PROGRAM EDUKACYJNY PRZYRODA J. POLSKI HISTORIA J. ANGIELSKI 2014 nr Zdobycze naszej historii 12. Co się trzęsie na trzęsawisku?

Transkrypt

1 PROGRAM EDUKACYJNY PRZYRODA J. POLSKI HISTORIA J. ANGIELSKI 2014 nr Zdobycze naszej historii 12 Co się trzęsie na trzęsawisku? 2

2 Przyroda Jak uczyć się sprytniej Po przeczytaniu artykułu poszukaj w różnych źródłach więcej informacji o mokradłach. Trzęsawiska, mokradła, bagna, mszary... Poznaj świat grząski i mokry Joe Levit, Paulina Szczucińska 2 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

3 Październik

4 Przez polanę idzie łoś. Jest wielki, ma masywny tułów i chude, bardzo długie nogi. Wydają się nawet trochę za chude i za długie. Przypominają patyki pewnie dlatego naukowcy fachowo nazywają je badylami. Łosia nasze rozważania na temat wyglądu jego nóg zapewne nie interesują. Śmiało idzie w stronę kałuży, która okazuje się ogromna i głęboka. Zwierzę z gracją brodzi w wodzie sięgającej mu do kolan. Dorosły człowiek zanurzyłby się w niej do pasa i poruszałby się z trudem. Teraz widać, że badyle łosia nie bez powodu są długie i chude. Są przystosowane do chodzenia po podmokłych terenach. Woda, w której brodzi łoś, jest coraz głębsza. Zwierzę zaczyna w niej płynąć. Jest doskonałym pływakiem! Nagle chowa głowę pod wodę. Nurkuje! Potrafi zanurzyć się na kilka metrów, gdy szuka przysmaków roślin, które porastają dno. Łoś europejski brodzi w bagnach Biebrzańskiego Parku Narodowego Grząski teren Gdzie tak naprawdę pływa łoś? Teraz, gdy zanurzył się po czubki rogów, widzimy, że wody jest zdecydowanie więcej niż w kałuży. Nie jest to też jezioro ani rzeka. To są mokradła. Jesteśmy w Biebrzańskim Parku Narodowym, na największych terenach podmokłych w Polsce. Mokradło, jak nazwa wskazuje, to teren bardzo mokry, nasiąknięty wodą. W biebrzańskich mokradłach wody gruntowe mają wysoki poziom. Wystarczy zrobić dołek na kilkanaście centymetrów, by dokopać się do wody gruntowej. Mokradła biebrzańskie są też często zalewane wodą, która wydostaje się z koryta Biebrzy. Na bagnach jest nie tylko mokro. Jest tam też bardzo grząsko. W Biebrzańskim Parku Narodowym można chodzić wyłącznie po wyznaczonych szlakach. Trzeba zachować wielką ostrożność, żeby nie niszczyć roślin i nie płoszyć licznych zwierząt mieszkających w tym rezerwacie przyrody. Trzeba też uważać, żeby podczas spaceru po biebrzańskich szlakach nie zgubić buta. Stracić go bardzo łatwo. But przykleja się do grząskiego podłoża, spada z nogi i trudno go potem wyciągnąć! Rzeźbione lodowcem Biebrzańskie mokradła powstały wiele tysięcy lat temu, gdy z terenu dzisiejszej Polski ustępował lodowiec. Ogromne masy lodu wyrzeźbiły wtedy w ziemi płytkie, rozległe zagłębienia. W tych miejscach zatrzymywała się woda z deszczu i topniejącego śniegu. Z czasem wytworzyły się tam bagna. Dzisiaj kotlinę Biebrzy po części porasta podmokły las, trawy i torfowiska. Okładka: SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES; (poprzednia rozkładówka) DAN LEFFEL/AGE FOTOSTOCK; (łoś) Minden Pictures/Flash Press Media; (rozlewisko) TIM FITZHARRIS/MINDEN PICTURES 4 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

5 Rozlewisko Październik

6 Piranie pod dywanem Bagna tworzą się w różnych miejscach na świecie. Jedno z największych bagien porośniętych lasem znajduje się w Ameryce Południowej. Zajmuje obszar 300 razy większy niż polski Biebrzański Park Narodowy. To ogromne bagnisko rozciąga się na terytorium kilku państw. Nosi nazwę: równina Pantanal. Jest to równina zalewowa, czyli płaski teren, na który wylewa rzeka. W porze deszczowej, która trwa tu kilka miesięcy, całą równinę Pantanal zalewa woda. Tylko gdzieniegdzie wystają wysepki lądu. W czasie pory suchej woda opada i rozlewisko wygląda jak morze traw. Rzęsa wodna pokrywa wodę zielonym dywanem. Równina Pantanal to miejsce pełne życia. Mieszka tu bez liku ptaków, wśród nich jest aż 26 gatunków papug! Żyje tu także wiele gatunków ssaków, na przykład małpy. Siedzą teraz przy brzegu. Pokrzykują, rzucają przed siebie patykami i patrzą w wodę, w której pływa mnóstwo ryb. Małpki muszą być ostrożne, bo w wodach Pantanalu oprócz kolorowych rybek żyją również krwiożercze piranie i kajmany. Uczta na mokradłach Obecność tych groźnych drapieżników nie odstrasza innych zwierząt. Nad rozlewiskiem spotkać można kapibarę, czyli największego gryzonia na świecie. Waży do 65 kilogramów, zajada się roślinami i uwielbia chlapać się w wodzie. Na polowanie na równinę Pantanal czasem przybywają dostojne duże koty: jaguar i ocelot. Sprężyste mszary Bagniste tereny nie tworzą się tylko przy wylewających rzekach. Niektóre mokradła są mokre dzięki wodzie, która spada z nieba w postaci deszczu lub śniegu. Woda wchłaniana jest w podłoże jak w gąbkę. Spacer po takim terenie bywa trudny, a nawet śmiertelnie niebezpieczny, ponieważ powierzchnia bagniska przy każdym kroku ugina się, sprężynuje i może się zapaść. Rozkładająca się roślinność wydziela też silny zapach, od którego może mocno rozboleć głowa. Ten typ mokradeł nosi tajemniczą nazwę: mszary. Powstają one w klimacie umiarkowanym i chłodnym. Największe mszary na Ziemi są na Syberii, w Azji. Kapibary bawią się w wodzie 6 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

7 Na tym bagnie można spotkać jaguara (kapibary) LUCIANO CANDISANI/MINDEN PICTURES; (jaguar) Frans Lanting/Corbis/Flash Press Media; (flamingi) Shutterstock Flamingi brodzą w wodzie w poszukiwaniu ryb Październik

8 Niepozorny początek Jak powstaje taki sprężysty, chłonny jak gąbka mszar? Potrzeba na to wielu lat. Początek jest niepozorny w płytkim stawie zaczynają rosnąć rośliny zwane torfowcami. Namnaża się ich coraz więcej, aż porastają cały zbiornik wodny. Gdy roślin jest naprawdę dużo, odcinają głębsze warstwy zbiornika od światła i powietrza. Wtedy giną wszystkie rośliny i zwierzęta, które żyły w stawie. Z czasem woda i resztki roślin zamieniają się w grząskie błoto i torf. Na grząskiej glebie mszarów występują tylko małe rośliny. Ale to, że są małe, nie znaczy, że są nieciekawe. Na mszarach rosną na przykład rośliny drapieżne. Rosiczka część pożywienia czerpie z gleby, a część zdobywa na polowaniu. Jak to możliwe? Roślina wabi owady zapachem i pysznym nektarem, który okazuje się tak lepki, że owad się do niego przykleja. Następnie rosiczka zwija liść, chwyta nim ofiarę i ją zjada. Na torfowiskach żyje też mnóstwo ptaków. Budują na ziemi gniazda i wychowują w nich młode. Czują się bezpiecznie, bo mieszka tu niewiele zwierząt, które chciałyby polować na ptaki. Żaba chowa się pod rzęsą wodną Słone bagna Wszystkie mokradła, o których do tej pory wspomnieliśmy, były nasiąknięte wodą słodką. W przyrodzie jednak są również bagna słonowodne. W pewnych miejscach tworzą się jako rozlewiska, a gdzie indziej jako bagna leśne. Zwykle powstają w pobliżu wybrzeży morskich i oceanicznych. Poziom wody zmienia się tu z odpływami i przypływami morza. W czasie odpływu ziemia się osusza. Po kilkunastu godzinach nadchodzi przypływ i poziom wody się podnosi. Słonowodne bagna leśne nazywane są namorzynami. Jednym z takich bagien jest Park Narodowy Everglades w Stanach Zjednoczonych. W płytkiej wodzie różowe flamingi łowią ryby, w oddali pływa krokodyl, a między drzewami bezszelestnie przemyka puma. Nie osuszać! Mokradła są bardzo potrzebne nie tylko dlatego, że dają schronienie roślinom i zwierzętom. Mokradła zapewniają równowagę w przyrodzie, ponieważ zapobiegają powodziom. Są jak ogromne magazyny wody. Wchłaniają wodę, która wypływa z rzek przepełnionych po intensywnych opadach deszczu lub w czasie wiosennych roztopów. Dlatego bagna trzeba chronić. Tymczasem ludzie na ogromną skalę lekkomyślnie osuszają podmokłe tereny. Chcą w miejscu bagien stawiać budynki lub uprawiać rośliny. Robiąc to, niszczą środowisko życia wielu roślin i zwierząt i narażają się na katastrofy powodzi. Dlatego trzeba dbać o te bagna, które jeszcze pozostały. Są niezwykle cenne dla naszej przyrody. (żaba) ROLF NUSSBAUMER/NPL/MINDEN PICTURES; (mokradła) CARR CLIFTON/MINDEN PICTURES 8 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

9 Slowniczek bagno teren o dużej wilgotności gleby i porośnięty roślinnością przystosowaną do wilgotnych warunków rozlewisko nisko położony teren zalewany wodą z rzeki. Zwykle porastają go trawy i niska roślinność mszar (torfowisko wysokie) miękki i wilgotny obszar utworzony przez mchy torfowce namorzyny teren podmokły na wybrzeżach morskich strefy międzyzwrotnikowej i porośnięty wiecznie zielonymi drzewami Październik

10 English 600 headwords Wetlands by Marta Madigan There are some unfriendly places where the soil is soggy and the water is deep. Let's visit them now., A great blue heron stands in the deep water. We can't see its legs. They are under the water. The heron looks for fish. Splash! A little fish is now in the heron s long beak. This big bird has a big appetite. No problem. There is a lot of food here, in the wetlands. Wet wellies A wetland is a place where land and water mix. It is very wet and soggy. Plants that live here are special. They can grow in the water. Wetland animals love to get wet, too. Some live here, some just visit to find food. There are many different wetlands in the world. Water fills them for the whole year or just for a few months. Some have fresh water, some have salty water. Put on your wellies and let s follow the heron. Shutterstock.com 10 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

11 Salty or freshwater swamps A heron walks in the warm waters of the Everglades in South Florida. This is one of the biggest national parks in the United States. The fresh water of a slow-moving river meets the salty water of the ocean here in the Everglades. The Everglades is a big swamp. A swamp is a wetland in a forest. Trees grow in the water. They are old mangrove trees and cypresses. They are a little scary... Watch your step! What looks like a log is an alligator. Yikes! Alligators swim everywhere in the Everglades but usually they don t attack people. They are waiting for smaller animals: birds or fish. We don t want to stay here any more. Let s go to the shallow waters of some marshes and see what we can find there. Grassy marshes In the Biebrza river valley near Białystok, Poland, an elk walks by the water. This big animal is the king of the Biebrza National Park. If you want to see the elk, visit Biebrza National Park in the autumn. The elks share the grassy marshes with beavers, wolves and other animals. There are a lot of them. Over 250 different kinds of birds fly above the Biebrza marshes. The best time to go birdwatching is in the spring. Marshes are different from swamps. Grasses, small bushes and many flowers grow here. They look like a river of flowers. It is a beautiful sight! Soggy bogs We have one more place to visit. It is a Siberian bog. It s cold and wet there. Moss covers this bog, the largest in the world. It keeps rainwater and snow in the soil. The moss and soil get soggy. Few small birds, insects and plants can live in this wet and cold place. Swamps, marshes and bogs are all wetlands. Animals need them because they live there. Wetlands are also very important for people. Wetlands stop floods. They collect floodwater, so they keep rivers at safe levels. They also filter water and make it clean! a heron czapla a beak dziób soggy grząski to fill wypełniać a wellie kalosz a swamp bagno a mangrove tree mangrowiec a cypress tree cyprys scary przerażające Watch your step! Uważaj, którędy idziesz! a log pień shallow płytki a marsh rozlewisko a beaver bóbr a bog mszar moss mech rainwater deszczówka a flood powódź to collect floodwater gromadzić wodę powodziową Pażdziernik

12 Historia Jezyk polski Jak czytać sprytniej Podczas czytania tekstu zastanów się, czy znasz inne kamienie milowe naszej historii. Pięć odkryć, które zmieniły bieg świata Anna Czekaj

13 Starożytni Rzymianie przy każdej drodze co milę (1478,5 metra) stawiali kamień. Stąd wzięło się określenie kamień milowy. W przenośni kamieniem milowym nazywamy ważne wydarzenie w historii Październik

14 Starożytność Odkrycie pisma Umiesz czytać? No pewnie, co za pytanie! A pamiętasz, na czym polegała nauka czytania i pisania? To było łatwe, wystarczyło poznać litery. Jednak ktoś dawno temu musiał ten alfabet wymyślić. Czy to było łatwe? Pisać potrafili tysiące lat temu starożytni Sumerowie, Egipcjanie i Chińczycy. Posługiwali się pismem obrazkowym. Znak określający na przykład dom wyglądał jak uproszczony rysunek domu. Wyrazy oznaczające czynności składano z kilku innych obrazków: kubek i głowa narysowane obok siebie znaczyły słowo pić. Do wyrażenia wielu myśli potrzeba było wielu znaków. W Egipcie używano około 5 tysięcy znaków. W piśmie chińskim wykorzystywano ich aż 50 tysięcy. Dlatego pisaniem i czytaniem kiedyś zajmowali się tylko zawodowi pisarze. Chińskie pismo przetrwało do dziś, więc dzieci uczą się tam kaligrafii jeszcze w gimnazjum. Wyobraź sobie dyktando z tysiącami obrazków! Egipskie hieroglify Alfabet dzieci poznają w pierwszej klasie szkoły podstawowej, a niektóre nawet potrafią pisać, zanim przyjdą do szkoły. Dużo łatwiej bowiem nauczyć się prostych znaków alfabetu niż tysięcy znaków pisma obrazkowego. Nie wiemy dokładnie, kto pierwszy wpadł na pomysł stworzenia alfabetu. Mówi się, że wymyślili go Fenicjanie w XI wieku przed naszą erą. Mieszkali na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego. Był to lud kupców i żeglarzy. Wiele podróżowali, więc rozpowszechnili litery wśród innych ludów: Greków i Rzymian. Dziś większość języków świata zapisywana jest pismem alfabetycznym. Alfabety mogą się różnić: litery polskie są inne niż greckie czy rosyjskie. Ale zawsze litery oznaczają głoski, które układają się w słowa. Pozwalają zapisać nawet trudne do przedstawienia za pomocą obrazka wyrazy jak zaufanie, nadzieja czy przyszłość. Dzięki nim każdy może czytać Odkrywcę. 14 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

15 poprzednia rozkładówka: (żarówka, tabliczla) be&w, (samolot) east news, (niebo, telefon, katedra) shutterstock; obecna rozdładówka, wszystkie: corbis/flash press media Średniowiecze Stawianie smukłych budowli W epoce zwanej średniowieczem mało kto chodził do szkoły i ludzie wierzyli w czary. Jednak kilku uczonych w tamtym czasie dokonało przełomu w budownictwie. Wymyślili, jak stawiać wysokie i smukłe budynki. Wydaje się banalne? Ani trochę. Pomyśl, że nie było wtedy ani wielkich dźwigów, ani nowoczesnych materiałów budowlanych, jak na przykład stal. Nie było też komputerów do projektowania. W początkach średniowiecza stawiano budowle, których ściany miały nawet metr grubości! Musiały być takie masywne, bo dźwigały cały ciężar konstrukcji. Budowle te miały małe okna, więc w środku było ciemno. Zmieniło się to w połowie XII wieku we Francji, gdy powstały pierwsze kościoły z cienkimi ścianami i wielkimi oknami. Są wysokie i smukłe, mają niezwykłą konstrukcję. Tworzy ją mocny szkielet złożony z wewnętrznych i zewnętrznych filarów, łuków i żeber na sklepieniach. Wnętrze gotyckiej katedry. Widać filary i łuki, które są szkieletem budynku To żebra, a nie ściany utrzymywały całą konstrukcję. Dzięki temu można było zaprojektować większe okna, a w nich zrobić kolorowe witraże. Żeby powstawały tak wyjątkowe budowle, potrzebny był zgodny wysiłek okolicznej ludności. Trzeba było wielkich pieniędzy, ale także zdolnych i wykształconych rzemieślników. Gotycka katedra Notre-Dame w Paryżu Październik

16 Epoka nowożytna Okiełznanie elektryczności Nikola Tesla nauczył się wytwarzać sztuczne pioruny Pstryk i światło! Wygodnie jest zapalić żarówkę w łazience zamiast korzystać z niej po ciemku lub ze świecą. Przyjemnie ogląda się filmy w telewizji i słucha muzyki z odtwarzacza. Dobrze jest korzystać z komputera, wygodnie jeździć samochodem i autobusem oraz móc wyjąć zimne lody z zamrażarki, gdy przyjdzie na to ochota. Co łączy te urządzenia? Do uruchomienia każdego z nich potrzebny jest prąd. Gdyby nie prąd, nie byłoby również internetu, konsol do gier, pralki ani odkurzacza. Żarówka z 1879 roku Wymyślenie, że prąd istnieje oraz że można go wytwarzać i wykorzystywać, było jednym z największych kamieni milowych w naszej historii. Jeśli wydaje ci się, że tak doniosłych odkryć mógł dokonać jeden człowiek, jesteś w błędzie. Tajemnicę elektryczności zgłębiało wielu uczonych przez dziesiątki lat. Najpierw ludzi fascynowały pioruny, które powstają podczas burzy. W połowie XVIII wieku trwała dyskusja naukowa, czy pioruny mają związek z elektrycznością. (elektrownia wodna) shutterstock, (pozostałe) be&w 16 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

17 Pierwszym uczonym, któremu udało się to udowodnić, był Benjamin Franklin. Wymyślił śmiertelnie niebezpieczny eksperyment, w którym ściągnął piorun z chmur. Franklin umiał się zabezpieczyć przed porażeniem piorunem i przeżył to doświadczenie. Jednak pewien śmiałek, który sam chciał w podobny sposób ściągnąć piorun z chmur, zginął. Nie wiedział, jak zachować ostrożność. To pokazuje, jak fascynujące dla wielu osób były badania nad prądem i jakiej wymagały one mądrości i odwagi. 47 lat po doświadczeniu Franklina inny genialny uczony, Alessandro Volta, wynalazł baterię elektryczną. Było to w 1799 roku. Bateria ta z wyglądu nie przypominała baterii, które mieszczą się teraz w każdym telefonie, a nawet w zegarku. Jednak zasada działania nowoczesnej baterii i pierwszej baterii Volty jest taka sama! Badania nad elektrycznością nie ustawały, dokonywano kolejnych wielkich odkryć. 80 lat po wynalezieniu baterii wybitny naukowiec Nikola Tesla zaczął Elektrownia wodna na rzece sprawdzać, jak można zastosować prąd w różnych dziedzinach życia. Miał na tym punkcie prawdziwego bzika. Nauczył się wytwarzać w laboratorium sztuczne pioruny, strzelające na ponad 40 metrów! Wymyślił też silnik elektryczny, zdalnie sterowaną łódkę i zbudował pierwszą na świecie elektrownię wodną. Z prądu możemy korzystać dzięki tym naukowcom i dziesiątkom innych uczonych, którzy przez całe lata badali i poznawali działanie elektryczności. Pioruny są zjawiskiem elektrycznym Październik

18 XIX wiek Pierwsza rozmowa telefoniczna Pierwsze telefony nie miały zwykłej słuchawki tylko osobny mikrofon i głośnik Weź dwa metalowe lub plastikowe kubki i połącz je sznurkiem już masz telefon-zabawkę! Jedna osoba szepcze do kubka, a druga przykłada sobie kubek do ucha i słyszy głos swojego rozmówcy. Takie urządzenia znano już w dawnych Chinach. Jednak od zabawy z dwoma kubkami połączonymi sznurkiem do wynalezienia prawdziwego telefonu droga była daleka. Gdy wreszcie to nastąpiło, łączność telefoniczna zmieniła świat. Pozwoliła szybko porozumiewać się ludziom na duże odległości. Wcześniej, gdy ktoś chciał komuś przekazać ważną wiadomość, pisał list. Przesyłkę dawał posłańcowi. Nie było samochodów, więc posłańcy jechali konno lub szli na piechotę. Jeśli osoba, do której był zaadresowany list, mieszkała w innym mieście albo kraju, wiadomość docierała nawet po kilku tygodniach! Teraz wydaje nam się to dziwne, kiedyś było zwyczajne. Gdy coraz więcej uczonych zaczęło lepiej poznawać działanie prądu elektrycznego, zaczęły się prace nad wymyślaniem telefonu. Urządzenie to działa bowiem z wykorzystaniem elektryczności. Wiesz o tym na pewno, bo nawet najnowocześniejszy telefon nie działa, gdy ma rozładowaną baterię. W 1844 roku pojawił się pomysł, jak przekazywać mowę na duże odległości, wykorzystując prąd. Prace trwały przez 31 lat. Co najmniej ośmiu naukowców w Europie i Stanach Zjednoczonych głowiło się, jak zrobić telefon. Niektórzy mówią, że to Włoch Antonio Meucci jako pierwszy skonstruował telefon. Jednak nie ma na to żadnych dowodów w dokumentach. Dlatego przyjmuje się, że wynalazcą telefonu w 1875 roku byli Alexander Graham Bell i Thomas Watson. Oto zapis pierwszej rozmowy między wynalazcami: Panie Watson, proszę tu przyjść. Chcę pana zobaczyć! Telefon stacjonarny z tarczą, która służyła do wybierania numeru (telefon i niebo) shutterstock, (pozostałe) be&w 18 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

19 XX wiek Lot w świat P rzez ostatnie sto lat powstało bardzo dużo wynalazków, które zmieniły świat: nowoczesne leki, komputer czy internet. Człowiek stanął też na powierzchni Księżyca i zbudował urządzenia, które pozwoliły mu zbadać kosmos. Spośród ogromu wydarzeń ważnych dla ludzkości postanowiliśmy opowiedzieć, jak w XX wieku powstał aeroplan. Latanie kiedyś było przywilejem ptaków. W XV wieku Leonardo da Vinci zaprojektował pierwszy samolot sterowany siłą ludzkich mięśni, lecz wtedy nikt w przestworza nie poleciał. Za początek ery samolotów uznaje się rok Bracia Orville i Wilbur Wright skonstruowali samolot napędzany silnikiem spalinowym. SŁOWNICZEK Sumerowie starożytny lud mieszkający na terenie między rzekami Tygrys i Eufrat (dzisiaj znajduje się tam Irak) kaligrafia sztuka pięknego, ozdobnego pisania ręcznego katedra bardzo ważny kościół katolicki witraż okno z kolorowego szkła aeroplan samolot Pionierski lot odbył się 17 grudnia i trwał 12 sekund. Cóż to była za przygoda! Historia najważniejszych dokonań człowieka jest bardzo bogata, tu przedstawiliśmy tylko jej fragment. A jakie są według ciebie najważniejsze wydarzenia w historii ludzkości? Jak sądzisz, czego w naszym artykule brakuje? Bracia Wright przy swoim latającym wynalazku Październik

20 English 750 headwords Let There Be Progress! by Marta Madigan Can you imagine the world without the phone, the TV and the Internet? Strange? It was real and it was not a long time ago. Your parents didn t have mobiles or the Internet when they were your age. Your grandparents didn t have TV when they were kids. You can use all these things now thanks to changes in technology. They are possible because people invented important things and ideas. It is difficult to say which inventions were the most important but we can try. Use your ABC s If you can read these words, you are lucky. It means that you are using one of the most important inventions that changed the world: the alphabet. In the early days of our history, people drew pictures to make notes. But it was difficult to remember all the pictures and to draw them. The alphabet is much easier to use. Historians think the Phoenicians gave it to the world. Today you learn only 26 letters and you can study English and history. You can text messages to your friends, too! Shutterstock.com 20 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

21 Catch the light The invention of the alphabet helps you to communicate with your friends. What else do you need to text messages? You also need a mobile phone. And what do you need first to use a phone? You need electricity, of course. Electricity is everywhere in nature. It is on your hair when it s dry or in lightning. Because of this we can t say that people invented electricity. We can say, instead, that people invented ways to produce electricity and how to use it safely. People discovered these important ideas in the 18th and 19th centuries. It was a long time ago, but the ideas are still valid. You need them, too. When you watch TV, read on the internet, play computer games or switch on a light bulb in a dark room, you always use electricity. Glossary to imagine wyobrażać sobie a mobile telefon komórkowy to invent wynaleźć an invention wynalazek Phoenicians Fenicjanie to text messages wysłać smsa electricity elektryczność lightning piorun we can say, instead, that... zamiast tego możemy powiedzieć, że... valid aktualny, na czasie a light bulb żarówka brave odważny a jet engine silnik odrzutowy Travel fast People always wanted to fly in the sky. They also wanted to travel fast. Today it is easy and travelling by plane is very popular. But don t think it was always that easy. The first flight in history was only 12 seconds long. You might be surprised but it was a great success. The brothers Orville and Wilbur Wright did it in They were very brave. The first planes weren t popular. They couldn t fly very high or very fast. The invention of the jet engine about 30 years later changed the way people travel. Now planes are very fast. You can fly to America in just 7 hours! The jet engine wasn t good enough for some people. So they invented the rocket and landed on the Moon in Others plan a trip to Mars in 2022! They want to change the world. Do you want to change the world, too? What inventions are on your list? Pażdziernik

22 Przyroda Jak czytać sprytniej Które informacje w tekście są najważniejsze, a które są ich uzupełnieniem? Azyl dla leni Kto pomaga osieroconym zwierzętom? Brenna Moloney 22 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

23 wca Październik

24 Leniwiec wisi na gałęzi Rozległo się pukanie do drzwi domu nad brzegiem Morza Karaibskiego w Kostaryce. W progu stały trzy dziewczynki z sąsiedztwa. Jedna z nich trzymała w ramionach niewielkie zawiniątko. Właścicielka domu, Judy Avey-Arroyo, otworzyła drzwi, po czym zaczęła się przyglądać, co trzymają dziewczynki. Odwinęła kocyk i zaskoczona zobaczyła kosmaty pyszczek. To był maleńki leniwiec. Dziewczynki poprosiły Judy, żeby zaopiekowała się maleństwem, bo jego matka zginęła. Judy pochodzi z Alaski i nigdy wcześniej nie widziała leniwca. Nie miała jednak wątpliwości, że bez jej pomocy zwierzątko umrze. Zgodziła się więc przyjąć je pod swój dach. Okazało się, że to samiczka. Miała krótki tułów i długie przednie łapy. Jej futerko okazało się miękkie w dotyku. Judy dała leniwcowi na imię Jaskierka. Życie na drzewie Jaskierka, jak to u leniwców bywa, ma po trzy palce u przednich łapek (są jeszcze inne leniwce, które mają po dwa palce). Każdy palec jest zakończony ostrym, długim i zakrzywionym pazurem. Dzięki nim zwierzak może łatwo trzymać się gałęzi. Jest to ważne, bo leniwce prawie całe życie spędzają na drzewie. Schodzą z niego raz na kilka dni tylko po to, by się załatwić. Judy zauważyła, że młoda Jaskierka miała ostre ząbki. Ale czym ją karmić? Czy była wystarczająco dorosła, żeby jeść liście? A może trzeba jej jeszcze podawać mleko? Nowa opiekunka leniwca nie miała pojęcia, co robić. Prawdę mówiąc, Judy niewiele wiedziała o leniwcach. Jednak zerwała trochę liści i dała Jaskierce. Zwierzątko spróbowało jeden. A potem wepchnęło sobie całą garść do pyszczka. Ale pycha! (rozkładówka na poprzednich stronach) SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES; (zdjęcie po lewej i zdjęcie po prawej) SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES; (tło na tej stronie i na następnych) PROSKURINA YULIYA/SHUTT ERSTOCK.COM 24 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

25 Poszukiwanie pomocy W przyrodzie dzieci uczą się zachowań od swoich rodziców. Tak samo jest z leniwcami. Niestety mama Jaskierki zginęła. Teraz ludzie, Judy i Luis Arroyowie, musieli zastąpić leniwcowi prawdziwą matkę i nauczyć małego zwierzaka umiejętności niezbędnych do przeżycia. Ponieważ nie wiedzieli, jak zachowują się leniwce i czego powinny się uczyć, poszli do biblioteki. Szukali książek o tych zwierzętach. Jednak było ich niewiele. Zadzwonili też do ogrodu zoologicznego i do pogotowia dla zwierząt. Ale nikt o opiece nad małymi leniwcami nie wiedział zbyt dużo. Musieli poradzić sobie sami. W nowej rodzinie W naturze małe leniwce trzymają się blisko matki. Jaskierka tęskniła za swoją mamą. Wciąż domagała się przytulania, więc Judy i pozostali członkowie rodziny na zmianę nosili małego leniwca na rękach. Jaskierka w ciągu dnia lubiła spać. Leniwce są zwierzętami prowadzącymi nocny tryb życia. Kiedy Jaskierka nie spała, chciała jeść. Leniwce są roślinożerne, jedzą części roślin. Jaskierka przepadała za liśćmi i kwiatami. Pochłaniała je z ogromnym apetytem. Z początku nowa rodzina Jaskierki niepokoiła się, że zwierzątko jest mało aktywne. Jaskierka najchętniej wisiała na poręczy kanapy i prawie się nie ruszała. Potem Arroyowie dowiedzieli się, że taka właśnie jest natura leniwców. Leniwce potrafią spać nawet 20 godzin na dobę! Głową w dół Na wolności leniwce większość czasu spędzają na gałęzi. Jedzą i śpią do góry łapami. Również na drzewach młode leniwce przychodzą na świat. Arroyowie zrobili więc Jaskierce specjalny fotelik wyplatany jak koszyk. Zamontowali go na haku pod sufitem. Jaskierka uwielbiała godzinami wisieć pod swoim fotelikiem. Czasami wylegiwała się w środku. Pewnego dnia Judy weszła do pokoju. Jaskierka obejrzała się, żeby się jej przyjrzeć. Leniwiec odwrócił głowę niemal całkiem do tyłu! Judy bardzo się zdziwiła. Większość ssaków nie umie obracać głową prawie dookoła. A leniwce potrafią! Mają inaczej zbudowaną szyję. Zwykle u ssaków jest 7 kręgów szyjnych, nawet wielka żyrafa ma ich tyle. Tymczasem leniwce takie jak Jaskierka mają dwa kręgi szyjne więcej. Judy Avey- -Arroyo ze swoim podopiecznym Październik

26 Zielone futro Po co leniwcom umiejętność kręcenia głową prawie dookoła? Gdy nadlatuje drapieżny ptak, leniwiec zamiast uciekać, pozostaje nieruchomy. Jednocześnie nie może spuścić drapieżnika z oczu. Musi obserwować, czy zbliża się do niego niebezpieczeństwo. Kręci więc bezszelestnie głową i pozostaje niezauważony. Judy uczyła się o Jaskierce wielu nowych rzeczy. Na początku futro leniwca było zielone. Pokrywały je zielone glony. W przyrodzie służą jako kamuflaż wśród liści. W domu jednak glony były niepotrzebne i szybko znikły z sierści Jaskierki. Bezpieczna przystań Przez dwa lata Jaskierka była jedyną podopieczną państwa Arroyów. Aż któregoś dnia kierowca autobusu przywiózł im drugiego małego leniwca. Również sierotę. Rozeszła się wieść, że Arroyowie umieją opiekować się leniwcami. Ludzie zaczęli im przynosić osierocone maleństwa. Państwo Arroyowie stworzyli azyl dla leniwców. Przyjmują chore lub osierocone leniwce i otaczają je troskliwą opieką. Pomagają im pracownicy i wolontariusze. Leniwce mają plac zabaw, w którym mogą hasać albo... uciąć sobie drzemkę. Oczywiście wisząc do góry łapami! Samica z młodym zajada się liściem (zdjęcie z lewej) SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES; (zdjęcie z prawej) SUZI ESZTERHAS/NATUREPL.COM 26 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

27 Co grozi leniwcom? W azylu leniwce są często bezpieczniejsze niż na swobodzie. Zwierzęta te na wolności potrafią żyć tylko w lesie, to jest ich naturalne środowisko. Niestety ludzie wycinają lasy pod rozbudowę miast i dróg, przez co leniwce nie mają gdzie mieszkać. Dodatkowo zanieczyszczenie powietrza i wody, linie energetyczne i hałas jeżdżących samochodów wyrządzają leniwcom ogromne szkody i zaburzają spokojne życie. Państwo Arroyowie uratowali już prawie 600 leniwców. Dorosłe zwierzęta zwykle przebywają w azylu krótko. Trafiają tu ranne lub chore. Niektóre są tak chore, że potrzebna jest im operacja. Gdy wyzdrowieją, wracają do swego domu, do lasu, gdzie czują się najlepiej. Maleńkie leniwce, które są sierotami, trafiają do żłobka. Codziennie rano dostają do picia kozie mleko. Wiele z nich pozostaje w azylu u państwa Arroyów na zawsze. Od ludzi niestety nie nauczą się wszystkiego, czego nauczyłyby się od mamy leniwca. Dlatego nie umiałyby sobie poradzić na wolności i zostają z ludźmi. Slowniczek nocny tryb życia prowadzą go zwierzęta, które są aktywne w nocy roślinożerność odżywianie się wyłącznie roślinami ssaki zwierzęta, które w dzieciństwie odżywiają się mlekiem matki wolontariusz człowiek, który pracuje bez wynagrodzenia Malutki leniwiec uczepiony ręki człowieka Lekcja dla człowieka Jaskierka jest już dorosłym leniwcem. Mieszka u państwa Arroyów 21 lat. Właściciele azylu robią wiele, by zapewnić bezpieczeństwo leniwcom w środowisku naturalnym. Chcą, aby ludzie zrozumieli, jak ważna jest ochrona lasów. Dlatego zapraszają do swego azylu gości. Jaskierka wita ludzi, którzy przyjeżdżają, by zwiedzać azyl. Dowiadują się, jak łagodną naturę mają leniwce. To ważna lekcja. Dzięki niej ludzie zaczynają rozumieć, że las jest domem leniwców i innych dzikich zwierząt. Chroniąc środowisko naturalne, ratujemy leniwce.

28 English 450 headwords LIFE Upside DOWN by Marta Madigan In Costa Rica lives an animal that is very friendly and likes to sleep all day. It lives in a house with a human family.,ll It has a round face, a furry body and long arms. It looks like a monkey but it s not. It moves very slowly and sleeps a lot. What is it? Meet Buttercup, the sloth. This animal has a name because it lives with people mom and dad Arroyo and their children. Where is its real family? No one knows. Buttercup is an orphan, but she is a happy girl. Long claws Like other sloths, Buttercup spends her time upside down. She sleeps during the day and stays awake at night. Sloths hang from trees, head down. What fun! But Buttercup doesn t have a tree. She lives in a house in Costa Rica. Buttercup hangs from a special chair. Buttercup likes it very much. Look at Buttercup s front paw. It has three fingers! Each finger has a long, sharp claw. Buttercup has six fingers altogether, three on the front left paw, and three on the right. SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES 28 NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca

29 Green fur Sloths don t move much. They come down from the trees to go to the bathroom only once a week. Most of the time they sleep and when they don t sleep, they eat. Buttercup likes to eat leaves and flowers. Like all sloths, Buttercup says yes to plants and no to meat. And she prefers to eat upside down! What a crazy girl! She has brown fur because she lives in the house with people. Sloths that live in the wild are green. Why? Because they wear algae on their fur. Algae are very small plants. They are green. When the plants grow on sloths, the animals fur looks green. The colour helps sloths hide in the green forest. And because sloths don t really move, they look like furry branches. Wild animals don t see them at all. Buttercup doesn t need to hide. There are no predators at the Arroyos home. That s why Buttercup doesn t have green algae on her fur. More sloths Buttercup is not the only furry animal in the Arroyo family. Judy, Luis and their children help other sloths. When a baby sloth doesn t have a mother, they take it home to help it survive. They have to do this when a baby sloth loses its mother or its natural home. Orphan baby sloths need a lot of care. They need to stay close to their new family. Their new parents hold them in their arms all the time. Each morning they give them goat s milk. Baby sloths like to drink it. Back to the rain forest Older sloths live there too. The Arroyo family look after them all day. These people give a home to more than 100 sloths. Some sloths stay there for a long time, and others just visit. They come there because they are not well. When they get better, they go back to the forest. The Arroyo family are good to the sloths, but the furry animals miss their wild home. They want to go back to the rain forest. They want to hang high up on a branch. Rain forests are also important for people. The green plants that grow there make the oxygen we all need to live. So let s help save the sloth s natural homes and have more clean air for ourselves. GLOSSARY furry futrzany to move ruszać się a sloth leniwiec an orphan sierota upside down do góry nogami to stay awake czuwać to hang wisieć a chair krzesło front paw przednia łapa sharp claw ostre pazury fur futro to survive przeżyć to stay close być blisko to hold them in their arms trzymać w ramionach to miss tęsknić oxygen tlen Pażdziernik

30 Klub NG Odkrywca zostań arcymistrzem odkrywcy Nie bądź leniwcem! Dołącz do Klubu! Klub Poproś nauczyciela o Paszport klubowicza. W paszporcie będziesz zbierać Gwiazdki Odkrywcy. Na stronie znajdziesz Zaskakujące Wyzwania Odkrywcy. Zmierz się z nimi. Pokaż efekt swojej pracy nauczycielowi. Im lepiej wykonasz zadania, tym więcej zdobędziesz gwiazdek. Zdobądź tytuł Arcymistrza Odkrywcy. Informacja dla nauczyciela: Nauczycielu, Paszport klubowicza został przysłany do szkoły wraz z tym numerem Odkrywcy. Więcej informacji o Klubie NG Odkrywca znajdziesz w Multimedialnej Teczce Nauczyciela. Instrukcję, jak pobrać Teczkę na komputer, otrzymasz od nas em. Gdyby do Ciebie nie dotarł, napisz na adres: ngodkrywca@nowaera.pl lub zadzwoń pod numer (58) (zdjęcie) SUZI ESZTERHAS/MINDEN PICTURES Zbierz jak najwięcej Gwiazdek Odkrywcy.

31 Nauczycielu! Zamów prenumeratę dla Twojej szkoły na rok 2014/2015 Wypełnij formularz dostępny na lub zadzwoń do Centrum Kontaktu tel. (58) W ramach prenumeraty otrzymasz: Regularnie aktualizowaną Multimedialną Teczkę Nauczyciela, a w niej: scenariusze lekcji i karty pracy dla przyrodników, humanistów i anglistów karta pracy nr 3 TerakoTowe oblicze Odszukaj w rzędach poziomyc a następnie odczytaj zaszyfrowh i pionowych diagramu tytuły władców ane hasło. ka różnych rta prac y władzy krajów, Prz nr 3 b wyc eczyta d j zam e nalazk f ule ies i, E odkspszane które zczon ew ryciema, czer wyz ram rwo szł XX wie nym y z uży ce prz cia ykł u k B ku. k kolorem. Zielon ady zaś ym wy sam te, któ kolorenalazk ł i olos t, samr re we m zazów. Pod kre dług och nac żarów 4 ód, E ciebie z wynalśl niebie ł ka, t kal S statek rad w, sta azk ski óio, kulato kos ły się i, któ m kol telefo mic 5 r, ma S epo re są orem z zny n, tel A ma C gne, szc kow wciąż gne H ewizo l tofon ym zep tofon ionki, r, ma szp 6 i w kas ulowy gne n koło, A S tow, szt y etowy, lam id, ap ucz gramo pa naft Szyfr: 2B, 3D, ny sat arat 1B, 3F, 6B, 5A, fon owa, ka1a, fotogr elita,, DV 1F, 6F, rta4a, 4D, 2A, 3A, D, kom aficzn laser, prac 1F, 5D, 5E, 6A, y, puter łód Hasło:... 6C y Prz ź po nr 3, int... ecz Scenari dwod ern ytaj wynal... et, ba usz lekc na,... zam ulepsz azki, ieszcz nko ji... któ ma ane on... re odk t ryciem, cze wyszł e w ram karta pracy rwo Scenariusz do niezw Zapras XX wie nym y z uży ce prz nr 3 lekcji ykłych zamy kolore cia. Zie ykłady ku. sił przyromiejsc w podró, w któryc ż Odszukaj dy widać m zaś lonym wynal w rzędach poziomyc najlep h działanie sam te, któ kolore azk ieja następni oloht, e odczytaj zaszyfrowh i pionowyc diagramu re we m zazów. Pod Zapraszam sam do niezwykły ane hasło. y kre dług ch miejsc, w podróż och tytuły władców różnych nac żarów Pr zyroda sił przyrody w których ód, krajów, ciebie z wynalśl niebie widać najlepiejdziałanie ka, statek kalkul rad, sta azk ski Pr zyroda io, tel kos Tem ły się i, któ m kol mic a ato at: efon, b r,tem epo re są orem ma zny c gneat: d magne, szc kow wciąż tofon e telfewizo ym zep tof ionki, 1 r, ma szp C E onskas Październik ulowy gne koł A etowy r o, lam tow 2013 z, szt id, ap, gra ucz pa naft 2 A Paździe ny sat mofon arat p u k owa, fotogr rnik elita, B karta k, DVD, 2013 aficzn laser, kom pr3ac r o ł y, puter łód i ź po S y nr Przecz, int r dwod ern 3ł wynal ytaj 4 et, ba na, zam E t nko S ulepsz azki, ieszcz w ó mat ane któ one odk 5 re wy S w A ryciem, cze rwo szł z ram C H XX wie nym y z uży ce prz l Czas cia. trw 6 ku.i kol Zielonykłady Prz wore god ania zaję mnebi wynal A zaś eg ym S zina lek ć sam y azk Przebiegte,zajęćkolore olot, któ cyjna Szyfr: 2B, 3D, 1B, zajęć re we m zazów. Pod For 3F, 6B, 5A, 1F, samoch Faza wpr my pra Czas kre żarów 6F, 1A, 4A, owadza dług cie nacz wy śl nie ód Faza pra trwan cyia zajęć,4d, 3A, ka, sta2a, wpro 1F, 5D,jąca 5E, 6A, 6Cbie, sta nalazk bieski godz kalkul wadz rad tek ca zina le Nau ająca doś io, tel tek kcyjn Hasło:... kos ły się i, któ m kol ato mic... r, ma... efon, czyciel wiadcz stem a epo re są orem zny Nauc Nau roz gne... magne, szc kow wciąż tel Formy pracy enia zyciel... czy ew tofon ym zep rozppoc... ciel Śro zyn izoa. P tofon oczyn nia... Nauc ionki, a za r, ma dki dyd szp a zaję copyright się zyciel o za jęci kas ulo pokaza cia od a. Po Nowa Era 2014 gne Napraca z tek koń koło, wyśw wy nia si Materiały doetowy ty? towczeniu fia od tion aktyczstem wyświietlen, szt nyczakoń Czyę pok lam kopiowania ne id, apu film h n czeni azany, ty? C tak filmdośw ia filmu z T iadcz ucz ch na gra al Geog etlenia cop u nau ie z enia ny sata fil naft aralmu naupa miee wyb filmi czycie mia yrig fon ie zm filmu z eczki Mult Gdy mozy tak t fot wy l pyta czy ny uelit kar z Teczki M raphic ht Now rzeży brz cielow iany u a,, co je imedialnej ogr. Dlac ksz Środki a,tałt eży. pyt st prz ucznio, DVD, kom kszta a Era aficzn zego las ultime Odkrywca Dla dyda zki a, co je Tec łtowa yczyn 2 p ty p owa racy ktycz 201 er, kle nia za Multim ą formowa- czeg wie Gdy u nia 4 y, o skskały last przyb puter łód zac chodz wyjątko st przyc ne dialne odpowi czniowie o Nati Mat ierają różn ź po hod ą szyb edialnej iko onal j, int eria sne wo piękdpow zyną fo e kszt 2 szfilm z we kuw ko, cz Geographi dwodzą szyb ały przy pow edzą na ły dokle w ocz yjątko ern klanki Tecz ybie oli? kop y lu na py rmo ał- ne) foriedzą ety, piac Odkrywca pytet, pozsne o b wwo pi z w tania, wody, banko nauc na, ko, czy powrają ękne) ki Mu różne k waania odą nająiow now ania film czy lu my form ltime karty sek, nama zyciel szkoln dialn, br y uks b w filmach z ro uks ach, na prac oli? szta pła pyta, ztałto ucz ztał pozna ej e ni zpuy t a 1 plakaty interaktywne filmy dostosowane do pracy z artykułami C 2 A p 3 r o Od pr TerakoTowe oblicze Od pr 22 dku do po stęp zy pa władzy dk u do JAK CZYTAĆ Spróbujci SPRYNIE i porówywn e zapamięty J? powstawa ać, wać jak JAK CZYTAĆ ukształtowła każda z form SPRYNIEJ?ania terenu. Spróbujcie zapamiętywać i porówywnać, powstawała jak każda z ukształtowania form terenu. Plakaty edukacyjne do powieszenia w klasie zypa post ępu NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca 22 NATIONAL GEOGRAPHIC Od pr Odkrywca Październik 2013 Październik Zestaw Klasowy: skie 2 pla szczon y palnik yłka gra nastiko czynie we ku ą solą,, szkla nitu, wety, 2 szklanki z uchw piasżar nka ek, b oodryłka z wodą z ro wody, szkyte porne granitu, m olny płaskie na zpuszczoną solpalnik, szklanka czynie z uc ą, żar hwytem oodporne zypa dku do po stęp u łwaniaycie towania ilustra ją nowe niez ezwykłe, na il O c l pyta, j jakie niety powe teren ustrac cjacjach. terenu u ucz wykłe for form zym się akie niee wid (i zw Po cz h. Po cz my tere ym zapowianiowi y tere nię.o czy dziś do typowe zieli na włayym zap ucz niowie Nauczm się nu nu uk da, że ształt ukształ (i zwy- teraz uczn owan wid owi cztenię. N ycie dziś wie my? p dowie e prze ada z eroz towane ry częśc ziel iowie auczyl ro zdaje k my? yta pyta ciel ro teraz u ry (Ka ję i wi na przez e, że wła- i. Nauc cztery ietrze zdaje artki fo naunaucz mie częśc rozję i czniownie. zyciel p kartk cielyciel. i. Nau i formczy na fala) nne sto rma. Najpierw poćw ry (K czycieoda atu A4. Ka ie wie tu A l pod i pramien pnie ol 4. Każd Naj je naje na pierw p żdy u nie prz iczmytrze ne sto osi, żeb nie. azwy fo na fal czeń oćw wyob zwy forma pnie o brzym skład ez ka) i p lbrzym y ucznio a swoją kar raźrma y uc zeńisane tych for cji op iczm a, Tęcz ilka rosi, ż a, Tęczowe eby ucznio składa nie p y wyob tkę na wie w k rzez k mi w tek owe ska cji o nut ucz mac pisane w skały, wie w swoją ilka m ście Cuda ji skalny raź Bawełnian ażd każd tych forma inut u niocznio tekście ej ćwły, B kartkę natuej ćwia wie ma awe zapis y Zam iartce cji skch. wie m łnia ek i K na Cu rtce alnych. ją nary ają narysow ny Z ali jedną na da n amien1 isal k wyo ame sować, zap atuać, ja k i Kzwę. N ną n jak wyoi jed braża amien-astęp1 brażają azwją sob ę. N ie wy sobie w astęp- gląd ygląd 15 lub więcej (wielokrotność liczby 15) egzemplarzy kolejnych wydań magazynu, a w każdym 32 strony: dwa artykuły przyrodnicze, jeden artykuł humanistyczny, trzy teksty w języku angielskim Październik 2014 Ocalić leniwce Zdobycze naszej historii Co się trzęsie na trzęsawisku? Marzec 2015 Drukowane jedzenie Muzyka świata Szalona pogoda Listopad 2014 Czujny jak ważka Lecimy na Marsa Słone złoto Grudzień 2014 Kumkające odkrycia Sekrety mistrza Co potrafi twoja skóra? Maj 2015 Kwiecień 2015 Żywe kolory Projektowanie przyszłości Naukowcy w głębinach Najbrzydsze zwierzęta świata Teatr w historii Co czuje roślina Cennik prenumeraty szkolnej dostępny na Styczeń/luty 2015 Sprytne pingwiny Kto odkrył Amerykę? Twoja ochrona osobista Czerwiec 2015 Dzikie szczęście Geniusz Leonarda Spadek swobodny u

32 Zespół magazynu NG Odkrywca: Dyrektor Wydawniczy: Marcin Wojtyński Menadżer Odkrywcy: Agnieszka Kozdra Redaktor naczelny: Paulina Szczucińska Grafik: Magdalena Limbach Fotoedycja: Maciej Wróbel Korekta: Agata Przybysz, Nicholas Rattenbury Multimedia: Anna Brylska (grafik), Sławomir Stanecki (programista), Stephen Davies (lektor, j. ang.) Stali współpracownicy: Szymon Ciechanowski, Anna Kłopotek, Agnieszka Maj, Marta MrozikJadacka, Krzysztof Rześniowiecki Tłumaczenia: Michał Madaliński, Monika Olasek Marketing: Magdalena Kamińska National Geographic Explorer Development Team: Vice President and Publisher: Francis Downey Creative Director: Karen Thompson Editors: Brenna Maloney, Macon Morehouse, Corinne Rucker Media Editor: Shannon Hibberd Permissions Editor: Jean Cantu Production Specialist: Dreama Karnes-Bynane Manufacturing Manager: Nicole Elliott Published by National Geographic Learning Numer 17 październik 2014 W następnym numerze Przyroda Czujny jak ważka Przyroda Lecimy na Marsa Historia i j. polski Słone złoto English Three stories inside! Magazyn National Geographic Odkrywca jest wydawany 8 razy w ciągu roku szkolnego (październik, listopad, grudzień, styczeń-luty, marzec, kwiecień, maj i czerwiec) przez Wydawnictwo Nowa Era we współpracy z National Geographic Learning. Nowa Era Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 146 D Warszawa Infolinia Faks: Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. ISSN Warszawa 2014 Druk i oprawa: PERFEKT, Warszawa Partnerzy strategiczni: Znajdź nas online: