Henryk Jafernik Radosław Fellner. Prawo i procedury lotnicze

Transkrypt

1 Henryk Jafernik Radosław Fellner Prawo i procedury lotnicze WYDAWNICTWO POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ GLIWICE 2015

2 Gdy już posmakowałeś lotu, zawsze będziesz chodzić po ziemi z oczami utkwionymi w niebo, bo tam właśnie byłeś i tam zawsze będziesz pragnął powrócić Leonardo da Vinci

3 SPIS TREŚCI WSTĘP 10 WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEŃ WSTĘP DO MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA LOTNICZEGO Definicje prawa lotniczego Źródła prawa lotniczego Początki prawa lotniczego Kształtowanie reżimów prawnych Rozwój europejskiego prawa lotniczego Prawo lotnicze Unii Europejskiej Security i safety Unijny trójkąt decyzyjny kompetencje organów Kompetencje komitetów MIĘDZYNARODOWE KONWENCJE PRAWA LOTNICZEGO Konwencja Paryska Konwencja Iberoamerykańska Konwencja Hawańska Konwencja Warszawska i system warszawsko-montrealski Protokół haski i konwencja guadalajarska Konwencja Montrealska z 1999 r Konwencja sanitarna System rzymsko-montrealski Konwencje Rzymskie Konwencje Montrealskie z 2009 r Konwencja Chicagowska Żegluga powietrzna Organizacja międzynarodowego lotnictwa cywilnego Międzynarodowy przewóz lotniczy Postanowienia końcowe 37

4 2.8. Umowy dwustronne Konwencje antyterrorystyczne Konwencja Tokijska Konwencja Haska Konwencja Montrealska z 1971 r Konwencja Pekińska MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE LOTNICZE ICAO EUROCONTROL EASA ECR ESSI ECAC JAA CANSO IATA ACI Stowarzyszenia linii lotniczych AEA IBAC ELFAA IACA Zrzeszenia zawodowe personelu lotniczego IAOPA IFALPA IFATCA IFALDA IAF POLSKIE PRAWO LOTNICZE 61

5 4.1. Rys historyczny Przestrzeń powietrzna Przestrzeń powietrzna kontrolowana Przestrzeń powietrzna niekontrolowana Zasady użytkowania przestrzeni powietrznej Pozostałe elementy przestrzeni powietrznej Drogi lotnicze Przestrzeń RVSM Funkcjonalny Blok Przestrzeni Administracja lotnictwa cywilnego Minister właściwy do spraw transportu Państwowa Komisja Badania Wypadków Lotniczych Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego Rada Ochrony i Ułatwień Lotnictwa Cywilnego Komitet Zarządzania Przestrzenią Powietrzną Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego Polska Agencja Żeglugi Powietrznej AMC Polska Statki powietrzne Klasyfikacja statków powietrznych Dopuszczenie do lotu Znaki przynależności państwowej Lotniska i lądowiska Lotniska Klasyfikacja lotnisk Zakładanie lotniska Lądowiska Kwalifikacje personelu Badanie wypadków i incydentów lotniczych PODSTAWOWE DOKUMENTY LOTNICZE 97

6 5.1. Zbiór Informacji Lotniczych (AIP) Regulacja i Kontrola Rozpowszechniania Informacji Lotniczych (AIRAC) Biuletyn Informacji Lotniczych AIC Plan Użytkowania Przestrzeni Powietrznej AUP Depesze lotnicze NOTAM Podział NOTAM Typy NOTAM Instrukcja wypełniania formularza NOTAM SNOWTAM METAR TREND SPECI TAF GAMET SIGMET i AIRMET SIGNIFICANT Operacyjny plan lotu Plan lotu Mapy lotnicze Rys historyczny Cywilne mapy lotnicze Inne mapy lotnicze DOKUMENTACJA NIEZBĘDNA DO WYKONANIA LOTU Dokumentacja pilota Zlecenie na wykonanie lotu Mapa lotnicza Licencja członka załogi latającej Orzeczenie lotniczo-lekarskie Świadectwo operatora w służbie radiokomunikacyjnej lotniczej 164

7 Książka pilota samolotowego Dokumentacja samolotu Świadectwo rejestracji Świadectwo zdatności do lotu Świadectwo zdatności w zakresie hałasu Pozwolenie radiowe Protokół ważenia samolotu Ubezpieczenie OC Instrukcja użytkowania w locie Pokładowy dziennik techniczny SŁUŻBY RUCHU LOTNICZEGO Czas w służbach ruchu lotniczego Podział służb ruchu lotniczego Organy służby ruchu lotniczego Oznaczenie organów służb ruchu lotniczego Służba informacji powietrznej Organizacja i główne zadania służby informacji powietrznej Zakres stosowania służby informacji powietrznej Rodzaje informacji przekazywanych w ramach FIS Lotniskowa służba informacji powietrznej Radarowa służba informacji powietrznej Służba automatycznej informacji lotniskowej Służba alarmowa Przeznaczenie i zakres stosowania służby alarmowej Działanie służby alarmowej w czasie zagrożenia Statki powietrzne w stanie zagrożenia Błądzące statki powietrzne Niezidentyfikowane statki powietrzne Radary w służbie ruchu lotniczego Możliwości i wymagania dla systemów dozorowania wykorzystywanych w

8 służbach ruchu lotniczego Zobrazowanie sytuacji Zasady użytkowania transpondera i zarządzania kodami SSR Zasady przydziału kodów SSR Zasady użytkowania transponderów SSR w służbach ATC Przekazywanie informacji o poziomie Poziom statku powietrznego Ogólne procedury dozorowania ATS Identyfikacja statków powietrznych Informowanie o pozycji Wektorowanie statku powietrznego Pomoc w prowadzeniu nawigacji Przerwanie lub zakończenie służby dozorowania ATS Informowanie o złej pogodzie System dozorowania ATS w służbach kontroli ruchu lotniczego Stosowanie separacji ogólne procedury Minima separacji opartej na systemie dozorowania ATS Przekazanie kontroli Informacja o ryzyku kolizji Stosowanie systemu dozorowania ATS w służbie kontroli zbliżania Systemu dozorowania ATS w służbie kontroli lotniska Wykorzystanie radaru kontroli ruchu naziemnego (SMR) System dozorowania ATS w służbie informacji powietrznej Procedury dozorowania w FIR Warszawa Procedury na wypadek utraty łączności w czasie lotu w FIR EPWW Ogólne procedury kontroli podejścia przy wykorzystaniu systemu dozorowania ATS Wektorowanie na pomoc podejścia końcowego i dla podejścia z widocznością Podejścia radarowe Procedury podejścia końcowego 217

9 Podejście za pomocą radaru precyzyjnego Przechwytywanie cywilnych statków powietrznych Procedury przy przechwytywaniu statków powietrznych Niezastosowanie się statku powietrznego do poleceń Zniszczenie statku powietrznego o statusie RENEGADE PODSTAWOWE DOKUMENTY NORMUJĄCE PRZEWOZY LOTNICZE I TWORZENIE LINII LOTNICZYCH Certyfikat Operatora Lotniczego AOC Koncesja na wykonywanie przewozu lotniczego Zarys różnic pomiędzy tanimi liniami lotniczymi a tradycyjnymi przewoźnikami lotniczymi Siatka połączeń linii lotniczych Tworzenie nowego połączenia w liniach lotniczych Zezwolenie na przelot Umowy z portem lotniczym Pozostałe umowy i procedury Powstanie produktu. Reklama i sprzedaż połączenia NIEPRAWIDŁOWOŚCI W RUCHU LOTNICZYM Zdarzenia i incydenty lotnicze Niesprawność naziemnego wyposażenia radiowego Blokada częstotliwości Zmiana radiotelefonicznego znaku wywoławczego statku powietrznego Utrata łączności powietrze-ziemia Niesprawność nadajnika radiowego statku powietrznego Całkowita utrata łączności ze statkiem powietrznym Niesprawność transpondera i systemu dozorowania ATS Procedury w razie odchyleń od trasy spowodowane warunkami meteorologicznymi 261

10 9.10. Ostrzeżenia o minimalnej bezpiecznej wysokości bezwzględnej Procedury dotyczące krótkoterminowych ostrzeżeń o sytuacji konfliktowej RATOWNICTWO LOTNICZE Podstawy prawne istnienia służby SAR Organizacja służby SAR w Polsce Siły i środki systemu SAR w Polsce 277 PODSUMOWANIE 283 BIBLIOGRAFIA 284 WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW NA PŁYCIE Załącznik nr 1. Stan ratyfikacji międzynarodowych konwencji lotniczych w wybranych państwach i organizacjach Załącznik nr 2. Konwencja Warszawska z 1929 r. Załącznik nr 3. Konwencja Chicagowska z 1944 r. Załącznik nr 4. Konwencja Tokijska z 1963 r. Załącznik nr 5. Konwencja Montrealska z 1971 r. Załącznik nr 6. Marsz Lotników

11 WSTĘP Gdy już posmakowałeś lotu, zawsze będziesz chodzić po ziemi z oczami utkwionymi w niebo, bo tam właśnie byłeś i tam zawsze będziesz pragnął powrócić - te słowa Leonarda da Vinci towarzyszą autorom niniejszej publikacji przez cały czas 1. Chcąc zachęcić Czytelnika do posmakowania tego niezwykłego podniebnego świata, postanowiliśmy oddać w jego ręce książkę na temat podstaw funkcjonowania lotnictwa cywilnego prawa i procedur. Zdaniem autorów, istotnym walorem publikacji jest właśnie szczegółowy opis procedur lotniczych stanowiący doskonałe źródło wiedzy dla osób przygotowujących się do uzyskania lotniczych licencji i świadectw, jak również dla prawników czy pracowników przedsiębiorstw lotniczych. W rozdziale 1 zaprezentowano genezę i krótki rys historyczny międzynarodowego prawa lotniczego. Uwzględniono jego podstawowe źródła oraz poszczególne reżimy i systemy prawne. Przedstawiono rozwój prawa lotniczego Unii Europejskiej, będącego w istocie jednym z najistotniejszych dla funkcjonowania polskiego transportu lotniczego. Opisano zarówno kompetencje unijnych organów, jak i jeden z efektów ich działalności, czyli rodzaje wydawanych aktów prawnych. Rozdział 2 zawiera charakterystyki najważniejszych konwencji lotniczych, zaś rozdział 3 międzynarodowych rządowych i pozarządowych organizacji lotniczych. Część 4 poświęcono polskiemu prawu lotniczemu: ustawie oraz stosownym rozporządzeniom. W kolejnych rozdziałach przedstawiono niezbędne w procesie przygotowania do lotu, podstawowe dokumenty lotnicze, takie jak m.in.: Zbiór Informacji Lotniczej, Biuletyn Informacji Lotniczych, plan lotu, mapy, wiele depeszy meteorologicznych czy książkę pilota. Służby ruchu lotniczego, ich podział, strukturę, a także związane z nimi procedury opisano w rozdziale 7. Rozdział 8 z kolei poświęcono dokumentom normującym tworzenie linii lotniczych i świadczenie usług przewozów lotniczych. Ostatnie rozdziały obejmują swym zakresem nieprawidłowości w ruchu lotniczym oraz podstawy funkcjonowania służb SAR. Całość wieńczy krótkie podsumowanie. Uzupełnieniem opracowania jest zestaw załączników bazujący na dokumentach Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization - ICAO) stan ratyfikacji międzynarodowych konwencji lotniczych w wybranych państwach i organizacjach (stan na r.), wybrane konwencje lotnicze oraz tzw. marsz lotników będący hymnem polskiego lotnictwa. Reasumując, publikacja zawiera przegląd najważniejszych międzynarodowych dokumentów prawa lotniczego i ich modyfikacji, krajowych aktów prawnych 1 Zob. [data dostępu: ].

12 regulujących funkcjonowanie lotnictwa cywilnego oraz dokumentów operacyjnych międzynarodowych organizacji lotniczych. Uwzględnia ponadto kolejne nowelizacje ustawy Prawo lotnicze oraz jej tekst jednolity z 2014 r., co czyni ją najbardziej aktualną pozycją wydawniczą poświęconą tematyce prawno-lotniczej na rynku. Autorzy nie ukrywają, że ze względu na szczegółowe omówienie w literaturze naukowej problematyki świadczenia przez porty lotnicze usług, inwestycji w infrastrukturę czy uwarunkowań antymonopolowo-prawnych 2, powyższe kwestie zostały pominięte w niniejszym opracowaniu. Niektóre aspekty prawa lotniczego i wynikające z niego procedury zostały natomiast omówione skrótowo, by zachęcić czytelnika do samodzielnego studiowania materiałów źródłowych ustaw, rozporządzeń i konwencji. Autorzy 2 Trzepacz P., Boruta T., Marada M, Quodomine R.: Sto lat doświadczeń portów lotniczych w przestrzeni Europy, Prace geograficzne, zeszyt 131, s Czernicki F., Skoczny T. (red.): Usługi portów lotniczych w Unii Europejskiej i w Polsce a prawo konkurencji i regulacje lotniskowe, Warszawa Czernicki F., Skoczny T. (red.): Usługi portów lotniczych w Unii Europejskiej i Polsce II wybrane zagadnienia, Warszawa 2011.

13 WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEŃ ACI Airports Council International AIP Aeronautical Information Publication AIRAC Aeronautical Information Regulation and Control AIS Aeronautical Information Service ATC Air Traffic Control ATS Air Traffic Service ASM Airspace Management ATFM Air Traffic Flow Management AOC Air Operator s Certifi cate CFMU Central Flow Management Unit CINA Conférence Internationale de Navigation Aérienne CITEJA Comité International Technique d'experts Juridiques Aériens CRCO Central Route Charges Office Dz.U. Dziennik Ustaw EASA European Aviation Safety Agency EATCHIP European Air Traffic Control Harmonisation and Integration Programme EATMP European Air Traffic Management Programme EEC EUROCONTROL Experimental Centre EGAST European General Aviation Safety Team ECAC European Civil Aviation Conference ECAST European Commercial Aviation Safety Team ECR European Central Repository ELT Emergency Locator Transmitters EPIRB Emergency Position Indicating Radio Beacons ESARR EUROCONTROL Safety Regulatory Requirement ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ESSI European Strategic Safety Initiative EUROCONTROL European Organization for the Safety of Air Navigation FAB Functional Block of Airspace IANS Institute of Air Navigation Services ICAO International Civil Aviation Organization IATA International Air Transport Association IFALPA International Federation of Air Line Pilot's Associations IAPA International Foundation of Airline Passengers Associations JAA Joint Aviation Authorities

14 JAR Joint Aviation Requirements MIR Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju MON Ministerstwo Obrony Narodowej MTOM - Maksymalna Masa Startowa PAŻP Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (ang. PANSA) PKBWL Państwowa Komisja Badania Wypadków Lotniczych PLB Personal Locator Beacons PP Porty Lotnicze Przedsiębiorstwo Państwowe Porty Lotnicze RNAV nawigacja obszarowa SARPs Standards And Recommended Practices SKT Software Team Karlsruhe SP Statek Powietrzny UAC Maastricht Upper Area Control Centre UE Unia Europejska ULC Urząd Lotnictwa Cywilnego WE Wspólnota Europejska

15 1. WSTĘP DO MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA LOTNICZEGO 1.1. Definicje prawa lotniczego Przez międzynarodowe prawo lotnicze należy rozumieć zespół przepisów regulujących stosunki międzynarodowe w przestrzeni innej niż przestrzeń lądowa lub wodna. Już w 1933 r. Antonio Ambrosini w swej pracy Corso di diritto aeronautico uznał prawo lotnicze jako odrębną gałąź prawa, dotyczącą wszelkich (publicznych i prywatnych, krajowych i międzynarodowych)stosunków, które wynikają z żeglugi powietrznej. Z kolei holenderski badacz Daniel Goedhuis definiował prawo lotnicze jako całość przepisów regulujących zasady użytkowania przestrzeni powietrznej i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa. Cezary Berezowski stosując definicję negatywną pod pojęciem międzynarodowego prawa lotniczego rozumiał zespół przepisów regulujących stosunki międzynarodowe w przestrzeni innej niż przestrzeń lądowa lub wodna 3. Z kolei Marek Żylicz definiuje Prawo lotnicze jako ogół norm prawnych zawierających elementy różnych gałęzi prawa publicznego, prywatnego i międzynarodowego, a dotyczących stosunków prawnych związanych z wykonywaniem lotów statków powietrznych 4. Według Wojciecha Góralczyka Prawem lotniczym, można nazwać zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystania dla lotnictwa 5. Izabella Szymajda pisze zaś o Prawie lotniczym, jako o szczególnym reżymie prawnym w odniesieniu do lotnictwa cywilnego 6. Należy także przytoczyć zapis obowiązującej polskiej ustawy, zgodnie z którą Prawo lotnicze reguluje stosunki prawne z zakresu lotnictwa cywilnego 7. Reasumując prawem lotniczym można nazwać zespół norm prawnych regulujących fakty związane z żeglugą powietrzną. Wyróżnia się przy tym lotnictwo cywilne i państwowe. To ostatnie dotyczy statków powietrznych używanych w służbie: wojskowej, celnej i policyjnej. Natomiast w obrębie lotnictwa cywilnego wyróżniamy operacje: 1) lotnictwa zarobkowego, handlowego obejmującego transport drogą powietrzną pasażerów, ładunku lub poczty za wynagrodzeniem lub na zasadzie innego 3 Berezowski C.: Międzynarodowe prawo lotnicze, Warszawa 1964, s Żylicz M.: Prawo lotnicze międzynarodowe, europejskie i krajowe, Warszawa 2011, s. 23, Góralczyk W.: Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1998, s Szymajda I.: Prawo lotnicze Unii Europejskiej charakterystyka systemu, [w:] D. Milczarek (red.), Studia Europejskie, nr 1 (21), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s Art. 1., ust 1. ustawy Prawo Lotnicze z dnia 3 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 130, poz z późn. zm.).

16 świadczenia wzajemnego 8, w celu uzyskania zapłaty albo do wynajęcia 9 ; transport zarobkowy można podzielić na regularny i nieregularny, zaś ten ostatni na czarterowy i na żądanie (loty biznesowe, taksówki powietrzne) 10, 2) lotnictwa ogólnego obejmującego wykorzystanie statków powietrznych, inne niż te wykonywane w ramach regularnego i nieregularnego zarobkowego transportu lotniczego lub w ramach usług lotniczych 11 ; działający w ramach inicjatywy ESSI Zespół do spraw Bezpieczeństwa w zakresie Lotnictwa Ogólnego EGAST do lotnictwa ogólnego zalicza: lotnictwo biznesowe, prace napowietrzne, lotnictwo sportowe wyczynowe i latanie rekreacyjne (loty balonami, szybowcami, ultralekkimi samolotami, lotniach) 12. W załączniku VII do Part-NCO 13, lotnictwo ogóle obejmuje operacje niezarobkowe wykonywane z wykorzystaniem statków powietrznych innych niż skomplikowane technicznie statki powietrzne z napędem silnikowym, takie jak: loty zapoznawcze, akrobatyczne i zawodnicze/pokazowe; zrzuty skoczków spadochronowych, holowanie szybowców, loty motoszybowcami turystycznymi Źródła prawa lotniczego Wyszczególnia się następujące źródła prawa lotniczego: 1) Krajowe akty prawne (ustawa Prawo lotnicze) i przepisy wykonawcze (rozporządzenia ministra właściwego ds. transportu, obwieszczenia prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego). 2) Akty prawne i nielegislacyjne organizacji międzynarodowych. 3) Dwustronne umowy międzynarodowe. 4) Zwyczaje prawne 14. 5) Orzeczenia sądów i trybunałów (w wybranych państwach i organizacjach). 6) Międzynarodowe konwencje sygnowane przez poszczególne państwa. W tym ostatnim przypadku, na sygnatariuszy konwencji nałożony jest obowiązek stanowienia prawa zgodnego z prawem międzynarodowym lub dostosowania już obowiązujących przepisów do międzynarodowych norm. 8 Art. 2, ust. 1 rozporządzenia nr 965/2012 z dnia 5 października 2012 r. ustanawiające wymagania techniczne i procedury administracyjne odnoszące się do operacji lotniczych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/ Załącznik 6, Eksploatacja statków powietrznych, część I Międzynarodowy zarobkowy transport lotniczy samoloty, wydanie dziewiąte, ICAO, Review of the classification and definitions used for civil aviation, ICAO Working Paper, STA/10-WP/7, Appendix A. 11 Doc 9161, Manual on Air Navigation Services Economics, wydanie piąte 2013, Glossary, (xii) [data dostępu: ]. 13 Rozporządzenie nr 965/2012 z dnia 5 października 2012 r. ustanawiające wymagania techniczne i procedury administracyjne odnoszące się do operacji lotniczych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2008, Dz.U. L 296, , p.1 z późn. zm. 14 Stelmach A., Novák A., Novák Sedláčková A.: Międzynarodowe regulacje prawno-organizacyjne w lotnictwie cywilnym, Radom 2012, s. 19.