Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 w Elblągu Elbląg ul. Kosynierów Gdyńskich 30, tel/fax (055)

Transkrypt

1 Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 w Elblągu Elbląg ul. Kosynierów Gdyńskich 30, tel/fax (055) /2003 B I U L E T Y N PORADNI PSYCHOLOGICZNO - PEDAGOGICZNEJ NR 2 W ELBLĄGU

2 SPIS TREŚCI KONFERENCJA Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka listopad 2002 Wojciech Rudnicki Szczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowane w poradniach psychologiczno-pedagogicznych... 6 Anna Żuchowska Opóźnienia, odchylenia, dysharmonie rozwojowe kwestie teoretyczne i przesłanki do pracy postdiagnostycznej dla osób udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej (aspekt pedagogiczny) Małgorzata Grabowska Dojrzałość szkolna Małgorzata Charkiewicz Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) specyfika i problemy diagnostyczne Marta Słoniecka Opóźnienia, odchylenia, dysharmonie rozwojowe kwestie teoretyczne i przesłanki do pracy postdiagnostycznej dla osób udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej (aspekt psychologiczny)...18 Monika Górska Stymulowanie rozwoju psychoruchowego dziecka...21 Trudności w funkcjonowaniu dzieci z nadpobudliwością psychoruchową i zahamowaniem emocjonalnym...23 KONFERENCJA Problem zagrożeń niedostosowaniem społecznym wśród młodzieży szkolnej aspekt teoretyczny i praktyczny styczeń 2003 Barbara Jagielska Agresja czynniki wyzwalające, mechanizmy powstawania i przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym (wybrane zagadnienia)...25 Elżbieta Krupska Niedostosowanie społeczne, a środowisko społeczno-wychowawcze...28 Iwona Kijowska Socjoterapia na tle różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i rodzicom Ryszard Komorski Działalność Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Elblągu w zakresie pomocy przezwyciężania problemów związanych z niedostosowaniem społecznym wśród dzieci i młodzieży...37 Barbara Kaleta Biegajewska Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne...41 WEWNĄTRZPORADNIANE DOSKONALENIE NAUCZYCIELI Magdalena Angielczyk Zespół Aspergera jako jedna z postaci autyzmu dziecięcego...44 Monika Górska Dziecko jako ofiara przemocy

3 OFERTY Szkoła dla rodziców Anna Żuchowska, Małgorzata Grabowska Jak pomóc dziecku w pokonywaniu trudności w czytaniu i pisaniu?...51 Barbara Jagielska, Elżbieta Krupska Jak polepszyć relacje z dzieckiem i pogłębić więzi rodzinne?...52 Monika Górska Moczenie nocne problem dziecka, rodzica, rodziny?...53 Elżbieta Parzych Kurkiewicz Jak nauczyć dziecko relaksu?...56 Iwona Kijowska Nagradzać czy karać?...57 Rada Redakcyjna Wojciech Rudnicki Iwona Kijowska Projekt okładki Justyna Rudnicka Skład komputerowy Wojciech Rudnicki Wydaje : Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 w Elblągu ul. Kosynierów Gdyńskich 30, Elbląg tel/fax (055) BIULETYN POWSTAŁ DZIEKI WSPARCIU PROF. DR HAB. MARIANA KOZŁOWSKIEGO SENATORA RP 3

4 Wprowadzenie Oddajemy do Państwa rąk numer pierwszy Biuletynu Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej Nr 2 w Elblągu. Mamy nadzieję, że treści w nim zawarte zainteresują zarówno osoby teoretycznie zajmujące się szeroko rozumianą pomocą psychologiczno-pedagogiczną, jak i pedagogów - praktyków pracujących w przedszkolach, szkołach oraz w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. W tym numerze naszego czasopisma opublikowaliśmy przede wszystkim referaty z dwóch konferencji, które odbyły się w roku szkolnym 2002/2003, a głównym ich organizatorem była Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 w Elblągu. Pierwsza z konferencji pn: Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka została zorganizowana w dniu 14 listopada 2002r. z inicjatywy Kuratorium Oświaty w Olsztynie Delegatury w Elblągu. Pierwszy artykuł, autorstwa Wojciecha Rudnickiego, nosi tytuł Szczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowane w poradniach psychologicznopedagogicznych. Autor przedstawia w nim w sposób bardzo przejrzysty działania poradni związane z działalnością postdiagnostyczną wynikającą z obowiązujących aktów prawnych. Następny artykuł napisany przez Annę Żuchowską pt. Opóźnienia, odchylenia, dysharmonie rozwojowe kwestie teoretyczne i przesłanki do pracy postdiagnostycznej dla osób udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej (aspekt pedagogiczny) podnosi ważną kwestię związaną z dziećmi w wieku szkolnym przejawiającym trudności w zakresie poprawnego czytania i pisania o charakterze dyslektycznym. Kolejna pozycja, autorstwa Małgorzaty Grabowskiej związana jest z problematyką gotowości dziecka do sprostania wymaganiom szkolnym i nosi tytuł Dojrzałość szkolna. W artykule pt. Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) specyfika i problemy diagnostyczne napisanym przez Małgorzatę Charkiewicz przedstawiony został negatywny wpływ spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży na rozwój psychofizyczny dziecka. Marta Słoniecka w swoim artykule pt. Opóźnienia, odchylenia, dysharmonie rozwojowe kwestie teoretyczne i przesłanki do pracy postdiagnostycznej dla osób udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej (aspekt psychologiczny) przybliża nam jeden z modeli rozwoju dziecka jakim jest model rozwoju opóźnionego i związane z nim przesłanki do pracy postdiagnostycznej. Ważną pozycją są też dwa artykuły Moniki Górskiej. Pierwszy z nich pt. Stymulowanie rozwoju psychoruchowego dziecka przedstawia trzy metody pracy z dziećmi, które postawiły na ruch i są to kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona, Metoda ruchu Rozwijającego Veroniki Sherbourne oraz Metoda Dobrego Startu. Natomiast w drugim artykule pt. Trudności w funkcjonowaniu dzieci z nadpobudliwością psychoruchową i zahamowaniem emocjonalnym autorka w sposób bardzo przejrzysty dokonuje charakterystyki zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Kolejnymi artykułami w tym numerze naszego biuletynu są referaty wygłoszone podczas drugiej konferencji zorganizowanej w dniu 10 stycznia 2003r. przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną Nr 2 w Elblągu pn. Problem zagrożeń niedostosowaniem społecznym wśród młodzieży szkolnej aspekt teoretyczny i praktyczny. W konferencji oprócz prelegentów z PP-P Nr 2 w Elblągu swoje referaty wygłosili także zaproszeni goście z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Elblągu, którzy zapoznali nas z działaniami MOPS w Elblągu w zakresie pomocy przezwyciężania problemów związanych z niedostosowaniem społecznym wśród dzieci i młodzieży. Pierwszy artykuł autorstwa Barbary Jagielskiej nosi tytuł Agresja czynniki wyzwalające, mechanizmy powstawania i przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym (wybrane zagadnienia). Autorka przybliża w nim rodzaje agresji, jej podłoże, czynniki wyzwalające agresję oraz sposoby jej zapobiegania i przeciwdziałania. W artykule pt. Niedostosowanie społeczne, a środowisko społeczno-wychowawcze napisanym przez Elżbietę Krupską scharakteryzowane zostały dwie duże grupy przyczyn, 4

5 które mają wpływ na rozwój zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym - przyczyny tkwiące w samym dziecku oraz przyczyny tkwiące w środowisku społecznym. Kolejną pozycją, autorstwa Iwony Kijowskiej jest artykuł pt. Socjoterapia na tle różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i rodzicom. Autorka w sposób bardzo ciekawy i przejrzysty przedstawia najczęściej stosowane formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej jakimi oprócz socjoterapii jest psychoterapia, trening interpersonalny oraz psychoedukacja. Następny artykuł napisany przez Ryszarda Komorskiego pt. Działalność Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Elblągu w zakresie pomocy przezwyciężania problemów związanych z niedostosowaniem społecznym wśród dzieci i młodzieży przedstawia nam w sposób szczegółowy pracę socjalną w przypadku dziecka żebrzącego, program interwencji w sytuacji kryzysu w rodzinie oraz program pomocy nieletnim z rodzin dysfunkcyjnych oraz interwencji w sytuacjach kryzysowych. Ważną pozycją jest też artykuł Barbary Kalety Biegajewskiej nt. Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne. Autorka przedstawia nam problem dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie z perspektywy swojej pracy w poradni psychologicznopedagogicznej, a także w Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym. W biuletynie znalazły się bardzo interesujące referaty, które zostały wygłoszone podczas szkoleniowych rad pedagogicznych w ramach Wewnątrzporadnianego Doskonalenia Nauczycieli. Pierwszy artykuł pt. Zespół Aspergera jako jedna z postaci autyzmu dziecięcego został napisany przez Magdalenę Angielczyk dyrektora Przedszkola Specjalnego w Elblągu. Autorka uzmysławia nam że Syndrom Aspergera uznany został jako sub grupa w obrębie autyzmu, mająca własne kryteria diagnostyczne. Zaburzenie to uznawane jest jako bardziej powszechne niż klasyczny autyzm i może występować u dzieci, które nie zostały uznane jako autystyczne. Kolejna pozycja, autorstwa Moniki Górskiej związana jest z problematyką dziecka jako ofiary przemocy. Autorka w swoim artykule odpowiada na pytania: co to jest przemoc w rodzinie?, jakie są jej przyczyny?, co się dzieje z dzieckiem, gdy jest świadkiem przemocy w rodzinie? oraz jakich doznaje ono uczuć i stanów psychicznych?. Biuletyn kończą informacje o zorganizowanej w poradni Szkole dla rodziców, jednej z wielu ofert skierowanych do rodziców w roku szkolnym 2002/2003 przez naszą poradnię. Jest to jedna z form stosowanych w pracy niektórych poradni w Polsce. Dołączyliśmy więc do tych, którzy wykorzystując zatrudnionych w placówce specjalistów podjęli się pracy z rodzicami w formie warsztatowej. Chodziło nam o zorganizowanie takich spotkań, gdzie obok rzetelnej wiedzy merytorycznej rodzice będą mieli okazję rozwijania i doskonalenia konkretnych umiejętności wychowawczych, lepiej poznają i zrozumieją problemy swego dziecka, będą skuteczniejsi w ich wychowywaniu. Uczestniczący w zajęciach rodzice z pewnością znają już odpowiedzi na pytania: jak pomóc dziecku w pokonywaniu trudności w czytaniu i pisaniu?, jak polepszyć relacje z dzieckiem i pogłębić więzi rodzinne?, moczenie nocne problem dziecka, rodzica, rodziny?, jak nauczyć dziecko relaksu?, nagradzać czy karać? Dyrektor Poradni mgr Wojciech Rudnicki 5

6 Wojciech Rudnicki dyrektor Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 Elbląg SZCZEGÓLNE FORMY POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ ORGANIZOWANE W PORADNIACH PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH > Działalność postdiagnostyczna wynikająca z obowiązujących aktów prawnych: I. ORZECZNICTWO - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12 lutego 2001r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (Dz. U Nr 13, poz. 114 ze zmianami): 1. W publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradniach specjalistycznych, zwanych dalej poradniami, są organizowane i działają na zasadach określonych w rozporządzeniu zespoły orzekające o: potrzebie kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, 2) potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczania do szkoły Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci niewidomych i słabo widzących, dzieci niesłyszących i słabo słyszących oraz dzieci z autyzmem wydają zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organu prowadzącego. 4. Zespoły orzekają na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) dziecka, zwanych dalej wnioskodawcą Wniosek o wydanie orzeczenia powinien zawierać: imię i nazwisko dziecka, datę i miejsce jego urodzenia oraz miejsce zamieszkania, a w przypadku ucznia - również nazwę i adres szkoły oraz oznaczenia klasy, do której uczeń uczęszcza, imiona i nazwiska rodziców (prawnych opiekunów) oraz miejsce ich zamieszkania, określenie celu, dla którego niezbędne jest uzyskania orzeczenia, uzyskania wniosku, podpis wnioskodawcy. 2. Wnioskodawca dołącza do wniosku posiadaną dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich. 6

7 3. Jeżeli do wydania badań jest niezbędne przeprowadzenie badań lekarskich, wnioskodawca powinien przedstawić zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka, wydane przez lekarza, z zastrzeżeniem ust Jeżeli wniosek dotyczy orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, wnioskodawca powinien przedstawić zaświadczenie o stanie zdrowia ucznia, wydane przez lekarza, określające czas, w którym stan zdrowia ucznia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. 8. Zespół może zasięgnąć opinii nauczycieli uczących ucznia w celu przedstawienia problemów dydaktycznych i wychowawczych ucznia Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego, okresu kształcenia w danej szkole albo na czas nieokreślony. 4. Orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydaje się na okres do 5 lat. 5. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczenia wydaje się na czas określony, wskazany z zaświadczeniu o stanie zdrowia ucznia, o którym mowa w 5 ust. 4. wyróżniamy orzecznictwo o: 1. potrzebie indywidualnego nauczania, 2. potrzebie kształcenia i wychowania specjalnego dla uczniów: - z uszkodzonym słuchem, - uszkodzonym wzrokiem, - z niepełnosprawnością ruchową, - z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, - z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, - z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, - z autyzmem, - z niepełnosprawnościami sprzężonymi, - zagrożonych niedostosowaniem społecznym, - niedostosowanych społecznie, - z zaburzeniami zachowania. 3. potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. > Działalność postdiagnostyczna wynikająca z obowiązujących aktów prawnych: II. OPINIOWANIE wyróżniamy opiniowanie w sprawach: - wczesnego wspomagania rozwoju, - przyspieszenia obowiązku szkolnego, - odroczenia obowiązku szkolnego, - pozostawienia ucznia kl. I-III na drugi rok, - zwolnienia z nauki drugiego języka obcego, - kwalifikowania do klas terapeutycznych, - dostosowania wymagań edukacyjnych, - dysfunkcji (sprawdziany i egzaminy gimnazjalne), 7

8 - dysfunkcji (egzamin maturalny), - udzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki, - przyjęcia ucznia gimnazjum do oddziału przysposabiającego do pracy, - ograniczonych możliwości wyboru kierunku kształcenia, - podjęcia nauki w szkole dla dorosłych, - skierowania do domów wczasów dziecięcych, - inne opinie o przebadanych. 1. wczesne wspomaganie rozwoju - na podstawie ustawy z 7 września 1991r. o systemie oświaty: Art. 71b. 2a. W przedszkolach i szkołach podstawowych, w tym specjalnych, oraz w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt. 5 (SOSW), może być organizowane wczesne wspomaganie rozwoju dziecka mające na celu stymulowanie psychofizycznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzone bezpośrednio z dzieckiem oraz jego rodziną. 2b. Dyrektorzy przedszkoli specjalnych i szkół specjalnych oraz ośrodków, o których mowa w art. 2 pkt. 5, a także dyrektorzy właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka szkół podstawowych ogólnodostępnych i integracyjnych mogą organizować wczesne wspomaganie rozwoju dziecka, w porozumieniu z organami prowadzącymi. Uwaga!!! Opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydają zespoły orzekające działające w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym niepublicznych poradniach specjalistycznych, założonych zgodnie z art. 82 ustawy. 2. przyspieszenie obowiązku szkolnego - na podstawie ustawy z 7 września 1991r. o systemie oświaty: Art Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które przed dniem 1 września kończy 6 lat, jeżeli wskazuje psychofizyczną dojrzałość do podjęcia nauki szkolnej. 2. Decyzję o wcześniejszym przyjęciu dziecka do szkoły podstawowej podejmuje dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. 3. odroczenie obowiązku szkolnego - na podstawie ustawy z 7 września 1991r. o systemie oświaty: Art W przypadkach uzasadnionych ważnymi przyczynami rozpoczęcie spełnienia przez dziecko obowiązku szkolnego może być odroczone, nie dłużej jednak niż o jeden rok. W przypadku dzieci, o których mowa w art a (zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez poradnię), rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być odroczone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. 8

9 Decyzję w sprawie odroczenia obowiązku szkolnego podejmuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w której obwodzie dziecko mieszka, po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. 4. pozostawienie ucznia klasy I-III na drugi rok - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 21 marca 2001r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 29, poz. 323): Ucznia klasy I-III szkoły podstawowej można pozostawić na drugi rok w tej samej klasie tylko w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych opinią wydaną przez lekarza lub publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną lub inną specjalistyczną oraz w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) ucznia. 5. zwolnienia z nauki drugiego języka obcego. - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 24 kwietnia 2002r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 46, poz. 443): 8. a) 1. Dyrektor szkoły, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) oraz na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, albo niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej, zwalnia ucznia z wadą słuchu lub z głęboką dysleksją rozwojową z nauki drugiego języka obcego. 6. kwalifikowania do klas terapeutycznych - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 15 stycznia 2001r. W sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U nr 13, poz. 110): 9. Objęcie ucznia nauką w klasie terapeutycznej wymaga opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej specjalistycznej. 7. dostosowania wymagań edukacyjnych. - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej Sportu z 24 kwietnia 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 46, poz. 443 ): Nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie pisemnej opinii poradni psychologicznopedagogicznej, w tym innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania 9

10 edukacyjne, o których mowa w 4 ust. 1, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostowanie tym wymaganiom. Uwaga!!! wyżej wymienioną opinię wydaje także niepubliczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej (Dz. U nr 46, poz ust 1a i 1b). 8. dysfunkcji (sprawdziany i egzaminy gimnazjalne) - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej Sportu z 24 kwietnia 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 46, poz. 443 ): Uczniowie (słuchacze) z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się mają prawo przystąpić do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w warunkach i formie dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia (słuchacza), na podstawie opinii publicznej poradni psychologicznopedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej albo niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej. Uwaga!!!: Opinia powinna być wydana przez poradnię nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym odbywa się sprawdzian lub egzamin gimnazjalny. 9. dysfunkcji egzamin maturalny - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej Sportu z 24 kwietnia 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 46, poz. 443 ): 44. Absolwenci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się mają prawo przystąpić do sprawdzianu lub egzaminu maturalnego w warunkach i formie dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych absolwenta, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej albo niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej. Uwaga!!! Opinia powinna być wydana przez poradnię nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym odbywa się sprawdzian lub egzamin gimnazjalny 10. udzielenie zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej Sportu z 19 grudnia 2001r. W sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki. (Dz. U. kwietnia 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania 10

11 uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U nr 3, poz. 28 z 2002r.): 3. Uczeń może realizować indywidualny program nauki na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły. 6. Dyrektor szkoły, po otrzymaniu wniosku i indywidualnego programu nauki, zasięga opinii rady pedagogicznej oraz opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. 7. Dyrektor szkoły zezwala na indywidualny program lub tok nauki w przypadku pozytywnej opinii rady pedagogicznej i pozytywnej opinii publicznej poradni psychologicznopedagogicznej. 11. przyjęcia ucznia gimnazjum do oddziału przysposabiającego do pracy - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie ramowych statutów publicznej sześcioletniej szkoły podstawowej, publicznego gimnazjum oraz publicznego przedszkola (Dz. U Nr 14, poz. 131 oraz z 2000r. Nr 2, poz. 20): załącznik nr 2 - ramowy statut publicznego gimnazjum: Oddziały przysposabiające do pracy mogą być tworzone dla uczniów, którzy po rocznym uczęszczaniu do gimnazjum i ukończeniu 15 roku życia nie rokują ukończenia gimnazjum w normalnym trybie. 2. Po zapoznaniu się z sytuacją i możliwościami ucznia dyrektor szkoły, na podstawie uchwały rady pedagogicznej, za zgodą rodziców (prawnych opiekunów), przyjmuje ucznia do oddziału przysposabiającego do pracy, uwzględniając opinię lekarską oraz opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej. 12. ograniczonych możliwości wyboru kierunku kształcenia - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2001r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U nr 97, poz ze zmianami): 13. Przy przyjmowaniu do szkół, o których mowa w 7 ust. 1 i 10, z zastrzeżeniem 8 ust. 7 oraz 11 ust. 6 i 7, w przypadku równorzędnych wyników uzyskanych w postępowaniu kwalifikacyjnym, pierwszeństwo mają: - kandydaci z problemami zdrowotnymi posiadający opinię poradni psychologicznopedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej w sprawie ograniczonych możliwości wyboru kierunku kształcenia ze względu na stan zdrowia kandydata. 13. podjęcia nauki w szkole dla dorosłych - na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2002r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkól oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 127, poz. 1093): 11

12 24.a. 1. W roku szkolnym 2002/2003 naukę w klasie szóstej szkoły podstawowej dla dorosłych mogą podjąć kandydaci, którzy ukończyli 15 lat i piątą klasę szkoły podstawowej dla młodzieży oraz posiadają opinię publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, w sprawie możliwości podjęcia przez kandydata nauki w szkole dla dorosłych i zawarli umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. 2. W roku szkolnym 2002/2003 naukę w gimnazjum dla dorosłych mogą podjąć kandydaci, którzy ukończyli 15 lat i klasę szóstą podstawową dla dzieci i młodzieży lub uczęszczali do gimnazjum dla dzieci i młodzieży oraz posiadają opinię poradni psychologicznopedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej w sprawie możliwości podjęcia przez kandydata w szkole dla dorosłych i zawarli umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Anna Żuchowska pedagog Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 Elbląg OPÓŹNIENIA, ODCHYLENIA, DYSHARMONIE ROZWOJOWE-KWESTIE TEORETYCZNE I PRZESŁANKI DO PRACY POSTDIAGNOSTYCZNEJ DLA OSÓB UDZIELAJĄCYCH POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ Dzieci w wieku szkolnym przejawiają różnego typu trudności w nauce. Jednym z takich przejawów są trudności w zakresie poprawnego czytania i pisania o charakterze dyslektycznym. Dysleksja - jest to zespół specyficznych trudności w zakresie czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których współwystępują zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych biorących bezpośredni udział w nabywaniu wyżej wymienionych umiejętności. Zaburzenia tego typu określamy jako: mikrodysfunkcje, fragmentaryczne zaburzenia, deficyty rozwojowe. Dotyczą one następujących funkcji: - analizy i syntezy wzrokowej, - analizy i syntezy słuchowej, - funkcji językowych, - motoryki, - współdziałania integracji funkcji między sobą, - pamięci wzrokowej i słuchowej, - lateralizacji, orientacji w schemacie własnego ciała, kierunku i przestrzeni. U niektórych dzieci zaburzenia parcjalne są sprzężone (jednocześnie jest zaburzonych kilka funkcji parcjalnych) a u innych występują pojedynczo. W zależności od stopnia zaburzenia czy opóźnienia danej funkcji percepcyjno-motorycznej występuje nasilenie trudności w czytaniu lub pisaniu, lub obu tych sprawnościach jednocześnie. Przy zaburzeniach rozwojowych w zakresie percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i orientacji przestrzennej podczas pisania mogą występować następujące błędy: 12

13 - mylenie liter podobnych optycznie, różniących się dodatkami graficznymi np. a-o, m-n, l- t-t, e-c, C-G, H-K, - mylenie liter o kształtach zbliżonych, a o różnym położeniu w stosunku do osi pionowej i poziomej: p-g, b-d, b-g, w-m, n-u, - opuszczanie liter, sylab, wyrazów, - pomijanie drobnych elementów takich jak: kropek, przecinków, kreseczek, ogonków ą-a, ę-e, ó-o, ć-c, ś-s, - przestawianie elementów np.: do od, - zły wybór linijek, - pismo lustrzane, - błędy ortograficzne, zwłaszcza w tych przypadkach, gdy dziecko nie może odwołać się do reguł pisowni (dysortografia). Błędy w pisaniu przy zaburzeniach rozwojowych w zakresie percepcji słuchowej: - mylenie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych np.: b-p, d-t, k-g, w-f, - mylenie głosek syczących, szumiących i ciszących c-cz, s-sz, dz-dź, - trudności w różnicowaniu pisowni i-j, - trudności w odróżnianiu samogłosek nosowych ą, ę od zespołów dźwiękowych on, om, - opuszczanie liter, sylab, wyrazów, lub ich dodawanie, - rozdzielanie, lub łączenie sąsiednich ze sobą wyrazów, - przestawianie sylab, opuszczanie końcówek, - zniekształcanie tekstu-pismo nieczytelne (dysgrafia), Błędy w czytaniu są bardzo podobne przy zaburzeniach wszystkich wymienionych deficytów rozwojowych i przedstawiają się następująco: - trudności w składaniu głosek, sylab i wyrazów nawet z dobrze znanych głosek, - uporczywe literowanie bez możliwości dokonywania syntezy sylabowej, wyrazowej, - szczególnie utrudnione przejście od literowania, sylabizowania do czytania całościowego, - zniekształcenia tekstu poprzez: np.: dodawanie, opuszczanie, przestawianie głosek i sylab, - czytanie niedokładne, zacinanie się, jąkanie, powtarzanie wyrazów, - niedojrzała technika czytanie techniką mieszaną (literowo-sylabową), sylabowowyrazową), - niepełne rozumienie czytanego tekstu z powodu słabej zdolności wytwarzania wyobrażeń wzrokowych utrudnia samodzielne przyswajanie wiadomości z książki. Dzieci u których stwierdzono zaburzenia fragmentarycznych deficytów rozwojowych powinny znajdować się pod specjalistyczną opieką. Mogą korzystać z zajęć korekcyjnokompensacyjnych w szkołach, lub w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. W poradniach psychologiczno-pedagogicznych w większym stopniu zwracamy uwagę na terapię indywidualną ze względu na głębsze sprzężone deficyty parcjalne. W Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Nr 2 w Elblągu prowadzimy również terapię grupową metodą kinezjologii edukacyjnej wg: Paula Dennisona tzw. gimnastykę mózgu. Ułatwia ona uczenie się poprzez osiąganie: - lateralności czyli współpracy obu stron ciała i obu półkul mózgu, - stabilności czyli współpracy między myśleniem, a działaniem. Ćwiczenia gimnastyki mózgu doskonalą również płynne czytanie, pisemną komunikację, pamięć i myślenie, zdolności werbalne. Podczas zajęć dzieci korzystają z ćwiczeń relaksacji i artterapii. Aktualnie z tej formy pomocy korzystają uczniowie klas I-VI szkoły podstawowej, ale mogą też korzystać osoby dorosłe i młodzież. 13 Małgorzata Grabowska pedagog

14 Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 Elbląg DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA Maria Słyszowa definiuje dojrzałość szkolną jako całokształt rozwoju fizycznego, intelektualnego i społeczno-emocjonalnego. Jest to gotowość do wykonywania konkretnych zadań, nabywania nowych umiejętności. Gotowość do sprostania wymaganiom szkolnym. To osiągnięcie takiego stadium rozwoju, w którym uczenie się nie sprawia trudności, nie powoduje wzrostu napięcia emocjonalnego, ale daje możliwość odniesienia sukcesu. Osiągnięcie dojrzałości szkolnej warunkuje wiele czynników. 1. Prawidłowy rozwój fizyczny - dziecko rozpoczynające naukę w kl. I jest: zdrowe, sprawne ruchowo, dobrze widzi i słyszy - a jeśli nie, to nosi okulary lub aparat słuchowy, jest odporne na wysiłek fizyczny i zmęczenie, samodzielne w samoobsłudzepotrafi się rozebrać i ubrać na zajęcia wychowania fizycznego i robi to w odpowiednim czasie, potrafi wiązać sznurowadła, radzi sobie na stołówce podczas posiłków. 2. Nastawienie i motywacja - dziecko chce pójść do szkoły, chce poznawać świat, chce zdobywać nowe wiadomości. Jak to osiągnąć? zapewniając dziecku kontakt z książką, poprzez wspólne czytanie bajek oraz umożliwiając bliski kontakt z osobą dorosłą. Dodatkowym, ważnym elementem jest uczenie się przez obserwację - jeśli dziecko często widzi mamę lub tatę z książką w ręku, wyrabia sobie pozytywne nastawienie do czytania. 3. Prawidłowy rozwój umysłowy - ogólna sprawność intelektualna jest w normie, rozwój myślenia na poziomie operacyjnym. 4. Prawidłowy rozwój mowy -zwłaszcza poprawna artykulacja, tzn. że dziecko prawidłowo wymawia wszystkie głoski, w tym sz, ż, cz, dż oraz głoskę r. Jest to ważne z tego powodu, gdyż dziecko tak będzie pisać jak mówi, posiada odpowiedni zasób słów i pojęć, potrafi budować dłuższe wypowiedzi poprawne pod względem gramatycznym, potrafi wyrażać swoje myśli, uczucia, życzenia. 5. Dobrze rozwinięte funkcje percepcyjno-motoreczne, do których należą: a) funkcje analizatora wzrokowego, b) funkcje analizatora słuchowego, c) funkcje analizatora kinestetyczno-ruchowego. Funkcje analizatora wzrokowego obejmują: a) Spostrzegawczość - czyli zdolność rozpoznawania i rozróżniania kształtów przedmiotów, figur geometrycznych, liter i cyfr, np. jeśli dziecko spostrzega 2 przedmioty ( krzesło i stół ), potrafi je nazwać, powiedzieć jak wyglądają, czym się różnią; b) analiza i synteza wzrokowa- czyli umiejętność rozłożenia i złożenia pojedynczych w całość elementów dziecko potrafi układać loteryjki obrazkowe, układanki klockowe, puzzle, mozaiki; c) pamięć wzrokowa. Funkcje analizatora słuchowego obejmują: Analizę i syntezę słuchową - umiejętność podzielenia słowa na sylaby i głoski oraz złożenia słowa z sylab i głosek analizy sylabowej dziecko uczy się w sposób naturalny, np. gdy śpiewa piosenkę- wlazł ko - tek na pło - tek i mru - ga itd., a syntezę sylabową dokonuje, gdy 14

15 mama woła je do domu, np. Woj.-tek choć na pod-wie-czo-rek. analizy i syntezy głoskowej uczy się w zerówce, wyróżnia głoski w nagłosie, wygłosie oraz śródgłosie, potrafi określić miejsce głoski w słowie. Słuch fonematyczny umiejętność różnicowania głosek podobnie brzmiących ( dźwięcznych i bezdźwięcznych) np. w słowach Tomek i domek słyszy różnicę i wie na czym ona polega, ( wie, że te dwa słowa różnią się głoskami t oraz d. Pamięć słuchową - dziecko uczy się na pamięć wierszy, piosenek, zapamiętuje sekwencje np. dni tygodnia, pór roku. Funkcje analizatora kinestetyczno-ruchowego: Koordynacja wzrokowo-ruchowa - umiejętność wykonywania złożonych czynności pod kontrolą wzroku, Motoryka duża - czyli ogólna sprawność fizyczna- dziecko chodzi, biega, skacze na skakance, jeździ na rowerze, sankach, nartach itp. Motoryka mała- lepienie z plasteliny, malowanie farbami, wycinania nożyczkami, rysowanie kredkami. Ważny jest sposób, w jaki dziecko trzyma ołówek podczas rysowania, ułożenie ręki na kartce i stole podczas czynności manualnych, właściwe napięcie mięśniowe. Orientacja w przestrzeni- to orientacja w schemacie ciała-dziecko wskazuje i nazywa części ciała, rozróżnia prawą i lewą stronę, wie gdzie jest prawa ręka, lewe oko, potrafi dotknąć prawą ręką do lewego ucha itp. Orientacja w kierunkach - dziecko wie, co oznacza : w prawo, w lewo, do przodu, do tyłu, w górę, w dół. Orientacja na kartce papieru- dziecko wie, gdzie jest prawy górny róg, lewy, dolny róg. Pisząc po polsku piszemy od strony lewej do prawej, od góry do dołu. Koncentracja uwagi - czyli umiejętność skupienia uwagi na danym zagadnieniu przez dłuższy czas. Np. gdy nauczycielka w szkole wydaje polecenie otwórzcie książki na stronie 45, to dziecko musi najpierw to polecenie usłyszeć, zapamiętać i wykonać. Ale żeby usłyszeć, trzeba nauczyć się słuchać. A nasze dzieci dzięki programom w telewizji i grom komputerowym uczą się głównie oglądać. A jak nauczyć dziecko słuchać czytając mu książki. Dziecko powinno skupiać uwagę nie tylko na tym, co je interesuje. Ale także na tym, co nie jest dla niego w danej chwili ciekawe. Dobra koncentracja uwagi powoduje, że dziecko jest w stanie kontynuować czynność nawet wtedy, gdy działają bodźce zakłócające np. jeśli dziecko pisze sprawdzian i do klasy wleci osa, wejdzie inny nauczyciel, na ulicy będzie jechała karetka pogotowia na sygnale dziecko nie przerwie pisania, a jeśli nawet przerwie, to zaraz powróci do wykonywanej wcześniej czynności. Ustalona lateralizacja - czyli dominacja stronna. Mamy dwie ręce i dwoje oczu, ale pisząc posługujemy się jedną ręką, a czytając-jednym okiem. Wykorzystujemy tą rękę i to oko, które jest wiodące, dominujące. Najlepszy układ dla czytania i pisania to lateralizacja jednorodna prawostronna- prawa ręka, prawe oko. Lateralizacja jednorodna lewostronna- lewa ręka, lewe oko-to nienajlepszy układ dla pisania, bo lawa ręka musi pisać pod prąd. Również niekorzystna jest lateralizacja skrzyżowanaprawa ręka, lewe oko oraz lewa ręka, prawe oko. Najbardziej niekorzystna jest lateralizacja nieustalona- dziecko jest obu ręczne albo obuoczne. 15

16 Dojrzałość społeczno-emocjonalna - dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki w szkole, gdy: - potrafi sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę oraz dostosować się do nowego środowiska społecznego- np. dziecko chętnie rozstaje się z rodzicami po wejściu do szkoły i wie, że poradzi sobie w nowej sytuacji; - potrafi rozwiązywać różnorodne zadania także wtedy, gdy nie są interesujące, potrafi doprowadzać rozpoczęte działania do końca- jest wytrwałe; - umie współdziałać w grupie, łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami. - rozumie polecenia nauczyciela i podporządkowuje się nim; - zna swoje obowiązki w domu i wypełnia je, np. podlewa kwiaty, ścieli łóżko, wyrzuca śmieci, pamięta o zadanej pracy domowej i samodzielnie ją odrabia; - potrafi zapanować nad swoimi emocjami- zarówno nad nadmiernym smutkiem, jak i nadmierną radością; - jest odporne na porażki- umie pogodzić się z przegraną, np. gdy drugie przybiegnie na metę. Dlaczego nie każde dziecko, które rozpoczyna naukę w klasie I, jest gotowe do podjęcia obowiązku szkolnego? Obowiązkiem szkolnym są objęte te dzieci, które w danym roku kalendarzowym kończą 7 lat. I tak I. IX 2002 roku poszły do I klasy dzieci, które urodziły się roku i dzieci, które urodziły się 31. XII 1995r. Tak więc w jednej klasie znajdzie się dziecko, które będzie miało 7 lat i 8 miesięcy oraz dziecko, które będzie miało 6 lat i 8 miesięcy. Nawet jeśli rozwój psychomotoryczny dwojga dzieci będzie przebiegał prawidłowo, to i tak różnica w rozwoju będzie wynosiła 12 miesięcy. Program nie uwzględnia tych różnic w rozwoju, dla każdego dziecka jest taki sam, każdemu dziecku stawia się takie same wymagania, chociaż wiele dzieci nie jest w stanie im sprostać. Zakłada się, że wszystkie dzieci idące do szkoły osiągnęły dojrzałość szkolną w jednakowym, wysokim stopniu. Autorka opracowała artykuł w oparciu o następujące pozycje książkowe: 1. E. Waszkiewicz - Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8 letnich, WSiP, Warszawa Biuletyn informacyjny (red) W. Brejnaka O pomyślny start ucznia w szkole, Warszawski Oddział Nr 1 PTD. Małgorzata Charkiewicz psycholog Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 2 Elbląg ALKOHOLOWY ZESPÓŁ PŁODOWY (FAS) SPECYFIKA I PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE Termin alkoholowy zespół płodowy (fetal alkohol syndrom F A S) po raz pierwszy został wprowadzony przez naukowców prawie 30 lat temu. Użyto go do opisu wrodzonych uszkodzeń, stwierdzanych u dzieci kobiet, które piły alkohol podczas ciąży. FAS określają cztery podstawowe kryteria: picie alkoholu przez matkę w trakcie trwania ciąży, charakterystyczne deformacje twarzy, opóźnienie wzrostu wyrażanego przez 16

17 długość i masę ciała oraz obwód głowy, w okresie przed i po urodzeniowym oraz uszkodzenie mózgu. Alkohol jest silnie teratogennym czynnikiem uszkadzającym płód. Nie wiadomo jaka ilość alkoholu szkodzi. Cząsteczki alkoholu są maleńkie i z łatwością przedostają się do organizmu matki przez łożysko - już w drugim tygodniu życia płodowego. Alkohol może mieć negatywny wpływ na wszystkie komórki i narządy, ale szczególnie wrażliwy na jego działanie jest mózg. Uszkodzenia te mają wpływ na te obszary, jakie się właśnie rozwijają powodując: obumieranie komórek mózgowych, migrację komórek do niewłaściwych obszarów oraz tworzenie się niewłaściwych połączeń między neuronami. Najbardziej narażone rejony mózgu to: ciało modzelowate, móżdżek i kora nowa. Skutkiem uszkodzeń w/w struktur są zaburzenia w funkcjonowaniu intelektualnym i problemy behawioralne. Ostatnie badania nad FAS wykazały, że nie jest to jak sądzono wcześniej ogólne upośledzenie funkcjonowania: wyraźnemu osłabieniu ulegają tylko niektóre funkcje. Należą do nich: myślenie abstrakcyjne i przyczynowo-skutkowe, problemy z gromadzeniem, wiązaniem i wykorzystywaniem informacji, kłopoty z pamięcią oraz abstrakcyjnymi pojęciami czasu i pieniędzy. Problemom tym towarzyszą: nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach społecznych, niezdolność do kontrolowania impulsów, mała samokontrola i refleksyjność a także zaburzone funkcje motoryczne. Duże trudności w adaptacji do otoczenia dziecka dotkniętego FAS powodują dołączanie się zaburzeń wtórnych, do których zaliczamy: chwiejność emocjonalną, napady złego humoru, zamknięcie się w sobie, problemy ze zdrowiem psychicznym, kłopoty z prawem. FAS nazywany encefalopatią statyczną jest zaburzeniem trwałym i nieuleczalnym, jednak zaburzeniom wtórnym można zapobiegać, gdy rodzice i specjaliści rozumieją, że problemy w rozwoju poznawczym związane są z przeszłością dziecka i działaniem alkoholu na jego mózg w okresie płodowym. Osobny problem stanowi trafna diagnostyka FAS. Podejmowane są wysiłki zmierzające do stworzenia prostych kwestionariuszy zawierających pytania o objawy charakterystyczne dla tego zespołu. Pierwszy tego typu kwestionariusz stworzony dla US Indian Health Service okazał się mało diagnostyczny w praktyce klinicznej. Nie opracowano też jak dotąd żadnych testów laboratoryjnych, za pomocą których można by potwierdzić albo odrzucić rozpoznanie FAS. Objawy FAS związane ze zmianami dysmorficznymi są zupełnie niespecyficzne. Podobnie niespecyficzne objawy związane z problemami w nauce i zachowaniu mogą mieć wartość diagnostyczną wówczas, gdy można je u badanego dziecka połączyć w określony zespół. Gdyby, rezultatem uszkadzającego wpływu alkoholu na mózg, w okresie życia wewnątrzłonowego, było uformowanie się unikatowej, specyficznej dla FAS sylwetki psychologicznej, można by zespół ten rozpoznać w sposób pewny, nie opierając się na zmiennych i trudno dostrzegalnych objawach klinicznych. Dotychczas, nie potwierdzono istnienia takiej charakterystycznej sylwetki psychologicznej. Z powodu trudności diagnostycznych jak dotąd FAS pozostaje równie często nie zauważany jak również mylnie rozpoznawany. W związku z FAS i innymi skutkami nadużywania alkoholu planuje się wykonanie badań oceniających skalę występowania tego problemu w Polsce. Opracowywane są także programy szeroko rozumianej prewencji, kierowanej szczególnie do tych grup, które charakteryzuje wysoki stopień ryzyka. Pamiętać bowiem należy, że zespołowi FAS i innym uszkodzeniom alkoholowym można zapobiegać w 100 %. Marta Słoniecka Psycholog Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Nr 2 Elbląg 17

18 OPÓŹNIENIA, ODCHYLENIA, DYSHARMONIE ROZWOJOWE; KWESTIE TEORETYCZNE I PRZESŁANKI DO PRACY POSTDIAGNOSTYCZNEJ DLA OSÓB UDZIELAJĄCYCH POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ Jednym z modeli rozwoju jest model rozwoju opóźnionego: Opóźnienie rozwoju: WR < WŻ : wiek rozwoju niższy niż wiek życia. Rozwój harmonijnie globalnie opóźniony. Rozwój wszystkich czynności psychomotorycznych przebiega z taką samą szybkością. Jest to rozwój opóźniony harmonijnie. W tej samej grupie zjawisk istnieje pojęcie rozwoju NIEHARMONIJNEGO ( DYSHARMONIJNEGO): Rozwój nieharmonijny: gdy poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie, np. gdy stwierdzamy opóźnienie rozwoju czynności ruchowych, podczas gdy pozostałe czynności rozwijają się w tempie odpowiednim do wieku życia: WR <= WŻ. Gdy opóźnienie dotyczy tylko jakiegoś aspektu rozwoju dziecka wówczas mówimy o zaburzeniach parcjalnych bądź fragmentarycznych. Opóźnienia parcjalne dotyczą nieco szerszego wycinka obserwowanego zachowania, np. motoryki dużej i małej. W zaburzeniu fragmentarycznym zakres zaburzeń jest mniejszy, np. dotyczy tylko motoryki małej. Rozwój nieharmonijny ma także miejsce wówczas gdy tempo rozwoju dziecka jest ogólnie zwolnione, lecz niektóre funkcje upośledzone są w głębszym stopniu. Na przykład wśród dzieci upośledzonych umysłowo spotyka się przypadki szczególnie nasilonych trudności w czytaniu, ze względu na głębsze zaburzenia funkcji percepcyjnych (poziom ich rozwoju jest niższy niż wiek inteligencji życia). Kolejny model charakteryzuje się parcjalnym lub fragmentarycznym przyspieszeniem rozwoju w zakresie jakiejś funkcji: WR >= WŻ. Dziecko o przyspieszonym rozwoju nie uzyskuje zgody z PPP na wcześniejsze rozpoczęcie nauki szkolnej ponieważ rozwój pozostałych funkcji jest stosowny do wieku życia i nie odpowiada wymaganiom stawianym przez szkołę Ostatni model rozwoju nieharmonijnego charakteryzuje się różnym tempem rozwoju wszystkich funkcji np. jedne rozwijają się z opóźnieniem, pozostałe z przyspieszeniem: WR <> WŻ. Istnieją dwa rodzaje globalnego opóźnienia: 1. Niepełnosprawność intelektualna (Upośledzenie umysłowe) 2. Inteligencja niższa niż przeciętna ( II=70 85 ) 14% dzieci otrzymuje wyniki między 1 a 2 odchyleniem standardowym. Są to dzieci które funkcjonują w granicach szeroko rozumianej normy. Stanowią one niejednorodną grupę. Nie jest to kategoria upośledzenia umysłowego lecz szeroko rozumiana norma. Wyróżniamy 5 grup dzieci: I. Dzieci upośledzone w stopniu lekkim W zasadzie powinno znaleźć się w przedziale poniżej 70, ale dzięki wynikowi znalazło się w przedziale Dzieci wychowywane w bardzo dobrych warunkach rodzinnych. Rodzina pracuje na pobudzanie rozwoju dziecka od urodzenia. Dziecko może mieć bardzo dobrą pamięć mechaniczną i werbalną, bardzo poprawnie formułuje wypowiedzi, ale te piękne i bogate sformułowania używa nieadekwatnie, w niewłaściwej sytuacji ( nie chwyta pełnego znaczenia tych słów ). Jeżeli przeanalizować profil poszczególnych zadań wykonanych w teście inteligencji, to można zobaczyć, że takie podtesty jak wiadomości są dobre, natomiast podobieństwa wykazują brak myślenia abstrakcyjnego, układanie historyjek bardzo słabe. 18

19 U osób z upośledzeniem umysłowym o charakterze niedorozwoju z reguły skala werbalna jest niższa niż niewerbalna, dlatego też osoby te mogą ukończyć szkołę zawodową. II. Dzieci z nieharmonijnym rozwojem psychomotorycznym Są one w normie intelektualnej, ale znalazły się w przedziale Dzieci dobrze rozwiązujące zadania wymagające dobrego poziomu myślenia, rozumienia sytuacji społecznych. Wyniki poszczególnych podtestów są tak kiepskie że bardzo zaniżają wynik całego testu. Są to dzieci z deficytami parcjalnymi niektórych funkcji, np. percepcji słuchowej, przy ogólnej inteligencji w normie. III. Dzieci zaniedbane środowiskowo. Potencjalne możliwości są w normie, ale na skutek braku stymulowania przez środowisko uzyskały wynik Dzieci te będą miały niskie wyniki w teście słownik nie będą znały różnych słów albo będą je definiować na bardzo prymitywnym poziomie, będą miały duże luki w wiadomościach, ale np. świetnie mogą wykonywać różne niewerbalne zadania, które nie są bardzo obciążone czynnikiem kulturowym. Iloraz Inteligencji werbalnej u tych dzieci jest niski, a niewerbalnej dobry tak jak dzieci z upośledzeniem umysłowym, ale jest zasadnicza różnica co do oceny ich możliwości w zakresie myślenia. Dzieci te powinny być objęte terapią pedagogiczną. IV. Dzieci z wolnym tempem myślenia Dzieci te myślą i pracują zupełnie dobrze, ale w swoim własnym tempie, np. dziecko to w Wechslerze dobrze układa układankę, ale nie mieści się w limicie czasowym (WISC-R określa limit czasu przeznaczony na dane zadanie i jeżeli dziecko nie zdąży zrobić zadania jest ono nie zaliczane). Są to dzieci o powolnym lecz poprawnym przebiegu procesów intelektualnych. V. Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna Dopiero ta grupa dzieci zasługuje na tę nazwę. Dzieci te nie dysponują pamięcią logiczną, opierają się na pamięci mechanicznej. Cechy myślenia tych dzieci: dominowanie myślenia konkretnego (konkretyzm). Myślenie abstrakcyjne rozwija się wolno, późno się pojawia. Dzieci te bardzo długo liczą na palcach nauczyciel musi to zaakceptować i wszystko musi tłumaczyć na konkretach (na obrazkach, na przedmiotach ) mała samodzielność myślenia. Należy dzieciom zadawać pytania, wyciągać z dzieci wiadomości. mała produktywność. Jeżeli damy dziecku jakiś problem do rozwiązania, ma ono mało pomysłów, mało rozwiązań. mały krytycyzm. Dzieci takie mówią to, co im przyjdzie do głowy jako pierwsze, nie dokonują selekcji. mała giętkość ( sztywność ). Jeżeli dziecko zacznie rozwiązywać zadania w jakiś sposób to ma tendencję do podążania tą pierwszą drogą, nie poszukuje innych rozwiązań. Jeżeli mamy np. dwa zadania na dodawanie, a trzecie na odejmowanie, to dziecko to trzecie zadanie także potraktuje jako dodawanie, nie potrafi się przestawić. mała oryginalność myślenia Wszystkie w/w cechy występują najczęściej jednocześnie, co powoduje, że te dzieci są bezbronne wobec materiału szkolnego. ODCHYLENIA ROZWOJOWE: 19

20 Psychologia rozwojowa wypracowała charakterystyki rozwoju psychoruchowego dzieci w poszczególnych okresach rozwojowych. Stanowią one wzorce prawidłowego rozwoju, z którymi można porównywać badane dziecko, aby stwierdzić czy prezentuje ono poziom rozwoju typowy dla większości dzieci w tym wieku, a więc czy rozwija się normalnie. NIE WSZYSTKIE ODCHYLENIA OD NORMY TRAKTUJEMY JAKO ZABURZENIA! W związku z tym, że tempo i rytm rozwoju dziecka mają cechy indywidualne dlatego uwzględnia się szeroki margines tolerancji wobec stwierdzanych odchyleń od ustalonych norm. Ich interpretacja będzie zależeć od informacji o : dotychczasowym rozwoju dziecka aktualnej sytuacji życiowej stanie fizycznym dziecka rozmiarach tego odchylenia Opóźnienia rozwoju inaczej interpretujemy gdy mamy do czynienia z niedawno adoptowanym dzieckiem niż w przypadku dziecka z prawidłowych warunków rodzinnych. Należy pamiętać, że: 1. U tak zwanych normalnych dzieci obserwuje się przejściowe zaburzenia zachowania, np. w okresie przechodzenia z jednego do drugiego stadium rozwojowego. 2. Zdarzają się opóźnienia przejściowe związane ze stanem fizycznym dziecka. 3. Przejściowe zaburzenia o charakterze TRUDNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZYCH pojawiają się też w sytuacjach trudnych ( np. przy zmianie środowiska w okresie adaptacji do przedszkola ). Objawy zaburzeń zachowania są wówczas krótkotrwałe, o słabym stopniu nasilenia. W przypadku niewielkich odchyleń od normy należy raczej mówić o RÓŻNICACH INDYWIDUALNYCH między dziećmi lub o reakcjach przystosowawczych, gdy powstają w sytuacjach trudnych. Jedynie więc przypadki głębszego stopnia odchyleń od normy określamy mianem zaburzeń rozwoju. PRZESŁANKI DO PRACY POSTDIAGNOSTYCZNEJ: - Indywidualne dostosowanie metod i środków do rodzaju zaburzeń, poziomu zaburzonych funkcji oraz do ogólnego rozwoju umysłowego. Czyli poziom trudności zadań i tempo pracy musi być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka z uwzględnieniem wskazań płynących z badań diagnostycznych. - Łączenie usprawniania zaburzonej funkcji ze stymulacją funkcji nie zaburzonej celem wytworzenia struktur kompensacyjnych (ćw. korekcyjno-kompensacyjne). - Systematyczne stopniowanie trudności ćwiczeń - Tak dobierać ćw. by każde następne zad. było ciekawsze. Szczególnie w pracy z dziećmi przedszkolnymi- zajęcia o charakterze zbliżonym do zabawy, nagradzać nawet za dobre chęci - Wdrażanie dzieci do samokontroli i samodzielności - Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa( nie poniżać, nie ranić godności dziecka) - Współdziałanie rodziców nauczycieli, pedagogów w procesie korekcyjnowychowawczym. Należy podkreślić że warunkiem skuteczności oddziaływania korekcyjnego jest możliwe wczesne ujawnienie zaburzeń. Wielką rolę odgrywa tu nauczyciel. 20