Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2017 rok

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały nr XXV /306/2016 Rady Miasta Zamość z dnia 29 grudnia 2016 r. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2017 rok Prezydent Miasta Zamość Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Zamość

2 Wstęp I. Podstawa programu II. III. IV. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Adresaci programu Cele programu i główne kierunki działań V. Zadania programu VI. Zadania Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VII. Realizacja, zasady i źródła finansowania zadań Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VIII. Ramowy plan finansowania Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych IX. Zasady wynagradzania członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych X. Kontrola realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2

3 Wstęp Podstawą do nakreślenia kierunków działań w niniejszym Programie jest lokalna diagnoza dotycząca używania środków psychoaktywnych oraz wiążących się z tym problemów społecznych. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2017 rok wpisuje się w cele i zadania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zamość na lata , przyjętej uchwałą nr XXXIX/421/2014 Rady Miasta Zamość z dnia 31 marca 2014 r. Na podstawie art. 4 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Program stanowi część Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Zgodnie z ustawą Program uwzględnia także cele operacyjne dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, określone w Narodowym Programie Zdrowia na lata W niniejszym programie jednostce samorządu terytorialnego przypisano następujące zadania: 1) promocja zdrowia: edukacja zdrowotna; szkolenie kadr; zadania regulacyjne i zapewnienie skutecznego egzekwowania przepisów prawa, 2) profilaktyka: profilaktyka uniwersalna; profilaktyka selektywna; profilaktyka wskazująca, 3) redukcja szkód, rehabilitacja (readaptacja, reintegracja) zdrowotna, społeczna i zawodowa. I. Podstawa prawna i merytoryczna programu Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2017 rok opracowano na podstawie : 1. Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2016 r. poz. 487). 2. Ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1916). 3. Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym ( Dz. U. z 2016 r. poz. 1828). 4. Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. z 2015 poz. 1390). 5. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2016 poz. 930 z późn. zm.). 6. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2016 poz. 575 z późn. zm.). 7. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U. z 2012 r. poz. 977 z późn. zm.). 8. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. z 2015 r. poz. 1249). 9. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 209, poz. 1245). 10. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata (Dz. U. z 2016 poz. 1492). Dokumenty krajowe, regionalne i lokalne, z realizacją których koresponduje realizacja Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2017 rok : 1. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata (uchwała nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie 3

4 ustanowienia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata ). 2. Gminny program wspierania rodziny na terenie miasta Zamość w latach (uchwała nr XII/126/2015 Rady Miasta Zamość z dnia 26 października 2015 r. ). 3. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na terenie Miasta Zamość na lata ( uchwała nr XXIII/281/2016 Rady Miasta Zamość z dnia 24 października 2016 r.). II. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Monitoring problemów alkoholowych na potrzeby opracowania i ewaluacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych odbywa się poprzez: a) zbieranie i analizę danych statystycznych różnych instytucji, służb i organizacji, w tym Policji, Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie, Straży Miejskiej, Ośrodka dla Osób Nietrzeźwych, podmiotów prowadzących działalność leczniczą, placówek systemu oświaty, Sądu; b) gromadzenie danych od realizatorów i ich analizę w kontekście wskaźników realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, c) lokalne badania ilościowe i jakościowe ( badanie z 2016 r. Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, Centrum Profilaktyki i Reedukacji ATELIER Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Krakowie ), d) ogólnopolskie i regionalne badania ilościowe i jakościowe. Duża dostępność oraz wysokie spożycie alkoholu Alkohol jest towarem legalnym, powodującym jednak istotne szkody zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Dlatego obrót napojami alkoholowymi objęty jest pewnymi prawnymi ograniczeniami zarówno pod względem dostępu fizycznego (gęstość sprzedaży), jak i ekonomicznego (podatek akcyzowy). W 2013 r. spożycie 100 % alkoholu na jednego mieszkańca wynosiło 9,67 l, co oznacza wzrost wobec 2012 r. o 0,5 l. Z danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że w 2014 r. nastąpił niewielki spadek do poziomu 9,5 l, natomiast dane GUS wskazują, że w 2015 r. spadek spożycia był kontynuowany do wysokości 9,4 l. Badania zrealizowane na przełomie 2014 i 2015 r. na reprezentatywnej próbie mieszkańców naszego kraju na temat używania substancji psychoaktywnych wskazują, że do konsumentów napojów alkoholowych zalicza się 89,7 % badanych. Poszczególne napoje cieszą się zróżnicowaną popularnością. Najwyższym odsetkiem konsumentów cieszy się piwo (89,7 %), nieco niższym wino (76,5 %), najmniej popularne są napoje spirytusowe (66,3 %). Abstynenci, definiowani jako osoby, które w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem nie piły żadnego alkoholu, stanowią 10,3 %. W strukturze spożycia, w podziale według typu napoju przeważa piwo. Na drugim miejscu plasują się napoje spirytusowe, stawkę zamyka wino. Każdy z tych napojów alkoholowych pija się według innego wzoru i każdy z nich pełni inną funkcję kulturową. Wino pełni raczej funkcje symboliczne. Wódka pozostaje w swojej tradycyjnej roli podstawowego okazjonalnego napoju alkoholowego, dla wielu pełni funkcje intoksykacyjne. Picie piwa ma bardziej codzienny charakter (Raport Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, 2015). Z badań wojewódzkich zrealizowanych w 2015 r. wynika, że piwo jest alkoholem spożywanym najczęściej ( i przy tzw. codziennych okazjach), podczas gdy picie wina i wódki jest zarezerwowane na sytuacje wyjątkowe. Po alkohol częściej sięgają mężczyźni i wypijają 4

5 go zdecydowanie więcej niż kobiety. W ocenie respondentów, dostępność alkoholu w województwie lubelskim jest znaczna, w tym dla osób poniżej 18. roku życia. Akceptowany wiek inicjacji alkoholowej mieści się w przedziale lat (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). W badaniach zrealizowanych w 2016 r. 20 % dorosłych mieszkańców miasta zadeklarowało, że nie spożywa alkoholu, liczba konsumentów jest więc nieco mniejsza niż średnia krajowa. W Zamościu konsumenci napojów alkoholowych piją najczęściej w domu (70 %) lub u znajomych, podczas spotkań towarzyskich i uroczystości rodzinnych. Wśród konsumentów napojów alkoholowych zdecydowana większość wybiera piwo, na drugim miejscu znajduje się wino, mniejszą popularnością cieszy się wódka, nalewki, likiery. Zamościanie spożywają alkohol głównie dla towarzystwa, z chęci lepszej zabawy. Ponad połowa deklarujących spożywanie miała swój pierwszy kontakt z alkoholem powyżej 18 roku życia ( 57 %) oraz między 16 a 18 rokiem życia (35 % ). Kilka razy do roku spożywa alkohol niewiele ponad 30 % badanych, a kilka razy w miesiącu zdarza się co czwartemu mieszkańcowi miasta. Do spożycia alkoholu 2 do 5 razy w tygodniu przyznało się 4 % badanych. W stosunku do badania zrealizowanego w 2011 r. obserwuje się spadek ilości jednorazowo wypijanego alkoholu. Zasadniczo nie uległy zmianie postawy mieszkańców wobec alkoholu, 42 % ankietowanych na pytanie Jakie jest Pana/i podejście do spożywania alkoholu wskazało odpowiedź powinno się zawsze zachować umiar, natomiast 20 % wszystko jest dla ludzi (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Procentowy udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w ogólnej wartości sprzedaży na terenie miasta w latach na podstawie oświadczeń o wartości sprzedaży przedstawia się następująco. Tabela 1. Procentowy udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w wartości sprzedaży Rok piwo 54,5% 54% 55% 56% 54% wino 9% 9% 9% 9% 9% wódka 36,5% 37% 36% 35% 37% Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość Przyjmując wartość sprzedaży napojów alkoholowych za odzwierciedlenie ilości spożywanego alkoholu, można stwierdzić, że struktura spożycia w latach nie uległa znacznym zmianom. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość spożycia alkoholu jest jego fizyczna dostępność (wyrażana w stosunku liczby mieszkańców przypadających na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych). Uchwała nr XXIII/250/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 29 października 2012 r. ustaliła w mieście limit punktów sprzedaży w wysokości 230 (detal i gastronomia). Należy zaznaczyć, że punkty sprzedaży samego piwa nie są limitowane. Limit na koniec października 2016 r. został wykorzystany w wysokości 168 ( co stanowi 73 % ). W skali kraju od 2009 r. można zaobserwować pozytywną tendencję zahamowania wzrostu liczby punktów sprzedaży oraz zmniejszenia się liczby mieszkańców, która przypada na jeden punkt ( w 2007 r. na jeden punkt sprzedaży przypadało 193 mieszkańców, w , natomiast w mieszkańców, ). W Zamościu w 2007 r. na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 279 mieszkańców miasta, w 2009 r. 273, 2011 r. już tylko 263, by w 2014 nastąpił wzrost do 282 i znowu spadek do 279 w 2015 r. Z analizy powyższych wskaźników wynika, że w ostatnich latach dostępność napojów alkoholowych jest na tym samym poziomie. Porównując dane krajowe z lokalnymi, daje się zaobserwować fakt, że w Zamościu utrzymuje się nieco niższy współczynnik 5

6 dostępności alkoholu, czyli wyższa liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży, nie są to jednak zbyt duże różnice. Tabela 2. Liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży napojów alkoholowych Lata Liczba mieszkańców, która przypada na jeden punkt sprzedaży alkoholu Zamość Źródło: Ankiety PARPA G1, Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość W ostatnich latach liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych na terenie miasta ulegała nieznacznym wahaniom, przy czym należy podkreślić, że w 2014 r. spadła do najniższego poziomu w okresie przyjętym do analizy. Tabela 3. Rynek napojów alkoholowych w Zamościu Treść Liczba wydanych zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość Wykres 1. Rynek napojów alkoholowych w Zamościu punkty sprzedaży Wykres 1 - Liczba wydanych zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych Wykres 2 - Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych W badaniu zrealizowanym w 2016 r. 38 % mieszkańców Zamościa uznało, że liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych jest wystarczająca, natomiast 37 %, że duża i zbyt duża, a tylko 2 %, że niewystarczająca (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Kraj wydane zezwolenia 6

7 W 2011 r. wartość sprzedaży napojów alkoholowych w punktach zlokalizowanych w Zamościu (dane na podstawie oświadczeń przedsiębiorców) wyniosła ,64 zł, natomiast w 2012 r ,27 zł, ale już w 2013 r ,74 zł, by w 2014 r. spaść do poziomu ,82 zł i ponownie wzrosnąć w 2015 r. do kwoty ,47 zł. W 2011 r. przeciętne miesięczne wydatki na napoje alkoholowe na jedną osobę w gospodarstwie domowym (dane ogólnopolskie) wynosiły 11,61 zł, w 2012 r. 12,71 zł, a w 2013 r. 12,72 zł, natomiast w 2014 r. wzrosły do poziomu 13,06 zł, a w 2015 do kwoty 13,44 zł. Szkody zdrowotne związane z nadużywaniem alkoholu Według Światowej Organizacji Zdrowia alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia populacji, a ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się z jego spożywaniem. Poziom rozpowszechnienia społecznych i zdrowotnych szkód alkoholowych jest tym większy, im powszechniej alkohol jest spożywany w populacji. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych większość konsumentów alkoholu spożywa go na poziomie niskiego ryzyka szkód, jednak ponad 11 % dorosłych Polaków nadużywa alkoholu tzn. pije go w sposób powodujący szkody zdrowotne i społeczne. Do grupy tej zalicza się osoby nieuzależnione (określone jako osoby pijące szkodliwie) i uzależnione od alkoholu. Grupa osób najwięcej pijących (powyżej 12 l 100 % alkoholu rocznie), stanowiąca 7,3 % konsumentów napojów alkoholowych spożywa aż 40,1 % całego wypijanego alkoholu. Grupa osób mało pijących (do 1,2 l 100 % alkoholu rocznie), stanowiąca 46 % konsumentów alkoholu, wypija tylko 4,9 % całości spożywanego alkoholu (dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). Według ostatnich badań pijących nadmiernie (tj. przekraczających 16 litrów rocznego spożycia czystego alkoholu w przypadku mężczyzn i 9 litrów czystego alkoholu w przypadku kobiet) częściej spotykamy wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Nadmiernemu piciu sprzyja w sensie statystycznym następujący zestaw cech: wiek lata, stan cywilny rozwiedziony, zamieszkiwanie w wielkim mieście (pow. 500 tys. mieszkańców), status bezrobotnego, szczególnie wysokie lub szczególnie niskie dochody na osobę w gospodarstwie domowym. Odsetek pijących nadmiernie jest pięciokrotnie niższy w grupie osób deklarujących się jako wierzące i praktykujące, niż wśród pozostałych (Raport Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, 2015). Bardzo ważne z punktu widzenia planowanych działań edukacyjnych są badania, które potwierdziły funkcjonowanie błędnych przekonań dotyczących oddziaływania różnych rodzajów napojów alkoholowych na zdrowie i bezpieczeństwo. W opinii badanych Polaków piwo nadal jest najmniej szkodliwym napojem alkoholowym, wino jest nieco bardziej niebezpieczne niż piwo, a wódka stanowi największe zagrożenie. Zauważyć należy, że mieszkańcy Zamościa w znacznie mniejszym stopniu powielają błędne przekonania na temat alkoholu (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Z ostatnich badań wojewódzkich wynika, że 3/4 mężczyzn i ponad 2/3 kobiet zdarzyło się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy spożyć liczbę porcji alkoholu odpowiadających co najmniej umownemu progowi ryzykownego picia. Problem nadmiernego spożycia częściej dotyczy mężczyzn, w średnim przedziale wiekowym pomiędzy 35. a 44. rokiem życia, w szczególności z wykształceniem zawodowym (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). Badania zrealizowane w Zamościu w 2011 r. pokazały, że dla kobiet grupę przekraczającą tzw. normy bezpiecznego picia można oszacować na ok. 1 %, natomiast dla mężczyzn szacunki te stanowią 4 %. Są to wskazania dość niskie w stosunku do badań ogólnopolskich. Natomiast realizacja w latach programu wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej wskazuje, że średnio ponad 13 % osób uczestniczących w programie to osoby pijące alkohol 7

8 ryzykownie i szkodliwie, niecałe 2 % to grupa konsumentów, u których zachodzi podejrzenie uzależnienia. Rozpoznawanie osób pijących alkohol w sposób ryzykowny i szkodliwy jest ważnym zadaniem stojącym przed personelem medycznym podstawowej opieki zdrowotnej. Prowadzenie wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej badań przesiewowych i udzielanie porad osobom z grup podwyższonego ryzyka, mających na celu skłonienie ich do ograniczenia picia alkoholu do poziomu uważanego za bardziej bezpieczny dla zdrowia jest bardzo efektywnym sposobem ograniczenia szkód zdrowotnych spowodowanych spożywaniem alkoholu. Alkohol etylowy zawarty w winie, piwie, jak i wódce spożywany przez kobietę w ciąży wpływa negatywnie na rozwój płodu. Efektem jego działania mogą być nieuleczalne zaburzenia fizyczne i psychiczne ogólnie określane jako Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder). Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarną jest Płodowy Zespół Alkoholowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS). Kobiety co prawda piją trzykrotnie mniej od mężczyzn, jednak spożycie wśród kobiet rośnie. Najwięcej alkoholu piją kobiety w wieku i lat, a więc w potencjalnym okresie rozrodczym. W Polsce coraz mniej kobiet oczekujących dziecka jest zachęcanych do picia alkoholu i coraz więcej informowanych przez lekarza o szkodliwości takiego zachowania podczas ciąży. Mimo to w badaniach zrealizowanych na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych aż 33% kobiet w wieku prokreacyjnym przyznało, że będąc w ciąży, piło alkohol. Szacuje się, że w Polsce rozpowszechnienie FAS w populacji jest nie mniejsze niż 4 osoby na 1000, natomiast pozostałe zaburzenia FASD występują nie rzadziej niż 20 osób na Z badań zrealizowanych w 2016 r. wynika, że mieszkańcy Zamościa posiadają wiedzę na temat wpływu alkoholu na rozwój dziecka w czasie ciąży, ale aż 18 % widziało kobietę w ciąży spożywającą alkohol. Prawie połowa mieszkańców słyszała o Alkoholowym Zespole Płodowym, jednak nie do końca potrafi określić jakie konsekwencje może wywołać, a ponad połowa jest zdania, że kobiety w ciąży są raczej dobrze informowane o szkodliwym wpływie alkoholu na przebieg ciąży i rozwój dziecka (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Przyjmuje się, że w Europie od 2-3 % dorosłych uzależnia się od alkoholu (w tym ok. 5 % mężczyzn i 1 % kobiet). Badania epidemiologiczne zrealizowane w Polsce na przełomie 2010/2011 potwierdzają te dane szacunkowe 2,4 % dorosłych mieszkańców naszego kraju (ponad 600 tys. osób) spełnia kryteria uzależnienia od alkoholu. Dla Zamościa jest to populacja ok osób. Uzależnienie jest zaburzeniem bio-psycho-społecznym. Przyczynia się do rozwoju szeregu poważnych chorób. Są to m.in. stłuszczenie, zapalenie wątroby, marskość wątroby, alkoholowe zespoły psychoorganiczne, zapalenie trzustki, przewlekłe psychozy alkoholowe, zespół Wernickego-Korsakowa, napady drgawkowe abstynencyjne czy polineuropatia obwodowa. Uzależnienie powoduje dezorganizację życia społecznego osób nim dotkniętych i ich rodzin. Istnieje wysoka zależność między uzależnieniem od alkoholu a bezrobociem, niższym statusem socjoekonomicznym, wypadkami i przemocą interpersonalną. Na mocy art. 21 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi leczenie osób uzależnionych od alkoholu odbywa się w podmiotach leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne w rozumieniu przepisów ustawy o działalności leczniczej. W Polsce leczenie uzależnienia od alkoholu jest dobrowolne, za wyjątkiem sytuacji sądowego zobowiązania do leczenia. Leczenie zaburzeń wynikających z używania alkoholu oraz zaburzeń wynikających z nadużywania alkoholu przez osoby bliskie jest bezpłatne także dla nieubezpieczonych. W województwie lubelskim w ostatnich latach wartości umów w zakresie leczenia uzależnienia od alkoholu zwiększa się corocznie. Rosnący poziom 8

9 finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczeń zdrowotnych w tym obszarze nie zabezpiecza realnego popytu na te świadczenia, co skutkuje ograniczeniem dostępności i gorszą jakością leczenia. W związku z powyższym istnieje potrzeba wsparcia przez samorząd lecznictwa odwykowego, które pozwalałoby na realizację bardziej efektywnych programów psychoterapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia. W Narodowym Programie Zdrowia na lata zapisano zadanie związane z poszerzeniem i udoskonaleniem oferty leczenia uzależnienia od alkoholu, w tym o programy ograniczania picia alkoholu, oraz popularyzowanie metod mających naukowo dowiedzioną skuteczność. Z danych odwykowego lecznictwa ambulatoryjnego w Zamościu wynika, że liczba osób leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu od 2007 wzrastała i w 2011 r. wyniosła 691. W 2012 r. nastąpił gwałtowny spadek. Dane z lat następnych wskazują, że nie jest to tendencja trwała, bowiem ponownie nastąpił wzrost. Wśród pacjentów zamojskiej poradni największą grupę stanowią osoby z przedziału wiekowego lata ( osób; osób; osób ). Należy dodać, że wśród ogółu leczących się tylko 8 % w 2015 r. stanowiły osoby zobowiązane do leczenia przez sąd i jest to duży spadek w stosunku do lat poprzednich (w 2014 r. 45 %). Udział pacjentów pierwszorazowych stanowi ponad 40 % ogółu leczonych w danym roku, z tym, że w 2015 również nastąpił zauważalny spadek. Tabela 4. Leczeni ambulatoryjnie w zamojskiej placówce z powodu uzależnienia od alkoholu Leczeni ogółem Leczeni pierwszorazowo Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu Wykres 2. Leczeni ambulatoryjnie w zamojskiej placówce z powodu uzależnienia od alkoholu leczeni pierwszorazowo leczeni ogółem Wykres 1 - Leczeni ogółem Wykres 2 Leczeni pierwszorazowo O wielkości problemu alkoholowego w środowisku lokalnym świadczą także dane Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W wyniku uzależnienia od alkoholu dochodzi do zachowań ryzykownych, które powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylanie się od pracy oraz systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego. Rodziny oraz inne podmioty wobec osób nadużywających alkoholu mogą składać wnioski do Komisji o podjęcie czynności zmierzających do orzeczenia obowiązku leczenia odwykowego. 9

10 Tabela 5. Wnioski złożone do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego Wnioski złożone przez: Rodzina Sąd Rejonowy Policja Ośrodek dla Osób Nietrzeźwych MCPR Inne podmioty Ogółem Źródło: Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Wykres 3. Wnioski złożone do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego Wykres 1 Liczba wniosków ogółem Młodzież a alkohol Spożywanie alkoholu przez osoby niepełnoletnie upośledza czynności poznawcze koncentrację uwagi, zapamiętywanie, uczenie się, rozwój kontroli emocjonalnej, powoduje podejmowanie zachowań ryzykownych, groźnych dla życia i zdrowia, zakłóca proces rozwojowy, może powodować spowolnienie wzrostu i zaburzenia hormonalne. W całym Regionie Europejskim co czwarty zgon w grupie wiekowej lat spowodowany jest nadużywaniem alkoholu. Z używaniem alkoholu przez młodocianych wiąże się między innymi obniżenie wieku inicjacji seksualnej, niechciane ciąże i ryzyko zarażenia wirusem HIV. Spożywanie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród nastolatków (badania ESPAD, HBSC, Badania Mokotowskie). Jak pokazują badania ESPAD (Europejski Program Badań Ankietowych na temat Alkoholu i Narkomanii) z 2015 r. młodzież ( gimnazjaliści z klas III - wiek:15-16 lat i uczniowie z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych wiek: lat), w większości zalicza się do konsumentów alkoholu, pije przede wszystkim piwo, rzadziej sięga po inne napoje alkoholowe. W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem jakiekolwiek napoje alkoholowe piło 72 % 15 latków i 93 % uczniów starszych. Można zauważyć porównując wyniki badań ESPAD na przestrzeni ostatnich lat, że w grupie gimnazjalistów zmniejszyły się wskaźniki mierzące zjawisko picia alkoholu, w grupie młodzieży starszej mamy do czynienia ze stabilizacją trendu. W 2015 r. badania ESPAD zrealizowano także na terenie województwa lubelskiego i wyniki są porównywalne do badań ogólnopolskich. ( 75 % 15 latków i 92 % uczniów starszych). Wyniki najnowszych badań HBSC (Health Behaviour in School - aged Children, 10

11 2014) wskazują, że obecnie pija jakikolwiek napój alkoholowy 42,6% nastolatków w wieku lat, w tym 6,4 % co najmniej raz w tygodniu, w ciągu całego swojego życia piło alkohol 43 % uczniów. W ostatnich czterech latach spadła częstość picia alkoholu i upijania się, a inicjacja alkoholowa następuje coraz później. Korzystniejsze zmiany obserwuje się w populacji chłopców; dziewczęta upijają się częściej i w coraz młodszym wieku. Z kolei pozytywne zmiany wyrażają się coraz powszechniejszą postawą abstynencką wśród młodzieży. Z badań zrealizowanych w 2013 r. na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Lublinie wynika, że najbardziej popularną substancją psychoaktywną wśród młodzieży województwa lubelskiego jest alkohol, z którym w grupie uczniów w wieku lat miał do czynienia co piąty uczeń. Wśród uczniów w wieku lat do picia alkoholu przyznało się 96 % respondentów. Wśród uczniów którzy już pili alkohol najliczniejszą grupę stanowią tacy, których inicjacja alkoholowa wypadła pomiędzy 11 a 14 rokiem ich życia. 11 % młodzieży deklaruje częstotliwość picia kilka razy w tygodniu lub częściej, co można nazwać poziomem alarmującym. Duża grupa (22 %) deklaruje picie kilka razy w miesiącu. Blisko połowa badanych sięga po alkohol raz do roku lub rzadziej i tę grupę można uznać za użytkowników sporadycznych. Miejsca w których spożywa się substancje psychoaktywne to przede wszystkim imprezy, mieszkania kolegów, koleżanek oraz podwórko. Jednak różne substancje pojawiają się z różną częstotliwością. Alkohol pije się najczęściej na imprezach i u kolegów/koleżanek. Najczęściej spożywane jest piwo (68 %), a na drugim miejscu zestawienia znalazła się wódka (24 %). Wśród uczniów pijących 30 % twierdzi, że nie ma problemów z zakupem alkoholu. Wśród uczniów którzy nie ukończyli 18 lat tylko 11 % twierdzi, że kupuje bez problemu podczas gdy 45 % nigdy nie kupowało. Tylko 37 % badanej młodzieży uważa, że nie należy używać alkoholu. W 2016 r. mieszkańcy Zamościa picie alkoholu przez młodzież zaliczyli do najistotniejszego problemu społecznego w mieście (najwięcej wskazań). Jak podają statystyki Komendy Miejskiej Policji w roku 2007 ujawniono 199 nieletnich pod wpływem alkoholu, natomiast w 2011 r. -120, a w 2012 r. już tylko 30, w , natomiast w 2015 nastąpił spadek do 18. Tabela 6. Liczba nieletnich pod wpływem alkoholu ujawnionych przez funkcjonariuszy Policji Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W zamojskich badaniach z 2016 r. wśród uczniów szkół (szkoła podstawowa, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna) ponad 55 % badanych zadeklarowało, że nie pije alkoholu, również ponad połowa uczniów deklaruje, że nie zdarzyło im się wypić zbyt dużej ilości jednorazowo. Inicjacja alkoholowa występuje powyżej 15 lat (w sumie 52% wskazań). Najczęściej bez względu na grupę wiekową pierwsze spożycie alkoholu miało miejsce ze znajomymi na podwórku i w czasie imprezy towarzyskiej. Najbardziej popularnym napojem alkoholowym jest piwo. 14% ankietowanych uczniów spożywa alkohol raz, dwa razy w miesiącu. Niepokojący jest fakt, że 3% uczniów pije alkohol kilka razy w tygodniu, 1% codziennie, 6% zdarza się często wypić zbyt dużą liczbę alkoholu. Uczniowie piją najczęściej u znajomych lub na świeżym powietrzu. Młodzież sięga po alkohol dla towarzystwa i chęci lepszej zabawy. Prawie połowa uczniów uważa, że z łatwością mogłaby zdobyć alkohol ( 45 %), kupują im przede wszystkim starsi koledzy. Najczęściej młodzież zaopatruje się w sklepach osiedlowych (48 % wskazań). Prawie 70 % badanych brało udział w zajęciach profilaktycznych. Najwyżej uczniowie oceniają pogadanki z wychowawcą oraz zajęcia warsztatowe z psychologiem, pedagogiem lub innym specjalistą. Natomiast w badaniach lubelskich z 2013 r. liderem form profilaktycznych okazały się spotkania z osobami które 11

12 były uzależnione, a za najmniej atrakcyjne uznano warsztaty z fachowcami: wychowawcami, pedagogami lub terapeutami. W ocenie ponad 60 % zamojskiej młodzieży zajęcia profilaktyczne w szkole spełniają swoje zadanie. Porównując wyniki badań zrealizowanych w 2016 r. do wyników badań z 2011 r. można zaobserwować pozytywne zmiany w zakresie sięgania przez młodzież po środki psychoaktywne np. spadek liczby uczniów sięgających po alkohol, wzrost wieku pierwszego kontaktu z alkoholem, spadek liczby uczniów pijących codziennie (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Ważne dla planowania działań profilaktycznych opartych o strategie alternatyw są modele spędzania czasu wolnego. Zamojskie badania pokazują, że młodzież najczęściej ogląda telewizję i korzysta z internetu dla przyjemności. Popularne jest słuchanie muzyki i uprawianie sportu oraz wychodzenie wieczorami z przyjaciółmi. Aktywności wskazane przez badanych obejmują zarówno takie, które sprzyjają szeroko rozumianemu rozwojowi i takie, które w przypadku zbyt częstego występowania mogą przerodzić się w zachowania problemowe lub prowadzić do uzależnienia behawioralnego. Z badań lubelskich wynika natomiast, że w rankingu form spędzania wolnego czasu najbardziej skorelowaną ze spożywaniem alkoholu jest towarzyskość czyli spotkania z kolegami, koleżankami, natomiast największy odsetek deklaratywnych abstynentów występuje wśród osób, które w wolnym czasie czytają książki (niski procent wskazań w badaniach zamojskich) lub uprawiają sport. Zakłócenia ładu i porządku publicznego (wybrane elementy) Istotnym problemem w skali kraju, jak również na terenie miasta jest zakłócanie ładu i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. Poniższa tabela ilustruje zakres usług udzielanych przez Ośrodek dla Osób Nietrzeźwych w Zamościu, która jest jednostką powołaną do utrzymania ładu i porządku publicznego. Tabela 7. Klienci Ośrodka dla Osób Nietrzeźwych Treść ogółem mieszkańcy Zamościa zatrzymani w Zamościu zatrzymani poza Zamościem nieletni nieletni chłopcy nieletnie dziewczęta Źródło: Ośrodek dla Osób Nietrzeźwych 12

13 Wykres 4. Klienci Ośrodka Dla Osób Nietrzeźwych zatrzymani ogółem zatrzymani poza Zamościem zatrzymani w Zamościu Wykres 1 zatrzymani w Zamościu Wykres 2 zatrzymani poza Zamościem Wykres 3 zatrzymani ogółem Z powyższych danych wynika, że w latach liczba osób doprowadzonych i przebywających w placówce utrzymywała się na podobnym poziomie. W 2014 r. wzrosła liczba osób doprowadzonych z terenu miasta i osiągnęła najwyższy poziom w okresie przyjętym do analizy, natomiast w roku 2015 można zauważyć wyraźny spadek zatrzymań zarówno ogółem jak i na terenie miasta, jednak liczba nieletnich w stosunku do roku poprzedniego wzrosła dwukrotnie. Kolejna tabela odzwierciedla zakres interwencji Policji w przypadku łamania zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych w latach Tabela 8. Spożywanie alkoholu w miejscach publicznych na terenie miasta Treść Liczba osób które ujawniono i ukarano mandatem karnym za spożywanie alkoholu w miejscach publicznych na terenie miasta Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Używanie alkoholu w Polsce podobnie jak we wszystkich krajach europejskich związane jest z przestępczością. Pokazują to statystyki policyjne, zgodnie z którymi spośród ogólnej liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw, blisko 40% było pod wpływem alkoholu. Do sytuacji obarczonych szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia szkód należy prowadzenie samochodu lub innego pojazdu pod wpływem alkoholu. Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu na przestrzeni ostatnich lat spadła. W Polsce w 2008 r. kierowcy pozostający pod wpływem alkoholu spowodowali 3529 wypadków, w których 427 osób poniosło śmierć, a 4976 zostało rannych. W 2015 r. nietrzeźwi kierujący byli sprawcami 1575 wypadków, w których zginęło 218 osób, a rannych zostały 1973 osoby. Tabela 9. Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu Treść Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu Źródło: Komenda Główna Policji 13

14 W 2015 r. na terenie województwa lubelskiego nieco ponad co piątemu badanemu zdarzyło się dostrzec, że ktoś pod wpływem alkoholu wsiada za kierownicę samochodu. W tej sytuacji aż 38 % badanych nie zareagowało w żaden sposób (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). Z badań zrealizowanych w 2016 r. na terenie miasta wynika, że co czwarty mieszkaniec był świadkiem sytuacji w której dochodzi do prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu. 6 % badanych przyznało, że prowadziło w przeszłości samochód pod wpływem alkoholu, a 10 % z nich że było zatrzymanych za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Liczbę nietrzeźwych kierujących, ujawnionych w wyniku działań Komendy Miejskiej Policji na terenie naszego miasta ilustruje poniższa tabela. Tabela 10. Nietrzeźwość uczestników ruchu drogowego w Zamościu (art. 178a 1 i 2 kk) Treść Liczba nietrzeźwych kierujących pojazdami Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Dane Komendy Miejskiej Policji nie odbiegają od tendencji ogólnopolskich. Zaburzenia życia rodzinnego związane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie Wśród najważniejszych konsekwencji życia w rodzinie z problemem alkoholowym wyróżnia się szkody: fizyczne, psychosomatyczne, psychologiczne, emocjonalne i psycho społeczne. Życie w rodzinie z problemem alkoholowym jest związane zazwyczaj z niższym statusem socjoekonomicznym, chronicznym stresem, ograniczonymi możliwościami zdobywania wykształcenia i kariery zawodowej. Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być współuzależnienie. Współuzależnienie to efekt przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. W konsekwencji zaistniałej sytuacji rodzinnej u osób współuzależnionych mogą wystąpić nasilone problemy zdrowotne: zaburzenia psychosomatyczne, emocjonalne, stresowe lub zaburzenia adaptacyjne. Osoby współuzależnione traktowane są jako druga, równie ważna jak osoby uzależnione grupa pacjentów w lecznictwie odwykowym. Brak jest szczegółowych danych dotyczących osób uzależnionych, współuzależnionych i dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym. Można jedynie przeprowadzić szacunki na podstawie przelicznika przyjmowanego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, że grupa osób współuzależnionych stanowi 4% populacji. Dla Zamościa grupa ta to ok osób. Z danych lecznictwa odwykowego wynika, że po znacznym wzroście w 2011 r., w 2012 r. liczba pacjentów zarejestrowanych w kategorii współuzależnienie spadła i ulega nieznacznym wahaniom w kolejnych latach. Jest to tylko 3% populacji członków rodzin dotkniętych następstwami używania alkoholu. Tabela 11. Liczba osób objętych opieką Poradni Leczenia Uzależnień z powodu współuzależnienia Wyszczególnienie Współuzależnienie Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się dzieci, wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym. Dzieci te żyją w stanie chronicznego napięcia i stresu, 14

15 co związane jest z niezaspokojeniem ich podstawowych potrzeb przez rodziców. Na terenie województwa lubelskiego niemal co piąty badany wskazuje, że w dzieciństwie mieszkał z osobą, która miała problem z alkoholem. Tego rodzaju doświadczenie odnotowano statystycznie częściej w rodzinach z niższym dochodem na osobę, alkoholu nadużywali najczęściej ojcowie badanych. Niemal połowa badanych oceniła, że problemy alkoholowe członka rodziny miały silny wpływ na ich stosunek do alkoholu, przy czym kobiety przyznają się do tego istotnie częściej (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). Poniższa tabela przedstawia dane liczbowe na temat nieletnich wychowanków przebywających w placówkach opiekuńczo wychowawczych na terenie miasta oraz rodzin biologicznych objętych wsparciem asystenta rodziny w latach Tabela 12. Dzieci i rodziny w systemie pieczy zastępczej Treść Dom Dziecka liczba nieletnich z terenu miasta w tym przebywających w placówce ze względu na ujawniony w rodzinie problem alkoholowy, narkotykowy, przemocy Pogotowie Opiekuńcze liczba nieletnich z terenu miasta 13 9 w tym przebywających w 8 5 placówce ze względu na ujawniony w rodzinie problem alkoholowy, narkotykowy, przemocy Asystent rodziny łączna liczba rodzin objętych wsparciem alkoholizm jako problem w 9 10 rodzinie objętej wsparciem asystenta Dodatkowo członkowie rodzin z problemem alkoholowym są grupą ryzyka, która jest szczególnie narażona na przemoc. Statystyki policyjne za rok 2015 pokazują, że ponad 64 % sprawców przemocy w rodzinie w chwili interwencji policji było pod wpływem alkoholu. Trzeba jednak pamiętać, że przemoc może mieć miejsce zarówno w rodzinach tzw. dysfunkcyjnych (gdzie są takie zjawiska jak: uzależnienie, bezrobocie itp.) jak i w rodzinach o wysokim statusie społecznym, w których z pozoru nie ma większych problemów. Oszacowaniu skali zjawiska przemocy w rodzinie służą dane dotyczące realizacji procedury interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta procedurę wszczynają przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Policji, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty, ochrony zdrowia. Instytucją, która najczęściej uruchomia procedurę jest policja. Liczba interwencji Policji w sprawach dotyczących przemocy domowej w oparciu o procedurę Niebieskie Karty w 2012 r. wynosiła , w 2013 r. natomiast , a w interwencji, a w W Zamościu w 2012 r. funkcjonariusze Komendy Miejskiej Policji przeprowadzili 2147 interwencji domowych, w tym 16 dotyczących przemocy, po których sporządzono Niebieską Kartę. W 2013 r. natomiast 2452 interwencje, w 69 przypadkach stwierdzono przejaw przemocy domowej i sporządzono Niebieską Kartę, w 2015 r. przeprowadzili 752 interwencje domowe, w 127 przypadkach sporządzono Niebieską Kartę. 15

16 Tabela 13. Interwencje domowe funkcjonariuszy Policji w Zamościu Wyszczególnienie Interwencje domowe Interwencje z wykorzystaniem procedury Niebieskie Karty Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego w 2011 r. czyli w roku w którym weszła w życie nowa procedura wpłynęło 7 Niebieskich Kart, w 2012 r. już 66, w 2013 r , natomiast w 2014 r. aż 168, a w W 80 % przypadków w których w 2015 r. uruchomiono procedurę, przemocy towarzyszyło nadużywanie alkoholu (tj. 141 Niebieskich Kart), w 5 z tych spraw uruchomiono instytucję zobowiązania do leczenia odwykowego. W 2016 r. w badaniu Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta 9 % badanych uczniów przyznało, że w ich domu występuje problem przemocy ( np. bicie, krzyki, wulgarne słowa), a z tej grupy 36 % jej doświadczyło. Co piąty dorosły mieszkaniec, zna osobę, która doświadcza przemocy w swoim domu, natomiast 5 % osób przyznało, że zjawisko to występuje w ich rodzinie. Osoby, które przyznały, że w ich rodzinie dochodzi do przejawów przemocy uznały, że wynika ona w dużym stopniu z nadużywania alkoholu. W 2013 r. do Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Zamościu, jednostki realizującej m.in. zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie zgłoszono 443 sytuacje kryzysowe, w tym 218 związanych z przemocą (49 % ogółu sytuacji kryzysowych). W 2014 r. wzrosła liczba zgłaszanych problemów do 606, w tym przemoc stanowiła 263 sytuacje kryzysowe tj. 43 % ogółu zgłoszonych do Ośrodka. W 2015 r. do placówki zgłoszono 419 sytuacji kryzysowych, z czego problem przemocy dotyczył 241 przypadków (57,5 % ogółu). Naruszenie prawa związane z obrotem napojami alkoholowymi Do naruszeń prawa w tym zakresie należą zwłaszcza: sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim i nietrzeźwym, sprzedaż alkoholu bez wymaganego zezwolenia lub wbrew warunkom określonym w ustawie, nielegalna reklama napojów alkoholowych, zakłócenie porządku publicznego w miejscu sprzedaży - lub najbliższej okolicy - w związku z nabywaniem tam napojów alkoholowych, przemyt alkoholu i jego nielegalna produkcja. Dane agregowane przez Urząd Miasta wskazują, że w latach samorząd nie skierował żadnych wniosków do sądu w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tym też okresie nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. Komenda Miejska Policja w ostatnich trzech latach nie ujawniła (na terenie miasta) też przypadku naruszenia zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18. Podkreślić należy, że z badań zrealizowanych na terenie miasta w 2016 r. wynika, że prawie 30 % badanych mieszkańców uważa, że osoby niepełnoletnie, jak również nietrzeźwe mogą zakupić alkohol, a 7 % badanych przyznało się do zakupu alkoholu poza oficjalną siecią sprzedaży (Diagnoza problemów uzależnień na terenie miasta Zamościa, 2016). Tabela 14. Liczba ujawnionych przestępstw z ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie Zamościa - naruszenie zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18 Rok liczba Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu 16

17 Zagrożenie wykluczeniem społecznym osób i rodzin dotkniętych problemem alkoholowym Zgodnie z ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym wykluczenie społeczne dotyczy osób, które ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Do osób zagrożonych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym ustawa o zatrudnieniu socjalnym zalicza osoby: 1) bezdomne realizujące indywidualny program wychodzenia z bezdomności, 2) uzależnione od alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających, 3) długotrwale bezrobotne, 4) chore psychicznie, 5) zwalniane z zakładów karnych, mające trudności w integracji ze środowiskiem, 6) uchodźców realizujących indywidualne programy integracji, 7) niepełnosprawne. Z danych Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie wynika, iż w Zamościu problem zagrożenia wykluczeniem społecznym dotyczy około 20 % mieszkańców. Jednym z przyjętych wskaźników marginalizacji społecznej osób z problemem alkoholowym jest fakt korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Liczba rodzin z problemem alkoholowym korzystających z pomocy materialnej Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie w ostatnich latach utrzymuje się prawie na tym samym poziomie, z tym że w ostatnim roku przyjętym do analizy zmniejszyła się w stosunku do ogółu korzystających ze wsparcia. Tabela 15. Pomoc materialna udzielana rodzinom z problemem alkoholowym Treść Faktyczna liczba rodzin korzystających z pomocy Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie Liczba rodzin z problemem alkoholowym, którym udzielono pomocy materialnej Źródło: Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu Wykres 6. Pomoc materialna udzielana rodzinom z problemem alkoholowym rodziny korzystające z pomocy MCPR ogółem liczba rodzin z problemem alkoholowym którym udzielono pomocy materialnej Wykres 1 - Faktyczna liczba rodzin korzystających z pomocy Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie Wykres 2 Liczba rodzin z problemem alkoholowym, którym udzielono pomocy materialnej Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu polega m.in. na reintegracji zawodowej i społecznej w formie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów 17

18 integracji społecznej. Uchwałą nr XI/118/2015 Rady Miasta Zamość z dnia 28 września 2015 r. z dniem 1 stycznia 2016 r. został powołany zakład budżetowy o nazwie Centrum Integracji Społecznej. Osoby uzależnione od alkoholu, objęte programem reintegracji społecznej i zawodowej, będą miały w Centrum możliwość kształcenia umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych, nabywania umiejętności zawodowych, racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi. Rozpoczęcie działalności placówki uzależnione jest jednak od pozyskania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych. W chwili obecnej zadania z tego zakresu realizuje Klub Integracji Społecznej prowadzony przez Stowarzyszenie Nowa Szansa w Zamościu. W klubach integracji społecznej można organizować w szczególności działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych, staże, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Tabela 15. Liczba osób korzystających z usług Klubu Integracji Społecznej w Zamościu Treść Liczba osób korzystających z usług Klubu Integracji Społecznej ogółem - uzależnionych od alkoholu uzależnionych od narkotyków lub innych środków 0 0 odurzających Źródło: Stowarzyszenie Nowa Szansa w Zamościu Zasoby lokalne do prowadzenia działalności profilaktycznej i pomocowej W charakterystyce poszczególnych podmiotów zwrócono uwagę na kompetencje istotne z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 1) Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komisja: - inicjuje działania w zakresie określonym w art. 4 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w tym pełni funkcję doradczą i opiniującą przy konstruowaniu i realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - podejmuje czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, - przedstawiciele Komisji wchodzą w skład Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grup roboczych, Komisja podejmuje także interwencje wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty, - opiniuje wnioski o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych pod względem zgodności z uchwałą Rady Miasta, która określa warunki lokalizacji i limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych, - na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta członkowie Komisji dokonują kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. 2) Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu ( Poradnia Leczenia Uzależnień) Poradnie (poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnia leczenia uzależnień) na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, sposobu funkcjonowania i rodzajów podmiotów leczniczych wykonujących świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz 18

19 ambulatoryjne w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu oraz sposobu współdziałania w tym zakresie z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi (Dz. U. z 2012, poz.734) wykonują następujące zadania: diagnozowanie, diagnozowanie zaburzeń występujących u członków rodzin osób spożywających alkohol lub używających innych substancji psychoaktywnych, realizację programów korekcyjnych, realizację programów psychoterapii, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo leczniczych, prowadzenie działań konsultacyjno edukacyjnych dla członków rodzin dotkniętych następstwami spożywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. 3) Podstawowa opieka zdrowotna Podmioty wykonujące działalność leczniczą w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej mogą w obszarze opieki nad osobami z problemem alkoholowym podejmować następujące działania: wczesne rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego picia alkoholu przez osoby nieuzależnione i wynikających z tego szkód zdrowotnych oraz podejmowanie interwencji w celu ograniczania picia alkoholu przez tych pacjentów, stosowanie procedur przesiewowych służących wczesnemu wykrywaniu uzależnienia od alkoholu i kierowanie osób z podejrzeniem uzależnienia do konsultacji w placówkach specjalistycznych, leczenie osób doznających szkód zdrowotnych z powodu picia alkoholu oraz udzielanie podstawowych świadczeń osobom uzależnionym od alkoholu i współuzależnionym. 4) Szkoły i placówki systemu oświaty oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze i wsparcia dziennego Prowadzą profilaktyczną działalność informacyjną i edukacyjną adresowaną do dzieci i młodzieży oraz rodziców. 5) Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie realizuje w szczególności zadania wynikające z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie udziela pomocy osobom i rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji życiowych ( m.in. z powodu alkoholizmu i narkomanii) poprzez świadczenia finansowe i rzeczowe, pracę socjalną oraz różne formy świadczeń niematerialnych. Zadaniem pomocy społecznej jest również zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielniania osób i rodzin oraz integracji ze środowiskiem. Miejskie Centrum koordynuje działania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 6) Ośrodek Interwencji Kryzysowej podejmuje zespół interdyscyplinarnych działań na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, w celu zapobiegania lub pogłębiania się dysfunkcji. 7) Komenda Miejska Policji i Straż Miejska Służby te realizują zadania związane z zapobieganiem destrukcyjnym skutkom zachowań osób nietrzeźwych w miejscach publicznych oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Realizują również programy informacyjno edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieży. 8) Ośrodek dla Osób Nietrzeźwych Szczególnym zadaniem tej jednostki, obok zapobiegania destrukcyjnym zachowaniom osób nietrzeźwych, jest motywowanie do podjęcia leczenia odwykowego. 9) Miejskie instytucje kultury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, stowarzyszenia sportowe i społeczno - kulturalne 19