Ekspertyza naukowa w ramach projektu systemowego Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny

Transkrypt

1 Dr hab. Leszek Gołdyka, prof. US Szczecin, Instytut Socjologii Uniwersytetu Szczecińskiego Oceny stanu i perspektyw rozwoju regionu wśród maturzystów wiodących szkół średnich Lubelszczyzny Ekspertyza naukowa w ramach projektu systemowego Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny Analiza statystyczna Zgodnie z umową podstawą empiryczną usługi polegającej na przygotowania ekspertyzy naukowej dotyczącej oceny stanu i perspektyw rozwoju regionu przez maturzystów wiodących szkół średnich Lubelszczyzny są rozkłady (wyniki) przygotowane przez dr. Pawła Rydzewskiego (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, ss. 56). Przesłany ( roku) na mój adres elektroniczny (leszek@goldyka.com) plik pod powyższym tytułem składa się z pięciu części (wstęp, analizy jednozmiennowe, analizy dwuzmiennowe, podsumowanie i wnioski, aneks). Z raportu metodologicznego (taka nazwano sprawozdanie z prac zespołu ds. organizacji warsztatu metodologicznego badania Kapitał Intelektualny Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 Lubelszczyzny ), przygotowanego przez Urząd Statystyczny w Lublinie, przesłanego ( roku) na mój adres elektroniczny, dowiaduję się, że badanie zostało zrealizowane metodą audytoryjną. Kwestionariusz ankiety zawierał 11 pytań. Podkreślić należy to, że zasadniczo jedno z nich (pyt. 8) bezpośrednio dotyczy tematu tej ekspertyzy, inne pytania (np. pyt. 6 czy pyt. 7) umożliwiają wnioskowanie pośrednie. Badanie przeprowadzono w 24 szkołach maturalnych województwa lubelskiego. Kryterium doboru szkół do badania była średnia ilość punktów osiągniętych przez uczniów na egzaminie maturalnym w roku szkolnym 2010/2011. Przy ustalaniu rankingu szkół uwzględniono oceny uzyskane na egzaminach z przedmiotów obowiązkowych. Uwzględniono wyniki uczniów przystępujących do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym. Dane dotyczyły przystępujących do tego egzaminu po raz pierwszy. W każdej ze szkół badaniem objęta została jedna klasa maturalna, w przypadku szkół o liczbie klas większej niż jedna, jej dobór został ustalony drogą losowania prostego. W oparciu o wyniki Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej ustalono następujący wykaz szkół (liceów) w których przeprowadzono badanie: lp Nazwa szkoły Miejscowość 1 Pallotyńskie Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego Lublin 2 III Liceum Ogólnokształcące im. Unii Lubelskiej w Lublinie Lublin 3 XXI Liceum Ogólnokształcące im. św. Stanisława Kostki Lublin 4 I Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Unii Europejskiej Zamość 5 II Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Lublinie Lublin 6 I Liceum Ogólnokształcące im. J. I. Kraszewskiego Biała Podlaska 7 I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie Lublin 8 I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie Ryki 9 V Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej Lublin 10 I Liceum Ogólnokształcące im. Księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Puławach Puławy 11 II Liceum Ogólnokształcące Puławy 12 Liceum Ogólnokształcące im. Organizacji Narodów Zjednoczonych w Biłgoraju Biłgoraj 13 I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego Zamość 14 III Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida w Zamościu Zamość 15 Ogólnokształcące Liceum Lotnicze im. Żwirki i Wigury Dęblin 16 Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego Lublin Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

3 17 Liceum Ogólnokształcące, Muzyczna 10 Lublin 18 Prywatne Liceum Ogólnokształcące im. Królowej Jadwigi Lublin 19 II Liceum Ogólnokształcące im. M. Reja Kraśnik 20 II Liceum Ogólnokształcące im. gen. Gustawa Orlicz-Dreszera w Chełmie Chełm 21 Międzynarodowe Liceum Ogólnokształcące "Paderewski" w Lublinie Lublin 23 Śródziemnomorskie Liceum Ogólnokształcące im. św. Dominika Guzmana w Lublinie Lublin 23 I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Parczewie Parczew 24 II Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater w Białej Podlaskiej Biała Podlaska W rankingu szkół utworzonym w sposób wyżej opisany, na pozycji 18 znalazło się Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Łukowej, jednak ze względu na fakt, że w roku szkolnym 2010/2011 do matury przystąpił jeden uczeń, szkoła ta została wyłączona z badania, włączono do niego szkołę, która zajęła w rankingu 25 miejsce. Procedura doboru szkół nie musi budzić zastrzeżeń. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że badaniem objęto uczniów (maturzystów) liceów ogólnokształcących. Pominięto szkoły innego typu, szkoły których absolwenci (maturzyści) zasilają zwłaszcza kierunki techniczne szkół wyższych. Raport metodologiczny nie przedstawia wyraźnie powodów objęcia badaniem wyłącznie uczniów (maturzystów) liceów ogólnokształcących, nie przedstawia w rozwinięty sposób powodów pominięcia w nim innych typów szkół, także oferujących swoim uczniom maturę. Nie prezentuje podstaw merytorycznych stanowiska, eliminującego możliwe do uzyskania wnioski z wyników badania przeprowadzonego w szkołach innych niż licea ogólnokształcące, z dyskusji dotyczącej czynników obniżających-podnoszących (pogarszającychpoprawiających) kapitał intelektualny Lubelszczyzny. Uściśleniu wymaga zatem tytuł (temat) zleconej do wykonania ekspertyzy. Wiodące szkoły średnie Lubelszczyzny to wiodące licea ogólnokształcące. Precyzja wywodu nakazuje posługiwanie się w dalszej części niniejszego opracowania nazwą drugą. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 3

4 Za tematem dotyczącym oceny (ocen) stanu i perspektyw rozwoju regionu przez maturzystów wiodących liceów ogólnokształcących Lubelszczyzny stoi przypuszczenie, że oceny (wysokie bądź niskie, dobre lub złe, pozytywne lub negatywne) Lubelszczyzny, oraz sposoby postrzeganie jej przyszłości (perspektyw) w jasnych lub ciemnych barwach (optymistycznie bądź pesymistycznie) przekładać się mogą (będą) wśród nich wpierw na chęci a potem (jak dorosną) na zamiary czy decyzje (fakty) migracyjne. A więc możliwa do wysunięcia i sprawdzania poprzez odpowiednie badania empiryczne hipoteza, dotycząca związku pomiędzy ocenami Lubelszczyzny, przez maturzystów wiodących liceów ogólnokształcących i sposobami postrzegania przez nich jej perspektyw (przyszłości) a orientacją migracyjną może być ujęta w następujący sposób: im oceny są niższe (gorsze, bardziej negatywne) a sposoby postrzegania jej perspektyw bardziej pesymistyczne (ujmowane w ciemniejszych barwach) tym wyraźniejsza (silniejsza) gotowość (pragnienie, potrzeba, zamiar, decyzja) zmiany regionu, upuszczenia go i przeniesienia się do miejsc (regionów) lepiej ocenianych i bardziej optymistycznie co do ich perspektyw postrzeganych. Sprawdzanie poprzez odpowiednie badania empiryczne takiej hipotezy, uzyskanie argumentów na rzecz jej przyjęcia lub odrzucenia, podniesienie lub obniżenie jej prawomocności skłaniać może w konsekwencji do określonych wniosków w dyskusji dotyczącej czynników pomnażających lub uszczuplających kapitał intelektualny Lubelszczyzny. Badaniem audytoryjnym objęto 564 osoby (41,8 to maturzyści, 58,2 to maturzystki; 27,0 mieszka w miastach dużych, 25,5 - w miastach średnich, 9,6 - w miastach małych, 37,9 to mieszkańcy wsi; 47,0 to maturzyści liceów ogólnokształcących zlokalizowanych w miastach dużych, 45,2 - to maturzyści liceów ogólnokształcących położonych w miastach średnich, 12,6 - to maturzyści liceów małomiasteczkowych). Wybierali liceum Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4

5 ogólnokształcące przede wszystkim z uwagi na wyniki uzyskiwane przez uczniów wybranej szkoły na maturze, profil szkoły, opinie o poziomie kształcenia w niej i jej bliskości (łatwości dojazdu). Merytoryczne pytania kwestionariusza rozpoczynają pytania dotyczące zamiaru przystąpienia do matury i studiowania. Na marginesie: sposób sformułowania pytania dotyczącego drugiej kwestii budzi poważne wątpliwości, czy nie można zapytać po prostu czy zamierzasz studiować? Czy konieczna była forma przyjęta w kwestionariuszu ( Czy po maturze zamierzasz kontynuować naukę na studiach )? Czy forma ta jest bardziej naukowa? Z pewnością nie, jest bardziej urzędnicza. Jak można się było spodziewać wszyscy uczestnicy badania zamierzają przystąpić do matury i prawie wszyscy (99,5) zamierzają studiować. Każde badanie prowadzone wśród uczniów szkół maturalnych pokazuje, że ich uczniowie zamierzają przystąpić do matury i prawie wszyscy zamierzają studiować. Śladowa część studiować nie zamierza. Prowadzone pod moim kierunkiem badania wśród uczniów szkół maturalnych (nie tylko liceów ogólnokształcących) województwa lubuskiego dały bardzo zbliżony rezultat. Jeżeli takie lub bardzo zbliżone skupienie odpowiedzi maturzystów jest pewne, to całkowicie pozbawione podstaw jest pytanie dotyczące uzasadnienia braku zamiaru studiowania. Szkoda miejsca w kwestionariuszu na takie pytanie. Bo co z niego dla celów analitycznych wynika? Nic, ma zerową wartość analityczną. Informacja, że nie zamierza studiować trzech maturzystów (0,5) jest pozorem ścisłości. A więc jeśli takie skupienie odpowiedzi maturzystów liceów ogólnokształcących jest w najwyższym stopniu prawdopodobne (prawie pewne) trzeba o co innego pytać osoby objęte badaniem, aby wiarygodnie szacować kapitał intelektualny Lubelszczyzny. Nie zapytano 561 osób o to, dlaczego chcą Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5

6 studiować, pozbawiono te osoby możliwości odpowiedzi na to pytanie. A autorów ekspertyz analizujących odpowiedzi maturzystów pozbawiono możliwości ciekawych analiz. Odpowiedzi tych 561 osób można by było na przykład osadzić na osi: studia jako wartość autoteliczna studia jako wartość instrumentalna. Studia mogą być (jak praca) wartością samą w sobie ( wartością autoteliczną), mogą być wartością środkiem (wartością instrumentalną), mogą prowadzić do wyższych zarobków, wyższych stanowisk, większego prestiżu. Czy wiedzę dotycząca tego jaki jest rozkład odpowiedzi na tej osi (ilu maturzystów z Lubelszczyzny zamierza studiować bo studia same w sobie są wartością a ilu dla przyszłych takich jak pieniądze, stanowisko, prestiż konkretnych korzyści) da się owocnie wykorzystać w dyskusji na temat kapitału intelektualnego Lubelszczyzny? Bez żadnej wątpliwości, tak. Jeśli takie skupienie odpowiedzi maturzystów liceów ogólnokształcących jest w najwyższym stopniu prawdopodobne (prawie pewne) mało przydatna dla celów analitycznych staje się wiedza dotycząca płci, miejsca zamieszkania czy miejsca usytuowania szkoły. Selekcja społeczna do liceum ogólnokształcącego (do szkoły dającej maturę i dzięki niej możliwość studiowania) już się dokonała. Uczniowie liceów ogólnokształcących zamierzają przystąpić do matury i studiować, bo to jest wpisane wybrany typ szkoły i zamiar ten nie zależy już od płci, miejsca zamieszkania czy usytuowania szkoły. Nie wszyscy uczniowie wiodących liceów ogólnokształcących są wiodący. Są z pewnością wśród nich uczniowie o różnych osiągnięciach szkolnych, mierzonych na przykład średnią ocen, lub ocenami z wybranych odpowiednio przedmiotów na ostatnim świadectwie szkolnym, lub sukcesami w olimpiadach przedmiotowych. Są - krótko mówiąc - wśród nich uczniowie słabsi i silniejsi, lepsi i gorsi. Wiedza o rozkładzie próby wedle tego kryterium może być przydatna do interesującej analizy ocen regionu i oglądu jego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 6

7 perspektyw. Co możemy wnioskować z tego, że 99,5 maturzystów wiodących liceów ogólnokształcących Lubelszczyzny zamierza studiować? Że ich aspiracje, oczekiwania, potrzeby są wysokie, są z wyższych poziomów. Że ich postawy czy plany życiowe są bardzo ambitne. Ale ile jest wśród nich osób których wysokie aspiracje edukacyjne w relacji do osiągnięć szkolnych można uznać za adekwatne (realistyczne, zrównoważone, dobrze skrojone) a ile jest osób, których wysokie aspiracje edukacyjne w relacji do osiągnięć szkolnych można uznać za zawyżone (nierealistyczne, nieadekwatne, życzeniowe, na wyrost)? A ilu jest maturzystów mniej lub bardziej zamożnych, oceniających sytuację materialną rodzin za lepszą (dobrą) lub gorszą (złą)? A ilu jest maturzystów, z uwagi na cechy społeczne rodziców wyżej lub niż osadzonych w strukturze społecznej. Uważam, że oceny stanu i perspektyw rozwojowych regionu (Lubelszczyzny) przez maturzystów liceów ogólnokształcących, wiążą się z osiągnięciami szkolnymi, z sytuacją materialną i miejscem w strukturze społecznej. Za dobrze ugruntowaną w socjologii uważam hipotezę mówiącą, że im wyższe są osiągnięcia szkolne maturzysty liceum ogólnokształcącego i im gorsza sytuacja materialna jego rodziny, tym częściej będzie skłonny do ocen negatywnych stanu i do bardziej pesymistycznego oglądu przyszłości Lubelszczyzny. W grę wchodzić będzie także miejsce w strukturze społeczne. Dla przykładu, bardzo dobrze uczące się w liceum ogólnokształcącym dziecko nauczycieli, z uwagi na dochody rodziny i tradycyjnie inteligencką przynależność nauczycieli, będzie bardziej skłonne do ocen negatywnych stanu regionu i bardziej skłonne pesymizmu co do jego perspektyw. Maturzysta bardzo dobrze uczący się, pochodzący z inteligenckiej rodziny, rodziny niezbyt zamożnej, będzie odznaczał się większą gotowością od opuszczenia miejsca zamieszkania. Możliwości finansowe z kolei mogą osłabiać przemianę zamiaru (gotowości) w decyzję migracyjną, w migracyjny fakt. Możliwości sprawdzenia Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7

8 tej hipotezy badanie sondażowe przeprowadzone wśród maturzystów wiodących liceów Lubelszczyzny nie stwarza. Objętych badaniem maturzystów wiodących liceów ogólnokształcących zapytano o to, czy zamierzają studiować w Lublinie, w innej miejscowości województwa lubelskiego, czy poza tym województwem (tab. 1). Obserwacje ważne Tab. 1 : Czy zamierza podjąć studia w: Częstość Procent Procent obserwacji ważnych Procent skumulowany Lublinie ,3 30,5 30,5 W innej miejscowości w województwie lubelskim 23 4,1 4,1 34,6 Poza województwem lubelskim ,7 65,1 99,6 Brak odpowiedzi 2,4,4 100,0 Ogółem ,5 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3,5 Ogółem ,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 9). Zdecydowana większość, bo prawie dwie trzecie uczestników badania (65,3) zamierza studiować poza Lubelszczyzną. Częściej (zob. tab. 2) poza województwem lubelskim od maturzystek (60,7) zamierzają studiować maturzyści (71,7). Tab. 2 : Gdzie zamierza podjąć studia według płci Czy zamierza podjąć studia w: Płeć Ogółem Mężczyzna Kobieta Lublinie N Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 8

9 W innej miejscowości w województwie lubelskim 20,6 37,7 30,6 N ,7 1,5 4,1 Poza województwem lubelskim N ,7 60,7 65,3 Ogółem N ,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 25). Częściej (zob. tab. 3) poza województwem lubelskim zamierzają studiować mieszkańcy miast średnich (79,0) od mieszkańców miast małych (70,4), mieszkańców wsi (61,5) i znacząco częściej od mieszkańców miasta dużego (55,7). Zwraca uwagę to, że mieszkańcy miast małych znacząco częściej (14,8) od mieszkańców innych typów miast (średnich 4,9, dużego 2,7) i mieszkańców wsi (1,9) deklarują zamiar studiowania w regionie, ale poza Lublinem; oraz to, że swą przyszłość edukacyjną z Lublinem wiążą przede wszystkim mieszkańcy miasta dużego (41,6) i mieszkańcy wsi (36,6). Tab. 3 : Gdzie zamierza podjąć studia według wielkości miejscowości zamieszkania Czy zamierza podjąć studia w: Wielkość miejscowości zamieszkania Ogółe m Miasto pow. 100 tys. Miasto tys. Miasto poniżej 20 tys. Wieś Lublinie N ,6 16,1 14,8 36,6 30,6 W innej miejscowości w N Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9

10 województwie lubelskim 2,7 4,9 14,8 1,9 4,1 Poza województwem lubelskim N ,7 79,0 70,4 61,5 65,3 Ogółem N ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 25). Uczniowie liceów ogólnokształcących zlokalizowanych w miastach średnich (78,0) znacząco częściej od uczniów liceów wielkomiejskich (55,8) i małomiasteczkowych (50,7) deklarują zamiar studiowania poza Lubelszczyzną (zob. tab. 4). Należy zauważyć, że licea ogólnokształcące w miastach średnich zasila odpowiednio wyselekcjonowana młodzież, mieszkająca w okolicznych, pozbawionych liceów miasteczkach i wioskach. W innej miejscowości województwa lubelskiego zamierza na co trzeba zwrócić uwagę więcej niż jedna czwarta (26,5) uczniów liceów małomiasteczkowych, deklaracje w tym względzie uczniów liceów zlokalizowanych w miastach średnich i w mieście dużym mają charakter śladowy (odpowiednio 0,8 i 0,9). W Lublinie najczęściej zamierzają studiować maturzyści liceów lubelskich (43,3), deklaracji zamiaru podjęcia studiów w tym mieście jest znacząco mniej wśród maturzystów liceów usytuowanych w średnich i małych miastach (odpowiednio 21,2 i 22,5). Tab. 4 : Gdzie zamierza podjąć studia według wielkości miejscowości w której znajduje się szkoła Wielkość miejscowości w której znajduje się szkoła Miasto pow. Miasto 20 - Miasto 100 tys. 100 tys. poniżej 20 Ogółe m Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 10

11 Czy zamierza podjąć studia w: Lublinie N W innej miejscowości w województwie lubelskim tys. 43,3 21,2 22,5 30,6 N ,9,8 26,8 4,1 Poza województwem lubelskim N ,8 78,0 50,7 65,3 Ogółem N ,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 26). Na zróżnicowanie zamiarów edukacyjnych maturzystów wiodących liceów ogólnokształcących, z uwagi na miejsce usytuowania liceum (w powiązaniu miejscem zamieszkania jej uczniów), warto zwrócić uwagę. Rozkłady wskazują na to, że maturzyści liceów ogólnokształcących usytuowanych w średnich miastach (to mieszkańcy średnich miast oraz mieszkańcy okolicznych miasteczek i wiosek) najczęściej deklarują zamiar opuszczenia przynajmniej na czas studiów Lubelszczyzny (78,8:55,8;50,7) natomiast maturzyści liceów ogólnokształcących usytuowanych w małych miastach najczęściej (26,6 + 22,5 = 49,1) deklarują zamiar podjęcia w tym regionie studiów. Maturzyści liceów lubelskich są co do tych deklaracji bliżsi (43,3 + 0,9 = 44,2) maturzystom liceów zlokalizowanych w małych miastach (49,1) niż maturzystom liceów usytuowanych w miastach średnich (21,2 + 0,8 = 30,0). Miejsce zamieszkania widziane jako wyizolowana zmienna, wydaje się odznaczać mniejszą różnicującą mocą. Mieszkańcy wielkiego miasta nieco częściej zamierzają studiować w Lublinie (41,6) niż mieszkańcy wsi (36,6) i odwrotnie, drudzy nieco częściej (61,5) od pierwszych (55,7) poza Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 11

12 województwem lubelskim. Mieszkańcy miast średnich i małych w deklarując zamiar studiowania w Lublinie (odpowiednio 16,1 i 14,8) i poza województwem lubelskim (odpowiednio 79,0 i 70,4) są w dużej mierze podobni (zbliżeni). Uzyskany rozkład może prowadzić do wniosku wniosek ten ma status hipotezy możliwej do sprawdzania w kolejnych badaniach że nadzieją demograficzną Lubelszczyzny będą raczej (mogą być) maturzyści (absolwenci) liceów małomiasteczkowych i w nieco dalszym planie liceów lubelskich, oraz że potencjalnych migrantów poszukiwać należy wśród maturzystów (absolwentów) liceów zlokalizowanych w miastach średnich. Wniosek ten na gruncie dostępnych danych nie może zostać poddany bardziej złożonej interpretacji. Nie dysponujemy danymi ważnymi w socjologicznych analizach maturzystów (licealistów) jako kategorii społecznej. W kwestionariuszu nie było jak wyżej zaznaczyłem na przykład pytań dotyczących osiągnięć szkolnych maturzystów, ich położenia materialnego i społecznego. Migracje mają złożony charakter, migracja wahadłowa, czasowa (wyjazd z zamiarem powrotu) może przekształcić się w migrację definitywną (emigrację), migracja definitywna (wyjazd jako emigracja) może przekształcić się w migrację czasową. Bardzo dobre oceny szkolne mogą potęgować zamiar (migracyjny) studiowania poza Lubelszczyzną, urealniając wysoki poziom aspiracji edukacyjnych. Mogą zamiar ten przekształcać w decyzję podjęcia studiów poza regionem, w fakt (migracyjny). Zła sytuacja materialna rodziny może jak wyżej napisałem - potęgować zamiar (migracyjny) studiowania poza Lubelszczyzną, studiowanie poza regionem może zostać uznane za szansę na osiągnięcie sukcesu materialnego. Ale z kolei zła sytuacja materialna rodziny może, potęgując zamiar, osłabiać gotowość do podjęcia stosownej decyzji, studia poza regionem (w Warszawie lub Krakowie) wymagają odpowiednich środków. Wniosek Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 12

13 mówiący, że nadzieją demograficzną Lubelszczyzny będą raczej (mogą być) absolwenci liceów małomiasteczkowych i w nieco dalszym planie liceów lubelskich, oraz że potencjalnych migrantów poszukiwać należy wśród absolwentów liceów zlokalizowanych w miastach średnich ma status hipotezy i wymaga empirycznej kontroli. Na gruncie ogólnej wiedzy socjologicznej wydaje się prawdopodobny. Absolwenci szkół małomiasteczkowych studia na Lubelszczyźnie mogą uznawać za realne, na miarę szeroko ujmowanych intelektualnych i społecznych możliwości i za spełniające w dużej mierze ich edukacyjne oczekiwania. Maturzyści szkół lubelskich są w mieście dobrze umocowani, może to ich skłaniać do deklarowania zamiaru studiowania w Lublinie. Z kolei wiedza o realiach Lubelszczyzny powiatowej, bilans ograniczeń i możliwości powiatowej rzeczywistości może skłaniać maturzystów liceów ulokowanych w średnich miastach do zamiaru tej rzeczywistości wpierw na czas studiów a następnie definitywnego opuszczenia. Inne regiony maturzyści ci mogą idealizować. Gdy układem odniesienia normatywnego i porównawczego są realia codziennego życia powiatowego miasta, inne miejsca mogą im jawić jako dużo bardziej od Lubelszczyzny i Lublina atrakcyjne. Im rzeczywistość w przestrzeni społecznej bardziej odległa, tym silniejsza może być tendencja do jej pozytywnego postrzegania. Dwie trzecie maturzystów wiodących liceów Lubelszczyzny chce studiować w Warszawie (66,6), prawie jedna piąta w Krakowie (19,7), mniej niż jedna dziesiąta we Wrocławiu (6,4). Inne ośrodki akademickie wybierane były przez mało znaczącą statystycznie część uczestników badania (zob. tab 5). Rezultat ten umacniać może wniosek o relatywnie wysokim poziomie aspiracji edukacyjnych objętych sondażem maturzystów. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 13

14 Płeć nie różnicuje wyborów ośrodka. Na Warszawę najczęściej wskazują mieszkańcy dużego miasta (69,1), najrzadziej mieszkańcy wsi (56,5). Na Kraków odwrotnie, najczęściej wskazują mieszkańcy wsi (23,3), najrzadziej mieszkańcy dużego miasta (9,9). Na Warszawę najczęściej wskazują maturzyści liceum małomiasteczkowego (88,9), najrzadziej maturzyści liceum usytuowanego w średnim mieście (51,3). Na Kraków odwrotnie, najczęściej wskazują maturzyści liceum usytuowanego w średnim mieście (27,1), najrzadziej wskazują maturzyści liceum małomiasteczkowego (5,6). Tab. 5 : Miasto, w którym chciał(a)by studiować Częstość Procent Procent obserwacji ważnych Procent skumulowany Obserwacje Wrocław 23 4,1 6,4 6,4 ważne Warszawa ,7 60,6 66,9 Kraków 71 12,6 19,7 86,7 Łódź 5,9 1,4 88,1 Rzeszów 5,9 1,4 89,4 Poznań 7 1,2 1,9 91,4 Gdańsk 9 1,6 2,5 93,9 Szczytno 1,2,3 94,2 Brighton 1,2,3 94,4 Gliwice 1,2,3 94,7 Białystok 8 1,4 2,2 96,9 Gdynia 1,2,3 97,2 Katowice 2,4,6 97,8 Szczecin 3,5,8 98,6 Wiedeń 1,2,3 98,9 Londyn 2,4,6 99,4 Oxford 1,2,3 99,7 Olsztyn 1,2,3 100,0 Ogółem ,8 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,2 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 14

15 Ogółem ,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 9). Pytanie o główne przyczyny planowania studiów poza województwem przynosi następujący rozkład odpowiedzi (tab. 6). Tab. 6 : Główna przyczyna planowania studiów poza województwem lubelskim Obserwacje ważne Częstość Procent Procent obserwacji ważnych Procent skumulowany Niski prestiż szkół z ,9 28,2 28,2 województwa lubelskiego Brak w ofercie edukacyjnej 42 7,4 11,7 39,9 kierunku Brak perspektyw kariery 83 14,7 23,2 63,1 zawodowej Inne regiony są bardziej 93 16,5 26,0 89,1 atrakcyjne Brak możliwości łączenia nauki z 18 3,2 5,0 94,1 pracą Zamierzam wyjechać z Polski 7 1,2 2,0 96,1 Inny powód 14 2,5 3,9 100 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 12). Przy okazji: dlaczego nie przyczyny zamiaru studiowania? Dlaczego w tym pytaniu jest słowo planujesz a nie jak w przypadku pytań innych zamierzasz? Plan i zamiar, planowanie i zamierzanie to nie to samo. Więcej niż jedna czwarta maturzystów (28,2) wskazała na niski prestiż szkół (w proponowanej możliwości odpowiedzi powinno znaleźć się termin szkół wyższych, bo prestiżu tego typu szkół pytanie dotyczy LG). Około Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 15

16 jedna czwarta maturzystów (26,0) wskazała na to, że inne regiony są bardziej atrakcyjne, prawie jedna czwarta (23,2) na brak perspektyw kariery zawodowej, nieco więcej niż jedna dziesiąta (11,7). Główna przyczyna planowania studiów poza województwem lubelskim Tab. 7: Główna przyczyna planowania studiów poza województwem lubelskim według płci Niski prestiż szkół z województwa lubelskiego Mężczyzna Płeć Kobieta Ogółem N ,1 24,0 28,2 Brak w ofercie edukacyjnej kierunku N ,3 10,4 11,7 Brak perspektyw kariery zawodowej N ,7 27,1 23,2 Inne regiony są bardziej atrakcyjne N ,1 27,6 26,0 Brak możliwości łączenia nauki z pracą N ,8 5,2 5,0 Zamierzam wyjechać z Polski N ,8 2,1 2,0 Inny powód N ,2 3,6 3,9 Ogółem N ,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 35). Na niski prestiż szkół wyższych Lubelszczyzny częściej (zob. tab. 7) wskazują maturzyści (33,1) niż maturzystki (24,0). Częściej mieszkańcy (zob. tab. 8) miasta dużego (35,4) niż małego (13,2), mieszkańcy średniego miasta i wsi są w tej prestiżu tych szkół zasadniczo zgodni (odpowiednio 27,0 i 29,2). Częściej maturzyści (zob. tab. 9) liceów wielkomiejskich (30,4) i usytuowanych w średnich miastach (28,6) małomiasteczkowych (18,9). od maturzystów szkół Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 16

17 Tab. 8: Główna przyczyna planowania studiów poza województwem lubelskim według wielkości miejscowości zamieszkania Wielkość miejscowości zamieszkania Ogółe m Miasto Miasto 20 Miasto Wieś pow. 100 tys tys. poniżej 20 tys. Główna przyczyna Niski prestiż szkół z województwa N planowania studiów poza województwem lubelskim lubelskiego 35,4 27,0 13,2 29,2 28,2 Brak w ofercie edukacyjnej kierunku N ,7 12,6 13,2 10,0 11,7 Brak perspektyw kariery zawodowej N ,6 15,3 28,9 26,2 23,2 Inne regiony są bardziej atrakcyjne N ,4 36,9 31,6 23,8 26,0 Brak możliwości łączenia nauki z N pracą 3,8 4,5 7,9 5,4 5,0 Zamierzam wyjechać z Polski N ,5 1,8 2,6 1,5 2,0 Inny powód N ,6 1,8 2,6 3,8 3,9 Ogółem N ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 36). Na większą atrakcyjność innych regionów zasadniczo podobnie (zob. tab. 7) wskazują maturzyści i maturzystki (odpowiednio 24,1 i 27,6). Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 17

18 Zdecydowanie częściej wskazują na nią (zob. tab. 8) mieszkańcy średnich miast (39,6), niż mieszkańcy dużego miasta (11,4). Od tych ostatnich znacząco odróżniają się mieszkańcy małych miast (31,6) i wsi (23,8). Tab. 9: Główna przyczyna planowania studiów poza województwem lubelskim według wielkości miejscowości w której znajduje się szkoła Wielkość miejscowości w której znajduje się szkoła Ogółe m Miasto pow. 100 tys. Miasto tys. Miasto poniżej 20 tys. Główna przyczyna Niski prestiż szkół z województwa N planowania studiów poza województwem lubelskim lubelskiego 30,4 28,6 18,9 28,2 Brak w ofercie edukacyjnej N kierunku 14,4 9,2 16,2 11,7 Brak perspektyw kariery N zawodowej 26,4 20,4 27,0 23,2 Inne regiony są bardziej N atrakcyjne 13,6 35,2 18,9 26,0 Brak możliwości łączenia nauki z N pracą 4,8 4,1 10,8 5,0 Zamierzam wyjechać z Polski N ,8,5,0 2,0 Inny powód N ,6 2,0 8,1 3,9 Ogółem N ,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Paweł Rydzewski (I Cykl Badawczy. Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w Kontekście Analiz Statystycznych. Część pierwsza Badania maturzystów. Ekspertyza naukowa, s. 37). Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18

19 Na większą atrakcyjność innych regionów zdecydowanie częściej (zob. tab. 9) wskazują maturzyści liceów zlokalizowanych w średnich miastach (35,2) niż liceów usytuowanych w miastach małych (18,9) i dużych (13,6). Rozkłady przekonań dotyczących atrakcyjności innych regionów z uwagi na usytuowanie szkoły średniej i miejsce zamieszkania można wykorzystać jako argument na rzecz wysuniętej wyżej hipotezy. Na brak perspektyw kariery zawodowej częściej wskazują (zob. tab. 7) maturzystki (27,1) niż maturzyści (18,7). Częściej (zob. tab. 8) mieszkańcy małych miast (28,9), miasta dużego (26,6) i wsi (26,2) niż mieszkańcy miast średnich (15,3). Częściej także (zob. tab. 9) maturzyści liceów małomiasteczkowych (27,0), liceów zlokalizowanych w dużym mieście (26,4) niż maturzyści liceów usytuowanych w miastach średnich (20,4). Ostatni rozkład także wzmacnia wysuniętą wyżej hipotezę. Na brak w ofercie edukacyjnej szkół wyższych Lubelszczyzny odpowiedniego kierunku zasadniczo zgodnie ( zob. tab. 7 i tab. 8) wskazują maturzyści (13,3) i maturzystki (10,4); mieszkańcy małych miast (13,2), miasta dużego (12,7), średniego (12,6) i mieszkańcy wsi (10,0). Pewna różnica pojawia się w tym względzie (zob. tab. 9) pomiędzy maturzystami liceów zlokalizowanych w mieście średnim (9,2) a maturzystami liceów usytuowanych w mieście dużym (14,4) i w miastach małych (16,2). Warto zauważyć, że nieco mniej niż trzy czwarte maturzystów wskazujących na brak perspektyw kariery zawodowej jako na przyczynę planowania studiów poza regionem lubelskim (71,1) chciałoby studiować w Warszawie a nieco mniej niż jedna piąta (16,9) w Krakowie. Spośród wskazujących na niski prestiż szkół wyższych województwa lubelskiego więcej niż dwie trzecie chciałoby studiować w Warszawie (69,7) i prawie jedna piąta Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 19

20 w Krakowie (19,2). Spośród wskazujących na większą atrakcyjność innych regionów więcej niż połowa chciałaby studiować w Warszawie (53,3) i więcej niż jedna czwarta w Krakowie (26,1). I spośród wskazujących na brak w ofercie szkół wyższych Lubelszczyzny odpowiednich kierunków nieco więcej niż dwie piąte chciałoby studiować w Warszawie (41,5) i około jedna dziesiąta w Krakowie (9,8). 2. Wnioski Przedstawione wyniki mogą być podstawą wniosku mówiącego, że maturzyści wiodących liceów ogólnokształcących Lubelszczyzny stanowi regionu wystawiają oceny raczej niższe, w skali ocen akademickich można mówić o ocenie dostatecznej, a jego perspektywy widzą (od bieli do czerni) raczej pesymistycznie, raczej w szarych barwach, więcej w postrzeganiu perspektyw regionu jest różnych odcieni szarości niż złamanych bieli. Kategorią szczególnie krytyczną co do stanu regionu i pesymistyczną co do jego przyszłości, kategorią o nasilonej obecności krytyków co do stanu regionu i pesymistów co do jego przyszłości są w pierwszym rzędzie maturzyści liceów zlokalizowanych w średnich miastach, w drugim planie w takich miastach mieszkający. I na tę kategorię warto w przyszłości w działaniach z zakresu polityki społecznej zwrócić uwagę. 3. Podsumowanie W podsumowaniu należy stwierdzić, że maturzyści (absolwenci) wiodących liceów Lubelszczyzny prawdopodobnie najczęściej zamiar emigracyjny przekuwać będą w decyzję emigracyjną, w fakt emigracyjny, oraz migrację czasową w migrację definitywną. Tych zwłaszcza zdolnych, mających relatywnie wysokie oceny maturzystów, o rozbudzonych aspiracjach Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 20

21 edukacyjnych i zawodowych (życiowych), o wysokich oczekiwaniach i wyśrubowanych planach, dysponujących odpowiednim kapitałem społecznym (określonym przez poziom wykształcenia, stanowisko i przynależność społeczną rodziców) i przeciętnymi nawet możliwościami materialnymi (mierzonymi dochodami rodziców) dolegliwości (ograniczenia) życia powiatowego wypychać mogą nie tylko własnego miasta, ale także z regionu. Tym maturzystom Lublin może nie wydać się odpowiednim lekarstwem na odczuwane i przenoszone na cały region dolegliwości, odpowiednią rekompensatą postrzeganych do tej pory ograniczeń (barier) własnych życiowych szans. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 21