Jak Marek Aureliusz podbił Sądeczczyznę i Żywieczczyznę

Transkrypt

1 Jak Marek Aureliusz podbił Sądeczczyznę i Żywieczczyznę Autor: Wieczorna Image not found Zważywszy na rozległość materiałów archeologicznych pozostałych po wojnach markomańskich, oraz doniesienia historyków z tamtego okresu o podboju państwa Kotynów, wydaje się pewnym że armia rzymska dotarła za czasów Marka Aureliusza na tereny obecnych

2 ziem Polski (coraz więcej odkryć archeologicznych przemawia też za tezą że w Czechach co najmniej przejściowo udało się utworzyć prowincję imperium rzymskiego). Odkryty pas rzymskich obozów militarnych urywa się na Bramie Morawskiej. W Polsce stosownych badań archeologicznych w tym kierunku nie prowadzi się od okresu II wojny światowej, podczas gdy Czesi i Słowacy nie tylko odkryli wiele pozostałości z czasów rzymskich podbojów, włącznie z resztkami rzymskich garnizonów. Ba, nawet uczynili z nich atrakcje turystyczne. Co przemawia za taką interpretacją? Doniesienia historyczne mówiące o podoboju i przesiedleniu ludności kraju Kotynów oraz ślady obozów rzymskich legionów w Bramie Morawskiej, bezpośrednio przy źródłach Odry i Wisły. Ostatnia inskrypcja rzymska z roku 179 naszej ery znaleziona została ledwie kilkadziesiąt kilometrów od granic obecnej Polski. To pozostawiła armia rzymska dość blisko obecnej polskiej granicy, w Trencinie. (cc) wikimedia Podbój południa Polski i przesiedlenie Kotynów 172 rok n.e. to pierwsza duża wyprawa przeciw Markomanom Rzymianie weszli na tereny na północ od limesu (na Morawy) i odnieśliby niemal całkowity sukces, gdyby nie zdrada Kwadów, którzy przyjęli do siebie uciekinierów markomańskich. Cesarz zawrócił nad Dunaj i rozpoczął ofensywę przeciw Kwadom, która została zakończona pokojem w 173 roku. Podczas tej wyprawy Rzymianie podbili i uzależnili od siebie Kotynów (kojarzonych z kulturą puchowską), którzy jednak już rok później wypędzili wysłanników rzymskich. Kotynowie, Kotyni posiadali antyczne państwo zajmujące w okresie czasów przełomu er Sądeczczyznę i okolice Żywca na terenach obecnej Polski oraz Średniogórze na Słowacji. Zajmowali się głównie eksploatacją

3 rud żelaza, hutnictwem, garncarstwem i pasterstwem. O Kotynach: Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos, w przekładzie S. Hammera Wstecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.. Państwo plemienne z własną monetą Na terenach dzisiejszej Polski Kotynowie osiedlili się w Kotlinie Sądeckiej oraz w Kotlinie Żywieckiej. Kotynowie zachowywali do ok. lat 170-tych swoją niezależność od Rzymu. Okres rozkwitu osadnictwa Kotynów przypada na I w. p.n.e., kiedy bili nawet swoją monetę.kotynowie są utożsamiani z archeologiczną kulturą puchowską. Ludno kultury puchowskiej prezentowaa wysoki stopie rozwoju gospodarki, o którym wiadcz chociaby lokalne emisje monet. Gównym nosicielem tej kultury bya ludno utosamiana z celtyckim plemieniem Kotynów (o Kotynach wspomina Tacyt), osiada na zachodnim pograniczu oraz plemi Anartów (Anartii, Anartfracti) na wschodnim pograniczu w dorzeczu Sanu i Cisy. Kultura puchowska przetrwaa na ziemiach ziemiach polskich co najmniej do koca II w. n.e. W okresie upywajcym po wojnach markomańskich (lata ) lady osadnictwa tej kultury zanikaj. Kotynowie budowali osady obronne. Plemię Kotynów po raz pierwszy jest wymienione w 10 p.n.e. Według Tacyta, zarówno Sarmaci (dzisiejsze tereny Polski) i Kwadowie (dzisiejsza południowozachodnia Słowacja) pobierali daninę od kopalń rudy żelaznej Kotynów w I w. n.e. Kotynowie są później wzmiankowani w związku z wojnami markomańskimi: około 172 n.e., Kotynowie nie udzielili pomocy w wojnie przeciw Markomanom. Aby ich ukarać, Marek Aureliusz przesiedlił (wszystkich lub część) Kotynów do dolnej Panonii, co miało miejsce nie później niż w 180 n.e. W efekcie zostali osiedleni w Panonii jako federaci. W dolnej Panoni są

4 wzmiankowani jako "cives Cotini" - plemię Cotini - w n.e. Działania w latach n.e., cc wikimedia Działania w latach n.e., cc wikimedia 173 rok kolejny bunt Kwadów. Wypędzili nadanego przez Rzym króla Furtiusa i na jego

5 miejsce powołali Ariogezusa. W roku 174 król Furtius został wydalony przez Kwadów i zastąpiony przez jego konkurenta Ariogaesusa. Marcus Aurelius odmówił jego uznania i wyznaczył nagrodę za niego. Odnowienie traktatu pokojowego zostało odrzucony pomimo oferty dostawy więźniów. Ariogaesus został wzięty do niewoli i został zesłany do Alexandri. Konflikt zakończony kolejnym pokojem: Aureliusz zażądał powstania na terenie Kwadów, wzdłuż Dunaju, strefy buforowej (niezamieszkanej) o szerokości 15 km Zakazał Kwadom wstępu w obręb rzymskich miejsc targowych w strefie przylimesowej (charakterystyczny warunek dla później zawieranych pokojów) rok konflikt z Jazygami na obszarze Panonii (usiłowali wtargnąć do Dolnej Panonii) kontrakcja Rzymian i wmieszanie się Kwadów trudny moment dla cesarstwa. Ponowne zawarcie pokoju, tym razem bardziej korzystnego dla Kwadów: Rzym uznał Ariogezusa zezwolił na wolny handel w strefie przylimesowej. Rzymianie nie zawarli pokoju z Sarmatami. Dopiero po pokonaniu króla sarmackiego w 175 rok został zawarty pokój na warunkach korzystnych dla Rzymu: utworzenie przestrzeni buforowej przez Sarmatów dostarczanie posiłków wojskowych (8 tys. jeźdźców) 177 rok początek tzw. Expedicio Germanica secundo prowadzona przez Marka Aureliusza i współcesarza Kommodusa: zima 179/180 rok najważniejszy moment wyprawy na polecenie Marka Aureliusza wszystkie przełęcze karpackie, głównie w Dolinie Wagu, zostały obsadzone (ok. 40 tys. Rzymian wzięło udział w tej akcji); uniemożliwienie Kwadom przesiedlenia się na tereny Semnonów (nad środkową Łabę). Marek Aureliusz chciał tu założyć dwie nowe prowincje Makomanię i Sarmację. 180 r. zmarł Marek Aureliusz. Po sześciu miesiącach walk Kommodus zawarł pokój z Jazygami, Markomanami i Kwadami. Podstawowe żądania: utworzenie niezamieszkanej strefy buforowej szerokości 7,5 km zwrot jeńców i uciekinierów rzymskich terytorium barbarzyńskiego dostarczanie posiłków wojskowych Kwadowie (zaostrzone warunki) obowiązek gromadzenia się tylko w obecności oficera rzymskiego.

6 Kommodus zaprzepaścił osiągnięcia ojca, oddał barbarzyńcom zdobyte tereny i wycofał legiony za Dunaj. Koniec wojen markomańskich nie oznaczał końca konfliktów w tej strefie limes nowe konflikty wybuchły już w latach 90. i później. Odbicie archeologiczne wojen markomańskich na terenie Barbaricum: Śladów takich nie znano praktycznie do lat 60. program badań obozów rzymskich nad środkowym Dunajem i przyczółków na pn. od Dunaju Lata 90. archeologia lotnicza lokalizacja dużej ilości rzymskich obozów marszowych w dorzeczu Morawy (nad Tają i Dyją), związana najprawdopodobniej z okresem wojen markomańskich koncentracja obozów marszowych na Morawach (nad Dyją i Morawą): okolice miejscowości Přibice (w samych Přibicach znajdują się 2 obozy) Ivaň wał o charakterze odcinkowym Obozy marszowe obecne są również w dorzeczu Hronu i Wagu najdalej na pn. wysunięty znajduje się w okolicach Ołomuńca (60 km od polskich granic) Pd. Morawy i pd.-zach. Słowacja pewna ilość niewątpliwie rzymskich budowli z cegły (kryte dachówką) nie miały one militarnego charakteru, rodzaj stacji rzymskich, np. Mušov nad Dyją: pozostałości rzymskiego założenia (stacji) z I w. n.e., z czasów Oktawiana Augusta (m.in. prostokątny obiekt z absydą podobny do tych z obozowisk znad rzeki Lippe) pozbawione jest umocnień prawdopodobnie są to pozostałości faktorii handlowej lub siedziby germańskich władców zbudowanej na wzór rzymski niewątpliwie jest to rzymska inwestycja na cegłach widnieją stemple legionowe Mušov oprócz stacji z czasów Oktawiana Augusta, znajduje się tu obóz marszowy i stacja rzymska funkcjonująca od Trajana do Marka Aureliusza funkcjonuje ona do początku wojen markomańskich (jej kres nastąpił przed lub na początku wojen): Kompleks budowli murowanych z cegły pochodzącej z warsztatów wojskowych (stemple na cegłach), więc jest to przedsięwzięcie militarne nie poświadcza tego brak fortyfikacji Znaleziono jednak fragmenty uzbrojenia fragment pancerza łuskowego i trzewik pochwy

7 Bezpośrednio za strefą przylimesową znajdowały się obozy z przyczółkami mostowymi, np. Brigetio (założony za Domicjana) z przyczółkiem na pn. od Dunaju, u ujścia Wagu w Iža (założony w okresie wojen markomańskich) dwie fazy budowlane: najstarsza obóz z drewniano-ziemnymi fortyfikacjami i v-kształtnym rowem jego ślady pod młodszą fortyfikacją młodsza po wojnach markomańskich powstał kasztel z kamiennymi fortyfikacjami o powierzchni 170x170 m; mur dwumetrowej grubości z dwudziestoma wieżami; trwał przez cały III i większość IV w. (może nawet do pocz. V w.) mimo przełamania limes przez barbarzyńców, dezorganizacji Panonii i wkroczenia Hunów Obozy marszowe z okresu wojen markomańskich: regularne, prostokątne założenia posiadają v-kształtny rów sucha fosę wejście bramne z charakterystycznym elementem fosy krótko użytkowane prawie brak materiałów archeologicznych Obecność Rzymian na pn. od Dunaju poświadcza inskrypcja na skale z Trenczyna nad Wagiem (Leugaricio) brak śladów obozu. Na przełomie 179 i 180 r. zimowało tu 885 żołnierzy legionu pomocniczego, który uniemożliwiał przesiedlanie się Kwadów Budowle rzymskie, które nie są pozostałościami założeń militarnych: Stupava na miejscu osady germańskiej z I w. założono w pocz. III w. kompleks murów i budowli z kamienia importowanego o charakterze cywilnym. Założenie funkcjonowało do II poł. III w., datowane mobiliami i tebulami (dachówkami). Ziferpatz (pd.-zach. Słowacja, także obszar na pn. od Dunaju) kompleks cywilny z cegły pochodzącej częściowo z warsztatów legionowych jeden z najpiękniejszych przykładów budowli późnoantycznej z IV w. (powstaje w I ćw. IV w. użytkowany do końca III ćw. IV w.) Obecność Rzymian na pn. od Dunaju w okresie wojen markomańskich potwierdzają głównie krótkotrwałe obozy marszowe i murowane staje rzymskie powstające w różnych okresach i spełniające różne funkcje (handlowe?, siedziby namiestników?)

8 opr. A. Fularz na podst. Wikipedii 1. Adam Ziółkowski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s ISBN Maria Jaczynowska, Danuta Musiał, Marek Stępień: Historia starożytna. TRIO, 2008, s ISBN Anthony R. Birley: Mark Aurel. Kaiser und Philosoph. 2. durchges. u. erw. Aufl., München H. Friesinger / J. Tejral / A. Stuppner (Hrsg.): Markomannenkriege Ursache und Wirkungen. Brno W. G. Kerr: A Chronological Study of the Marcomannic Wars of Marcus Aurelius. Princeton Péter Kovács: Marcus Aurelius' Rain Miracle and the Marcomannic Wars. Brill Academic Publishers, Leiden ISBN (Mnemosyne Supplements 308). G. Langmann: Die Markomannenkriege 166/167 bis 180. Militärhistor. Schriftenreihe 43. Wien Falko v. Saldern: Studien zur Politik des Commodus, Rahden/Westfalen 2003, G. Schindler-Horstkotte: Der Markomannenkrieg Mark Aurels und die kaiserliche Reichsprägung. Diss. Köln 1982/1985. Marek Olędzki: Wojny Markomańskie n.e., Bellona SA, Warszawa ISBN