Lejcie do pełna, dyktatorzy

Transkrypt

1 Rozdział 4 91 Lejcie do pełna, dyktatorzy Petropolityka Rosja rozpoczęła ofensywę polityczną zmierzającą do ograniczenia swobody działalności najważniejszych obserwatorów wyborów w byłym Związku Radzieckim, proponując Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie radykalne zmniejszenie liczebności misji obserwacyjnych i zabraniając im publikacji raportów od razu po głosowaniu. Propozycje ( ) zmierzają także do zakazania obserwatorom jakichkolwiek publicznych powyborczych wypowiedzi na temat zachowania rządu w trakcie wyborów. INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE, 25 PAŹDZIERNIKA 07 (PIERWSZA STRONA) W piątek w Nowym Jorku ropa naftowa osiągnęła rekordową cenę 90,07 dolara za baryłkę. INFORMACJA AGENCJI BLOOMBERG NEWS ZAMIESZCZONA W TEJ SAMEJ GAZECIE, TEGO SAMEGO DNIA, NA STRONIE [Planowana] budowa uniwersytetu nad Morzem Czerwonym, która ma pochłonąć 10 miliardów dolarów, stanowi główną część reformy edukacji w Arabii Saudyjskiej ( ). Uniwersytet ma gwarantować swobody akademickie i być wolny od wpływu konserwatystów religijnych ( ). Gwarantujemy ochronę wolności akademickiej oświadczył Nadhmi al-nasr, członek zarządu Aramco i tymczasowy rektor [powstającego Uniwersytetu Saudyjskiego]. FINANCIAL TIMES, 25 PAŹDZIERNIKA 07, STRONA 6

2 112 JAK TO SIĘ STAŁO gwałtownie rosnąć, zakres wolności słowa, prasy, uczciwości wyborów i swobody działania partii politycznych i organizacji pozarządowych zaczął się w tych krajach kurczyć. Dla państw takich jak Bahrajn, których przywódcy wykorzystali palącą kwestię kurczenia się zasobów ropy jako pretekst do rozpoczęcia programu reform, gwałtowny wzrost jej ceny od 06 roku stanowił pewien problem. Zmusił bahrajńskich reformatorów do zmiany argumentacji. Jak powiedział mi szejk Muhammad Ibn Issa al-chalifa, prezes państwowej Rady Rozwoju Gospodarczego: Musieliśmy poszukać innych argumentów na uzasadnienie potrzeby poparcia reform. Zamiast mówić o «potrzebie», zaczęliśmy odwoływać się do «aspiracji». Taka argumentacja okazała się jednak dużo trudniejsza do sprzedania, ale, jak powiedział mi Al-Chalifa, sto dolarów za baryłkę nie zatrzymało programu reform w Bahrajnie, tylko je spowolniło. Parlament trochę wolniej uchwala ustawy otwierające kraj na wolną konkurencję i zmniejszające zakres interwencjonizmu państwowego. Żeby było jasne: Ekonomiści od dawna twierdzili, że zasobność w bogactwa naturalne negatywnie oddziałuje na gospodarkę kraju i jego politykę. Zjawisko to nazywano różnie, na przykład chorobą holenderską lub przekleństwem surowcowym. Określenie pierwsze odnosi się do procesu deindustrializacji zachodzącego na skutek niespodziewane- IRAN: Zależność swobody prowadzenia handlu zagranicznego od ceny ropy naftowej Swoboda handlu (10 oznacza największą swobodę, 0 najmniejszą) Wybór Chatamiego na prezydenta Budowa reaktorów jądrowych Źródła: BP Statistical Review of World Energy 05, MAE, Fraser Institue, Economic Freedom of the World Report

3 113 ROSJA: Zależność miejsca w rankingu krajów przechodzących transformację według Freedom House od ceny ropy naftowej 50 Wycofanie wojsk z Czeczenii Dojście Putina do władzy Aresztowanie Chodorkowskiego Wynik oceny procesu wyborczego (1 oznacza najbardziej, a 7 najmniej wolne wybory) 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 10 6, Źródła: BP Statistical Review of World Energy 05, MAE, Freedom House, Nation in Transit go przypływu bogactwa surowcowego. Termin ten ukuto na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku po odkryciu na Morzu Północnym u wybrzeży Holandii olbrzymich złóż gazu ziemnego. Co dzieje się w kraju opanowanym przez chorobę holenderską? Najpierw na skutek nagłego przypływu gotówki ze sprzedaży ropy, złota, gazu, diamentów czy innych surowców naturalnych rośnie wartość lokalnej waluty. To sprawia, że towary produkowane w tym kraju stają się zbyt drogie dla odbiorców zagranicznych. Eksport jest więc mało konkurencyjny, towary z importu zaś bardzo tanie. Zasobni w gotówkę obywatele tego kraju zaczynają masowo kupować tańsze towary importowane, co wykańcza krajowy przemysł i mamy deindustrializację. To samo zjawisko opisuje również termin przekleństwo surowcowe, ale może się on też odnosić do sytuacji, gdy uzależnienie gospodarki od surowców naturalnych powoduje, że priorytety gospodarcze, polityczne i edukacyjne ustępują wobec walki o kontrolę nad tymi surowcami i płynącymi z nich dochodami. Bardzo często w krajach petrodolaro-

4 114 JAK TO SIĘ STAŁO WENEZUELA: Zależność miejsca w rankingu Wolność na świecie według Freedom House od ceny ropy naftowej 50 Otwarcie przemysłu naftowego na inwestycje zagraniczne Nieudany zamach stanu Chaveza Wybór Chaveza na prezydenta Ocena według Freedom House (1 oznacza największą, a 7 najmniejszą wolność) 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 10 4, Źródła: BP Statistical Review of World Energy 05, MAE, Freedom House, Freedom in the World 05 wych opinia publiczna ma skrzywione pojęcie rozwoju gospodarczego. To, że kraj jest biedny, a jego przywódcy lub niektóre grupy bogate, zdaniem ludzi wynika z tego, iż dochody z ropy zamiast być sprawiedliwie dzielone, są rozkradane. Nie przychodzi im do głowy, że może to wynikać z braku wspierania edukacji, innowacyjności, praworządności i przedsiębiorczości. Czasem zresztą mają rację. Ktoś kradnie, ale głęboko się mylą, jeśli myślą, że wystarczy złapać tych, którzy kradną, a ich byt od razu się poprawi bez budowania społeczeństwa cegiełka po cegiełce na fundamencie edukacji, praworządności, innowacyjności i przedsiębiorczości. Gdyby Nigeria nie miała ropy, całe równanie polityczne wyglądałoby zupełnie inaczej powiedział mi podczas wizyty w Waszyngtonie w marcu 06 roku Clement Nwankwo, nigeryjski działacz ruchu na rzecz praw człowieka. Nie byłoby dochodów z ropy, toteż ważną sprawą stałaby się dywersyfikacja gospodarki, wzrosłoby znaczenie prywatnej przedsiębiorczości i ludzkiej kreatywności. Uwaga

5 115 Nwankwo przypomniała mi słowa przesiąkniętej zachodnimi wpływami irańskiej dziennikarki, które usłyszałem od niej podczas spaceru ulicami Teheranu: Gdybyśmy nie mieli ropy, bylibyśmy drugą Japonią. Pierwsza zasada petropolityki opiera się na podobnej argumentacji, ale idzie o krok dalej, jeśli chodzi o korelację między ropą a polityką, gdyż stwierdza, że nie tylko nadmierne dochody z ropy mają negatywny wpływ na procesy demokratyzacyjne, ale także jej faktyczna cena. Istnieje korelacja między faktyczną ceną ropy naftowej a szybkością poszerzania bądź zawężania zakresu demokracji. Na trop istnienia tej korelacji naprowadziła mnie wnikliwa analiza politologa z UCLA Michaela L. Rossa przedstawiona w artykule zatytułowanym Czy ropa blokuje demokrację? ( World Politics, kwiecień 01), w którym autor szczegółowo wyjaśnia, dlaczego eksportowanie dużych ilości ropy zazwyczaj nie idzie w parze z demokracją. Na podstawie danych statystycznych z lat dotyczących 113 państw NIGERIA: Zależność systemu prawnego i prawa własności od cen ropy naftowej Wynik oceny procesu wyborczego (1 oznacza najbardziej, a 7 najmniej wolne wybory) 35 Rozkwit prasy niezależnej Odłożenie na czas nieokreślony wyborów lokalnych Źródła: BP Statistical Review of World Energy 05, MAE, Fraser Institue, Economic Freedom of the World Report