Part A administrative information

Transkrypt

1 LIFE+ Nature TECHNICAL APPLICATION FORMS Part A administrative information Page 1 of 187

2 LIFE12 NAT/PL/ LIFE FOR ADMINISTRATION USE ONLY LIFE12 NAT/PL/ LIFE+ Nature project application Language of the proposal: Polski (pl) Project title: Wetlands conservation and restoration in Puszcza Kampinoska Natura 2000 site Project acronym: LIFE KAMPINOS WETLANDS PL The project will be implemented in the following Member State(s): Poland All regions Expected start date: 01/07/2013 Expected end date: 31/03/2018 LIST OF BENEFICIARIES Name of the coordinating beneficiary: Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią, Krajowe Biuro w Polsce Name of the associated beneficiary: Institute of Technology and Life Sciences (ITP) Name of the associated beneficiary: Kampinoski Park Narodowy Name of the associated beneficiary: Warsaw University of Life Sciences Name of the associated beneficiary: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie LIST OF CO-FINANCERS Name of the co-financer: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki wodnej PROJECT BUDGET AND REQUESTED EU FUNDING Total project budget: Total eligible project budget: EU financial contribution requested: 4,314,193 Euro 4,314,193 Euro 2,157,096 Euro (= 50.00% of total eligible budget) Page 2 of 187

3 LIFE12 NAT/PL/ A2 Coordinating Beneficiary Profile Information Legal Name Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią, Krajowe Biuro w Polsce Short Name REC Polska Legal Status VAT No Public body Legal Registration No Private commercial Registration Date 16/07/2012 Legal address of the Coordinating Beneficiary Private non- commercial X Street Name and No ul. Grójecka 22/24 lok 36 Post Code PO Box NA Town / City Warszawa Member State Poland Coordinating Beneficiary contact person information Title Mr Function Prezes Surname Miazga First Name Michał address rec@rec.org.pl Department / Service NA Street Name and No Grójecka 22/24 lok. 36 Post Code Town / City Warszawa Member State Poland Telephone No Website of the Coordinating Beneficiary Website PO Box Fax No Brief description of the Coordinating Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Fundacja REC Polska powstała w 2012 roku jako nowa forma prawna dla działań Regionalnego Centrum Ekologicznego na Europę Środkową i Wschodnią (REC) w Polsce. Wcześniej (od 1992 roku) REC działał w Polsce jako przedstawicielstwo fundacji zagranicznej (Polskie Biuro REC) co niestety uniemożliwiało pozyskania współfinansowania dla projektów LIFE. Należy podkreślić, że fundacja REC Polska przejęła doświadczony zespół Polskiego Biura REC realizujący wcześniej różnorodne projekty z zakresu ochrony środowiska. REC realizował dotychczas różnorodne działania związane z ochroną przyrody. W latach REC koordynował projekt Motylowe łąki LIFE06 NAT/PL/ Projekt ten realizowany był także na terenie Puszczy Kampinoskiej. Program obejmował między innymi odkrzaczenie, koszenie, budowę progów na rowach melioracyjnych, wykup gruntów, działania edukacyjne i inne. ( W latach REC uczestniczył w realizacji tzw projektu norweskiego, którego celem było opracowanie metod renaturyzacji stosunków wodnych na terenie Puszczy Kampinoskiej. W ramach tych działań REC przeprowadził analizę uwarunkowań społeczno - ekonomicznych na tym terenie. Przeprowadzono analizę lokalnych dokumentów planistycznych, sposobu użytkowania gruntów, stosunków własnościowych, badania ankietowe mieszkańców, wywiady z głównymi interesariuszami itp. Przeprowadzono także szereg spotkań konsultacyjnych z władzami gmin puszczańskich oraz zorganizowano dla wójtów wyjazd studyjny do Norwegii ( REC prowadzi na terenie KPN inwentaryzację roślinności pasów wydmowych i roślin inwazyjnych a także jest zaangażowany w działania komunikacyjne dotyczące ochrony przyrody w Polsce. Page 3 of 187

4 LIFE12 NAT/PL/ A5 Associated Beneficiary profile information ASSOCIATED BENEFICIARY PROFILE Legal Name Institute of Technology and Life Sciences (ITP) Short Name ITP Legal Status VAT No Public body X Legal Registration No Private commercial Registration Date 15/01/2010 Private non- commercial Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No Al. Hrabska 3 PO Box NA Post Code Town / City Falenty Member State Poland Legal address of the Associated Beneficiary Website Brief description of the Associated Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Instytut Techniczno-Przyrodniczy powstał z połączenia dwóch placówek badawczych: Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych oraz Instytutu Budownictwa, Elektryfikacji i Mechanizacji Rolnictwa. Obie te placówki dysponowały wieloletnim doświadczeniem w dziedzinie ochrony przyrody i gospodarczego wykorzystania terenów przyrodniczo cennych. Obecnie ITP prowadzi działalność naukową, wdrożeniową, kontrolną i edukacyjną w zakresie agronomii, budownictwa, energetyki, inżynierii i ochroni środowiska, melioracji wodnych i techniki rolniczej. Prowadzone są też badania nad ekologią mokradeł i wdrażaniem systemu Natura 2000 na terenach wiejskich. W ostatnich latach ITP brał udział w wielu projektach dotyczących ochrony przyrody, a w szczególności terenów i siedlisk mokradłowych. LIFE06 NAT/PL/ Wetlands Butterflies - Conservation and upgrading of habitats for rare butterflies of wet, semi-natural meadows Mechanizm Finansowy EOG, Norweski Mechanizm Finansowy: PL 0476/E2/2.2.5/042/09 - Opracowanie narzędzia umożliwiającego identyfikację obszarów przyrodniczo cennych w krajobrazie rolniczym Mechanizm Finansowy EOG, Norweski Mechanizm Finansowy: PL 0268 zad. 4 Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawienia stanu bioróżnorodności. Narzędzie IV: Mapa gleb siedlisk glebotwórczych i procesów glebowych. Narzędzie VI: Katalog działań technicznych. Narzędzie VII: Katalog działań nietechnicznych. Narzędzie X - Mapy oceny jakości terenów mokradłowych Norweski Mechanizm Finansowania: Pilot implementation of Water Framework Directive and building tool for catchment management Baltic Sea Region Programme : Baltic COMPASS Comprehensive Policy Actions and Investments in Sustainable Solutions in Agriculture in the Baltic Sea Region Page 5 of 187

5 LIFE12 NAT/PL/ A5 Associated Beneficiary profile information ASSOCIATED BENEFICIARY PROFILE Legal Name Kampinoski Park Narodowy Short Name VAT No Legal Registration No Registration Date KPN /08/2012 Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No Tetmajera 38 Post Code Town / City Izabelin Member State Poland Legal address of the Associated Beneficiary Website Legal Status Public body X Private commercial Private non- commercial PO Box null Brief description of the Associated Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Kampinoski Park Narodowy (KPN) jest państwową osobą prawna w rozumieniu art. 9 pkt 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r o finansach publicznych (Dz.U ze zmianami). Działalność statutowa to m.in.: ochrona przyrody (w tym gatunki i siedliska Natura 2000); badania naukowe, edukacja, udostępnienie parku dla turystyki. W ramach ochrony zasobów przyrodniczych i przeprowadzania zabiegów ochrony czynnej, KPN w granicach obszaru Natura 2000 (PLC Puszcza Kampinoska ), prowadzi działania renaturyzacyjne na gruntach wykupionych. Grunty te zostały przejęte głównie od osób prywatnych. Działania renaturyzacyjne, przywracające przyrodzie pierwotny stan, bądź zbliżony do pierwotnego realizowane jest w KPN od 1975 roku. Do chwili obecnej przeprowadzono zadania renaturyzacji na powyżej ha wykupionych gruntów, co stanowi ok. 80% planowanych do wykupu gruntów. Planowana realizacja przedsięwzięcia oparta jest na kilkudziesięcioletnim doświadczeniu (formalnoprawnym i ochronnym), gromadzeniu danych związanych z monitoringiem gruntów w powyższy sposób renaturyzowanych. Działania związane z renaturyzacją zakupionych gruntów przeprowadzane są w oparciu o wszechstronną wiedzę naukową ekspertów m.in.: autorów planu ochrony KPN, Rady Naukowej Parku, własnych pracowników naukowych, oraz pracowników Zespołu ds. gospodarki gruntami i wykupu nieruchomości w KPN. Działania te skierowane są przede wszystkim na ochronę gatunków priorytetowych, natomiast wymienione we wniosku inne gatunki naturowe zostaną objęte ochroną w sposób pośredni. Obecnie KPN prowadzi projekt dofinansowany z Instrumentu Life+ "Ochrona zasobów przyrodniczych Puszczy Kampinoskiej Obszaru Natura 2000, poprzez renaturyzację wykupionych gruntów. - ActiveKPN". Page 6 of 187

6 LIFE12 NAT/PL/ A5 Associated Beneficiary profile information ASSOCIATED BENEFICIARY PROFILE Legal Name Warsaw University of Life Sciences Short Name VAT No Legal Registration No Registration Date SGGW /09/1918 Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No Nowoursynowska 166 Post Code Town / City Member State Poland Legal address of the Associated Beneficiary Website Warsaw Legal Status Public body X Private commercial Private non- commercial PO Box null Brief description of the Associated Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego powstała w roku 1816 i prowadzi wieloaspektową działalność naukowo - badawczą, zorientowaną na rozwiązywanie aktualnych problemów gospodarki narodowej zwłaszcza z zakresu problemów środowiskowych. Projekt będzie realizowany na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska w Katedrze Inżynierii Wodnej, która prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną w zakresie inżynierii i ochrony środowiska. W ciągu ostatnich 4 lat w Katedrze realizowanych było kilka projektów badawczych zarówno realizowanych we współpracy z partnerami zagranicznymi, w których Katedra Inżynierii Wodnej była koordynatorem (3 projekty finansowane w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego Ochrona bioróżnorodności Czerwonego Bagna reliktu wielkich torfowisk wysokich europy środkowej ; Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawienia stanu bioróżnorodności ; Prognoza i redukcja zanieczyszczeń obszarowych, emisji stałej i przepływów ekstremalnych z obszarów wiejskich ), a także partnerem (projekty w ramach 6 i 7 Programu Ramowego UE Scenariusze rozwoju gospodarki wodnej dla Europy i krajów sąsiadujących- SCENES ; Renaturyzacja rzek dla efektywniejszego zarządzania zlewnią REFORM ). Katedra posiada doświadczoną kadrę i zaplecze laboratoryjne pozwalające na realizację zadań monitoringowych i badawczych w zakresie restytucji mokradeł i gospodarowania wodą na obszarach wiejskich. Page 7 of 187

7 LIFE12 NAT/PL/ A5 Associated Beneficiary profile information ASSOCIATED BENEFICIARY PROFILE Legal Name Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Short Name VAT No Legal Registration No Registration Date WZMIUW /02/2009 Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No Ksawerów 8 Post Code Town / City Member State Poland Legal address of the Associated Beneficiary Website Warszawa Legal Status Public body X Private commercial Private non- commercial PO Box null Brief description of the Associated Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie jest Wojewódzką Samorządową Jednostką Organizacyjną utworzoną Uchwałą nr VIII/27/99 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 29 marca 1999 roku i działa w oparciu o Statut nadany Uchwałą nr 116/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 3 lipca 2006 roku. Wojewódzki Zarząd realizuje zadania wynikające ze Statutu poprzez: - Programowanie i planowanie zamierzeń w zakresie gospodarki wodnej i melioracji. - Budowę i modernizację hydrotechnicznych obiektów zabezpieczenia przeciwpowodziowego. - Utrzymanie i eksploatację urządzeń melioracji podstawowych. - Prowadzenie spraw związanych z ochroną przed powodzią. - Kompleksową obsługę inwestorską zadań inwestycyjnych w zakresie gospodarki wodnej, ochrony przed powodzią, melioracji podstawowych oraz szczegółowych, a także innych inwestycji rolniczych, prowadzenia wykupu terenów pod inwestycje i przygotowanie przyszłościowej dokumentacji projektowej. - Specjalistyczną obsługę inwestorską zadań inwestycyjnych zlecanych przez jednostki samorządowe wszystkich szczebli z zakresu sanitacji wsi, tj. wodociągów, kanalizacji, składowisk odpadów. - Organizowanie i sprawowanie nadzoru nad realizacją programu małej retencji. - Prowadzenie ewidencji urządzeń wodno-melioracyjnych. Page 8 of 187

8 Page 9 of 187 LIFE12 NAT/PL/ A4

9 Page 10 of 187 LIFE12 NAT/PL/ A4

10 Page 11 of 187 LIFE12 NAT/PL/ A4

11 Page 12 of 187 LIFE12 NAT/PL/ A4

12 Page 13 of 187 LIFE12 NAT/PL/ A6

13 LIFE12 NAT/PL/ A7 OTHER PROPOSALS SUBMITTED FOR EUROPEAN UNION FUNDING Please answer each of the following questions: Have you or any of your associated beneficiaries already benefited from previous LIFE cofinancing? (please cite LIFE project reference number, title, year, amount of the co-financing, duration, name(s) of coordinating beneficiary and/or partners involved): REC, w latach koordynował projekt Motylowe łąki LIFE06 NAT/PL/ Wartość dotacji LIFE to W projekcie uczestniczyli także kampinoski Park Narodowy, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie, Instytut Technologiczno przyrodniczy, Centrum Ochrony Mokradeł i It Fryske Gea. KPN koordynuje obecnie projekt dofinansowany z Instrumentu Life+ "Ochrona zasobów przyrodniczych Puszczy Kampinoskiej Obszaru Natura 2000, poprzez renaturyzację wykupionych gruntów. - ActiveKPN" LIFE10NAT/PL/655. Projekt przewidziany jest na lata Wartość doptacji LIFE+ to Projekt ActiveKPN i Life KAMPINOS WETLANDS pl realizowane są na obszarze PLC Puszcza Kampinoska jednak maja one inne cele, inne metody działania i inny schemat organizacyjny. Celem projektu Active KPN jest wielkoobszarowa ochrona Puszczy Kampinoskiej, jego głównym działaniem jest wykup ok. 200ha gruntów spośród ok gruntów prywatnych w strefie wykupów KPN, a koordynatorem projektu jest KPN. Celem projektu KAMPINOS WETLANDS jest renaturyzacja stosunków wodnych tego obszaru, planowane są różnorodne formy działań, a KPN odgrywa rolę współbeneficjenta. Zaplanowano wykup dokładnie wskazanych 125 ha które leżą poza strefą wykupów KPN. Ze względu na rodzaj planowanych aktywności i ich obszar nie ma ryzyka nakładania się działań projektowych. Istnieje natomiast potencjał do wzajemnego pozytywnego wpływu obu projektów na siebie np. gdy na gruntach wykupionych i zrenaturyzowanych w ramach projektu ActiveKPN zostanie podniesiony poziom wód gruntowych w ramach projektu KAMPINOS WETLANDS. Te potencjalne oddziaływania będą monitorowane i zgłaszane koordynatorowi projektu przez Działa Nauki i Monitoringu Przyrody KPN. Have you or any of the associated beneficiaries submitted any actions related directly or indirectly to this project to other European Union financial instruments? To whom? When and with what results? Działania realizowane przez KPN i REC we wnioskach LIFE06 NAT/PL/ i LIFE LIFE10NAT/PL/655 są prowadzone w obszarze tej samej ostoi i w pewnym zakresie (wykupy i pierwszy pokos) są zbliżone do działań planowanych w niniejszym wniosku. Niemniej lokalizacja działań w terenie i ich cele są odmienne. Projekt LIFE06 NAT/PL/ "Motylowe łąki" dotyczył ochrony motyli łąk półnaturalnych, a celem projektu LIFE LIFE10NAT/PL/655 "Active KPN" była ochrona wielkoobszarowa realizowan głównie poprzez wykup gruntów. Dotychczas nie były składane wnioski związane z finansowaniem działań ujętych w niniejszym projekcie do innych grantodawców. For those actions which fall within the eligibility criteria for financing through other European Union financial instruments, please explain in full detail why you consider that those actions nevertheless do not fall within the main scope of the instrument(s) in question and are therefore included in the current project: Page 14 of 187

14 LIFE12 NAT/PL/ TECHNICAL APPLICATION FORMS Part B - technical summary and overall context of the project Page 37 of 187

15 LIFE12 NAT/PL/ B1 SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in English) Project title: Wetlands conservation and restoration in Puszcza Kampinoska Natura 2000 site Project objectives: Project objectives: Main objective of the Project is to restore and maintain the wetland habitats of the Kampinos Woodland in their proper state. Many rare wetland habitats and associated species are present within the area of the Kampinos Woodland. Regrettably, digging of the Łasica Channel and several other minor channels contributed to gradual drying of the wetlands. Activities of the Kampinos National Park (KPN) towards stopping these, harmful for wildlife, developments, were until now obstructed by complicated proprietary structure, complex legal issues, lack of precise data about hydrological conditions and wildlife and by limited funds. Some of these problems have been solved in the last few years. Area of private land purchased by the Park from previous owners allows for planning of hydroengineering solutions, leading to increase in moisture content over a large area. In the years , detailed scientific research, including inventory of wildlife and biodiversity and assessment of socio-economic conditions, was conducted. As a part of the research activity a number of solutions leading to improvement in hydrologic conditions was proposed. Actions proposed in the following project are based on the above mentioned research and were consulted and agreed with local communities. Detailed goals: - Permanent increase in moisture content of the most valuable fragments of Kampinos Woodland wetland habitats, - Halting of secondary natural succession in non-arboreal phytocenoses, associated with hydrogenic habitats - Molinion (6410) and Arrhenatherion type meadows (6510), - Decrease in number of conflicting issues between local communities and interests of nature conservation, - Elaboration of benchmark solutions for water management on naturally valuable areas, including especially solutions allowing for coexistence of wildlife ands human economy. Actions and means involved: To achieve the aims of the project, a number of technical, analytical, planning and educational actions is foreseen. technical actions will be the project s main element. A number of local drainage ditches will be filled (action CC5), about 40 weirs will be constructed (action CC3), in selected locations a number of cuts will be dug, to redirect water from channels to natural depressions (remains of natural, braided hydrological network of the area) (action CC1). To decrease the draining influence of Łasica on key stretches they will be enclosed with dykes (action CC2). All the actions will lead to increase in moisture content in wetland habitats and will prevent unwanted natural succession in the project area. The technical actions will be made possible thanks to purchasing of 125 ha of private land and undertaking of planning and analytical measures including creation of a digital elevation model. The DEM will allow for proper planning and allocation of hydrotechnical devices in the field. Initial mowing is foreseen to be carried out on the purchased land (action CC6). New water use permits are planned to be obtain for 7 weir-type installations on the Łasica channel, which will allow to use them more efficiently for nature conservation goals. Beaver population management plan will also be formulated (action CC7), to protect the species from human pressure Page 38 of 187

16 LIFE12 NAT/PL/ B1 and calm the conflicts surrounding these animals. Education and communication are two important elements of the project (actions E1-E11) as is refurbishment of an anti-flooding dyke (action CC4). These actions will increase the level of social acceptance of the project and will serve to improve relations between nature conservation services and local residents. Expected results (outputs and qunatified achievements ): Following results are planned to be achieved: 1. Increase of moisture content in soil on ca ha. Drainage of water from the area will be slowed, which will allow the groundwater table to raise to 0-20 cm below the ground in late summer time (in vicinity of watercourses). 2. Increase in wellbeing of NATURA species and habitats. Riparian forests (*91E0), Tilio- Carpinetum forests (9170), fresh meadows Arrhenatherion (6510) and Molinion type meadows (6410). Project activities will increase the range of these habitats. 3. A number of NATURA 2000 species will benefit from the project. Priority bird species are: the Eurasian Bittern Botaurus stellaris *A021 which will benefit from increase in reed vegetation in terrain depressions as well as the Corn Crake Crex crex (*A122) and the Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina *A089, well-being of which will improve thanks to slower natural succession. 4. Local social acceptance for nature restoration will increase. Local stakeholders and nature protection services will improve their capacity regarding water management and will benefit from brad consultation and cooperation opportunities. The above mentioned ecological effects will be achieved through: construction of 40 weirs (CC3), construction of a 6,6 km dyke with 21 gates, stopping groundwater from draining from meadows and wetlands to Łasica Channel (CC2), removal of 3,3 km of old drainage ditches (action CC5), elaboration of guidelines for water management on Łasica (action CC8), purchase of 120 ha of meadows (action CB1), elaboration of beaver population management plan and guidelines for use of weirs on Łasica (CC7 educational activities (actions CE1- CE11) Can the project be considered to be a climate change adaptation project? Yes X No Proposed actions are foreseen as adaptation to climate changes in Poland, specifically changes in weather seasons, weather patterns, rainfall sums and water retention in the project area. Increase in moisture content of the wetlands and wide-scale restoration of the hydrological network to its proper function will create a natural Buffet, protecting valuable species and habitats from negative impact of above mentioned climate changes. Moreover, restoration of vary high, natural water retention potential of wetlands will provide a better protection for local communities from damages caused by torrential rainfall which, due to climate change, are becoming more and more frequent. Page 39 of 187

17 LIFE12 NAT/PL/ B1 SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in national language) Project title: Wetlands conservation and restoration in Puszcza Kampinoska Natura 2000 site Project objectives: Głównym celem projektu jest odtworzenie i zapewnienie właściwego stanu siedlisk mokradłowych Puszczy Kampinoskiej. Na obszarze Puszczy Kampinoskiej występuje wiele rzadkich siedlisk mokradłowych i gatunków z nimi związanych. Niestety przekopanie Kanału Łasica oraz wielu mniejszych kanałów przyczyniło się do stopniowego osuszania mokradeł. Działania Kampinoskiego Parku Narodowego (KPN) na rzecz zatrzymania tego niekorzystnego dla flory i fauny procesu były dotąd blokowane przez zawiłe stosunki własnościowe, skomplikowane aspekty prawne, brak precyzyjnych danych hydrologicznych i przyrodniczych oraz ograniczone możliwości finansowe. W ostatnich latach część z tych problemów udało się rozwiązać. Obszar wykupionych gruntów przez park narodowy z rąk prywatnych pozwala już dziś na planowanie działań hydrotechnicznych mających na celu wzrost uwilgotnienia na znacznym terenie. W latach przeprowadzono szczegółowe badania naukowe, które określiły zarówno obecny stan zasobów przyrodniczych, jak i sytuację społeczną na tym terenie. W ramach tych badań zaproponowano szereg działań mających na celu poprawę stosunków wodnych. Działania proponowane w niniejszym projekcie oparte są na wynikach tych badań i zostały już skonsultowane z mieszkańcami, dzięki czemu będą mogły być realizowane bezkonfliktowo. Cele szczegółowe: - Trwała poprawa uwilgotnienia najcenniejszych fragmentów siedlisk wilgotnych Puszczy Kampinoskiej - Zatrzymanie sukcesji wtórnej w fitocenozach nieleśnych związanych z siedliskami hydrogenicznymi - łąkach zmiennowilgotnych ze związku Molinion (6410) i łąkach świeżych ze związku Arrhenatherion (6510); - Zmniejszenie ilości konfliktów pomiędzy interesami ochrony przyrody i społeczności lokalnych - Wypracowanie modelowych rozwiązań dla gospodarki wodnej na terenach cennych przyrodniczo w tym rozwiązań pozwalających na koegzystęcję ochrony przyrody i działalności ludzkiej. Actions and means involved: Dla osiągnięcia celów projektu planuje się przeprowadzenie przedsięwzięć o charakterze technicznym, analitycznym, planistycznym i edukacyjnym. Najważniejszym elementem projektu będzie przeprowadzenie działań technicznych. Planowane jest zasypanie łącznie 3,3 km rowów melioracji szczegółowej (działanie CC5), budowa ok. 40 progów piętrzących (działanie CC3), a w wybranych miejscach wykonanie przekopów, które skierują wody z kanałów do rynnowych obniżeń będących pozostałością pierwotnej, warkoczowej, sieci hydrologicznej tego obszaru (działania CC1). W celu zmniejszenia roli drenującej Kanału Łasica zostanie on na kluczowych odcinkach ogroblowany (działanie CC2). Działania te pozwolą na poprawę uwilgotnienia siedlisk mokradłowych oraz zapobiegną niepożądanym procesom sukcesyjnym na tym terenie. Wykonanie działań technicznych będzie możliwe dzięki przeprowadzeniu wykupów 120 ha gruntów prywatnych oraz przeprowadzeniu działań analitycznych i projektowych których elementem będzie wykonanie numerycznego modelu terenu. Model ten pozwoli na prawidłowe zaplanowanie parametrów i rozmieszczenia w terenie urządzeń hydrotechnicznych. Na wykupowanych gruntach planowane jest przeprowadzenie koszenia inicjującego (działania CC6). Planowane jest także uzyskanie nowych pozwoleń wodno prawnych dla 7 jazów na Łasicy. Pozwoli to na skuteczniejsze wykorzystanie tych urządzeń dla celów ochrony przyrody. Zaplanowano także stworzenie planu zarządzania populacją bobra (CC7), co pozwoli zmienić negatywne nastwienie mieszkańców do tego gatunku i uchronić go przed zwlaczaniem. Page 40 of 187

18 LIFE12 NAT/PL/ B1 Ważnymi elementami projektu są działania edukacyjne i komunikacyjne (działania CE1-CE11) oraz modernizacja grobli przeciwpowodziowej (działanie CC4). Działania te pozwolą na zwiększenie poziomu akceptacji społecznej dla zabiegów renaturyzacyjnych, a także na poprawę relacji pomiędzy służbami ochrony przyrody i mieszkańcami tego terenu. Expected results (outputs and quantified achievements): Planowane jest osiągnięcie następujących rezultatów projektu: 1. Poprawa uwilgotnienia ok ha. Na tym terenie zostanie spowolniony odpływu wód co pozwoli na podniesienie poziomu wód gruntowych do 0-20 cm poniżej poziomu gruntu w okresie późnoletnim (w pobliżu cieków). 2. Poprawa dobrostanu siedlisk naturowych. Poprawie ulegną struktura i funkcje łęgów (*91E0), grądów subkontynentalnych Tilio-Carpinetum (9170), łąk świeżych Arrhenatherion (6510) i łąk zmiennowilgotnych ze związku Molinion (6410). Planowane działania pozwolą na powiększenie zasięgów tych siedlisk. 3. Realizacja projektu przyniesie też korzyści dla szeregu gatunków naturowych. Wśród priorytetowych gatunków ptaków wymienić należy bąka Botaurus stellaris *A021 który skorzysta na rozwoju trzcinowisk w lokalnych obniżeniach terenowych oraz derkacza Crex crex (*A122) i orlika krzykliwego Aquila pomarina *A089, których dobrostan poprawi się dzięki spowolnieniu sukcesji naturalnej. 4. Wzrośnie poparcie społeczne dla działań renaturyzacyjnych. Lokalni interesariusze i służby ochrony przyrody posiądą nową wiedzę w zakresie gospodarki wodnej i będą mieli możliwość prowadzenia wzajemnych konsultacji i współpracy Powyższe efekty ekologiczne zostaną osiągnięte poprzez: wybudowanie 40 progów piętrzących wodę (CC3), wybudowanie 7,6 km grobli z 21 zastawkami klapowymi blokującymi odpływ wód z łąk i mokradeł do Kanału Łasica i Kanału Zaborowskiego (CC2), zlikwidowanie 3,3 km starych rowów melioracyjnych (działanie CC5), opracowanie instrukcji gospodarowania wodą w Łasicy (działania CC8), wykup o120 ha łąk (działania CB1), opracowanie planu zarządzania populacją bobra, i instrukcji użytkowania dla jazów na Łasicy działania edukacyjne (E1- E11) Can the project be considered to be a climate Yes X No Mając na uwadze szczególną wrażliwość siedlisk hydrogenicznych na postępujące zmiany klimatu Polski, a w szczególności długości pór roku, typów pogody oraz ilości opadów, a także zmiany retencji wód na terenie objętym proponowanym projektem, planowane działania przyczynią się do lepszej adaptacji przyrody PK do tych zmian. W wyniku zwiększenia uwilgotnienia mokradeł, a także dzięki kompleksowemu przywróceniu prawidłowego funkcjonowania sieci hydrologicznej przywrócone zostaną właściwe struktury i funcje poszczególnych siedlisk przyrodniczych i typów zbiorowisk oraz populacji gatunków, co ma znaczący wpływ na ich równowagę dynamiczną i zdolności adaptacyjne. Ponadto poprzez odtworzenie naturalnej zdolności mokradeł do absorbowania gwałtownych wezbrań spowodowanych opadami nawalnymi (które w skutek zmian klimatu występują coraz częściej), lokalne społeczności będą ponosiły mniejsze straty materialne wynikające z podtopień. Is your project significantly biodiversity-related? Yes No X The proposal addresses the following project topic(s): Reasons why the proposal falls under the selected project topic(s): Page 41 of 187

19 LIFE12 NAT/PL/ B2a GENERAL DESCRIPTION OF THE AREA / SITE(S) TARGETED BY THE PROJECT Name of the project area: Puszcza Kampinoska Surface area (ha): 37, Surface description: Puszcza Kampinoska zlokalizowana jest na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego EU protection status: SPA X NATURA 2000 Code : PLC psci X NATURA 2000 Code : PLC Other protection status according to national or regional legislation: Obszar projektu leży w granicach Kampinoskiego Parku Narodowego (KPN). 98% KPN stanowi obszar Natura 2000 Puszcza Kampinoska PLC Park narodowy, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 rok, stanowi najwyższą formę ochrony przyrody w Polsce. Od roku 2002 Kampinoski Park Narodowy wraz z otuliną jest Rezerwatem Biosfery "Puszcza Kampinoska". Main land uses and ownership status of the project area: Na ogólną powierzchnię Puszczy Kampinoskiej składają się następujące użytki: - grunty leśne - 73,5% powierzchni, - grunty rolne (grunty orne, łąki, pastwiska, sady) - 20,1% powierzchni - zadrzewienia i zakrzewienia 0,7% powierzchni), - bagna, wydmy, pozostałe nieużytki 3,8% powierzchni, - wody 0,4% powierzchni, - tereny zabudowane (ciągi komunikacyjne, tereny zajęte pod budynki i budowle) 1,5% powierzchni. Własność gruntów (stan na r.): - własność Skarbu Państwa w wieczystym użytkowaniu Parku 85,5% powierzchni - grunty Skarbu Państwa w innym zarządzie (np. grunty Ministerstwa Obrony Narodowej, wody Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych) 1,1% powierzchni, - grunty prywatne udział w powierzchni wynosi 12,7%, - grunty będące własnością samorządów (głównie drogi gminne, powiatowe, wojewódzkie) 0,7% powierzchni. Scientific description of project area: Page 42 of 187

20 LIFE12 NAT/PL/ B2a Puszcza Kampinoska (PK) leży w strefie klimatów umiarkowanych średnich szerokości geograficznych i ma charakter przejściowy między klimatem morskim i kontynentalnym. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,7ºC, roczna suma opadów 550 mm. Obszar położony jest w Kotlinie Warszawskiej w pradolinie Wisły. PK znajduje się w obszarze węzła hydrologicznego. Do Wisły wpadają tu: Bug, Narew, Wkra i Bzura. Charakteryzuje się zróżnicowaną powierzchnią, przewyższenia dochodzą tu do 30 m od 66,7 do 107,5 m n.p.m. Obszar ma budowę pasową. Dwa pasy wydmowe przedzielone są dwoma szerokimi bagiennymi obniżeniami o kierunku równoległym do Wisły. Pasy bagienne są pozostałością po dawnych korytach Wisły. Wytworzyły się tu głównie torfowiska niskie. Powierzchnia pasów bagiennych charakteryzuje się mikroreliefem; pomiędzy wilgotnymi obniżeniami śladami dawnych przepływów zaznaczają się piaszczyste wyniesienia zwane grądami. Teren PK znajduje się w obrębie zlewni Kanału Łasica (551,4 km2) będącego prawym dopływem Bzury. Wydzielić można zlewnie trzech jego dopływów, kanałów: Olszowieckiego, Ł-9 i Zaborowskiego. Od XIX w. do lat 70. XX w. na terenach bagiennych prowadzono prace melioracyjne. Na Łasicy znajduje się obecnie 9 jazów, na Kanale Zaborowskim pozostałości po 2 jazach. Na terenie PK znajdują się jedynie niewielkie zbiorniki wodne pochodzenia antropogenicznego. Na terenach bagiennych wody podziemne znajdują się na głębokości kilkunastu cm w obniżeniach do ponad 2 m na obszarach grądów. W obniżeniach wiosną zazwyczaj woda występuje powyżej poziomu terenu, natomiast jesienią opada do głębokości nawet ponad 1,5m. Na podstawie danych historycznych stwierdzono, że przez ponad pół wieku średni poziom wód podziemnych obniżył się o ok. 0,5 m. Skutkuje to przesuszeniem siedlisk hydrogenicznych. Pasy wydmowe porośnięte są głównie borami mieszanymi Querco robori-pinetum i sosnowymi Peucedano-Pinetum oraz niewielkimi płatami grądów kod(9170), natomiast pasy bagienne zajęte są przez olsy, łęgi (*91E0), grądy (9170) oraz zbiorowiska łąkowe. Niewielkie płaty suchego boru chrobotkowego Cladonio-Pinetum (91T0) utrzymują się na najuboższych fragmentach wydm. Jeszcze rzadszy jest sosnowy bór bagienny Vaccinio uliginosi-pinetum (*91D0), cenny ze względu na obecność chamedafne północnej Chamaedaphne calyculata. Grądy subkontynentalne Tilio-Carpinetum (9170) spotykane są głównie na mineralnych wyniesieniach pośród bagien oraz na żyznych dolnych częściach stoków wydm. Występują w nich takie gatunki roślin chronionych jak: śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, cis pospolity Taxus baccata. Dąbrowa świetlista Potentillo albae-quercetum (91I0) występuje na piaskach wydmowych na południowych stokach wydm. Zbiorowisko to wymaga optymalnego uwilgotnienia, co w warunkach PK zapewniają opary unoszące się znad sąsiednich bagien. Dla ochrony dąbrów świetlistych, w których występuje m.in. dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia (4068) konieczne jest utrzymanie właściwej kondycji siedlisk hydrogenicznych. Olsy porzeczkowe( Ribeso nigri-alnetum) wykształciły się w obniżeniach bagiennych wypełnionych torfem niskim. Warunkiem trwałości tych zbiorowisk jest wysoki poziom wód gruntowych. W wyniku przesuszenia na dużych powierzchniach torfiaste podłoże zmurszało i zmienił się skład runa olsów. W skrajnych przypadkach dochodzi do przekształcenia olsów w nietypowe łęgi. Drzewostan właściwych łęgów olszowo-jesionowych *Fraxino-Alnetum (*91E0-3 ), jest bardziej zróżnicowany gatunkowo i przestrzennie - olszy czarnej towarzyszą: jesion wyniosły, brzoza omszona, dąb szypułkowy i wiązy. Przesuszone łęgi mają tendencję do przekształcania się w grądy. Tereny otwarte zajmują obecnie ponad 20% powierzchni KPN. Są one przeważnie pochodzenia antropogenicznego na pasach bagiennych ukształtowały się w wyniku długotrwałej ekstensywnej gospodarki rolnej i łąkarskiej. Ich różnorodność wynika ze zróżnicowania siedlisk, rozmieszczonych w drobnej mozaice. Fitocenozami naturalnymi spośród nieleśnych są jedynie zespoły szuwarowe i wielkoturzycowe, których występowanie wiąże się z trwale zabagnionymi obszarami. Do najcenniejszych typów fitocenoz nieleśnych należą zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion ceruleae (6410) oraz niżowe świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrenatherion elatioris (6510). Na łąkach trzęślicowych występuje starodub łąkowy Ostericum palustre (1617), którego stanowiska zachowały się jedynie w kilku płatach wilgotnych łąk, oraz inne rzadkie i chronione gatunki flory, m.in.: kosaciec syberyjski Iris sibirica, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, goryczka wąskolistna Page 43 of 187

21 LIFE12 NAT/PL/ B2a Gentiana pneumonanthe i goździk pyszny Dianthus superbus, a także kilka gatunków storczyków. Zbiorowiska szuwarowe i torfowiskowe z klas Phragmitetea i Schzeuchzerio-Caricetea fuscae zajmują ok. 15% powierzchni obszarów bagiennych. Jednym z najcenniejszych jest zespół kwaśnej młaki Carici canescentis-agrostietum caninae (7140). Zachowanie tych siedlisk w dobrym stanie wymaga szczególnej uwagi i precyzji w trakcie działań renaturyzacji stosunków wodnych. Ponadto na obszarze PK odnotowano występowanie następujących typów siedlisk przyrodniczych: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Spergulo vernalis-corynephoretum (2330), suche wrzosowiska z rzędu Calluno-Ulicetalia (4030), ciepłolubne murawy napiaskowe Koelerietum glaucae, Sileno otitis-festucetum (6120). One również są miejscem występowania wielu rzadkich gatunków roślin, jak np.: leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum (1437), sasanka otwarta Pulsatilla patens (1477), goździk piaskowy Dianthus arenarius, piaskowiec trawiasty Arenaria graminifolia, lepnice drobnokwiatowa Silene borysthenica i wąskopłatkowa S. otites. Można także wyróżnić płaty zbiorowisk nawiązujące składem gatunkowym do muraw kserotermicznych. Odnotowano w nich szereg gatunków roślin rzadkich, np. wężymord stepowy Scorzonera purpurea i sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis. Do najcenniejszych elementów pośród fauny bezkręgowej należy zaliczyć gatunki chronione i rzadkie w skali kraju: strojnisia nadobnego Philaeus chrysops, przeplatkę aurinię Euphydryas aurinia (1065), modraszka telejusa Maculinea teleius (1059), poczwarówkę zwężoną Vertigo angustior (1014), poczwarówkę jajowatą Vertigo moulinsiana (1016), zatoczka łamliwego Anisus vorticulus (4056) i biegacza bagiennego Carabus clathratus. Na terenie PK stwierdzono występowanie 2 gatunków ryb z Zał. II DS (piskorz Misgurnus fossilis (1145) oraz różanka Rodeus sericeus amarus (1134), wszystkich nizinnych gatunków płazów, w tym tych najrzadszych: kumaka nizinnego Bombina bombina (1188) i traszki grzebieniastej Triturus cristatus (1166). Gady są reprezentowane przez 5 gatunków, a wśród nich na szczególna uwagę zasługuje rzadki w skali kraju gniewosz plamisty Coronella austriaca. Faunę ptaków tworzy ok. 160 gatunków lęgowych oraz ok. 50 gatunków przelotnych i zalatujących. PK jest cenną ostoją takich gatunków jak: bocian czarny Ciconia nigra (A030), kropiatka Porzana porzana (A119), derkacz Crex crex (*A122), dzięcioł czarny Dryocopus martius (A236), lerka Lullula arborea (A246), gąsiorek Lanius collurio (A338), jarzębatka Sylvia nisoria (A307). Z pośród ssaków żyjących w PK znamy 15 gatunków nietoperzy, 5 gatunków owadożernych, 16 gatunków gryzoni i 1 gatunek zajęczaka. Z dużych ssaków kopytnych do fauny parku należy zaliczyć łosia Alces alces reintrodukowanego w roku 1951, sarnę Capreolus capreolus, jelenia Cervus elaphus, dzika Sus scrofa. Wśród 11 gatunków drapieżników najcenniejszy jest ryś Lynx lynx (1361), którego reintrodukcja rozpoczęła się w roku W ostatnich latach obserwuje się wzmożoną działalność bobrów Castor fiber (1337), które powodują podniesienie poziomu wody w pobliżu cieków w ciągu całego roku o kilkadziesiąt centymetrów. Obecnie na terenie PK znajduje się ok. 40 tam bobrów. 1. Andrzejewski R. (red.) Kampinoski Park Narodowy. Izabelin, t I 2. Kobendza R Stosunki fitosocjologiczne PK. Planta Polonica. II. Tow. Nauk. Warszawa, ss. 3. Kucharski L., Michalska-Hejduk D Zbiorowiska łąkowe i murawowe. [W:] Andrzejewski R. (red.) Kampinoski Park Narodowy. Izabelin, t I: Michalska-Hejduk D Stan obecny i kierunki zmian roślinności nieleśnej Kampinoskiego Parku Narodowego. Monogr. Bot. 89: Michalska-Hejduk D., Bomanowska A Zbiorowiska Roślinne. [W:] Michalska-Hejduk D., Bomanowska A. (red.) Rola Kampinoskiego Parku Narodowego w zachowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej dawnych obszarów wiejskich. Łódź-Izabelin: Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Vascular plants of Poland a checklist. Pol. Bot. Stud. Guidebook Series Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z Red list of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 99 ss. 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz Page 44 of 187

22 LIFE12 NAT/PL/ B2a Importance of the project area for biodiversity and/or for the conservation of the species /habitat types targeted at regional, national and EU level (give quantitative information if possible): Puszcza Kampinoska (PK) to jeden z największych w centralnej Polsce obszarów mokradłowych. Jest to miejsce bytowania 9 gatunków bezkręgowców, 2 gatunków ryb, 2 gatunków płazów i 6 gatunków ssaków chronionych Dyrektywą Siedliskową (DS). Na terenie PK lęgi odbywają 22 gatunki ptaków z załącznika (Zał.) 1 Dyrektywy Ptasiej (DP) w tym 3 gatunki priorytetowe (Derkacz Crex crex (*A122), bąk Botaurus stellaris *A021, orlik krzykliwy Aquila pomarina *A089). W PK stwierdzono występowanie 12 siedlisk i 4 gatunków roślin z DS w tym 3 siedliska priorytetowe: łęgi olszowo-jesionowe Fraxino- Alnetum (*91E0-3), sosnowe bory bagienne Vaccinio uliginosi-pinetum (*91D0), dąbrowa świetlista Potentillo albae-quercetum (*91I0) oraz niżowe torfowiska wysokie Eriophoro vaginati-sphagnetum fallax i Sphagnetum magellanici (*7110-1). Wybór zaproponowanych obszarów działania jest wypadkową obecnych i historycznych uwarunkowań przyrodniczych, społecznych i własnościowych oraz możliwości finansowych. Rozpoznania tego dokonano m.in. na podstawie badań hydrologicznych, glebowych i fitosocjologicznych prowadzonych w ramach projektu pn. Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawienia stanu bioróżnorodności. Określono wówczas nie tylko aktualny stan siedlisk i roślinności pasów bagiennych, ale przede wszystkim wskazano obszary wymagające renaturyzacji poprzez poprawę stosunków wodnych. Planowane działania dotyczyć mają szczególnie siedlisk bagiennych, które na proponowanych obszarach zajmują 4240 ha, co stanowi ok. 53% powierzchni (podobna proporcja występuje w skali całego areału pasów bagiennych PK). Obejmują one zbiorowiska z kręgu dynamicznego olsów, łęgów lub grądów niskich, do których obok fitocenoz leśnych należą liczne typy fitocenoz nieleśnych. Deficyt wody, jaki dotknął tereny Puszczy Kampinoskiej, odbił się bardzo niekorzystnie na olsach Ribeso nigri-alnetum zajmujących ponad 1470 ha - 18% powierzchni objętej projektem. W porównaniu do typowej postaci olsu porzeczkowego z osuszonych fitocenoz ustąpiły bądź ograniczyły swoje występowanie gatunki szuwarowe oraz znikły rośliny wodne. W płatach tych, oprócz pojawienia się gatunków świadczących o przesuszeniu nastąpiło zniekształcenie charakterystycznej struktury przestrzennej. Wiele płatów przypomina bardziej zbiorowiska o charakterze łęgu olszowo-jesionowego i tylko typowa dla olsów kępowo-dolinowa struktura świadczy o degeneracji siedliska. Dzieje się tak w drugim co do wielkości obszarze ochrony ścisłej w PK Krzywa Góra. Proces osuszania obszaru pasów bagiennych i związana z nim degeneracja czy nawet regresja roślinności siedlisk hydrogenicznych obserwowane są od dawna, jednak najniższe poziomy wód gruntowych notowano w połowie lat 90. Właśnie w tym okresie roślinność tych obszarów charakteryzowała się zdecydowaną przewagą procesów degeneracji i regresji nad innymi procesami dynamicznymi. Fitocenozy z kręgu dynamicznego łęgów zajmują ponad 1313 ha (ok. 16,5% powierzchni), z czego płaty łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum (zał. I DS., *91E0-3) 672 ha, czyli ok. 8% obszaru projektowego. Największe płaty tego zbiorowiska znajdują się w północnym pasie bagiennym w dolinie Łasicy, zwłaszcza w obszarach ochrony ścisłej (o.o.ś) Krzywa Góra i Żurawiowe. Badania prowadzone w ramach ww. projektu dowiodły jednak, że zajmują one nietypowe dla siebie siedliska. Zazwyczaj siedliska łęgowe związane są z dolinami niewielkich cieków oraz miejscami, gdzie powoli płynące wody powodują niewielkie zabagnienie. Jednak na terenie pasów bagiennych PK siedliska te wytworzyły się również w wyniku osuszenia siedlisk olsowych. Matuszkiewicz zwraca uwagę, że, w wyniku melioracji, a następnie procesów murszenia część siedlisk olsowych, zwłaszcza o płytkim pokładzie torfu, przekształciła się w siedliska łęgowo-olsowe czy wręcz łęgowe. Dziś w wielu zbiorowiskach łęgowych na skutek wtórnego zabagnienia zachodzą zmiany prowadzące do odtwarzania siedlisk olszowych. Sytuacja znacznie się poprawiła zwłaszcza w pd-zach części parku. W fitocenozach na siedliskach lasów bagiennych dominują progresywne procesy dynamiczne regeneracja i sukcesja. Na skutek braku użytkowania i zaprzestania odwadniania już pojawiają się gatunki higrofilne związane z szuwarami turzycowymi ze związku Magnocaricion. W zbiorowiskach szuwarowych z klasy Phragmitetea w ciągu 15 ostatnich lat obserwuje się ustępowanie gatunków roślin wskazujących na zaburzenia stosunków wodnych. Jednak tam, gdzie sztuczna sieć kanałów uniemożliwia lub spowalnia procesy regeneracji należy je wspomagać poprzez nakierowanie wody w naturalne obniżenia. W pierwotnym krajobrazie Puszczy Kampinoskiej siedliska zajęte przez olsy były najprawdopodobniej zdecydowanie bardziej rozpowszechnione, niż wskazuje na to aktualna roślinność rzeczywista. W Polsce powierzchnia olsów stanowi niespełna 2% powierzchni lasów, zaś łęgów mniej niż 1% (Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych w Lasach Państwowych na dzień 1 stycznia 2011 r. Praca wykonana przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej na zamówienie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w 2011 r.). Ponieważ zaś powierzchnia kampinoskich olsów i łęgów stanowi obecnie odpowiednio ponad 1% i 2% powierzchni tych siedlisk w kraju, więc zaproponowane Page 45 of 187

23 LIFE12 NAT/PL/ B2a działania renaturyzacyjne mają duże znaczenie dla zachowania tego typu siedlisk w Polsce. W skali województwa mazowieckiego olsy i łęgi zajmują łącznie nieco ponad 7600 ha (wg danych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie), tak więc w obrębie KPN znajduje się aż 28% ich powierzchni. Przesuszenie jest głównym zagrożeniem również dla siedlisk szuwarów wielkoturzycowych i właściwych oraz zbiorowisk torfowisk niskich i łąk turzycowych związku Caricion nigrae, wśród których znajduje się zespół Carici canescentis-agrostietum caninae (Załącznik I DS ), dlatego także one zostały objęte propozycją działań. Szuwary wielkoturzycowe, mimo, że pospolite na terenie całego kraju, szybko zanikają na skutek postępującej degradacji siedlisk dolinowych. Przesuszenie prowadzi do ekspansji trzcinnika lancetowatego, zaś w dłuższej perspektywie do murszenia torfów i pojawiania się gatunków nitrofilnych, np. pokrzywy. Na terenach wyłączonych z użytkowania łąkowego przesuszone szuwary łatwo zarastają. Na terenie PK obserwuje się w takich sytuacjach ich sukcesję w kierunku łęgów lub noszących znamiona przesuszenia olsów poprzez stadium łozowisk. Zarastają także płaty zespołu Carici canescentis-agrostietum caninae, które zajmują mniej niż 0,5 ha obszaru. Dużo takich nieużytkowanych ekosystemów nieleśnych znajduje się w rejonie Dolnej Łasicy (I obszar oddziaływania projektu), dlatego tam konieczne jest podniesienie poziomu wód. Samoistne procesy regeneracyjne dominują i są najbardziej zaawansowane w zachodniej części południowego pasa bagiennego, dlatego nie planowano tam żadnych działań. Obserwowane tam naturalne tendencje regeneracji wskazują na sensowność podejmowania prób renaturyzacji obszarów najbardziej przekształconych, zwłaszcza w północnym pasie bagiennym i w części wschodniej, gdzie dominują płaty zdegenerowane na skutek przesuszenia a układ kanałów uniemożliwia ich regenerację. Na szczęście to właśnie w północnym pasie bagiennym szczególnie dobrze widoczny jest roztokowy charakter roślinności siedlisk wilgotnych i bagiennych. Dlatego projekt zakłada wzmocnienie naturalnych procesów regeneracji poprzez odtworzenie dawnego układu mokradeł. Niestety, w obszarze wschodniej części północnego pasa bagiennego podjęcie działań, chociaż wskazane, jest obecnie niemożliwe ze względu na zabudowę istniejących wsi. Spośród ponad 1000 ha łąk świeżych zaliczanych do siedlisk przyrodniczych z grupy niżowych i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie Arrhenatheretum elatioris (I zał. DS, 6510), jedynie ok. 150 ha to płaty dobrze zachowane. W większości są to zdegenerowane, ubogie gatunkowo fitocenozy z dominacją traw (np. wiechliny łąkowej, kostrzewy czerwonej, śmiałka darniowego). Zubożenie to wynika ze zmiany sposobu użytkowania zaprzestania lub coraz rzadszego koszenia, braku nawożenia, a czasem podsiewania wybranymi gatunkami traw. Obserwuje się także ograniczenie występowania łąk trzęślicowych z rzędu Molinietalia (siedlisko z I Zał. DS., 6410). Obydwa typy siedlisk są niezwykle cenne dla takich gatunków zwierząt jak: czerwończyk nieparek Lycaena dispar (Zał. II DS, 1060), przeplatka aurinia Euphydryas aurinia (zał. II DS 1065), modraszek telejus Maculinea teleius (zał. II DS 1059), derkacz Crex crex (zał. I DP kod *A122), kszyk Gallinago gallinago (Art DP, A153), oraz roślin: starodub łąkowy Ostericum palustre (gatunek z Zał. II DS., 1617), goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe (kategoria zagrożenia V), goździk pyszny Dianthus superbus (kategoria zagrożenia V), kosaciec syberyjski Iris sibirica (kategoria zagrożenia V) i liczne gatunki storczyków. W wyniku planowanych zadań związanych z realizacją renaturyzacji na wykupionych gruntach w ramach projektu, planuje się przeprowadzić na powierzchni 56 ha koszenie inicjujące. Page 46 of 187