ZNACZENIE EKSTENSYWNEGO UŻYTKOWANIA ŁĄKOWO- PASTWISKOWEGO WE WDRAŻANIU ZASAD CROSS- COMPLIANCE W OBSZARACH GÓRSKICH

Transkrypt

1 ZNACZENIE EKSTENSYWNEGO UŻYTKOWANIA ŁĄKOWO- PASTWISKOWEGO WE WDRAŻANIU ZASAD CROSS- COMPLIANCE W OBSZARACH GÓRSKICH Prof. dr hab. Stanisław Twardy, Dr hab. inż. Marek Kopacz, prof. nadzw. ITP Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Małopolski Ośrodek Badawczy

2 Cel pracy Celem pracy była ocena zmian w zakresie produkcji rolniczej oraz sposobie i poziomie gospodarowania na trwałych użytkach zielonych w kontekście możliwości wdrażania zasad wzajemnej zgodności (z ang. cross compliance) wśród rolników, zamieszkujących i gospodarujących w terenach górskich.

3 Mogilany Skawina - obszar wiejski Wieliczka - obszar wiejskibiskupice Dobczyce - obszar wiejski Siepraw Gdów Nowy Wiśnicz - obszar wiejski Bochnia [cz.1] Nowy Wiśnicz - miasto Gnojnik Usytuowanie obu zlewni badawczych względem siebie Myślenice - obszar wiejski Dobczyce - miasto LanckoronaSułkowice - obszar wiejski [cz.1] Łapanów Raciechowice Sułkowice - miasto Myślenice - miasto Sułkowice - obszar wiejski [cz.2] Jodłownik Wiśniowa Budzów Pcim Trzciana Lipnica Murowana Czchów - miasto Żegocina Iwkowa Laskowa Tokarnia Maków Podhalański - obszar wiejski Jordanów [cz.1] Lubień Mszana Dolna (gm. miejska) Jordanów Mszana Dolna Bystra-Sidzina Rabka - miasto Jordanów [cz.2] Niedźwiedź Dobra Tymbark Łososina Dolna Limanowa (gm. miejska) Limanowa Słopnice Chełmiec [cz.1] Łukowica Kamienica Podegrodzie Spytkowice Rabka - obszar wiejski Raba Wyżna Jabłonka Ochotnica Dolna Łącko Stary Sącz - miasto Stary Sącz - obszar wiejski Czarny Dunajec Nowy Targ (gm. miejska) Nowy Targ Rytro Czorsztyn Krościenko nad Dunajcem Szczawnica Szaflary Łapsze Niżne Biały DunajecBukowina Tatrzańska Zlewnie górnego Dunajca po przekrój w Krościenku oraz górnej Raby po przekrój w Dobczycach. Kościelisko Zakopane Poronin Sąsiadują one ze sobą, a ich łączna powierzchnia obejmuje powierzchnię około 3650 km 2.

4 Zasada wzajemnej zgodności (ang. cross-compliance) to nowy element WPR, który warunkuje otrzymywanie płatności przez rolników od kompleksowego przestrzegania już obowiązującego prawodawstwa krajowego i unijnego. Zasada wzajemnej zgodności dotyczy: przestrzegania minimalnych norm Dobrej Kultury Rolnej zgodnej z ochroną środowiska, ochrony dzikiego ptactwa oraz siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory, ochrony środowiska przed zanieczyszczeniami wynikającymi z prowadzonej w gospodarstwie działalności, identyfikacji i rejestracji zwierząt, wytwarzania produktów rolniczych w sposób nie zagrażający zdrowiu ludzi i zwierząt oraz zdrowotności roślin, zapewnienia warunków dobrostanu zwierząt.

5 OBSZARY WYMOGÓW CROSS COMPLIANCE 1. Dobra Kultura Rolna oraz podstawowe wymogi z zakresu gospodarowania (Statutory Management Requirements SMR) 2. Obszar A (obowiązuje od r.), który obejmuje: Zagadnienia ochrony środowiska naturalnego, Identyfikację i rejestrację zwierząt; 3. Obszar B (obowiązuje od r.), który obejmuje: Zdrowie publiczne, Zdrowie zwierząt, zgłaszanie niektórych chorób zakaźnych zwierząt, Zdrowotność roślin; 4. Obszar C (obowiązuje od r.), który obejmuje: Dobrostan zwierząt.

6 Dobra Kultura Rolna - zgodna z ochroną środowiska PRZECIWDZIAŁANIE EROZJI GLEBY I OCHRONA GLEBY (wybrane zagadnienia) Zasady dotyczące minimalnej pokrywy glebowej Grunt orny jest uprawiany lub jest ugorowany. Na gruntach ornych w obszarach erozyjnych należy utrzymać od min. 40% gruntów ornych zielonych. Minimalne zagospodarowania terenu, odzwierciedlające warunki danego miejsca Grunty orne na stokach o nachyleniu powyżej 20 o nie można wykorzystać pod uprawy z redlinami wzdłuż stoku lub jako ugór czarny. Można je wykorzystywać np. pod uprawę roślin wieloletnich lub z okrywą roślinną. Sposoby przeciwdziałania wkraczaniu niepożądanej roślinności Na łąkach należy kosić raz w roku (w terminie do dnia 31 lipca). Na pastwiskach należy prowadzić wypas zwierząt w okresie wegetacyjnym lub kosić i usuwać trawę minimum raz w roku (do 31 lipca).

7 Erozja i ochrona gleby Mapa obszarów zagrożonych erozją wodną Mapa obszarów zagrożonych erozją wodną

8 Dobra Kultura Rolna - zgodna z ochroną środowiska OCHRONA TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH Gdy w danym roku stosunek wielkości powierzchni TUZ do wielkości powierzchni całkowitego obszaru rolnego w Polsce zmaleje o więcej niż 5%, to zmiana sposobu użytkowania TUZ w danym roku wymaga zgody kierownika biura powiatowego ARiMR. O zgodę należy wystąpić do 30 dni przed zmianą. Gdy w danym roku stosunek TUZ w Polsce zmaleje o więcej niż 8%, kierownik biura powiatowego ARiMR odmawia udzielenia zgody na przekształcenie, a rolnicy posiadający grunty przekształcone z TUZ mają obowiązek przywrócenia ponownie wskazanej powierzchni do 15 maja roku następnego.

9 Obszar A Ochrona Środowiska WYMOGI (SMR 2) - DOTYCZĄ WSZYSTKICH ROLNIKÓW Obwieszczenie MRiRW z r. o zmianie wykazu wymogów określonych w przepisach UE z uwzględnieniem przepisów krajowych wdrażających te przepisy: zabrania się wprowadzania do wód podziemnych substancji niebezpiecznych określonych w zał. 11 w wykazie I do rozp. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków, zawartych w: 1) ściekach (art. 9 ust. 1 pkt 14 ust. Prawo wodne, bez ścieków bytowych i komunalnych); 2) odpadach (art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21). zabrania się wprowadzania do gleby substancji niebezpiecznych okr. w zał. 11 w wyk. II do rozp. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków: 1) ściekach w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy Prawo wodne, bez ścieków bytowych i komunalnych; 2) odpadach w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy o odpadach. Powyższy zakaz nie dotyczy rolnika, który posiada pozwolenie wydane na podstawie art. 140 ustawy Prawo wodne i przestrzega warunków w nim zawartych.

10 Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi azotanami pochodzenia rolniczego OSN (Dyrektywa Azotanowa) SMR 4 Przechowywanie nawozów naturalnych i postępowania z odciekami Przechowywanie nawozów naturalnych (obornika, gnojówki, gnojowicy) rolnicy są zobowiązani do posiadania: szczelnej płyty obornikowej, zbiornika na gnojówkę i na gnojowicę, obornik, gnojówka i gnojowica nie może przenikać do wód lub do gruntu. od 1.03 do można złożyć obornik na gruncie do 12 tygodni, poza zagłębieniem terenu, na płaskim terenie, o spadku do 3%, na terenie niepiaszczystym i niepodmokłym, 20 m od wód powierzchniowych. ponowne złożenie obornika na pryzmie w następnym sezonie musi być zlokalizowane w innym miejscu. kiszonki, pasze soczyste należy zabezpieczyć tak, aby soki nie wyciekały do gruntu, ponad 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych oraz źródeł i ujęć wody.

11 Stosowanie dawek i sposobów nawożenia - Max. 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. -Dawka azotu z płynnych nawozów naturalnych do 85 kg N*ha -1 *rok -1 na łąkach i pastwiskach. - Plany nawożenia dla rolników, którzy: prowadzą chów lub hodowlę drobiu pow stanowisk, świń pow stanowisk lub Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi azotanami pochodzenia rolniczego OSN (Dyrektywa Azotanowa) SMR 4 nabyli nawóz naturalny od rolników, o których mowa wyżej, gospodarują na powierzchni przekraczającej 100 ha UR położonych na obszarze OSN.

12 Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi azotanami pochodzenia rolniczego OSN (Dyrektywa Azotanowa) SMR 4 Nawozy płynne naturalne na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych stosuje się od 1 marca do 15 sierpnia. Nawozy stałe naturalne stosuje się: na łąkach trwałych od 1 marca do 30 listopada, na pastwiskach trwałych od 1 marca do 15 kwietnia i od 15 października do 30 listopada. Nawozy azotowe mineralne stosuje się: na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych od 1 marca do 15 sierpnia.

13 TUZ w Polsce w i Karpatach Polskich na tle innych krajów* *prezentacja: Barszczewski, Twardy, Liziński, Wasilewski Karpaty Polskie 37 Zlewnia górnej Raby 70 Badania własne autorów Zlewnia górnego Dunajca 77

14 Powierzchnia łąk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Zmiany powierzchni łąk w zlewni górnego Dunajca w latach górny Dunajec Czarny Dunajec Biały Dunajec Białka Tat. Grajcarek Okres przedakcesyjny Polska w UE Lata

15 Powierzchnia łąk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 45 Zmiany powierzchni łąk w zlewni górnej Raby w latach Dobczyce Osieczany Stróża Rabka Kasinka Raba Wyżna Okres przedakcesyjny Polska w UE Lata

16 Powierzchnia łąk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Zmiany powierzchni łąk w zlewniach dopływów górnej Raby w latach Trzemeśnianka Bysinka Trzebuńka Krzczonówka Mszanka Lata

17 Powierzchnia pastwisk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Zmiany powierzchni pastwisk w zlewni górnego Dunajca w latach górny Dunajec Biały Dunajec Grajcarek Czarny Dunajec Białka Tat Lata

18 Powierzchnia pastwisk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Zmiany powierzchni pastwisk w zlewni górnej Raby w latach Dobczyce Stróża Rabka Osieczany Kasinka Raba Wyżna 1 Lata

19 Powierzchnia pastwisk [% pow. całkowitej] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 10 Zmiany powierzchni pastwisk w zlewniach dopływów górnej Raby w latach Trzemeśnianka Bysinka Trzebuńka Krzczonówka Mszanka Lata

20 Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Relacja między gruntami ornymi oraz łąkami w zlewni górnego Dunajca [% pow. użytków rolnych] grunty orne łąki trend dla gruntów ornych trend dla łąk y = 4,67x + 19,5 R = 0, y = -4,29x + 65,6 R = 0,96 0

21 Użytkowanie w zlewni górnego Dunajca (klasyfikacja CLC) Łąki, pastwiska Tereny zajęte głównie przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej

22 Użytkowanie w zlewni górnej Raby (klasyfikacja CLC) Łąki, pastwiska Tereny zajęte głównie przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej

23 Obsada zwięrząt [DJP*ha -1 UR] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Obsada zwierząt [DJP*ha -1 UR] w zlewni górnego Dunajca w latach ,8 1,6 1,4 górny Dunajec Czarny Dunajec Biały Dunajec Białka Tat. Grajcarek 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Okres przedakcesyjny Polska w UE Lata

24 Obsada zwięrząt [DJP*ha -1 UR] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE Obsada zwierząt [DJP*ha -1 UR] w zlewni górnej Raby w latach ,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Dobczyce Osieczany Stróża Kasinka Mała Rabka Raba Wyżna Okres przedakcesyjny Polska w UE Lata

25 Obsada zwięrząt [DJP*ha -1 UR] 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 1,4 Obsada zwierząt [DJP*ha -1 UR] w zlewniach dopływów górnej Raby w latach ,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Trzemeśnianka Bysinka Trzebuńka Krzczonówka Mszanka Okres przedakcesyjny Polska w UE Lata

26 Intensywność produkcji rolniczej w zlewniach górnego Dunajca i Raby (Opracowanie własne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r.) Zlewnia Obsada Dopływ składnika z wszystkich źródeł Bilans Nawożenie mineralne N P K N P K azotowe fosforowe potasowe wapniowe DJP*ha -1 kg czystego składnika na ha użytków rolnych UR Zlewnia górnego Dunajca górny Dunajec 0,48 59,16 7,47 45,49 3,17-1,94 7,00 2,08 0,31 0,33 0,28 Czarny Dunajec 0,67 76,90 8,45 62,44 11,75-0,85 18,61 2,21 0,39 0,42 0,39 Biały Dunajec 0,49 55,15 7,76 46,45 10,45-0,56 17,94 0,78 0,07 0,10 0,14 Białka Tat. 0,56 62,61 8,04 51,31 10,73-1,16 15,12 1,04 0,66 0,58 0,10 Grajcarek 0,16 42,74 4,27 19,58-23,22-9,42-30,19 0,00 0,00 0,00 0,00 Zlewnia górnej Raby Dobczyce 0,33 56,82 8,55 37,79-10,23-4,07-10,50 8,95 1,70 1,61 1,37 Osieczany 0,28 47,55 8,42 32,22-9,30-3,95-8,97 8,77 1,47 1,30 1,26 Stróża 0,32 49,44 8,75 34,96-3,46-3,38-1,34 6,03 1,67 1,29 1,14 Kasinka Mała 0,33 50,98 8,44 36,41-8,28-3,96-2,59 3,36 0,87 0,67 0,34 Rabka 0,25 39,62 8,87 28,36-0,11-2,97 0,49 2,30 0,42 0,37 0,67 Raba Wyżna 0,10 14,76 9,49 11,53 1,20-2,84 2,23 0,96 0,31 0,30 0,86 Zlewnie dopływów górnej Raby Trzemeśnianka 0,42 90,17 9,53 55,76-11,88-4,68-13,53 10,59 2,60 2,80 1,57 Bysinka 0,41 91,76 10,01 55,75-10,58-4,41-13,92 8,82 2,30 2,60 1,70 Trzebuńka 0,15 33,67 7,45 19,40-27,77-5,61-36,29 15,29 1,89 1,54 2,09 Krzczonówka 0,22 40,31 8,33 25,97-10,24-3,57-18,29 16,67 1,48 1,84 1,78 Mszanka 0,39 58,59 8,02 41,86-12,46-4,83-4,56 3,93 1,05 0,79 0,07

27 EKSTENSYWNA GOSPODARKA ŁĄKOWO-PASTWISKOWA A CROSS-COMPLIANCE W OBSZARACH GÓRSKICH Stan aktualny? spełnia nie spełnia Zasada wzajemnej zgodności Wzrostowy trend dotyczący powierzchni Trwałych użytków zielonych: Zlewnia górnego Dunajca Trwałe użytki zielone to 77% powierzchni UR (32464 ha) Zlewnia górnej Raby Trwałe użytki zielone to 70% powierzchni UR (28408 ha) przy średniej dla kraju 21 %? 1. Grunty orne na stokach o nachyleniu > 20 o można wykorzystać np. pod okrywę roślinną. (DKR) 2. Gdy powierzchnia TUZ w stosunku do UR zmaleje > 5% - zmiana sposobu użytkowania TUZ wymaga zgody ARiMR. (DKR) 3. Gdy powierzchnia TUZ w stosunku do UR zmaleje > 8% - zakaz zmiany sposobu użytkowania TUZ (DKR) 1. Na łąkach należy kosić raz w roku (w terminie do dnia 31 lipca). (DKR) 2. Na pastwiskach należy prowadzić wypas zwierząt w okresie wegetacyjnym lub kosić i usuwać trawę minimum raz w roku (do 31 lipca). (DKR) W 2011 roku wnioski złożyło beneficjentów. Powierzchnia objęta dopłatami wyniosła w Małopolsce prawie 496 tys. ha., tj. 73% powierzchni UR.

28 EKSTENSYWNA GOSPODARKA ŁĄKOWO-PASTWISKOWA A CROSS-COMPLIANCE W OBSZARACH GÓRSKICH Stan aktualny? spełnia nie spełnia Zasada wzajemnej zgodności Niski poziom nawożenia mineralnego (do 11 kg N na ha UR) Niski poziom nawożenia naturalnego (31 kg N na ha UR) Znaczne ograniczenie w ostatnich 25 latach pogłowia zwierząt gospodarskich: w obu zlewniach badawczych Bydła: 69,2% (36337 szt.) Trzody: 83,4% (13275 szt.) Owiec: 74,0% (43412 szt.) Koni: 79,9% (3033 szt). Drobiu: 82,3% ( szt.) Aktualna średnia obsada zwierząt gospodarskich (za 2010 rok) (DJP*ha -1 użytków rolnych) wynosi w obu zlewniach: 0,42 DJP? Obszar A - Ochrona Środowiska (SMR 2) 1.Zabrania się wprowadzania do wód podziemnych i gleb substancji niebezpiecznych (m. in. zanieczyszczeń rolniczych i ścieków produkcyjnych) Ochrona wód przed azotanami pochodzenia rolniczego (Dyrektywa Azotanowa) Obszar A - SMR 4 1. Max. 170 kg azotu w czystym składniku z nawozów naturalnych na 1 ha użytków rolnych. 2. Dawka azotu z płynnych nawozów naturalnych do 85 kg N*ha -1 *rok -1 na łąkach i pastwiskach. 3. Plany nawożenia dla rolników, którzy: - prowadzą chów lub hodowlę drobiu pow stanowisk, świń pow stanowisk - nabyli nawóz naturalny od rolników, o których mowa wyżej, - gospodarują na powierzchni przekraczającej 100 ha UR położonych na obszarze OSN. 4. Max. obsada 1,5 DJP*ha -1 UR

29 Podsumowanie i wnioski - Obecnie w obszarach górskich dominują użytki zielone, co udowodniono na przykładzie zlewni górnego Dunajca i Raby. Z reguły są one jednak użytkowane ekstensywnie. - W ich obrębie nastąpiło wyraźne zwiększenie powierzchni kośnych z uwagi na zaniechanie użytkowania płużnego, występujące procesy samozadarnienia pól, a także aspekty ekonomiczne związane z dopłatami bezpośrednimi, płatnościami rolnośrodowiskowymi oraz płatnościami ONW. - Prośrodowiskowym elementem gospodarowania jest stosunkowo niewielkie obciążenie użytków rolnych składnikami nawozowymi, gdyż występuje tu bardzo niski poziom nawożenia mineralnego (np. azotowego 5,7 kg*ha -1 UR). Niskie jest również nawożenie naturalne wynikające z niewielkiej (0,42 DJP*ha -1 UR) obsady zwierząt gospodarskich. - Przedstawione uwarunkowania strukturalne i rolno-produkcyjne sprzyjają wdrażaniu zasad wzajemnej zgodności (cross-compliance), które obowiązują w naszym kraju już od 2009 roku. Szczególnie dotyczy to zagadnień ochrony środowiska naturalnego (obszar A - CC) oraz spełnienia przez rolników warunków tzw. Dobrej Kultury Rolnej.

30 Dziękujemy za uwagę