Danuta KRÓL 1

Transkrypt

1 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska ISSN , vol. 14, issue 3 (2012), p The functioning of the station dismantling end-of-life Danuta KRÓL 1 1 Politechnika Śląska, Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki, ul. Konarskiego18, Gliwice, tel.: , fax: , danuta.j.krol@polsl.pl Abstract End of-life vehicles are a multimaterial waste. In the form in which they are deposited, they are useless. If however, their dismantling will take place, we receive fractions which may constitute material for recycling or for commercial use. The paper presents the way of functioning of one of the car wrecks station, operating in Silesia. We have indicated the possibilities to use obtained waste materials. Keywords: waste, car wrecks, decomposition Streszczenie Funkcjonowanie stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji Pojazdy wycofane z eksploatacji stanowią wielomateriałowy odpad. W postaci w jakiej zostają zdeponowane są bezużyteczne. Jeżeli jednak nastąpi ich demontaż, pozyskuje się frakcje mogące stanowić materiał do recyklingu, czy też do gospodarczego wykorzystania. W pracy przedstawiono sposób funkcjonowania jednej ze stacji demontażu wraków samochodowych, działającej na terenie Śląska. Wskazano możliwości zagospodarowania pozyskanych materiałów odpadowych. Słowa kluczowe: odpady, wraki pojazdów, demontaż. 1. Wstęp Ciągle rozwijający się przemysł motoryzacyjny jest powodem wprowadzania do środowiska wielu szkodliwych substancji na wszystkich etapach cyklu życia pojazdu (począwszy od produkcji poprzez eksploatację). Szacuje się, że do 2020 roku na drogach będzie się poruszać miliard pojazdów. Według prognoz, w 2050 roku ilość ta podwoi się [1]. Po zakończeniu czasu użytkowania pojazdów powstają różnorodne odpady. W krajach Unii Europejskiej daje to rocznie masę około 9 mln Mg. Jest to problem nie tylko natury ekologicznej, ale również ekonomicznej. Fakt ten stał się przyczyną regulacji prawnych nakazujących demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji i odzysk materiałów, które można poddać recyklingowi. Przepisy Komisji Europejskiej zobowiązały kraje należące do UE, aby od 2006 roku przynajmniej 85% początkowej masy wraków samochodowych było odzyskane w postaci części zespołów zamiennych lub poddane recyklingowi materiałowemu czy energetycznemu. Jedynie do 15% masy może być składowane. Po roku 2015 maksymalnie 5% masy pojazdu będzie mogło trafić na składowisko. Samochód skonstruowany jest z różnorodnych materiałów, co sprawia, że i odpady będące pozostałością po wyeksploatowanym pojeździe stanowią szerokie spektrum. I tak kompletny samochód zawiera głównie następujące materiały: metale, tworzywa sztuczne,

2 14 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) szkło, tekstylia, gumę, płyny eksploatacyjne. Potrzeba odzysku surowców wtórnych z pojazdów wycofanych z eksploatacji skutkowała powstawaniem stacji ich demontażu. Przedsiębiorca prowadzący taką stację ma obowiązek nieodpłatnie przyjąć każdy kompletny pojazd wycofany z eksploatacji oraz wydać zaświadczenie o demontażu lub o przyjęciu pojazdu niekompletnego. Dokumenty te sporządzane są w 3 egzemplarzach. Jeden egzemplarz zaświadczenia dostaje właściciel pojazdu, jeden zostaje w stacji demontażu, a jeden przekazywany jest do właściwego organu, który jako ostatni rejestrował pojazd. Przedsiębiorca prowadzący taką stację, zgodnie z przepisami musi również prowadzić ewidencję odpadów. Poniższa tabela przedstawia udziały podstawowych materiałów składających się na masę samochodu oraz ich współczynnik odzysku. Tabela 1.1. Udział poszczególnych materiałów wchodzących w skład całkowitej masy pojazdów [2]. Rodzaj materiału Udział w masie całkowitej, % Współczynnik odzysku Stale i żeliwa Aluminium 1, Tworzywa sztuczne Opony i elastomery 2-8, Materiały eksploatacyjne 2, Stacja demontażu pojazdów - wytyczne prowadzenia ewidencji odpadów Wzory dokumentów ewidencji odpadów zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. 249, poz. 1673), które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2011 r. W Rozporządzeniu została określona nowa karta ewidencji pojazdów wycofanych z eksploatacji (załącznik nr 4 do Rozporządzenia), a pozostałe karty uległy modyfikacji. Przedsiębiorca prowadzący stację demontażu stosuje 3 rodzaje kart: 1. kartę ewidencji pojazdów wycofanych z eksploatacji, 2. kartę ewidencji odpadu (załącznik nr 1 do Rozporządzenia), 3. kartę przekazania odpadu (załącznik nr 5 do Rozporządzenia). Kartę ewidencji pojazdów wycofanych z eksploatacji stosuje się dla pojazdów wycofanych z eksploatacji podlegających Ustawie z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202, z późn. zm.), czyli pojazdów samochodowych zaliczonych do kategorii M1 lub N1 oraz motorowerów trójkołowych zaliczonych do kategorii L2e, określonych w przepisach o ruchu drogowym. Karty ewidencji odpadu prowadzi się dla pozostałych rodzajów odpadów, w tym pojazdów wycofanych z eksploatacji nie podlegających ustawie o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Karty przekazania odpadu stosuje się dla wszystkich przekazywanych odpadów (i przyjmowanych odpadów), chyba, że jedna ze stron (posiadacz odpadów przekazujący lub przyjmujący odpady) jest zwolniona z obowiązku prowadzenia ewidencji, np. wytwórcy odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji, jeżeli pojazdy te zostały przekazane do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów. Zgodnie z art. 28 ust. 6 Ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, na podstawie ewidencji odpadów prowadzonej przez przedsiębiorcę prowadzącego stację demontażu ustala się ilości odpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi, które służą odpowiednio do obliczenia uzyskanego poziomu odzysku i recyklingu. Zgodnie z art. 60 w/w Ustawy, w okresie do dnia 31 grudnia 2014 r. poziomy odzysku i recyklingu wynoszą odpowiednio 85% i 80%. Od dnia 1 stycznia 2015 r. zgodnie z art. 28 ust. 1 w/w Ustawy,będą one wynosiły odpowiednio 95% i 85%,. Ewidencja odpadów jest również podstawą do przygotowania:

3 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) 15 zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów, które dotyczy wszystkich odpadów przyjmowanych, wytwarzanych i przetwarzanych na terenie stacji demontażu zgodnie z art. 37 ust. 1 Ustawy o odpadach; zestawienie to dotyczy działań dokonanych w danym roku kalendarzowym; rocznego sprawozdania zawierającego informacje wymienione w art. 30 ust. 1 Ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych eksploatacji, które dotyczy pojazdów wycofanych z eksploatacji podlegających tejże Ustawie i odpadów powstałych w wyniku ich demontażu na stacji demontażu; roczne sprawozdanie za dany rok kalendarzowy, ze względu na sposób liczenia poziomów odzysku i recyklingu przyjęty w art. 28 ust. 5a Ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych eksploatacji, dotyczy pojazdów przyjętych w danym roku kalendarzowym, ale ich demontaż może się odbywać jeszcze w styczniu kolejnego roku i odpady pochodzące z tych pojazdów wycofanych z eksploatacji zagospodarowane (lub przekazane do zagospodarowania) w styczniu kolejnego roku mogą zostać uwzględnione w obliczeniach osiągniętych poziomów odzysku i recyklingu w danym roku kalendarzowym. 3. Demontaż samochodów wycofanych z eksploatacji Wraki samochodowe przeznaczone do demontażu powinny być kompletne, tzn. z wszystkimi podzespołami (nadwozie, silnik z numerami identyfikacyjnymi, siedzenia i płyny eksploatacyjne). Stosowane są dwie główne metody postępowania z pojazdami po zakończonym cyklu życia (rys. 3.1). Rys.3.1. Metody demontażu złomowanych pojazdów [3]. Pierwsza to rozdrabnianie pojazdu (tzw. demontaż destrukcyjny) za pomocą urządzeń rozdrabniających, a następnie klasyfikacja poszczególnych materiałów (metale żelazne i nieżelazne, tworzywa sztuczne i inne). Drugą metodą jest demontaż nie destrukcyjny, gdzie podczas demontażu następuje selekcja, a odzyskane materiały zostają wykorzystane. Ten rodzaj demontażu różnicuje się dodatkowo na demontaż pełny i selekcyjny. Po demontażu pełnym wszystkie elementy zostają odebrane i wykorzystane, a po selekcyjnym część elementów zostaje wykorzystana jako części zamienne, pozostałe stanowić będą surowce wtórne [3]. Funkcjonowanie stacji demontażu pojazdów wiąże się z uciążliwościami. Do najbardziej prawdopodobnych należy zaliczyć niebezpieczeństwa związane z możliwością zanieczyszczenia wód oraz gruntu podczas demontażu (zwłaszcza podczas spuszczania płynów poeksploatacyjnych czy wyjmowaniu akumulatora wylewanie elektrolitu jest zabronione), a także uciążliwość wywołana nadmiernym hałasem, zanieczyszczeniem powietrza czy też niewłaściwą gospodarką odpadami na terenie stacji Pionierski zakład recyklingu W procesie demontażu ze złomowanych samochodów usuwano silniki, ogumienie i inne istotne części (rys ). Z nadwozia rozdrobnionego w młynie strzępiącym odzyskiwano metale żelazne i nieżelazne. Pozostałość po procesie strzępienia, zawierającą m.in. tworzywa sztuczne, gumę i szkło deponowano na składowiskach.

4 16 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) Rys Schemat działania strzępiarki (młyna strzępiącego) i zakładu recyklingu [3]. W 1993 r. koncern samochodowy Toyota rozpoczął prace nad technologią efektywnego wykorzystywania pozostałości po procesie strzępienia. Zbudowano pierwszy w świecie zakład przetwórczy prowadzący recykling na skalę masową, z przepustowością ok. 15 tys. pojazdów miesięcznie. Odtąd zakład zaczął dostarczać wyniki badań dla oddziałów projektowych firmy oraz ogólnodostępnych informacji, umożliwiających stacjom demontażu, przedsiębiorstwom przerobu złomu i firmom recyklingowym doskonalenie stosowanych rozwiązań. Autorzy [5] proponują zastosowanie technologii autorecyklingu energetycznego wraków samochodowych. Energia potrzebna do rozgrzania karoserii do temperatury 1000 o C pochodziłaby z części palnych samochodów. Po procesie, karoseria byłaby w postaci metalicznej, a nawet można by ją stopić i po stopieniu oddzielić składowe metale. Taki układ miałby przypominać spalarnię odpadów niebezpiecznych Funkcjonowanie wybranej stacji demontażu pojazdów z woj. śląskiego Główna siedziba stacji demontażu pojazdów znajduje się w niewielkiej miejscowości w województwie śląskim. Posiada wszelkie uprawnienia umożliwiające prowadzenie działalności, w tym zezwolenie Wojewody Śląskiego. Wykonuje się tam wszystkie operacje demontażu. W celu zapewnienia ochrony przed skażeniem wód powierzchniowych i gleby, a także rzeki przepływającej obok zakładu, stacja jest wyasfaltowana i wyposażona w system odprowadzania odcieków i separator substancji ropopochodnych. Wydajność separatora została dostosowana do powierzchni objętej systemem odprowadzania odcieków. Stacja demontażu przyjmuje wszystkie grupy pojazdów. Stacja posiada mniejszy oddział w dużym mieście oddalonym o 20 km zajmujący się jedynie przyjmowaniem wraków i cząstkową rozbiórką. Całkowita powierzchnia zakładu wynosi około 3000m 2 i jest ogrodzona (rys ). Na terenie stacji demontażu usytuowany jest budynek z pomieszczeniem do przyjmowania i obsługi osób przekazujących pojazd wycofany z eksploatacji. Tam też klienci przekazują dokumenty i zaświadczenia.

5 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) 17 Rys Plan zagospodarowania terenu stacji demontażu pojazdów gdzie: 1 przyjmowanie i ocena stanu technicznego pojazdu, 2 stanowisko osuszania pojazdów, 3 stanowisko demontażowe, 4 stanowisko demontażowe-obrotnica, 5 stanowisko warsztatowe, 6 pojemniki na odpady i surowce wtórne, 7 pomieszczenie z pojemnikami na płyny, 8 pomieszczenie na odpady niebezpieczne, 9 składowisko opon, 10 magazyn elementów z tworzyw sztucznych, 11 budynek socjalny. Obszar o powierzchni około 1500 m 2 zajmuje główna hala, w której wykonywany jest pełny demontaż. Pojazd wycofany z eksploatacji jest poddawany wstępnym oględzinom, określającym stan techniczny pojazdu. Dalej waży się go, a następnie opróżnia i osusza z wszelkich płynów. Z układów pojazdu usuwa się: paliwo, olej silnikowy, olej przekładniowy, płyn chłodniczy, płyn hamulcowy, płyn ze spryskiwaczy, czynnik z układu klimatyzacji i olej z amortyzatorów. Wszelkie płyny eksploatacyjne jako substancje niebezpieczne przechowywane są w osobnych pojemnikach i beczkach wielofunkcyjnych oznaczonych nazwą i numerem ewidencyjnym w wydzielonym miejscu poza obszarem hali głównej. Gdy zbierze się odpowiednia ilość przepracowanych płynów poinformowani są odpowiedni odbiorcy zajmujący się przejmowaniem tych substancji. W przypadku przepracowanych olejów odbiorem zajmuje się rafineria lub pośrednicząca firma mająca zezwolenia. W sektorze zajmującym się demontażem pojazdów przeprowadzane są czynności związane z oddzieleniem elementów poszczególnych części do odzysku i recyklingu. Czynności przeprowadzane są w taki sposób, by ich nie uszkodzić. W pobliżu (przy taśmie demontażu) znajdują się pojemniki, kosze na odpady i surowce wtórne. Odpady niebezpieczne takie jak akumulatory, kondensatory, katalizatory spalin, układy klimatyzacyjne, materiały wybuchowe są przechowywane w oddzielnych pojemnikach, szczelnie zamkniętych. Znajdują się one poza halą główną, w innym obiekcie budowlanym, który spełnia wszelkie normy związane z bezpieczeństwem środowiska. Natomiast surowce wtórne magazynowane są w wyznaczonym pomieszczeniu na hali. Części przeznaczone na sprzedaż są weryfikowane, myte oraz nadawane są im numery identyfikacyjne. Magazyn części znajduje się w pomieszczeniu na hali głównej. Segregowane części układane są na regałach i stojakach, natomiast dla części wielkogabarytowych wyznaczone są miejsca. Opony i felgi zostają sklasyfikowane pod względem stopnia zużycia. Opony przenoszone są poza halę i układane w stosy w celu uniknięcia zagrożenia pożarowego. Natomiast felgi przechowywane są w pomieszczeniu z resztą stali i metali nieżelaznych, gdzie czekają na odbiór przez wyspecjalizowaną firmę. Stacja wyposażona jest w urządzenie zwane obrotnicą, przeznaczone głównie do obracania pojazdów w pozycję leżącą na boku, po etapie osuszenia z płynów eksploatacyjnych i wstępnym demontażu. Pozycja ta ułatwia demontaż drobnych elementów, jakimi są przewody hamulcowe i paliwowe w stacjach demontażu samochodów wycofanych z eksploatacji dla wygody wymontowywania części przeznaczonych do sprzedaż.

6 18 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) Zakład nie posiada stanowiska do obróbki tworzyw sztucznych, jedynie jest wyodrębnione pomieszczenie na ich składowanie i drobną selekcję. Poza halą elementy wielkogabarytowe jakimi są zderzaki, składowane są pod wiatą. Stacja nie jest wyposażona w wyspecjalizowane urządzenia do zgniatania karoserii. Karoseria po całkowitym demontażu zostaje przetransportowana przy użyciu wózka widłowego w miejsce poza halą i tak jak w przypadku stali i metali nieżelaznych przeznaczonych do odzysku, czeka na odbiór przez wyspecjalizowaną firmę Statystyka pojazdów oddanych do demontażu W stacji demontażu pojazdów, w latach roku przyjęto 1079 sztuk pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji, o łącznej masie powyżej 1,2 mln Mg i średnim roku produkcji 1992 (tabela 3.2.1) [6]. Tabela Raport przyjętych samochodów w latach 2009 do 2010 [6]. Okres Ilość, szt. Masa, Mg Średni rok produkcji I kwartał 2009 r ,1990 II kwartał 2009 r ,1992 III kwartał 2009 r ,1993 IV kwartał 2009 r ,1992 I kwartał 2010 r , 1992 II kwartał 2010 r ,1992,1993 III kwartał 2010 r ,1993 IV kwartał 2010 r Suma W przeważającej mierze były to samochody marki Fiat (155 szt.), w dalszej kolejności marki Ford (58szt.), Polonez (52szt.), Opel (45szt.), Renault i Volkswagen (po 34szt.), Skoda (25szt.), Mercedes i Żuk (po 13szt.), pozostałe w ilościach po kilka sztuk z różnych marek. 3. Posumowanie Szybki wzrost liczby nowych samochodów oraz wycofywanie z użytkowania starych pojazdów, przyczynia się do stałego wzrostu ilości odpadów samochodowych. Recykling pojazdów daje możliwość ograniczenia wzrastającej ilości tych odpadów. Jest to forma pozwalająca na bezpieczny dla środowiska demontaż samochodów oraz ich podzespołów, ale również odzysk oraz gospodarcze wykorzystanie części i materiałów z niego pochodzących, a także unieszkodliwienie odpadów nie nadających się do dalszego użycia. Ponowne wykorzystanie części, elementów oraz materiałów pozyskanych z demontażu pojazdów ma wpływ na wielkość odpadów deponowanych na składowiskach. Ponadto daje możliwość ograniczenia ilości surowców stosowanych w nowych produkcjach, a także odzysku energii zmagazynowanej w odpadach palnych. Literatura 1. Merkisz-Guranowska A.: Recykling samochodów w Polsce, Wydawnictwo Instytutu Technologii i Eksploatacji. Radom Bocheński C.I., Gutkowski J.: Porównanie produktów odpadowych powstałych w czasie eksploatacji i likwidacji pojazdów samochodowych. III Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Problemy recyklingu. Rogów Kralikowa R.: Środowiskowe aspekty demontażu samochodów dla recyklingu, Technologia I Automatyzacja Montażu, 2001 nr 3.

7 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012) Pawłowska B.: materiały własne, Politechnika Rzeszowska. 5. Pilawski M., Pabjan Z., Ziętek M., Bartczak M.: Autoenergetyczny recykling wraków samochodowych, Grupa ALTRIS Warszawa. 6. Materiały własne Zakładu demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji.

8 20 Archives of Waste Management and Environmental Protection, vol. 14 issue 3 (2012)