękach współfinansowanego przez Unię
Bardziej szczegółowoRegulamin korzystania z serwisu http://www.monitorceidg.pl
Regulamin korzystania z serwisu http://www.monitorceidg.pl 1 [POSTANOWIENIA OGÓLNE] 1. Niniejszy regulamin (dalej: Regulamin ) określa zasady korzystania z serwisu internetowego http://www.monitorceidg.pl
Bardziej szczegółowoObjaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XIX/75/2011 Rady Miejskiej w Golinie z dnia 29 grudnia 2011 r. Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE. z dnia 2006 r. w sprawie uprawiania żeglarstwa
Projekt z dnia 14 kwietnia 2006 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPORTU 1 z dnia 2006 r. w sprawie uprawiania żeglarstwa Na podstawie art.53a ust.6 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej ( Dz.
Bardziej szczegółowoRZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie
RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, dnia 11 lutego 2011 r. MINISTER FINANSÓW ST4-4820/109/2011 Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu wszystkie Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada
Bardziej szczegółowo