PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Transkrypt

1 SoftGIS s.c Wrocław, ul. Parkowa 25 tel. (071) NIP , REGON PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Istebna Autor: mgr inż. Joanna Szuła Wrocław 2013 r.

2 SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP Podstawa prawna Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Informacje o zawartości i głównych celach projektowanego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz jej powiązaniach z innymi dokumentami 6 2. STAN ŚRODOWISKA Istniejący stan środowiska Położenie administracyjne i geograficzne Budowa geologiczna i rzeźba terenu Surowce mineralne Wody powierzchniowe i zagrożenie powodziowe Wody podziemne Powietrze atmosferyczne Warunki klimatyczne Klimat akustyczny Promieniowanie elektromagnetyczne Szata roślinna i świat zwierzęcy Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Ekofizjograficzne uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego obszaru objętego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEJ ZAMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEJ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ SPOSOBY, W JAKICH TE CELE I INNE PROBLEMY ŚRODOWISKA ZOSTAŁY UWZGLĘDNIONE PODCZAS OPRACOWYWANIA DOKUMENTU ANALIZA ZMIAN SPOSOBU ZAGOSPODAROWANIA OCENA WPŁYWU USTALEŃ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO NA POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA W SZCZEGÓLNOŚCI NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARÓW NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TYCH OBSZARÓW PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA, W TYM ODDZIAŁYWANIA BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKOTERMINOWE, ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE, STAŁE I CHWILOWE ORAZ POZYTYWNE I NEGATYWNE INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO 81 2

3 9. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, W SZCZEGÓLNOŚCI NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU PROPOZYCJE DOTYCZĄCE METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEJ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI ICH PRZEPROWADZANIA ROZWIAZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ PRZYJĘTYCH W STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU ORAZ OPISEM METOD DOKONANIA OCENY PROWADZĄCEJ DO TEGO WYBORU ALBO WYJAŚNIENIE BRAKU ROZWIĄŻAŃ ALTERNATYWNYCH, W TYM WSKAZANIE NAPOTKANYCH TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 94 3

4 1. WSTĘP 1.1 Podstawa prawna Niniejsze opracowanie zostało sporządzone na potrzeby zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Istebna przyjętego Uchwałą Rady Gminy Istebna nr XVIII/141/2000 z dnia 29 czerwca 2000 r., zmienionego Uchwałą Nr XLII/38/2006 Rady Gminy Istebna z dnia 28 października 2006 r., Uchwałą Nr XXIV/230/2009 Rady Gminy Istebna z dnia 6 lipca 2009 r. i Uchwałą Nr XXXVI/346/2010 rady Gminy Istebna z dnia 5 listopada 2010 r., w związku z podjęciem przez Radę Gminy Istebna uchwały Nr X/56/2011 z dnia 28 września 2011 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Istebna. Podstawę prawną opracowania niniejszej prognozy stanowią dwie ustawy: 1) Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz. U. nr 199, poz ze zm.); 2) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 647 ze zm.). W myśl Art. 46 pkt 1 ww. ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku... przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego. Art. 3. ust. 1 pkt 14, tej samej ustawy definiuje natomiast zakres działań składających się na strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko. Są to: - uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko, - sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko, - uzyskanie wymaganych ustawą opinii, - zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. Zakres prognozy oddziaływania na środowisko definiuje natomiast Art. 51 przedmiotowej ustawy. Informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 2, powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych 4

5 z tym dokumentem. Ponadto zakres niniejszej prognozy został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Katowicach (Pismo nr WOOŚ-BB AB z dnia 9 marca 2011 r.) i z Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Cieszynie (Pismo nr ONS ZNS 5222/2/12 z dnia 26 marca 2012 r.). 1.2 Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Zakres niniejszej prognozy odpowiada zakresowi zdefiniowanemu w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz. U. nr 199, poz ze zm.). Zakres merytoryczny prognozy jest bardzo szeroki i obejmuje kompleks zagadnień związanych z problematyką ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, ochroną zdrowia mieszkańców i zasobów naturalnych, kształtowaniem i ochroną walorów krajobrazowych. W trakcie sporządzania prognozy przeanalizowano rozwiązania funkcjonalnoprzestrzenne i pozostałe ustalenia projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego pod kątem ich zgodności z uwarunkowaniami określonymi w opracowaniu ekofizjograficznym oraz pod kątem ochrony środowiska, zwłaszcza istniejącego na terenie gminy obszaru Natura 2000, a także ochrony walorów środowiska kulturowego. Analizie poddano również ustalenia projektu studium dotyczące warunków zagospodarowania terenu. Przy sporządzaniu prognozy, jako stan odniesienia przyjęto charakterystykę stanu środowiska przyrodniczego oraz stan zagospodarowania terenu określony w opracowaniu ekofizjograficznym wykonanym na potrzeby przedmiotowego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 52 w/w ustawy, w prognozie oddziaływania na środowisko, uwzględniono także informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już dokumentów, powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania. Dla poszczególnych terenów oceniono typy i rodzaje oddziaływań, a następnie zbilansowano te oddziaływania, w wyniku czego powstał obraz oddziaływania niekorzystnego, zrównoważonego, korzystnego (załącznik rysunkowy do prognozy). W dalszej części prognozy przedstawiono zabiegi łagodzące negatywne oddziaływanie wywołane realizacją ustaleń projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Integralną częścią prognozy jest załącznik graficzny, stanowiący część kartograficzną prognozy w skali 1:

6 1.3 Informacje o zawartości i głównych celach projektowanego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz jejgo powiązaniach z innymi dokumentami Obszar opracowania obejmuje gminę wiejską Istebna, w jej granicach administracyjnych. Gmina Istebna wchodzi w skład powiatu cieszyńskiego, w województwie śląskim i graniczy z gminą miejską Wisła oraz z dwoma gminami wiejskimi powiatu żywieckiego Rajczą i Milówką. Zachodnia i południowa granica gminy stanowi jednocześnie granicę państwa, odpowiednio z Czechami i Słowacją. W związku z położeniem w pobliżu aglomeracji górnośląskiej, dobrym skomunikowaniem oraz wyjątkowymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi gmina Istebna jest jednym z najatrakcyjniejszych terenów zarówno dla rozwoju turystyki i budownictwa mieszkaniowego w całym regionie górnośląskim. Pomimo faktu, że niniejsze opracowanie stanowi zmianę studium, to jest ono opracowaniem jednolitym przygotowanym, jako całkowicie nowy dokument planistyczny, ze względu na fakt, iż zapisy poprzedniego studium uległy znaczącej dezaktualizacji w zakresie podstaw prawnych, uwarunkowań, zamierzeń inwestycyjnych gminy i oczekiwań społecznych mieszkańców gminy Istebna. Ponadto, w związku z licznymi punktowymi zmianami, poprzedni dokument utracił spójność i nie stanowił już właściwego narzędzia do planowania rozwoju przestrzennego gminy. W trakcie procedury planistycznej po publikacji informacji o przystąpieniu do sporządzenia studium wpłynęło 117 wniosków o zmianę przeznaczenia terenów, co świadczy o skali oczekiwań mieszkańców w zakresie konieczności dokonania zmian. Znakomita większość dotyczyła zmiany przeznaczenia pod zabudowę mieszkaniową lub letniskową. Ponadto kilka wniosków dotyczyło rozbudowy infrastruktury turystycznej, głównie narciarskiej. Na terenie gminy Istebna obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz jego punktowe zmiany. Przedmiotowa zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego składa się z części tekstowej i graficznej. W Studium wyznaczono cztery strefy, w ramach których ustalono 14 kierunków rozwoju gminy. Wskazane kierunki uwzględniają zapisy obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i zapewniają kształtowanie przestrzeni w gminie w sposób przemyślany oraz zgodny z potrzebami mieszkańców i władz gminy. W obszarach osadniczych wyznaczono obszary rozwoju zabudowy zwartej (Oz), obszary rozwoju zabudowy rozproszonej (Or i OrN), obszary rozwoju usług publicznych (Up), obszary cmentarzy (ZC) oraz o obszary rozwoju infrastruktury technicznej (IT). W strefie 6

7 aktywności gospodarczej wyznaczono obszary rozwoju usług (U), obszary rozwoju usług i produkcji, w tym składy i magazyny (U/P) i obszary rozwoju obsługi produkcji w gospodarstwach leśnych (RU). W strefie sportu i rekreacji wyznaczono obszary sportu i rekreacji całorocznej (US), obszary rozwoju sportu i rekreacji zimowej (USz) oraz obszary parkingu terenowego (KD-P). W strefie cennej przyrodniczo wyznaczono obszary lasów i zalesień (ZL), obszary łąk, pastwisk i pól (R), obszary zieleni urządzonej (ZP) i wody powierzchniowe (WS). na rysunku studium wskazano podstawowy układ drogowy oraz zaznaczono, iż na etapie realizacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy wyznaczyć dodatkowe drogi klasy lokalnej i dojazdowej zapewniające dojazd do terenów przeznaczonych pod zainwestowanie. Studium wskazuje także, że na terenach zabudowy zwartej należy dążyć, aby zabudowa mieszkaniowa i mieszkaniowo-usługowa tworzyła zwarte osiedla, dlatego dopuszcza się jedynie dalsze wypełnianie istniejących struktur osadniczych zabudowy mieszkaniowej. Na obszarach zabudowy rozproszonej należy zachować jej ekstensywny charakter, który służy drożności korytarzy ekologicznych. Na wszystkich terenach dopuszcza lokalizację dróg oraz wszelkich sieci i urządzeń infrastruktury technicznej. Wskazane dopuszczalne przeznaczenia uwzględniają zapisy obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i zapewniają kształtowanie przestrzeni w gminie w sposób przemyślany oraz zgodny potrzebami mieszkańców i władz gminy. Na terenach, gdzie studium dopuszcza różne formy zagospodarowania w obrębie jednego przeznaczenia dopuszczono określenie w planach miejscowych przeznaczenia terenu pod wybraną funkcję. Za zgodne ze studium uznaje się także wprowadzenie w planach miejscowych zakazu zabudowy, w tym również zmianę przeznaczenia terenu, na obszarach istniejących aktywnych osuwisk oraz osuwisk skartowanych w przyszłości. W zakresie ochrony ładu przestrzennego oraz najcenniejszych obszarów przyrodniczych w niniejszym studium wskazuje się tereny wyłączone spod zabudowy: 1. Tereny rolne R (za wyjątkiem dróg, wszelkich sieci i urządzeń infrastruktury technicznej oraz zbiorników małej retencji). 2. Zieleni nieurządzonej Z (za wyjątkiem dróg, wszelkich sieci i urządzeń infrastruktury technicznej oraz zbiorników małej retencji). 3. Tereny lasów ZL (za wyjątkiem zabudowy związanej z gospodarką leśną, dróg, wszelkich sieci i urządzeń infrastruktury technicznej oraz zbiorników małej retencji). 4. Tereny w odległości mniejszej niż 5 m od brzegu cieków wodnych. 7

8 Ponadto wskazano, że na pozostałych terenach obiekty budowlane powinny się znajdować w odległościach wynikających z przepisów odrębnych. W niniejszym Studium nie wyznacza się obszarów przestrzeni publicznych w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dopuszcza się wyznaczenie przestrzeni publicznych w planach miejscowych. Za przestrzenie o znaczeniu publicznym uznaje się tereny: dróg publicznych, tereny obiektów administracji, obiekty usług oświaty, zdrowia, ośrodki kultury, tereny zieleni urządzonej, sportu i rekreacji oraz cmentarze. 8

9 2. STAN ŚRODOWISKA 2.1. Istniejący stan środowiska Położenie administracyjne i geograficzne Obszar opracowania obejmuje gminę wiejską Istebna, w jej granicach administracyjnych. Gmina położona jest na styku trzech granic państwowych. Jej zachodnia granica jest jednocześnie granicą polsko-czeską, natomiast południowa granicą polsko-słowacką. Gmina znajduje się w powiecie cieszyńskim i sąsiaduje z gminą miejską Wisła oraz z dwoma gminami wiejskimi powiatu żywieckiego Rajczą i Milówką (Ryc.1.). Istebna posiada dobre połączenie drogowe drogą wojewódzką nr 943, która łączy się z drogą krajową nr 69 Bielsko-Biała przejście graniczne w Zwardoniu. Droga ta jest obecnie modernizowana, a częściowo już zmodernizowana, do klasy drogi ekspresowej, natomiast w Bielsku-Białej łączy się z drogą krajową nr 1 prowadzącą z Gdańska przez Toruń, Łódź do przejścia granicznego w Cieszynie. Jest ona częścią europejskiej trasy E75 prowadzącą dalej przez Węgry do Aten. Do Warszawy jest ok. 400 km, do Katowic niewiele ponad 100 km, a do Cieszyna niemal 40 km. Ryc.1. Lokalizacja obszaru opracowania (Źródło: opracowanie własne) 9

10 Gmina Istebna zajmuje powierzchnię 84,25 km 2 i jest pod względem powierzchni jedną z największych gmin powiatu cieszyńskiego. W pierwszym kwartale 2012 roku gminę zamieszkiwało osób. Siedzibą władz gminy jest miejscowość Istebna, gmina podzielona jest zaledwie na 3 sołectwa. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego gmina Istebna znajduje się na obszarze Europy Zachodniej w megaregionie Karpaty, Podkarpacie i Nizina Panońska (5), na obszarze prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem (51). Uszczegóławiając położenie fizycznogeograficzne gminy możemy powiedzieć, że należy do podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513), do makroregionu Beskidy Zachodnie ( ) i do mezoregionu Beskid Śląski (513.45). Mezoregion Beskid Śląski, do którego należy gmina Istebna, rozpościera się pomiędzy doliną Olzy na zachodzie a doliną Soły, Kotliną Żywiecką i Bramą Wilkowiską na wschodzie i na terytorium Polski zajmuje ok. 560 km 2. Zbudowany jest z piaskowców godulskich i istebniańskich, w mniejszym stopniu z fliszu magurskiego. Jest to rejon bardzo eksponowany na napływające masy powietrza polarno-morskiego i w związku z tym występują tu bardzo wysokie opady deszczu i śniegu. W Beskidzie Śląskim początek bierze Wisła oraz znajduje się bałtycko-czarnomorski dział wodny. Najwyższymi szczytami są Skrzyczne (1257 m), Barania Góra (1220 m) i Klimczok (1117 m) Budowa geologiczna i rzeźba terenu Gmina Istebna wchodzi w skład dwóch zasadniczych jednostek: geologicznych płaszczowiny śląskiej i płaszczowiny magurskiej, rozdzielonych wąską jednostką przedmagurską. Poszczególne jednostki są dodatkowo pocięte uskokami, z których największy na linii Istebna - Młoda Góra o przebiegu z SE na NW ciągnie się na długości 4 km. W budowie wszystkich trzech jednostek dominuje flisz karpacki w postaci rozmaitych form łupków i piaskowców pochodzących z górnej kredy i z trzeciorzędu. Północną część obszaru budują fliszowe utwory płaszczowiny śląskiej, na którą składają się górnokredowe warstwy godulskie (łupki i piaskowce cienkoławicowe) i górnokredowe warstwy istebniańskie (złożone przeważnie z piaskowców, piaskowców zlepieńcowatych i łupków), nad którymi zalegają trzeciorzędowe eoceńskie łupki ciemne i pstre oraz piaskowce ciężkowickie. Budują one między innymi pasmo Gańczorki. Na południe od doliny Olzy napotykamy eoceńskie łupki i piaskowce warstw hieroglifowych oraz oligoceńskie łupki menilitowe z rogowcami, które budują m. in. górę Tyniok. Sekwencję serii śląskiej kończą oligoceńskie piaskowce i łupki warstw krośnieńskich. Na południu oraz w środkowej części gminy występują górnokredowe 10

11 utwory płaszczowiny magurskiej z pasmami pstrych łupków i margli. Należą do nich także, budujące Wawrzaczów Groń, paleoceńskie łupki ciemne ze znaleziskami kopalnej fauny. Trzeciorzędowe piaskowce z Łyski i oligoceńskie łupki i piaskowce warstw podmagurskich budują największą powierzchnię tej serii osadowej na terenie gminy. Pomiędzy wspomnianymi płaszczowinami występują utwory północnej i południowej części jednostki przedmagurskiej wykształcone głównie jako oligoceńskie piaskowce i łupki warstw krośnieńskich z gruboławicowymi piaskowcami w spągu oraz pstrymi marglami i łupkami. Piaskowce i łupki krośnieńskie budują m.in. całe pasmo Ochodzitej. Najmłodsze osady na terenie gminy to utwory czwartorzędowe, występujące głównie w dolinach rzecznych i dolnych partiach stoków. W krajobrazie najbardziej charakterystycznym elementem jest wyraźna plejstoceńska terasa rzeczna na prawym brzegu Olzy między Zaolziem a ujściem Olecki. Terasa ta, zbudowana ze żwirów, piasków i gliny, wznosi się na 4-12 m nad poziom rzeki. Ponadto wzdłuż Olzy (poza odcinkami przełomowymi) oraz w końcowych odcinkach większych potoków występują holoceńskie terasy zalewowe, zbudowane ze żwirów, piasków i gliny, wznoszące się 1-3 m powyżej poziomu rzeki. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona, a dominującą formą są pogórza z fragmentami zrównań, przy czym najwyższe wzniesienia mają charakter ostańcowy, natomiast niższe zostały sklasyfikowane jako góry niskie i pogórza z fragmentami zrównań mioceńskich. Rzeźbę terenu uzupełniają niewielkie fragmenty niskich pogórzy i obniżeń śródgórskich. Deniwelacje na terenie gminy sięgają 500 metrów. Najniżej położone tereny, w korycie rzeki Olzy, znajdują się na wysokości oko 450 m n.p.m. natomiast najwyżej położony punkt szczyt Kiczory osiąga wysokość 989,6 m n.p.m. W ukształtowaniu terenu dominują rozległe, kopulaste szczyty górskie z licznymi spłaszczeniami, przechodzące w strome stoki o nachyleniu sięgającym nawet 40. Przebiegające przez teren gminy grzbiety posiadają głównie orientację równoleżnikową. Na północny grzbiet z kulminacją Kiczory stanowi naturalną granicę gminy i jednocześnie jest działem wodnym l rzędu oddzielający zlewnie Wisły i Olzy. Południową granicę zlewni Olzy stanowi grzbiet rozpoczynający się kulminacją Ochodzitej (895,0 m n.p.m.), a ciągnący się aż po Łupienie na granicy z Republiką Czeską i dalej już po stronie czeskiej. Grzbiet ten jest jednocześnie fragmentem europejskiego działu wodnego rozdzielającego zlewisko Morza Bałtyckiego od zlewiska Morza Czarnego. Południową granicę gminy oraz granicę państwową ze Słowacją wyznacza niższy grzbiet ciągnący się od Solowego Wierchu i schodzący do doliny Czadeczki. Wschodnią granicę gminy stanowi jedyny grzbiet o rozciągłości południkowej, ciągnący się od Karolówki przez Gańczorkę, Tyniok, Koci Zamek, 11

12 Ochodzitą po Trojaki. Z pomniejszych grzbietów na uwagę zasługuje południowo-wschodnia odnoga Kiczory z kulminacjami Tokarzonki i Młodej Góry. Doliny górskich potoków są wąskie, o znacznym wcięciu, a ich dna są zazwyczaj w całości zajęte przez koryta cieków. Doliny większych cieków są płaskodenne (wyjątek przełomowy odcinek Olzy) z wyraźnymi terasami zalewowymi. Podobnie jak na pozostałym obszarze Karpat Fliszowych nieodłącznym elementem istebniańskiej rzeźby terenu są osuwiska. Największe ich nagromadzenia znajdują się na północnych i zachodnich stokach Ochodzitej oraz na lewym zboczu doliny Olzy w rejonie Groniczków. Ryc.2. Rzeźba trenu (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WODGiK) 12

13 Surowce mineralne Na obszarze gminy Istebna znajdują się jedynie złoża pospolitych surowców budowlanych przydatne do eksploatacji, głównie piaskowców. Na terenie gminy znajdują się trzy nieczynne kamieniołomy (eksploatację zakończono w latach 90.). Dwa zlokalizowane są w pobliżu drogi z Koniakowa do Milówki (w masywie Ochodzitej oraz między Ochodzitą i Kocim Zamkiem); eksploatowano w nim piaskowce. Trzeci kamieniołom znajduje się na Kocurzonce. Tylko złoże Koci Zamek jest udokumentowane posiada numer ewidencyjny MIDAS (586). Ponadto na terenie gminy rozsiane są liczne drobne, nieczynne wyrobiska po dawnej eksploatacji surowców skalnych Gleby W pokrywie glebowej dominują gleby brunatne kwaśne powstałe ze zwietrzeliny skał fliszu karpackiego. Gleby brunatne kwaśne powstały ze skał ubogich w związki zasadowe. Morfologicznie są podobne do gleb brunatnych właściwych, z tym że w całym profilu nie zawierają węglanów. Gleby te w całym profilu nie zawierają węglanów, zwłaszcza CaCO 3, nie wykazują także oglejenia. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym wynosi poniżej 30% w przypadku brunatnych kwaśnych typowych i nawet poniżej 20% w przypadku bielicowanych. Tworzą głównie siedliska uboższego lasu mieszanego świeżego grądy wysokie, a w górach także buczyny karpackiej. W ich składzie granulometrycznym przeważają gliny ciężkie i średnie, we fragmentach pylaste oraz gliny lekkie. Dna dolin cieków przepływających przez obszar gminy pokrywają płytkie i silnie szkieletowe mady górskie, natomiast na południe od Istebnej, na zboczu potoku Gliniany zachował się niewielki płat gleby płowej wytworzonej na wietrzeniowych glinach ciężkich pylastych. Ze względu na ukształtowanie terenu oraz budowę geologiczną praktycznie cały obszar gminy jest narażony na intensywną erozję pokrywy glebowej. Negatywne oddziaływanie człowieka na powierzchnię ziemi charakteryzuje się pogorszeniem jakości gleb tj. procesami degradacji lub dewastacji gleb zarówno w zakresie ich właściwości mechanicznych, jak i składu chemicznego. Głównie czynniki mające wpływ na powierzchnię ziemi to m.in. mechaniczne niszczenie pokrywy glebowej wskutek procesów urbanizacji i niewłaściwie prowadzonych prac w rolnictwie, chemiczne zanieczyszczenie gleb, a w tym zakwaszenie, zasolenie oraz zanieczyszczenie metalami ciężkimi, które związane jest z emisją zanieczyszczeń do powietrza, stosowaniem nadmiernej ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin oraz składowaniem odpadów komunalnych i przemysłowych. Potencjalnym źródłem zanieczyszczeń gleby na terenie gminy Istebna są dawne składowiska 13

14 odpadów oraz miejsca nielegalnego deponowania odpadów tzw. dzikie wysypiska. Niestety w dalszym ciągu ma miejsce tworzenie nowych miejsc nielegalnego składowania odpadów, szczególnie można to zaobserwować wzdłuż dróg, jak również na terenie nieużytków. Szansą na likwidację nielegalnych składowisk jest nowa ustawa, która nakłada na gminę obowiązek organizowania wywozu śmieci i pobierania stałych opłat od wszystkich mieszkańców. Niestety gleby na terenie gminy nie są objęte bieżącym monitoringiem. Z badań przeprowadzonych w połowie lat 90. przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Gliwicach wynika, że gleby obszaru gminy Istebna mają odczyn kwaśny. Wartość ph mieści się w granicach 3,0-6,2, a zmierzone zawartości metali ciężkich nie odbiegają znacząco od poziomu naturalnego. Gleby gminy Istebna mają zatem parametry zbliżone do grupy gleb o 0 stopniu zanieczyszczenia. Warto pamiętać, że przez obszar opracowania przebiegają drogi wojewódzkie, w związku z czym, parametry gleb na tym obszarze wykazują najpewniej większe zanieczyszczenie aniżeli uśrednione wartości dla całej gminy Wody powierzchniowe i zagrożenie powodziowe Gmina Istebna jest jedną z kilku w Polsce, przez które przebiega europejski dział wodny rozdzielający zlewiska dwóch mórz, w tym przypadku Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Ponadto w północnej części gminy znajduje się dział wodny I rzędu rozdzielający dwie główne rzeki Polski Wisłę i Odrę. Przeważająca część gminy jest odwadniana przez Olzę, prawobrzeżny dopływ Odry. Południowa część gminy jest natomiast odwadniana przez Czadeczkę i jej dopływy, z których największy to Krężelka, w dorzeczu Dunaju. Sieć rzeczna na obszarze gminy jest dobrze rozwinięta, przeważają cieki o charakterze stałym. Przebieg działów wodnych jest pewny. Główną rzeką gminy jest Olza, której źródła znajdują się na stokach Gańczorki na wysokości około 870 m n. p. m. Drugim ważnym ciekiem na terenie gminy jest znacznie mniejsza, ale należąca do zlewiska Morza Czarnego Czadeczka, która rozpoczyna swój bieg w źródle położonym na wysokości około 700 m n.p.m. Na terenie opracowania przeważa odpływ z półrocza zimowego, który w zlewni Olzy stanowi ponad 55% odpływu rocznego. W przebiegu odpływu wyraźnie zaznaczają się dwa wezbrania: wiosenne, roztopowe trwające od marca do kwietnia oraz letnie z kulminacja w lipcu. Wiosną występują największe przepływy przekraczające nawet 170% średniego rocznego przepływu. Drugorzędne wezbranie lipcowe osiąga jedynie 120% wartości przepływu średniego. Najmniejsze wartości przepływu obserwowane są jesienią, kiedy na Olzie odnotowywane jest 60% średniego rocznego przepływu. 14

15 Ryc.3. Cieki wodne na obszarze opracowania (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WODGiK) Obszary górskie sprzyjają występowaniu naturalnych wypływów wód podziemnych w postaci źródeł, młak, wycieków i wysięków. Średnia gęstość występowania źródeł na tym terenie waha się od 4 do 5 na 1 km 2. Większość wypływów (głównie młak i źródeł zwietrzelinowych) charakteryzuje się znacznymi wahaniami wydajności ze względu na szybką reakcję na opad atmosferyczny. Największe zagrożenie powodziowe stwarzają: rzeka Olza i jej lewy dopływ Raztoka oraz Czadeczka wraz z Krężelką. Do najbardziej zagrożonych obszarów na terenie gminy należą: dolina rzeki Olzy, w tym zabudowa Zaolzia, zabudowa w rejonie mostu przy drodze DW 941, przysiółki Szymcze i Suszki oraz dolina Czadeczki w jej dolnym biegu, zwłaszcza przysiółek Czadeczka i zabudowa w rejonie ujścia Krężelki. Ze względu na stopień przekształcenia antropogenicznego terenu gminy, wszystkie wody powierzchniowe narażone są na zanieczyszczenia związane z wprowadzaniem do rzeki ścieków komunalnych i przemysłowych, zanieczyszczenia obszarowe spływające z wodami opadowymi z terenów użytkowanych rolniczo i utwardzonych terenów komunikacyjnych. Ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę w 2010 roku korzystało niewiele ponad 36% mieszkańców, natomiast ścieki do kanalizacji odprowadza mniej niż 30% mieszkańców. 15

16 W województwie śląskim badaniami objętych będzie 154 jednolitych części wód rzecznych, na których zlokalizowanych będzie 179 punktów pomiarowo-kontrolnych. Dwa z nich, na Olzie i na Czadeczce, zlokalizowane są na terenie gminy Istebna. Pod względem elementów biologicznych, Olza na terenie gminy została sklasyfikowana do I klasy na podstawie makrofitowego wskaźnika rzecznego (MIR) i do III klasy pod względem wskaźnika okrzemkowego (IO). Pod względem stanu fizycznego, warunków tlenowych, zanieczyszczeń organicznych, zasolenia, zakwaszenia, substancji biogennych oraz zanieczyszczeń specyficznych, wszystkie oceniane wskaźniki pozwoliły na zaliczenie jej do I klasy czystości. W przypadku wszystkich ocenianych substancji priorytetowych stan Olzy został oceniony jako dobry. Spośród pozostałych badanych wskaźników nie stwierdzono występowania węglowodorów ropopochodnych ani związków fenolowych. Czadeczka, w punkcie zlokalizowanym w miejscowości Jaworzynka, pod względem elementów biologicznych zarówno z uwagi na wskaźniki okrzemkowy jak i na makrofitowy wskaźnik rzeczny, została zaliczona do klasy III. Pod względem biochemicznego zapotrzebowanie tlenu w cyklu 5 dniowym, Czadeczka została zakwalifikowana do klasy II, natomiast pod względem pozostałych wskaźników z zakresu stanu fizycznego, warunków tlenowych, zanieczyszczeń organicznych, zasolenia, i zakwaszenia - do klasy I. Spośród substancji biogennych, poniżej stanu dobrego została oznaczona zawartość fosforanów, a spośród zanieczyszczeń specyficznych zawartość baru, miedzi i fenoli lotnych została sklasyfikowana jako II klasa. Pozostałe wskaźniki, które podlegały ocenie wykazały I klasę czystości. W przypadku wszystkich ocenianych substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających stan Czadeczki został oceniony jako dobry. Niestety w gminie Istebna nie prowadzono badań osadów wodnych rzek i jezior wykonywanych w ramach podsystemu PMŚ - Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych. Punkt pomiarowy zlokalizowany najbliżej obszaru opracowania znajduje się na Olzie w Cieszynie. W tym miejscu stwierdzono osady zanieczyszczone trwałymi związkami organicznymi takimi jak: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), pestycydy chloroorganiczne i polichlorowane bifenyle (PCB). Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) to oparte na węglu związki chemiczne i mieszaniny, związki uboczne pochodzenia antropogenicznego, które uwolnione do środowiska rozprzestrzeniają się poprzez powietrze i wodę do obszarów znacznie oddalonych od źródeł ich emisji. Trwałe zanieczyszczenia organiczne jako związki bardzo silnie toksyczne powodują bardzo duże zagrożenie dla środowiska. Obecność wysokich zawartości potencjalnie szkodliwych składników w osadach ujemnie wpływa na jakość środowiska wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady mogą 16

17 szkodliwe oddziaływać na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i często pośrednio na zdrowie człowieka. Występujące w osadach metale ciężkie i inne substancje niebezpieczne mogą akumulować się łańcuchu troficznym do poziomu który jest toksyczny dla organizmów wodnych, zwłaszcza drapieżników, a także mogą stwarzać ryzyko dla ludzi. Podczas powodzi zanieczyszczone osady mogą być natomiast przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek. Ocena wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Wymagania jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. nr 204, poz.1728). Na terenie gminy, znalazły się dwa punkty pomiarowe, jednak jakość wody nie odpowiadała poszczególnym kategoriom określonym w rozporządzeniu przede wszystkim w zakresie zanieczyszczenia bakteriologicznego. Woda w tych punktach została zatem zakwalifikowana poniżej kategorii A3. Ocena wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych Ocenę wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych przeprowadzi się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Na terenie gminy Istebna, ani w jej najbliższym sąsiedztwie nie prowadzono jednak takich badań. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych Ocena eutrofizacji przeprowadzona została w oparciu o 194 punkty pomiarowe badane w latach Podstawą oceny rzek były wskaźniki biologiczne: fitobentos i chlorofil oraz fizykochemiczne: BZT5, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny i fosforany. Na terenie gminy Istebna badaniem objęta została Olza i Czadeczka. Obie rzeki sklasyfikowano jako eutroficzne. W skali całego województwa wartości graniczne określone dla dobrego stanu wód najczęściej przekraczały wskaźniki: azot Kjeldahla, fosfor ogólny, BZT5 oraz fitobentos. Eutrofizacja, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt.11 Dyrektywy Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271EWG) oznacza wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami 17

18 azotu i/lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyższych form życia roślinnego, co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów żyjących w wodzie. Sporządzanie oceny eutrofizacji jest obowiązkiem wynikającym z art. 47 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U nr 115 poz. 1229) Wody podziemne Według regionalizacji hydrogeologicznej Polski według J. Malinowskiego gmina Istebna należy do bardzo dużego regionu karpackiego. Biorąc pod uwagę warunki litologicznosturkturalne, podzielono go na subregiony, w związku z czym możemy mówić, że Istebna należy do subregionu zewnątrzkarpackiego. Wody podziemne występują tu w postaci wód szczelinowych, rzadziej szczelinowo-porowych w utworach kredy i paleogenu. W większych dolinach rzecznych występują wody porowe w utworach czwartorzędowych. Zwierciadło wód podziemnych w partiach wododziałowych zalega na głębokości m, natomiast w dnach dolin zaledwie kilka metrów poniżej poziomu terenu. Na całym obszarze brak izolacji pierwszego poziomu wodonośnego. Wody podziemne zasilane są głównie przez bezpośrednią infiltracje wód opadowych, dlatego zmiany położenia zwierciadła zachodzą gwałtownie i krótkotrwale, po silnych opadach. Ryc.4. Główne użytkowe poziomy wodonośne (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PSH) 18

19 Północna część gminy leży w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GWZP nr 348 Zbiornik warstw Godula (Beskid Śląski). Zbiornik Beskid Śląski (GZWP nr 348) ma powierzchnię 410 km 2. Tworzą go kredowe warstwy godulskie, które zbudowane są z gruboławicowych (do 0,70 m) piaskowców średnio- i gruboziarnistych, z wkładkami łupków ilastych (Chowaniec i in., 2005a). Piaskowce gruboławicowe są przepuszczalne do głębokości m p.p.t. Najbardziej przepuszczalna jest strefa przypowierzchniowa o miąższości m, w której wartość współczynnika filtracji wynosi od 0,1 do 2,0 m/d. Wody podziemne województwa śląskiego poddawane są zarówno presjom ilościowym jak i jakościowym. Niezbędnym elementem sprawnej ochrony wód jest monitoring jej stanu. Dostarcza on danych o aktualnym stanie wód, pozwala oceniać skutki stosowanej polityki ekologicznej i podejmowanych w jej ramach działań ochronnych, a także przewidywać zmiany zachodzące w wyniku zamierzonych działań. W wyniku monitoringu oceniany jest stan chemiczny (jakość), jak również stan ilościowy wód podziemnych. W roku 2010 badania wód podziemnych w województwie śląskim prowadzone były w oparciu o krajową sieć pomiarową modyfikowaną pod kątem dostosowania do wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz sieć regionalną uzupełniającą badania pod kątem ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych wykorzystywanych do celów pitnych. Badaniami objęto 81 punktów w sieci krajowej i 63 punkty w sieci regionalnej. Na obszarze gminy Istebna znalazł się tylko jeden z punktów pomiarowych 11394/K. Wody pobrane w tym punkcie zostały zakwalifikowane do klasy III i ich stan został określony jako dobry Powietrze atmosferyczne Zanieczyszczenia powietrza są główną przyczyną globalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego. Wpływają one również bezpośrednio na zdrowie ludzi, zwierząt i roślin, a także mogą niekorzystnie wpływać na glebę, wodę i inne elementy środowiska przyrodniczego. Ważną cechą zanieczyszczeń powietrza jest możliwość ich przenoszenia na znaczną odległość. Dopuszczalne wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. (Dz.U ). Jak wynika z raportu Stan Środowiska w województwie śląskim w 2010 r., podstawowym źródłem zanieczyszczeń na terenie Śląska jest emisja antropogeniczna pochodząca głównie z działalności przemysłowej (emisja punktowa), z sektora bytowego (emisja powierzchniowa) oraz komunikacji (emisja liniowa). W związku z położeniem gminy z dala od dużych zakładów przemysłowych największy udział w zanieczyszczeniu powietrza ma emisja z sektora bytowego oraz emisja komunikacyjna związana z przebiegiem dróg wojewódzkich. 19

20 Wielkość emisji z palenisk i kotłowni domowych zależna jest przede wszystkim od rodzaju instalacji grzewczych, rodzaju stosowanych w nich paliw i stopnia izolacji termicznej budynków. Decyduje o tym w dużej mierze wiek budynków. Gmina Istebna charakteryzuje się znacznym udziałem zabytkowych budynków budowanych, często znacznie sprzed 1944 r., o dużych stratach cieplnych, w których dominują indywidualne instalacje grzewcze na paliwa stałe: piece oraz kotły węglowe starego typu. Istotnym zagrożeniem dla stanu powietrza atmosferycznego jest spalanie odpadów w piecach domowych oraz coraz powszechniejsze opalanie domów drewnem, które może stać się istotnym źródłem emisji m.in. wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Ponadto z tego sektora emitowane są głównie: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory oraz znaczne ilości pyłów. W przeciwieństwie do zakładów przemysłowych, lokalne systemy grzewcze nie są wyposażone w urządzenia ochrony powietrza, a emitowane przez nie zanieczyszczenia nie podlegają żadnej kontroli w związku z czym wielkość tej emisji jest trudna do oszacowania. Mimo wprowadzania nowych technologii spalania konwencjonalnych paliw przez gospodarstwa domowe a także stosowania paliw gazowych, ogrzewania geotermalnego, działania te nie są jeszcze prowadzone na taką skalę, aby w sposób istotny wpłynąć na poprawę obecnego stanu, zwłaszcza ze względu na rachunek ekonomiczny gospodarstw domowych. Na obszarze gminy emisja komunikacyjna ma mniejszy udział w zanieczyszczaniu powietrza, jednak potencjalne zagrożenie dla stanu powietrza atmosferycznego stanowią przebiegające przez teren gminy dwie drogi wojewódzkie oraz drogi powiatowe i gminne. Emisja zanieczyszczeń powodowana przez ruch komunikacyjny powstaje podczas: spalania paliw w silnikach, ocierania jezdni, opon i hamulców oraz wtórnego unoszenia drobin pyłu z powierzchni dróg (tzw. emisja wtórna). Szczególna uciążliwość ruchu drogowego wynika ze sposobu wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (nisko nad ziemią, znacznego natężenia ruchu samochodowego oraz przebiegu dróg pomiędzy zabudową). W wyniku spalania paliwa dostają się do atmosfery zanieczyszczenia gazowe, głównie: dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, aldehydy, tlenki siarki. Powstające pyły zawierają związki ołowiu, kadmu, niklu, miedzi, a także wyższe węglowodory aromatyczne. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od wielu czynników, między innymi od natężenia i płynności ruchu, konstrukcji silnika i jego stanu technicznego, zastosowania dopalaczy i filtrów, rodzaju paliwa, parametrów technicznych i stanu drogi. Ze względu na osiadanie zanieczyszczeń atmosferycznych są one także źródłem skażenia wód powierzchniowych, gleb, roślinności oraz mają bardzo niekorzystny wpływ na życie i zdrowie ludzi. 20

21 Na obszarze gminy nie ma dużych zakładów przemysłowy emitujący zanieczyszczenia, ale ze wzglądu na wyjątkowo łatwą migracje zanieczyszczeń atmosferycznych odczuwalne jest zanieczyszczenie emitowane przez zakłady na terenie Aglomeracji Górnośląskiej oraz Rybnickiego Okręgu Węglowego. Do największy emitentów zaliczyć można zakłady: elektrownie Rybnik, Jaworzno III, Łagisza, Łaziska, Halemba, elektrociepłownie: EC Nowa w Dąbrowie Górniczej i Będzin w Będzinie, Zespół Elektrociepłowni Bielsko- Biała, Spółka Energetyczna Jastrzębie w Jastrzębiu Zdroju, ArcelorMittal Poland Oddział w Dąbrowie Górniczej, oraz Kompania Węglowa Oddział Zakład Elektrociepłownie. Nie bez znaczenia dla stanu powietrza atmosferycznego na terenie gminy Istebna jest także wielkość emisji z Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego na terenie Czech. Ocenę jakości powietrza w województwie śląskim, obejmującą 2010 rok, przeprowadzono w oparciu o wyniki badań ze 159 stanowisk pomiarowych. W 2010 roku zakłady z terenu województwa śląskiego, uznanego za szczególnie uciążliwe dla środowiska, wyemitowały do atmosfery ogółem 703,2 tys. ton zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (bez dwutlenku węgla). Emisja zanieczyszczeń pyłowych ukształtowała się na poziomie 13,4 tys. (o 14,3% wyższym w porównaniu z rokiem poprzednim), co stanowiło 21,4% emisji krajowej. W ogólnej emisji pyłów największy udział miały pyły ze spalania paliw (62,3%). Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla) ukształtowała się na poziomie 689,8 tys. ton (o 7,0% wyższym w stosunku do 2009 roku) i stanowiła 40,5% emisji w kraju. Wśród emitowanych zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla) dominowały: metan (56,3%), tlenek węgla (20,0%) i dwutlenek siarki (13,4%). W 2010 roku, w porównaniu do roku poprzedniego, w województwie wystąpił po raz pierwszy od dziesięciu lat, wzrost o 11% dwutlenku siarki, 10% tlenków azotu, 44% tlenku węgla, 14% pyłu zawieszonego oraz 15% dwutlenku węgla (tabela 1). Jeszcze gorzej było na terenie powiatu cieszyńskiego gdzie wzrost ten wyniósł odpowiednio 20% w przypadku tlenków azotu, 36% w przypadku dwutlenku węgla i aż 46% w przypadku pyłu zawieszonego. O 3% w porównaniu do roku 2009 spadło zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki, natomiast zanieczyszczenie tlenkiem węgla wzrosło, ale jedynie o 15%. Tab.1. Procentowe zmiany stężeń w roku 2010 w stosunku do roku Źródło: Raport WIOŚ 2010 Obszar Dwutlenek siarki Tlenki azotu Tlenek węgla Dwutlenek węgla Pył zawieszony Województwo śląskie Powiat cieszyński Powiat bielski Powiat żywiecki

22 Tendencję do przekraczania poziomów dopuszczalnych średniorocznych, wykazuje przede wszystkim pył zawieszony PM10. Znacznie większe stężenia obserwowane są w okresie od października do marca, czyli w sezonie grzewczym. W porównaniu do sezonu letniego, w sezonie zimowym zwiększa się prawie dwukrotnie lub trzykrotnie częstość przekraczania poziomu 24-godzinnego pyłu zawieszonego oraz stężeń pyłu PM10 i PM2,5, a od ośmio do ponad dwudziestokrotnie stężeń benzo(a)pirenu. W 2010 roku wartości 90,4 percentyla dla stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekroczyły poziom 50 µg/m3 na wszystkich stanowiskach, osiągając maksymalne przekroczenie o 166% w Aglomeracji Górnośląskiej, o 200% w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej, o 100% w Bielsku-Białej, o 61% w Częstochowie oraz 214% w strefie śląskiej. W ciepłej porze roku, wysokie usłonecznienie, przy wysokich temperaturach maksymalnych sprzyjają występowaniu podwyższonych stężeń ozonu przyziemnego. Stężenia 8- godzinne ozonu od 2005 roku przekraczają poziom docelowy oraz wykazują przekroczenia dopuszczalnej ilości 25 dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśrednione w ciągu trzech lat. W okresie jedenastu lat na stacjach pozamiejskich, tylko w 2002 roku, średnia liczba dni była niższa niż 25. Ryc.5. Pył zawieszony w województwie śląskim (Źródło: Raport WIOŚ 2010) Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu, poza stacją komunikacyjną w Chorzowie, mieściły się w przedziale od 30% do 83% poziomu dopuszczalnego, maksymalne 1 godzinne 22

23 stężenia dwutlenku azotu wyniosło 198 µg/m 3 i wystąpiło w Katowicach ul. Kossutha. Średnie roczne stężenia benzenu nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego, podobnie jak stężenia poszczególnych metali ciężkich: ołowiu, arsenu, kadmu i niklu. Maksymalne stężenie 8-godzinne tlenku węgla osiągnęły najwyższe poziomy w Rybniku na stacji tła miejskiego oraz w Częstochowie, na stacji komunikacyjnej (około 75% poziomu dopuszczalnego). W porównaniu do 2009 roku stężenia wzrosły na dziewięciu z dziesięciu stanowisk pomiarowych, maksymalnie w Cieszynie o około 3 mg/m3. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w 2010 roku wykazały brak przekroczeń dopuszczalnej częstości poziomów dopuszczalnych stężeń 1-godzinnych. Najwyższe stężenia 24- godzinne dwutlenku siarki wystąpiło w Żywcu przekraczając o ponad 100% poziom 125 µg/m 3, poziom ten został przekroczony na 7 z 16 stanowisk: w aglomeracji górnośląskiej jednokrotnie w Dąbrowie Górniczej i Gliwicach, dwukrotnie w Zabrzu i trzykrotnie w Tychach, w aglomeracji rybnickiej trzykrotnie w Rybniku, a w strefie śląskiej trzykrotnie w Cieszynie oraz siedmiokrotnie w Żywcu, przekroczenie dopuszczalnej częstości poziomów dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych spowodowało zaliczenie strefy śląskiej do klasy C - na stanowisku w Żywcu zanotowano przez siedem dni w roku stężenia wyższe niż 125 µg/m 3 (dopuszczalna częstość przekraczania 3 razy). Ryc.6. Dwutlenek siarki w województwie śląskim (Źródło: Raport WIOŚ 2010) 23

24 Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzony jest w 23 stacjach badawczych, z których dwie (w Katowicach i Raciborzu), znajdują się na terenie województwa śląskiego. W 2010 roku na stacjach monitoringowych w województwie śląskim wykonano 295 pomiarów wartości ph dobowych próbek opadów. Wartości ph mieściły się w zakresie od 5,33 do 7,38. W przypadku 61% próbek stwierdzono kwaśne deszcze, czyli opady o wartości ph poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wod opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu z rokiem ubiegłym stwierdzono wzrost ilości kwaśnych deszczy o 5% Warunki klimatyczne Obszar opracowania został zakwalifikowany do karpackiej dzielnicy klimatycznej, a najistotniejszym czynnikiem klimatotwórczym na terenie gminy są różnice wysokości nad poziomem morza. Klimat obszarów górskich jest astrefowy i w związku z tym warunki klimatyczne charakteryzuje się najczęściej w poszczególnych piętrach wysokościowych. Na omawianym terenie można wyróżnić dwa piętra klimatyczne: umiarkowanie ciepłe - obejmujące tereny do wysokości 550 m n. p. m.; średnia roczna temperatura powietrza w tym piętrze wynosi od 6 do 8 C, roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie mm, a liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 90 do 140; umiarkowanie chłodne - obejmujące tereny położone na wysokości m n.p.m.; średnia roczna temperatura powietrza w tym piętrze wynosi od 4 do 6 C, roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie mm, a liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 125 do 175. Ryc. 7. Temperatura i opady średnie z wielolecia dla stacji Bielsko-Biała (Źródło: opracowanie własne na podstawie 24

25 Ze względu na duże deniwelacje rzeźby i różnice pokrycia terenu, na terenie gminy Istebna znaczną rolę odgrywa topoklimat poszczególnych zbiorowisk. Ponad 50 % powierzchni gminy stanowią lasy, które pod względem temperatury zasadniczo różnią się od terenów otwartych. Do dna lasu dochodzi znikoma ilość promieniowania słonecznego, dlatego w słoneczne dni wnętrze lasu jest wyraźnie chłodniejsze. W nocy natomiast korony drzew zapobiegają wypromieniowaniu radiacyjnemu i dzięki temu wnętrze lasu jest znacznie cieplejsze. Różnice temperatur mogą osiągać niemal 10 C. Ponadto należy zaznaczyć, że konary drzew zatrzymują znaczna część opadów (jest to tzw. zjawisko incepcji), w związku z czym do dna lasu dociera nawet kilkanaście procent mniej wody niż na tereny otwarte. Natomiast ze względu na znaczne zacienienie, śnieg który spadnie na dno lasu, na wiosnę topnieje znacznie dłużej i wolniej. Zbiorowiska leśne determinują także mikroklimat na polanach. W dzień, ze względu na utrudnioną wymianę powietrza temperatura powietrza jest wyższa niż w lesie, w nocy natomiast następuje bardzo silne wypromieniowanie radiacyjne, a ponadto na polanie gromadzi się cięższe, chłodne powietrze spływające z koron drzew. Jest to przyczyna znacznie niższych temperatur, a często nawet przymrozków radiacyjnych. Topoklimat wzniesień zależy od ekspozycji, wysokości i nachylenia. W przypadku słabego wiatru, temperatura na stokach północnych i południowych może różnić się nawet o 10 C. W nocy natomiast izotermy układają się równolegle do poziomic im bliżej szczytu tym wyższa temperatura. Jest to spowodowane spływaniem cięższego, chłodnego powietrza w doliny i wznoszeniem się ciepłych mas ku górze. Najgrubsza warstwa śniegu utrzymuje się u podnóży wzniesień i na stokach zawietrznych, a najdłużej zalegają pokrywy na stokach o ekspozycji północnej. Szczytowe partie wzniesień otrzymują najmniej opadów, w związku z najsilniejszym wiatrem, a ponadto przychód wody z rosy jest o połowę mniejszy aniżeli u podnóża. Dna dolin, w których prędkość wiatru jest bardzo małą (duży jest wręcz procent cisz atmosferycznych), charakteryzują się bardzo wysoką temperaturą w ciągu dnia i niską temperaturą w nocy, kiedy chłodne powietrze spływa adiabatycznie ze stoków. W dolinach często tworzą się zastoiska zimnego powietrza, co sprzyja powstawaniu mgieł oraz osadów atmosferycznych (rosa, szron). Takie zjawisko inwersji termicznej może być groźne dla roślinności, szkodząc głównie sadom i uprawom warzywnym. Na terenie gminy nie ma dużych miast, jednak w pobliżu większych skupień siedzib ludzkich może już być obserwowane zjawisko zwieszonej emisji ciepła przez systemy grzewcze i komunikację oraz większej pojemności cieplnej, na skutek zastąpienia roślinności asfaltem, kostką betonową, czy ciemnymi połaciami dachów. Obszary zabudowane, charakteryzują się zatem wyższą temperaturą zarówno w ciągu dnia jak i w nocy. 25