KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM

Transkrypt

1 8 KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM ROMANTYZM Uczeń: umiejscawia romantyzm w czasie i sytuuje go wśród innych epok literackich zna chronologię polskiego romantyzmu wskazuje różne znaczenia pojęć: romantyczny, romantyzm omawia najważniejsze cechy światopoglądu romantycznego wyjaśnia określenie walka klasyków z romantykami wymienia polskich i europejskich twórców romantycznych wymienia tematy malarstwa romantycznego zna malarzy romantycznych (np. E. Delacroix, W. Turner, C.D. Friedrich, P. Michałowski, W. Blake) i ich obrazy wskazuje przykłady korespondencji (syntezy) sztuk, wyjaśnia termin wymienia kompozytorów epoki romantyzmu wskazuje specyficzne cechy polskiego romantyzmu wyjaśnia pojęcie tyrteizm romantyczny rozpoznaje i przywołuje utwory z różnych epok należące do nurtu tyrtejskiego zna pojęcia: historyzm, mesjanizm Uczeń : wyjaśnia wieloznaczność pojęcia romantyzm wskazuje źródła przełomu romantycznego określa różnice światopoglądowe dzielące klasyków i romantyków, omawia ich poglądy na sztukę określa cechy sztuki romantycznej przedstawia malarstwo wybranych twórców romantycznych wyjaśnia ideę korespondencji sztuk określa specyfikę polskiego romantyzmu, odwołuje się do kontekstów historycznych zna i rozumie pojęcia: historiozofia, prowidencjalizm wyjaśnia pojęcia: historyzm, mesjanizm wypowiada się na temat kultu geniuszów w romantyzmie, roli jednostki w historii, przywołuje legendę Napoleona

2 wskazuje odwołując się do utworów źródła inspiracji twórców romantycznych (ludowość, folklor, Orient, średniowiecze, natura) przywołuje utwory, w których bohater jest twórcą lub które podejmują temat tworzenia wymienia najważniejsze gatunki literackie romantyzmu określa cechy romantycznego artysty wypowiada się na temat roli poezji i poety w romantyzmie przywołuje współczesne utwory literackie i filmy podejmujące temat twórcy i jego dzieła zna pojęcia: gotycyzm, powieść gotycka wskazuje wzory zachowań romantycznych, odwołuje się do lektur interpretuje określenia: galernicy wyobraźni, romantyczni odmieńcy wyjaśnia określenia: choroba wieku, książki zbójeckie wskazuje utwory, które podejmują temat miłości romantycznej (od Cierpień młodego Wertera po Śluby panieńskie) określa odwołując się do przykładów literackich cechy miłości romantycznej podaje przykłady przejęcia motywu nieszczęśliwej miłości przez kulturę masową XX i XXI w. zna Cierpienia młodego Wertera J.W. Goethego określa tematykę powieści charakteryzuje bohatera i wskazuje motywy jego postępowania, określa przyczyny samobójstwa wyjaśnia pojęcia: Weltschmerz, powieść epistolarna, gorączka werterowska zna terminy: preromantyzm, okres burzy i naporu omawia przejawy buntu obyczajowego wypowiada się na temat: Romantycy w kulturze od antyku po współczesność; podaje przykłady z literatury i filmu porównuje wzory miłości romantycznej i sentymentalnej wskazuje i interpretuje odwołania do motywu miłości romantycznej w literaturze późniejszych epok (np. B. Leśmian Dwoje ludzieńków) interpretuje powieść omawia formę i kompozycję utworu formułuje definicję werteryzmu wskazuje odwołania do tej powieści w innych utworach 9 zna Fausta (fragmenty) J. W. Goethego wskazuje kręgi odczytań dramatu wyjaśnia, na czym polega dramat Fausta

3 10 przedstawia losy bohatera jako drogę ku szczęściu i poznaniu świata, poszukiwanie sensu istnienia rozumie terminy: faustyzm, pęd faustyczny omawia motyw paktu z diabłem i słowa chwilo, trwaj zna Giaura (fragmenty) G. Byrona określa tematykę fragmentów charakteryzuje postać tytułową i wskazuje cechy bohatera bajronicznego zna kilka ballad romantycznych, w tym: Króla elfów J.W. Goethego; Romantyczność, Świteź A. Mickiewicza omawia tematykę utworów i źródła inspiracji twórców ballad odczytuje ballady: Król elfów, Romantyczność jako głos w sporach światopoglądowych wyjaśnia, dlaczego Romantyczność jest utworem programowym rozumie pojęcie synkretyzm rodzajowy zna cechy gatunkowe ballady zna najważniejsze fakty z biografii Mickiewicza wymienia dzieła poety rozpoznaje zwroty i określenia funkcjonujące w języku, które pochodzą z dzieł Mickiewicza zna Odę do młodości A. Mickiewicza formułuje hipotezy interpretacyjne definiuje terminy: faustyzm, pęd faustyczny wyjaśnia, na czym polega tragizm Giaura porównuje Giaura z bohaterami utworów Goethego interpretuje ballady omawia rolę fantastyki, natury w balladach wyjaśnia, dlaczego tom Ballady i romanse Mickiewicza uznano za początek romantyzmu omawia odwołując się do przykładów cechy gatunkowe ballady podaje przykłady nawiązania do ballad romantycznych w literaturze późniejszych okresów (np. W. Broniewski Ballady i romanse) zna biografię Mickiewicza określa znaczenie twórczości Mickiewicza dla współczesnych poecie i potomnych interpretuje Odę do młodości jako apel i wezwanie wskazuje w niej elementy oświeceniowe i romantyczne

4 wypowiada się na temat sposobu ukazania młodości w wierszu zna cechy gatunkowe ody zna Sonety krymskie A. Mickiewicza, w tym Bakczysaraj w nocy, Pielgrzym, Ajudah określa tematykę sonetów analizuje sonety, charakteryzuje język, wskazuje środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcje omawia motyw wędrówki wyjaśnia pojęcia: Orient, nostalgia interpretuje sonety (podróż na Krym i podróż filozoficzna) analizuje sposób kreacji podmiotu lirycznego w sonetach, opis gór (hiperbolizacja i wzniosłość) wyjaśnia przyczyny zainteresowania Orientem w romantyzmie, wskazuje inne utwory podejmujące ten temat zna Konrada Wallenroda A. Mickiewicza odtwarza przebieg wydarzeń i losy bohatera (wyjaśnia zabieg inwersji) charakteryzuje Konrada Wallenroda jako średniowiecznego rycerza, Litwina patriotę, kochanka i męża wyjaśnia, na czym polega tragizm bohatera omawia rolę Halbana i funkcje pieśni, literatury rozumie pojęcie wallenrodyzm wskazuje cechy gatunkowe powieści poetyckiej zna Dziadów część IV (fragmenty) i część III (całość) A. Mickiewicza omawia cechy kompozycji wskazuje wątki realistyczne i fantastyczne na przykładzie Dziadów omawia cechy dramatu romantycznego charakteryzuje Wallenroda jako bohatera w masce ocenia postępowanie i wybory bohatera, porównuje go z innymi bohaterami romantycznymi omawia zagadnienie wierności i zdrady wypowiada się na temat moralnych kosztów spiskowania (etyka spiskowa) zna pojęcie historyzm maski definiuje termin powieść poetycka wskazuje postacie rzeczywiste, literackie, filmowe, które można by nazwać naśladowcami Wallenroda wyjaśnia, dlaczego Dziady można nazwać arcywzorem dramatu romantycznego omawia synkretyczny charakter utworu wskazuje konteksty interpretacyjne charakteryzuje zbiorowego i indywidualnego bohatera Dziadów 11

5 12 przedstawia tematykę Dziadów jako rozwinięcie przedmowy: dramat o losach narodu i jego posłannictwie dziejowym, dramat o dobru i złu analizuje i interpretuje monologi Konrada i Widzenie księdza Piotra wskazuje cechy postawy prometejskiej omawia przemianę bohatera i charakteryzuje go, odwołuje się do części IV Dziadów zna pojęcia: improwizacja, mesjanizm, mistycyzm, metafizyka, martyrologia wymienia najważniejsze wystawienia dramatu zna Pana Tadeusza A. Mickiewicza zna okoliczności powstania utworu streszcza akcję i fabułę, wskazuje wątki główne i poboczne odtwarza losy Jacka Soplicy, charakteryzuje bohatera zbiorowego określa kręgi odczytań, np.: poema szlacheckie, utwór o Polsce i Polakach, o kraju lat dziecinnych dostrzega walory artystyczne utworu, między innymi: analizuje opisy przyrody (animizacje, antropomorfizacje, realizm i idealizacja, fantastyka) wyjaśnia termin: epopeja narodowa wskazuje powody, dla których Pana Tadeusza zwano biblią polskości wypowiada się na temat adaptacji filmowej Pana Tadeusza w reż. A. Wajdy porównuje Konrada z innymi bohaterami romantycznymi interpretuje Dziady jako dramat narodowy, dramat polityczny i metafizyczny, narodowy i uniwersalny, dramat o zniewoleniu i wolności zna termin: dzieło otwarte interpretuje Pana Tadeusza np. jako sen o Polsce i sąd nad Polską wyjaśnia rolę Epilogu charakteryzuje przemiany bohatera romantycznego, porównuje Jacka Soplicę z innymi bohaterami romantycznymi wskazuje i interpretuje konteksty historyczne omawia motyw wiosny, rolę natury przedstawia cechy gatunkowe utworu, zagadnienie synkretyzmu określa znaczenie Pana Tadeusza dla różnych pokoleń Polaków porównuje wydźwięk epopei i filmu A. Wajdy

6 zna liryki lozańskie A. Mickiewicza, w tym Gdy tu mój trup, Polały się łzy me czyste, rzęsiste... analizuje sposób zorganizowania wypowiedzi poetyckiej (dostrzega rolę powtórzeń, rytmu, paralelizmów itd.) formułuje hipotezy interpretacyjne interpretuje wiersze, wskazuje różne możliwości odczytań (zaduma nad losem, motyw nostalgii i tęsknoty, miłosny i duchowy ideał) gromadzi argumenty uzasadniające określenie tych liryków mianem arcydzieł zna Kordiana J. Słowackiego lub / i Nie Boską komedię Z. Krasińskiego (fragmenty drugiego dramatu) określa tematykę utworów uzasadnia motywy zachowań i wyborów bohaterów charakteryzuje bohatera romantycznego (moc i słabość, indywidualizm, wyobcowanie) wskazuje cechy dramatu romantycznego zna pojęcie winkelriedyzm omawia przemiany, jakie dokonały się w teatrze w I połowie XIX wieku (widownia, repertuar, sposób wystawiania) przedstawia teatralne walory dramatu Słowackiego odczytuje dramaty, wskazując wątki egzystencjalne i historiozoficzne dokonuje charakterystyki porównawczej bohaterów dramatów romantycznych, ustala cechy wspólne i jednostkowe porównuje polskich bohaterów romantycznych z bohaterami Goethego i Byrona wskazuje historyczne, obyczajowe, lekturowe konteksty odczytań dramatów zna pojęcie: frenezja romantyczna potrafi przeprowadzić analizę porównawczą monologów bohaterów romantycznych charakteryzuje rolę teatru, repertuar teatralny i sposób wystawienia w I połowie XIX wieku 13 zna liryki J. Słowackiego, w tym: Grób Agamemnona, Jeżeli kiedy w tej mojej krainie... wskazuje inspiracje i motywy antyczne w Grobie Agamemnona wypowiada się na temat oceny Polski i Polaków w Grobie Agamemnona odczytuje i ocenia zadania stawiane poezji i poecie zna i stosuje pojęcia: sekstyna, liryka osobista, bezpośrednia, liryka wyznania analizuje i interpretuje wiersze wyjaśnia sens zestawienia w Grobie Agamemnona historii Grecji i Polski porównuje wiersz Słowackiego z liryką patriotyczną i tyrtejską epoki

7 14 rozumie termin liryka autotematyczna zna Beniowskiego (fragment) J. Słowackiego wydziela część fabularną i dygresyjną określa problemy i tematy poruszane w dygresjach omawia sposób prowadzenia narracji i funkcję narratora rozumie i wyjaśnia terminy: dygresja, poemat dygresyjny, oktawa, ironia, melancholia zna wiersze C. Norwida, w tym: Bema pamięci żałobny - rapsod, Fortepian Szopena, Ogólniki określa tematykę utworów wysuwa hipotezy interpretacyjne: odczytuje przesłanie wiersza Bema pamięci żałobny - rapsod wypowiada się na temat: Jednostka i historia w wierszach Norwida wskazuje cechy świadczące o nowatorstwie poezji Norwida zna i rozumie terminy: heksametr polski, wiersz wolny zna Śluby panieńskie A. Fredry odtwarza przebieg akcji i intrygi charakteryzuje i ocenia bohaterów, wskazuje typy charakterów wskazuje przykłady komizmu słownego, sytuacyjnego, komizmu postaci określa odwołując się do utworu artystyczny i ideowy program Słowackiego wskazuje cechy stylu ironicznego wyjaśnia i stosuje termin ironia romantyczna przywołuje inne utwory, w których pojawia się ironia i autoironia rozpoznaje cechy poematu dygresyjnego interpretuje wiersze, odnosi się do określenia ironia dziejów wskazuje tematy liryki Norwida, wyjaśnia znaczenie odwołań kulturowych w wierszach Norwida rozpoznaje cechy poetyki Norwida porównuje wiersze Norwida z poezją Mickiewicza i Słowackiego, określa różnice w tematyce i formie porównuje miłość ukazaną w komedii Fredry z koncepcją miłości romantycznej znaną z innych utworów epoki interpretuje komedię, przywołując kontekst obyczajowy epoki przytacza argumenty dla uzasadnienia opinii o romantycznym lub antyromantycznym charakterze komedii

8 rozpoznaje sentymentalne i romantyczne wzorce miłości interpretuje komedię jako utwór o miłości i młodości wskazuje dziedzictwo epoki w kulturze narodowej rozpoznaje stereotypy w odbiorze dzieł romantycznych podaje przykłady przejęcia motywów romantycznych przez kulturę masową określa swój stosunek do dziedzictwa romantycznego wypowiada się na temat różnych konwencji wystawiania komedii, ocenia zabiegi uwspółcześniające sztukę ocenia żywotność tradycji romantycznej wskazuje przykłady dialogu z romantyzmem w kulturze współczesnej przytacza argumenty dla potwierdzenia lub zaprzeczenia tezy o dezaktualizacji idei romantycznych zna pojęcie paradygmat POZYTYWIZM Uczeń: umiejscawia pozytywizm w czasie i sytuuje go wśród innych epok literackich wyjaśnia genezę i funkcjonowanie nazwy pozytywizm przedstawia założenia światopoglądu pozytywistycznego (optymizm poznawczy, scjentyzm itd.) zna i rozumie pojęcia: ewolucjonizm, utylitaryzm, organicyzm, scjentyzm, agnostycyzm wymienia naukowców i filozofów, którzy kształtowali światopogląd pozytywistyczny (Comte, Mill, Spencer, Taine, Darwin) Uczeń: omawia wzajemne relacje nauki i kultury II połowy XIX w. określa stosunek pozytywistów do poprzednich epok wskazuje źródła optymizmu poznawczego wyjaśnia pojęcia: utylitaryzm, organicyzm, ewolucjonizm, scjentyzm, agnostycyzm 15 przedstawia postulaty polskich pozytywistów charakteryzuje cele, które pozytywiści stawiali przed literaturą i publicystyką wymienia wartości aprobowane przez pozytywistów zna i wyjaśnia hasła: praca organiczna i praca u podstaw, emancypacja, asymilacja Żydów, tolerancja religijna charakteryzuje program polskich pozytywistów, ocenia jego przydatność w budowaniu nowoczesnego społeczeństwa określa stosunek pozytywistów do powstania styczniowego i do romantycznych ideałów omawia przemiany w rozumieniu patriotyzmu

9 16 wymienia publicystów i literatów zaliczanych do obozu młodych zna fragmenty Kronik B. Prusa komentuje wypowiedzi publicystów pozytywizmu ocenia aktualność haseł i programu pozytywistów zna kierunki w sztuce II połowy XIX wieku: akademizm, realizm, naturalizm, impresjonizm rozpoznaje obrazy przynależące do poszczególnych kierunków, określa tematykę malarstwa tamtego czasu wymienia znanych malarzy polskich II połowy XIX w. zna i wyjaśnia pojęcia: utylitaryzm, tendencyjność, prawdopodobieństwo wymienia twórców powieści realizmu w Europie zna: Ojca Goriot (fragment) H. Balzaka, Panią Bovary (fragment) G. Flauberta, Annę Kareninę (fragment) L. Tołstoja analizuje i interpretuje fragmenty powieści wskazuje cechy poetyki powieści realistycznej określa sposób prowadzenia narracji i charakteryzowania postaci zna i charakteryzuje typy powieści realistycznej: powieść społeczno-obyczajowa, społeczno-psychologiczna, odwołuje się do przykładów wyjaśnia, co to jest bowaryzm zna Zbrodnię i karę F. Dostojewskiego określa temat powieści omawia założenia sztuki realistycznej wymienia cechy odróżniające malarstwo akademizmu od malarstwa realistycznego określa różnicę między sztuką realizmu i naturalizmu przedstawia i ocenia zasadę utylitaryzmu i tendencyjności w sztuce wypowiada się na temat służebności i niezależności twórcy charakteryzuje utwór Balzaka jako powieść społecznoobyczajową ustosunkowuje się do twierdzenia, że Pani Bovary to ironiczna tragedia marzącej duszy romantycznej charakteryzuje Annę Kareninę jako powieść psychologiczną omawia i ocenia portrety kobiet przedstawione we fragmentach wymienionych powieści wypowiada się na temat: Powieść XIX- wieczna traktat moralny interpretuje powieść omawia i ocenia teorię moralności Raskolnikowa

10 charakteryzuje postacie (Sonia i Raskolnikow), omawia motywacje ich działań opisuje drogę Raskolnikowa od zbrodni do moralnego odrodzenia wskazuje elementy realizmu i naturalizmu przedstawia konflikt między Rodionem i Sonią jako starcie dobra i zła porównuje Raskolnikowa z innymi bohaterami zbrodniarzami znanymi z literatury (dramat mordercy) wskazuje motywy biblijne i omawia ich rolę określa cechy gatunkowe Zbrodni i kary wyjaśnia termin powieść polifoniczna zna Germinal (fragment) E. Zoli i Co się dzieje w gniazdach (fragment) A. Dygasińskiego określa tematykę utworów analizuje fragmenty pod kątem wypełniania postulatów naturalizmu rozpoznaje teksty naturalistyczne zna nowele i opowiadania B. Prusa, H. Sienkiewicza, E. Orzeszkowej, M. Konopnickiej, w tym: Kamizelkę i Omyłkę Prusa, Mendla Gdańskiego i Miłosierdzie gminy Konopnickiej, Gloria victis Orzeszkowej określa tematykę nowel rozpoznaje różne gatunki wśród małych form prozatorskich (opowiadania, szkice, nowele, obrazki) i omawia ich cechy analizuje nowele i określa środki ich oddziaływania omawia tematy i poetykę powieści naturalistycznej przedstawia i ocenia postulaty Zoli wymienia twórców naturalizmu porównuje teksty Zoli i Dygasińskiego (określa podobieństwa i różnice) wskazuje współczesne teksty, w których dostrzega związki z naturalizmem analizuje i interpretuje nowele wypowiada się na temat roli małych form prozatorskich w pozytywizmie przedstawia argumenty na rzecz udowodnienia tezy, że Omyłka to arcydzieło nowelistyki omawia nowele i opowiadania o tematyce powstańczej (legenda i czarna legenda powstania) 17 zna Potop H. Sienkiewicza przedstawia tematykę powieści charakteryzuje i ocenia bohaterów, zwłaszcza Kmicica określa cechy stylu (np. archaizacja) określa stosunek Sienkiewicza do przeszłości omawia kreację Kmicica, jego sarmacki światopogląd, porównuje go z bohaterami romantycznymi, wskazując podobieństwa i różnice

11 18 wskazuje cechy powieści historycznej wyjaśnia i ocenia ideę ku pokrzepieniu serc zajmuje stanowisko w sporze o Sienkiewicza wypowiada się na temat wzorów patriotyzmu zna Nad Niemnem (fragmenty) E. Orzeszkowej przedstawia problematykę fragmentów określa stosunek bohaterów do powstania i tradycji, do pracy omawia problem relacji między pokoleniami opisuje życie po klęsce wyjaśnia termin styl ezopowy zna Lalkę B. Prusa określa tematykę utworu, wskazuje wiele tropów interpretacyjnych (np. o miłości, o samotności, o idealistach na tle rozkładu społecznego, o Warszawie) charakteryzuje i ocenia głównych bohaterów (Wokulski, Rzecki, Łęcka) wyjaśnia, dlaczego Prus nazwał Lalkę powieścią z wielkich pytań epoki wypowiada się na temat uniwersalizmu utworu rozpoznaje różne wzory epickie, które zastosował Sienkiewicz omawia cechy stylu Sienkiewicza referuje i ocenia poglądy zwolenników i przeciwników Sienkiewicza wypowiada się na temat roli powieści Sienkiewicza w formowaniu i utrwalaniu mitów narodowych ocenia wzorce patriotyzmu nterpretuje fragmenty, odnosi się do nazwania powieści wielką księgą domu polskiego wskazuje podobieństwa do Pana Tadeusza rozpoznaje motyw arkadii i omawia jego interpretację charakteryzuje etos powstańczy, przywołuje inne utwory poświęcone tej tematyce wyjaśnia, dlaczego utwór nazywany bywa epopeją nadniemeńską interpretuje Lalkę, przywołując konteksty historyczne, kulturowe, obyczajowe gromadzi argumenty na poparcie lub zaprzeczenie tezy, że Lalka to powieść uniwersalna kreśli portret psychologiczny Wokulskiego omawia zagadnienie realizmu i psychologizmu w tej powieści wyjaśnia, dlaczego jest to powieść panorama społeczeństwa określa związki powieści z romantyzmem

12 analizuje i omawia kompozycję Lalki (otwarte zakończenie, wielość epizodów, niejednorodność stylistyczna itd.) streszcza poszczególne wątki omawia sposób prowadzenia narracji, typy narracji zna i rozumie określenie powieść panorama społeczeństwa zna terminy: mimezis, zasada prawdopodobieństwa, iluzja rzeczywistości, narrator odautorski na przykładzie Lalki charakteryzuje poetykę powieści realistycznej zna liryki A. Asnyka, w tym np. Do młodych, Limba, Między nami nic nie było, Nad głębiami (wybrane sonety) i M. Konopnickiej, w tym np. Wojna, Kubek, Rota wskazuje tematy liryki pozytywistów analizuje i interpretuje wiersze zna i stosuje terminy: liryka pośrednia, bezpośrednia, liryka inwokacyjna, wiersz sylabotoniczny zna Dom otwarty (fragment) M. Bałuckiego omawia obraz środowiska mieszczańskiego w dramacie wyjaśnia pojecie bałucczyzna zna termin dramat realistyczny odpowiada na pytanie, co przetrwało z epoki postyczniowej do dziś wypowiada się na temat miejsca i roli poezji w pozytywizmie określa cechy liryki ludowej, patriotycznej, programowej określa cechy dramatu realistycznego wypowiada się na temat: Pozytywizm żywy czy anachroniczny? MŁODA POLSKA 19 Uczeń: umiejscawia Młodą Polskę wśród innych epok literackich zna i stosuje terminy: Młoda Polska, neoromantyzm, symbolizm, dekadentyzm, fin de siècle Uczeń: omawia przyczyny kryzysu filozofii pozytywistycznej charakteryzuje warunki rozwoju kultury na ziemiach polskich

13 20 wskazuje główne ośrodki rozwoju kultury na ziemiach polskich wyjaśnia termin modernizm wymienia filozofów, którzy oddziaływali na literaturę (Schopenhauer, Nietzsche, Bergson) przedstawia najważniejsze tezy ich filozofii zna pojęcia: erystyka, nirwana, przewartościowanie wszystkich wartości, postawa apollińska i dionizyjska, intuicjonizm wymienia kierunki w sztuce na przełomie XIX i XX w. potrafi wskazać przynależność danego dzieła do określonego kierunku artystycznego zna najważniejsze cechy impresjonizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu, secesji, postimpresjonizmu wie, co to jest styl zakopiański i kto był jego twórcą rozumie ideę korespondencji sztuk wyjaśnia termin synestezja na podstawie wypowiedzi programowych A. Górskiego, Z. Przesmyckiego i S. Przybyszewskiego określa cele sztuki i rolę twórcy w Młodej Polsce wskazuje cechy wypowiedzi programowej zna wiersze symbolistów francuskich, np. Ch. Baudelaire a (np. Albatros, Padlina), J.A. Rimbauda (Statek pijany), P. Verlaine a (Sztuka poetycka) wyjaśnia terminy: Młoda Polska, neoromantyzm, symbolizm, dekadentyzm, fin de siècle omawia funkcjonowanie terminu modernizm omawia związki filozofii Schopenhauera z dekadentyzmem przedstawia Nietzscheańską ideę nadczłowieka, wyjaśnia hasło: przewartościowanie wszystkich wartości określa poglądy Schopenhauera i Nietzschego na temat sztuki omawia intuicjonizm i witalizm Bergsona wymienia wybitnych twórców różnych kierunków i ich dzieła określa reguły odbioru sztuki impresjonizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu wskazuje powody nadania muzyce nadrzędnej roli w sztuce końca XIX w. określa stosunek Młodej Polski do pozytywistów i dziedzictwa romantyzmu przedstawia poglądy na temat roli sztuki oraz relacji twórca odbiorca interpretuje wiersze omawia cechy poezji symbolizmu

14 formułuje hipotezy interpretacyjne wierszy rozpoznaje najważniejsze cechy poetyki symbolizmu (operowanie symbolem, zasada sugestii, pejzaż wewnętrzny, obrazowość, synestezja, muzyczność itd.) wskazuje różnice między symbolem a alegorią analizuje wiersze Verlaine a i wypowiada się na temat muzyczności jego liryków definiuje termin symbol zna i wyjaśnia pojęcie dekadentyzm omawia przejawy postaw dekadenckich rozpoznaje utwory wpisujące się nurt dekadencki wskazuje tematy i obrazy liryki dekadenckiej zna liryki K. Przerwy-Tetmajera (np. Nie wierzę w nic, Melodia mgieł nocnych, Koniec wieku XIX, Evviva l arte) określa tematy liryków analizuje wiersze, określa dominantę kompozycyjną wierszy wypowiada się na temat przejawiania się nastrojów dekadenckich w liryce Tetmajera zna wiersze J. Kasprowicza, w tym sonety Z chałupy, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, Dies irae, Przeprosiny Boga) określa tematykę wierszy analizuje utwory, stawia hipotezy interpretacyjne wyjaśnia, jakimi środkami osiągnął Kasprowicz intensywność wyrazu w hymnie Dies irae wskazuje reminiscencje biblijne i literackie w hymnie rozpoznaje i omawia pierwiastki prometejskie w hymnie omawia przyczyny pojawienia się i rozprzestrzeniania nastrojów dekadenckich charakteryzuje postawę dekadencką wyjaśnia, dlaczego Tetmajer zyskał miano liryka pokolenia analizuje i interpretuje wiesze poety, wskazując wpływy i oddziaływanie różnych kierunków artystycznych interpretuje wiersze sytuuje utwory Kasprowicza wśród prądów i poetyk Młodej Polski (naturalizm, impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm, franciszkanizm) omawia cechy ekspresjonizmu w hymnie Dies irae porównuje wyobrażenie Boga w Dies irae i Przeprosinach Boga wypowiada się na temat: Bunt i uspokojenie w utworach Kasprowicza 21

15 22 zna liryki L. Staffa, w tym: Kowal, Deszcz jesienny, Ja wyśniony, Przedśpiew rozpoznaje cechy poetyki symbolistycznej omawia sposoby budowania muzyczności w Deszczu jesiennym wskazuje odwołania do poglądów Nietzschego omawia program filozoficzny poety zawarty w wierszu Przedśpiew wie, kiedy miała miejsce wielka reforma teatru i jakie zmiany nastąpiły w teatrze pod jej wpływem wskazuje dwie tendencje w teatrze: naturalistyczną i antynaturalistyczną rozpoznaje cechy teatru naturalistycznego i antynaturalistycznego wymienia przedstawicieli dwóch nurtów dramaturgii europejskiej: symbolizmu i naturalizmu zna Dziką kaczkę H. Ibsena określa problematykę utworu omawia sposób prowadzenia akcji przedstawia relacje między postaciami odczytuje symboliczne znaczenia: dzikiej kaczki, strychu i polowania określa wpływ środowiska na zachowanie i postawy bohaterów zna Trzy siostry (fragment) A. Czechowa wskazuje i omawia odwołania kulturowe i literackie interpretuje wiersze przedstawia różnorodność liryki Staffa (dekadencka nastrojowość, aktywizm, afirmacja życia, franciszkanizm, klasycyzm) wymienia twórców reformy teatralnej i przedstawia ich poglądy na sztukę teatru przedstawia teatralne koncepcje Wyspiańskiego wypowiada się na temat roli kabaretów literackich ( Zielony Balonik ) interpretuje dramat (np. problem prawdy i kłamstwa, szczerości, moralności mieszczańskiej) określa cechy dramatu Ibsena omawia cechy naturalizmu i symbolizmu w dramacie zabiera głos w sporze Gregersa z doktorem Rellingiem, przedstawia swoje stanowisko wyjaśnia, na czym polega antydramatyczność tekstu

16 omawia sposób prowadzenia dialogów (dialog głuchych) i akcji wskazuje problematykę utworu zna Wesele S. Wyspiańskiego analizuje i omawia kompozycję dramatu, wskazuje plan realistyczny i fantastyczny wyjaśnia, dlaczego Wesele czytano jako satyrę na polskie społeczeństwo ( narodowa szopka ) wskazuje konteksty historyczne, obyczajowe, malarskie dramatu rozpoznaje i wskazuje odwołania do narodowych mitów omawia symbolikę Wesela (interpretuje symbol Chochoła, chocholego tańca) zna genezę utworu wyjaśnia określenie chłopomania przedstawia różne formy artystycznej działalności Wyspiańskiego udowadnia, że sposób prowadzenia dialogu określa problematykę dramatu określa cechy dramatu Czechowa wskazuje teksty, które podejmują ten sam problem interpretuje dramat (uruchamia konteksty kulturowe, historyczne, obyczajowe) przedstawia rozrachunek z polskimi mitami wypowiada się na temat: Realizm i symbolizm w Weselu omawia artystyczne walory dramaty (synteza sztuk) wypowiada się na temat aktualności Wesela zna Moralność pani Dulskiej G. Zapolskiej określa problematykę dramatu formułuje definicję dulszczyzny wyjaśnia termin tragikomedia interpretuje dramat jako oskarżenie moralności mieszczańskiej wskazuje cechy naturalizmu wyjaśnia podtytuł dramatu: tragifarsa kołtuńska ocenia aktualność dramatu przywołuje utwory podejmujące temat filistra 23 zna Ludzi bezdomnych i opowiadania (np. Rozdzióbią nas kruki, wrony, Zmierzch) S. Żeromskiego interpretuje opowiadanie Rozdzióbią nas kruki, wrony, odwołując się do legendy i czarnej legendy powstania omawia cechy powieści młodopolskiej

17 24 przedstawia tematykę opowiadań (społeczna, niepodległościowa, powstańcza) analizuje i interpretuje opowiadania określa tematykę Ludzi bezdomnych wskazuje cechy charakterystyczne kompozycji i stylu powieści określa motywy postępowania Judyma i opisuje jego rozterki wskazuje i omawia różne rodzaje bezdomności przedstawione w powieści zna Chłopów (Jesień, t. I) W. S. Reymonta przedstawia obraz życia wsi, prawa i normy, którym poddane jest życie wiejskiej gromady objaśnia hierarchię autorytetów w Lipcach wyjaśnia zabieg dialektyzacji omawia sposób prowadzenia narracji wskazuje wpływ różnych kierunków artystycznych: naturalizmu, realizmu, impresjonizmu zna Lorda Jima J. Conrada streszcza utwór, porządkuje chronologicznie wydarzenia przedstawia sposób prowadzenia narracji (wskazuje wielość narratorów interpretuje ten zabieg) odtwarza koleje losu Jima charakteryzuje i ocenia bohatera wskazuje motywy symboliczne wyjaśnia pojęcie sytuacja conradowska porównuje Judyma z innymi bohaterami romantycznymi i pozytywistycznymi, ocenia jego postępowanie rozpoznaje motywy romantyczne wskazuje i interpretuje symbole wypowiada się na temat: służba społeczna a szczęście osobiste, idea poświęcenia się dla dobra innych wyjaśnia, dlaczego Chłopi są nazwani wiejską epopeją porównuje chłopów z powieści Reymonta i Wesela Wyspiańskiego wskazuje zabiegi służące mitologizacji świata przedstawionego omawia oddziaływanie różnych kierunków estetycznych na kształt artystyczny powieści interpretuje powieść, wskazuje różne możliwości jej odczytań (np. powieść o wierności, honorze, dążeniu jednostki do zrealizowania własnego ideału samego siebie, o winie, karze i odkupieniu) wskazuje utwory i bohaterów, dla których honor był wartością

18 określa problematykę powieści, odnosi się do problemu: odpowiedzialność i ocena postępowania ocenia wkład Młodej Polski w dziedzictwo narodowe porównuje przełom XIX i XX w. z przełomem XX i XXI w., odwołuje się do tekstów KSZTAŁCENIE KULTUROWE Uczeń: widział przynajmniej dwie teatralne realizacje dramatów romantycznych rozumie, na czym polega polisemiczność sztuki teatru wypowiada się na temat spektaklu: ocenia reżyserię, grę aktorską, scenografię, muzykę pisze recenzje ze spektaklu widział przynajmniej dwie adaptacje filmowe lektur z klasy drugiej wie, co to jest adaptacja filmowa objaśnia odrębność języka filmu i języka literatury wskazuje zabiegi adaptacyjne: redukcję wątków, przestawienie pierwotnego układu elementów, wymianę pewnych elementów na inne, dodawanie elementów pisze recenzje filmowe Uczeń: interpretuje symbol i metaforę w teatrze ocenia koncepcje reżyserskie przy wystawianiu dramatów (np. wierność wobec tekstu, uwspółcześnianie) wypowiada się na temat adaptacji filmowych wyjaśnia pojęcie adaptacja filmowa interpretuje dzieło filmowe wskazuje w różnych tekstach kultury masowej odwołania do utworów prezentowanych na lekcji rozumie pojęcia: społeczne środki przekazu, kicz, arcydzieło, kultura wysoka, kultura masowa 25

19 26 bierze udział w życiu kulturalnym swego regionu KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE Uczeń: wskazuje sposoby bogacenia słownictwa: neologizmy słowotwórcze i znaczeniowe (neosemantyzmy), nowe frazeologizmy; zapożyczenia zna i wyjaśnia pojęcia: synonim, antonim, homonim, neologizm, neosemantyzm, polisemia wyjaśnia sposoby tworzenia neologizmów wie, z jakich języków polszczyzna dokonywała zapożyczeń rozpoznaje w tekście wyrazy zapożyczone wyjaśnia zjawisko mody językowej podaje przykłady modnych obecnie wyrazów zna pojęcia: internacjonalizm, kalka językowa omawia społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny zna i wyjaśnia pojęcia: dialekt (ludowy), gwary środowiskowe i zawodowe, socjolekt podaje przykłady grup środowiskowych posługujących się socjolektem wskazuje i rozpoznaje w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych zna pojęcia: styl, styl językowy, styl artystyczny, style użytkowe Uczeń: opisuje proces rozwoju języka i omawia zmiany w zasobie leksykalnym polszczyzny wskazuje różne zmiany znaczeniowe wyrazów (np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania) wyjaśnia przyczyny powstawania neosemantyzmów omawia przyczyny zapożyczeń wskazuje konsekwencje zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów anglo amerykańskich omawia warunki powstania i istnienia socjolektów zna typy socjolektów definiuje pojęcia: styl, styl językowy, styl artystyczny, style użytkowe charakteryzuje style i omawia zasady ich użycia

20 wyjaśnia różnicę między stylem indywidualnym a stylem typowym określa cechy stylu potocznego rozpoznaje różne rodzaje stylów funkcjonalnych (urzędowy, publicystyczny, naukowy, artystyczny) określa podstawowe cechy tych stylów zna środki stylistyczne (fonetyczne, morfologiczne, leksykalne, składniowe) oraz figury stylistyczne (tropy poetyckie) rozpoznaje środki stylistyczne w tekstach i określa ich funkcje wie, na czym polega stosowność stylistyczna ocenia styl wypowiedzi (np. konkretny, abstrakcyjny, jasny, zawiły) wie, co to jest stylizacja wymienia i rozpoznaje podstawowe rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) i omawia ich cechy wskazuje teksty, w których dokonano stylizacji określa funkcje stylizacji rozpoznaje w tekstach mówionych i pisanych różne sposoby wartościowania, wskazuje fonetyczne, fleksyjne, słowotwórcze, leksykalne środki wartościowania analizuje wypowiedzi pod kątem wartościowania zna pojęcia wulgaryzm, eufemizm określa funkcję i zakres ich występowania porównuje różne teksty pod względem wartościowania wypowiada się na temat używania eufemizmów i wulgaryzmów 27 charakteryzuje wypowiedź jako komunikat wyjaśnia zjawisko komunikacji językowej określa intencje wypowiedzi omawia zasady skutecznej komunikacji wskazuje warunki udanej komunikacji

21 28 rozpoznaje i tworzy różnego typu akty mowy tworzy wypowiedzi perswazyjne ocenia sytuację komunikacyjną, określa cechy wypowiedzi, stosowność wypowiedzi zna zasady i cechy dyskusji, negocjacji referuje poglądy innych argumentuje, odwołując się do doświadczenia, wiedzy i emocji streszcza opinie innych komentuje i ocenia zna zasady przygotowania i wygłaszania wystąpień publicznych (przemówienie, wykład, sprawozdanie) sporządza notatki z lektury pisze komentarze wykonuje różne operacje tekstotwórcze: skraca, rozwija, parafrazuje wypowiedź wskazuje komunikacyjne uwarunkowania tekstów zna cechy gatunkowe pamiętnika, dziennika, felietonu, eseju tworzy rozprawki, recenzje czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz publicystyczne i użytkowe rozpoznaje zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcje rozpoznaje i określa typ nadawcy i adresata tekstu parafrazuje, cytuje opinie innych tworzy wypowiedzi polemiczne bierze udział w dyskusji wygłasza referat tworzy felietony, eseje

22 rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazywa środki językowe i ich funkcje w tekście odtwarza informacje sformułowane wprost, przetwarza informacje (porządkuje i hierarchizuje, oddziela informacje od opinii). zadaje pytania do tekstu SAMOKSZTAŁCENIE Uczeń: korzysta z różnych źródeł informacji (np. zbiory biblioteczne, Internet) korzysta z przypisów, spisu treści, indeksów tworzy wypisy, wyciągi zbiera i selekcjonuje materiały korzysta z materiałów źródłowych sporządza bibliografię tworzy konspekt referatu Uczeń: korzysta z tekstów popularnonaukowych 29

23 30 KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE ROZSZERZONYM ROMANTYZM Uczeń: umiejscawia romantyzm w czasie i sytuuje go wśród innych epok literackich zna chronologię polskiego romantyzmu wyjaśnia wieloznaczność pojęcia romantyzm wskazuje źródła przełomu romantycznego określa najważniejsze cechy romantycznego światopoglądu wymienia polskich i europejskich twórców romantycznych wymienia tematy malarstwa romantycznego zna malarzy romantycznych (np. E. Delacroix, W. Turner, C.D. Friedrich, W. Blake, P. Michałowski) i ich obrazy wskazuje przykłady korespondencji (syntezy) sztuk wyjaśnia termin wymienia kompozytorów romantyzmu wskazuje specyficzne cechy polskiego romantyzmu, odwołuje się do kontekstów historycznych wyjaśnia pojęcie tyrteizm romantyczny rozpoznaje i przywołuje utwory z różnych epok należące do nurtu tyrtejskiego wypowiada się na temat kultu geniuszów w romantyzmie, roli jednostki w historii, przywołuje legendę Napoleona Uczeń: zna genealogię terminu romantyzm określa różnice światopoglądowe dzielące klasyków i romantyków, omawia ich poglądy na sztukę określa miejsce i rolę tradycji romantycznej określa cechy sztuki i estetyki romantycznej charakteryzuje malarstwo wybranych twórców romantycznych wyjaśnia ideę korespondencji sztuk wskazuje przyczyny popularności opery, wymienia twórców opery określa specyfikę polskiego romantyzmu omawia źródła mitu napoleońskiego, przywołuje utwory, w których się on pojawia wyjaśnia pojęcia: historiozofia, prowidencjalizm

24 wyjaśnia pojęcia: historyzm, mesjanizm zna pojęcia: historiozofia, prowidencjalizm wskazuje odwołując się do utworów źródła inspiracji twórców romantycznych (ludowość, folklor, Orient, średniowiecze, natura) określa cechy romantycznego artysty, odwołuje się do przykładów wymienia najważniejsze gatunki literackie romantyzmu zna pojęcia: gotycyzm, powieść gotycka wypowiada się na temat roli poezji i poety w romantyzmie i współcześnie przywołuje współczesne utwory podejmujące temat twórcy i jego dzieła literackiego omawia mit artysty wieszcza, pokazuje ambiwalentną postawę wobec mitu w tekstach współczesnych wskazuje wzory zachowań romantycznych, odwołuje się do lektur interpretuje określenia: galernicy wyobraźni, romantyczni odmieńcy wyjaśnia określenia: choroba wieku, książki zbójeckie wskazuje utwory, które podejmują temat miłości romantycznej (od Cierpień młodego Wertera po Śluby panieńskie) określa odwołując się do przykładów literackich cechy miłości romantycznej porównuje wzory miłości romantycznej i sentymentalnej podaje przykłady przejęcia motywu nieszczęśliwej miłości przez kulturę masową XX i XXI w. omawia przejawy buntu obyczajowego wypowiada się na temat: Romantycy w kulturze od antyku po współczesność; podaje przykłady z literatury i filmu charakteryzuje miłość romantyczną jako: jeden z uprzywilejowanych tematów literackich, część romantycznej filozofii życia, dziedzinę eksperymentów obyczajowych wskazuje i interpretuje odwołania do motywu miłości romantycznej w literaturze późniejszych epok (np. B. Leśmian Dwoje ludzieńków, M. Hłasko Pierwszy krok w chmurach) charakteryzuje i ocenia wizerunek miłości dominujący w kulturze masowej 31 zna Cierpienia młodego Wertera J.W. Goethego określa tematykę powieści interpretuje powieść rozpoznaje pierwiastki sentymentalne w utworze formułuje definicję werteryzmu

25 32 charakteryzuje bohatera i wskazuje motywy jego postępowania, określa przyczyny samobójstwa omawia formę i kompozycję utworu wyjaśnia pojęcia: Weltschmerz, gorączka werterowska zna terminy: preromantyzm, okres burzy i naporu zna Fausta (fragmenty) J. W. Goethego przedstawia losy bohatera jako drogę ku szczęściu i poznaniu świata, poszukiwanie sensu istnienia rozumie terminy: faustyzm, pęd faustyczny omawia motyw paktu z diabłem i słowa chwilo, trwaj zna Giaura G. Byrona charakteryzuje postać tytułową i określa cechy bohatera bajronicznego zna cechy gatunkowe powieści poetyckiej zna kilka ballad romantycznych, w tym: Króla elfów J.W. Goethego; Romantyczność, Świteź A. Mickiewicza omawia tematykę utworów i źródła inspiracji twórców ballad odczytuje ballady Król elfów, Romantyczność jako głos w sporach światopoglądowych wyjaśnia, dlaczego Romantyczność jest utworem programowym rozumie pojęcie synkretyzm rodzajowy zna cechy gatunkowe ballady porównuje Wertera np. z Tristanem czy Romeem, określa podobieństwa i różnice wskazuje odwołania do tej powieści w innych utworach sytuuje Cierpienia młodego Wertera w twórczości Goethego wskazuje kręgi odczytań dramatu wyjaśnia, na czym polega dramat Fausta definiuje terminy: faustyzm, pęd faustyczny przywołuje i interpretuje utwory współczesne, w których pojawia się motyw zatrzymania chwili (np. Cz. Miłosza Dar, W. Szymborskiej Chwila) wyjaśnia pojęcie bajronizm charakteryzuje Giaura jako bohatera fatalnego porównuje Giaura z bohaterami utworów Goethego interpretuje ballady omawia rolę fantastyki, natury w balladach wyjaśnia, dlaczego tom Ballady i romanse Mickiewicza uznano za początek romantyzmu omawia odwołując się do przykładów cechy gatunkowe ballady podaje przykłady nawiązania do ballad romantycznych w literaturze późniejszych okresów (np. Ballady i romanse W. Broniewskiego)

26 zna najważniejsze fakty z biografii Mickiewicza wymienia dzieła poety rozpoznaje zwroty i określenia funkcjonujące w języku, które pochodzą z dzieł Mickiewicza zna biografię Mickiewicza określa znaczenie twórczości Mickiewicza dla współczesnych i potomnych podaje przykłady utworów, w których znalazł odniesienia do twórczości Mickiewicza zna Odę do młodości A. Mickiewicza formułuje hipotezy interpretacyjne wypowiada się na temat sposobu ukazania młodości w wierszu zna cechy gatunkowe ody zna Sonety krymskie A. Mickiewicza, w tym Bakczysaraj w nocy, Pielgrzym, Ajudah określa tematykę sonetów analizuje sonety, charakteryzuje język, wskazuje środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcje omawia motyw wędrówki wyjaśnia pojęcia: Orient, nostalgia zna Konrada Wallenroda A. Mickiewicza odtwarza przebieg wydarzeń i losy bohatera (wyjaśnia zabieg inwersji) charakteryzuje Konrada Wallenroda jako średniowiecznego rycerza, Litwina patriotę, kochanka i męża wyjaśnia, na czym polega tragizm bohatera rozumie pojęcia: wallenrodyzm, historyzm maski omawia rolę Halbana i funkcje pieśni, literatury omawia cechy gatunkowe powieści poetyckiej interpretuje Odę do młodości jako apel i wezwanie wskazuje elementy oświeceniowe i romantyczne interpretuje sonety (podróż na Krym i podróż filozoficzna) analizuje sposób kreacji podmiotu lirycznego sonetów, opis gór, (hiperbolizacja i wzniosłość) wyjaśnia przyczyny zainteresowania Orientem w romantyzmie, wskazuje inne utwory podejmujące ten temat charakteryzuje Wallenroda jako bohatera w masce omawia zagadnienie wierności i zdrady wypowiada się na temat moralnych kosztów spiskowania (etyka spiskowa) ocenia postępowanie i wybory bohatera, porównuje go z innymi bohaterami romantycznymi definiuje pojęcie wallenrodyzm, historyzm maski wypowiada się na temat oddziaływania postaci Konrada Wallenroda na wyobraźnię wielu pokoleń Polaków 33

27 34 wskazuje postacie rzeczywiste, literackie, filmowe, które można by nazwać naśladowcami Wallenroda zna Dziady część IV i część III A. Mickiewicza omawia cechy kompozycji wskazuje wątki realistyczne i fantastyczne na przykładzie Dziadów omawia cechy dramatu romantycznego przedstawia tematykę Dziadów jako rozwinięcie przedmowy: dramat o losach narodu i jego posłannictwie dziejowym, o dobru i złu analizuje i interpretuje monologi Konrada i Widzenie księdza Piotra wskazuje cechy postawy prometejskiej omawia przemianę i charakteryzuje bohatera, odwołuje się do części IV Dziadów zna pojęcia: improwizacja, mesjanizm, mistycyzm, metafizyka, martyrologia, teodycea wymienia najważniejsze wystawienia dramatu zna Pana Tadeusza A. Mickiewicza zna okoliczności powstania utworu streszcza akcję i fabułę, wskazuje watki główne i poboczne odtwarza losy Jacka Soplicy charakteryzuje bohatera zbiorowego określa kręgi odczytań utworu: np. poema szlacheckie, utwór o Polsce i Polakach, o kraju lat dziecinnych omawia motyw wiosny, rolę natury wyjaśnia, dlaczego Dziady można nazwać arcywzorem dramatu romantycznego wyjaśnia, na czym polega synkretyczny charakter utworu wskazuje konteksty interpretacyjne utworu porównuje Konrada z innymi bohaterami romantycznymi charakteryzuje zbiorowego i indywidualnego bohatera Dziadów interpretuje Dziady jako dramat narodowy, dramat polityczny i metafizyczny, narodowy i uniwersalny, dramat o zniewoleniu i wolności wyjaśnia termin dzieło otwarte określa rolę Dziadów w kulturze narodowej interpretuje Pana Tadeusza jako sen o Polsce i sąd nad Polską wskazuje i interpretuje konteksty historyczne utworu wyjaśnia rolę Epilogu charakteryzuje przemiany bohatera romantycznego, porównuje Jacka Soplicę z innymi bohaterami romantycznymi

28 dostrzega walory artystyczne utworu, m. in. analizuje opisy przyrody (animizacje, antropomorfizacje, realizm i idealizacja, fantastyka) wyjaśnia pojęcie epopeja narodowa wskazuje powody, dla których Pana Tadeusza zwano biblią polskości wypowiada się na temat adaptacji filmowej Pana Tadeusza w reż. A. Wajdy wypowiada się na temat polskości i uniwersalności utworu przedstawia cechy gatunkowe utworu, zagadnienie synkretyzmu określa znaczenie Pana Tadeusza dla różnych pokoleń Polaków porównuje wydźwięk epopei i filmu A. Wajdy zna liryki lozańskie A. Mickiewicza, w tym Gdy tu mój trup, Polały się łzy me czyste, rzęsiste... analizuje sposób zorganizowania wypowiedzi, (dostrzega rolę powtórzeń, rytmu, paralelizmów itd.) formułuje hipotezy interpretacyjne zna Kordiana J. Słowackiego określa tematykę utworu odnosi treść Kordiana do dziejów Polski przedstawia kolejne etapy poszukiwania przez Kordiana idei charakteryzuje romantycznego bohatera (moc i słabość, indywidualizm, wyobcowanie) zna pojęcie winkelriedyzm wskazuje cechy dramatu romantycznego omawia przemiany, jakie dokonały się w teatrze w I połowie XIX wieku (widownia, repertuar, sposób wystawiania) interpretuje wiersze, wskazuje różne możliwości odczytań (zaduma nad losem, motyw nostalgii i tęsknoty, miłosny i duchowy ideał) gromadzi argumenty uzasadniające określenie tych liryków mianem arcydzieł interpretuje dramat, wskazując wątki egzystencjalne i historiozoficzne dokonuje charakterystyki porównawczej bohaterów dramatów romantycznych wskazuje historyczne, obyczajowe, lekturowe konteksty dramatu potrafi przeprowadzić analizę porównawczą dwóch monologów bohaterów romantycznych wyjaśnia, na czym polegała polemika Słowackiego z Mickiewiczem porównuje XIX- wieczną konwencję teatralną z tendencjami we współczesnym teatrze wypowiada się na temat miejsca teatru we współczesnym świecie 35

29 36 zna liryki J. Słowackiego, w tym: Grób Agamemnona, Jeżeli kiedy w tej mojej krainie... wskazuje inspiracje i motywy antyczne w Grobie Agamemnona wyjaśnia sens zestawienia w utworze historii Grecji i Polski wypowiada się na temat oceny Polski i Polaków w Grobie Agamemnona odczytuje i ocenia zadania stawiane poezji i poecie zna i stosuje pojęcia: sekstyna, liryka osobista, bezpośrednia, liryka wyznania zna termin autotematyzm zna Beniowskiego (fragmenty) J. Słowackiego wydziela część fabularną i dygresyjną określa problemy i tematy poruszane w dygresjach rozpoznaje cechy poematu dygresyjnego, omawia sposób prowadzenia narracji rozumie i wyjaśnia terminy: dygresja, poemat dygresyjny, oktawa, ironia, melancholia zna Nie Boską komedię Z. Krasińskiego omawia kompozycję dramatu charakteryzuje hrabiego Henryka jako męża, poetę, polityka wyjaśnia, na czym polega tragizm bohaterów: hrabiego Henryka i Pankracego analizuje i interpretuje wiersze porównuje wiersz Słowackiego z liryką patriotyczną i tyrtejską epoki zestawia i omawia wypowiedź Słowackiego na temat roli poety i poezji z poglądami zawartymi w Konradzie Wallenrodzie i III części Dziadów określa odwołując się do utworu artystyczny i ideowy program Słowackiego wskazuje cechy stylu ironicznego omawia cechy poematu dygresyjnego wyjaśnia i stosuje termin ironia romantyczna przywołuje inne utwory, w których pojawia się ironia i autoironia wymienia inne przykłady poematu dygresyjnego omawia konflikt hrabiego poety ze światem analizuje i interpretuje finał Nie Boskiej komedii na podstawie dramatu przedstawia poglądy Krasińskiego na historię i dzieje ludzkości wypowiada się, czy jest to utwór o przeszłości czy dzieło uniwersalne

30 przedstawia dwa obozy: rewolucji i arystokracji wskazuje cechy dramatu romantycznego omawia dwa plany dramatu: metafizyczny i historyczny interpretuje tytuł dramatu zna pojęcie frenezja romantyczna zna wiersze Norwida, w tym: Bema pamięci żałobny - rapsod, Fortepian Szopena, Ogólniki określa tematykę utworów wysuwa hipotezy interpretacyjne odczytuje przesłanie wiersza: Bema pamięci żałobny - rapsod, wskazuje sposób kreowania mitu bohatera wskazuje cechy świadczące o nowatorstwie poezji Norwida wypowiada się na temat: Jednostka i historia w wierszach Norwida zna i rozumie terminy: heksametr polski, wiersz wolny zna Śluby panieńskie A. Fredry odtwarza przebieg akcji i intrygi charakteryzuje i ocenia bohaterów, wskazuje typy charakterów wskazuje przykłady komizmu słownego, sytuacyjnego, komizmu postaci rozpoznaje sentymentalne i romantyczne wzorce miłości interpretuje komedię jako utwór o miłości i młodości rozpoznaje cechy poetyki Norwida interpretuje wiersze, odnosi się do określenia ironia dziejów odczytuje Fortepian Szopena jako przypowieść o twórcy i jego dziele wskazuje tematy liryki Norwida wyjaśnia znaczenie odwołań kulturowych w wierszach Norwida porównuje wiersze Norwida z poezją Mickiewicza i Słowackiego, określa różnice w tematyce i formie określa miejsce Norwida wśród romantyków polskich wypowiada się na temat odbioru poezji Norwida, (wykorzystuje wiersz Lieberta jako poetycki komentarz) porównuje miłość ukazaną w komedii Fredry z koncepcją miłości romantycznej znaną z innych utworów epoki interpretuje komedię, przywołując kontekst obyczajowy epoki przytacza argumenty dla uzasadnienia opinii o romantycznym lub antyromantycznym charakterze komedii wypowiada się na temat różnych konwencji wystawiania komedii, ocenia zabiegi uwspółcześniające sztukę 37 wskazuje dziedzictwo epoki w kulturze narodowej ocenia żywotność tradycji romantycznej

31 38 omawia cechy stylu, języka charakterystyczne dla utworów romantyzmu rozpoznaje stereotypy w odbiorze romantycznych dzieł podaje przykłady przejęcia motywów romantycznych przez kulturę masową określa swój stosunek do romantycznego dziedzictwa zna pojęcie paradygmat wskazuje przykłady dialogu z romantyzmem w kulturze współczesnej przytacza argumenty dla potwierdzenia lub zaprzeczenia tezy o dezaktualizacji idei romantycznych ocenia rolę wielkiej literatury w kształtowaniu świadomości narodowej i kulturalnej społeczeństw POZYTYWIZM Uczeń: umiejscawia pozytywizm w czasie i sytuuje go wśród innych epok literackich wyjaśnia genezę i funkcjonowanie nazwy pozytywizm przedstawia założenia światopoglądu pozytywistycznego (optymizm poznawczy, scjentyzm itd.) wyjaśnia pojęcia: utylitaryzm, organicyzm, ewolucjonizm, scjentyzm, agnostycyzm wymienia naukowców i filozofów, którzy kształtowali światopogląd pozytywistyczny (Comte, Mill, Spencer, Taine, Darwin) przedstawia postulaty polskich pozytywistów charakteryzuje cele, które pozytywiści stawiali przed literaturą i publicystyką omawia rolę publicystyki wymienia wartości aprobowane przez pozytywistów Uczeń: omawia wzajemne relacje nauki i kultury II połowy XIX w. określa stosunek pozytywistów do poprzednich epok wskazuje źródła optymizmu poznawczego przedstawia poglądy Comte a, Spencera, Taine a wskazuje źródła światopoglądu pozytywistycznego charakteryzuje program polskich pozytywistów, ocenia jego przydatność w budowaniu nowoczesnego społeczeństwa określa stosunek pozytywistów do powstania styczniowego i do romantycznych ideałów