Rozmowy o wdzięczności. Wdzięczność z punktu widzenia psychologa

Transkrypt

1 Rozmowy o wdzięczności Wdzięczność z punktu widzenia psychologa Warszawa, kościół Matki Bożej Jerozolimskiej,

2 Dlaczego warto rozmawiać o wdzięczności? 1/2 Osoby praktykujące wyrażanie wdzięczności: mają lepsze samopoczucie, odczuwają większe zadowolenie z życia, przeżywają więcej pozytywnych emocji, satysfakcji i optymizmu, mają większą witalność lepiej znoszą stres, mają mniejszą skłonność do zachorowań na zaburzenia lękowe i depresyjne, rzadziej ulegają jej nawrotom są bardziej odporni na skutki traumatyzujących wydarzeń są bardziej hojni, łatwiej i częściej wybaczają,

3 Dlaczego warto rozmawiać o wdzięczności? 2/2 Osoby praktykujące wyrażanie wdzięczności: lepiej współpracują z innymi, mają bardziej satysfakcjonujące relacje, są bardziej zżyci z ludźmi, czują się mniej samotni, mają większą skłonność do pomagania innym są bardziej zorientowani na cel, rozwiązywanie problemów, skuteczniej je realizują doświadczają więcej korzyści zdrowotnych, mają niższe ciśnienie krwi, lepszy sen, rzadziej uzależnieni od nikotyny, alkoholu, bardziej dbają o zdrowie, częściej przyjmują przypisane lekarstwa, uprawiają więcej ćwiczeń fizycznych Za: Emmons (2014), Trzebińska (2012).

4 Wdzięczność znaczenie słów gratia (łac.) łaska, sprzyjanie, przychylność Stan psychiczny występujący, gdy chcemy powiedzieć lub zrobić coś miłego komuś, kto wcześniej zrobił coś dobrego dla nas. Za: Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN ( Wdzięczność: poczuwanie się do zobowiązań za doznane od kogoś dobro, chęć odwzajemnienia się, bycie wdzięcznym, miłym, uroczym Za: Słownik języka polskiego, PWN (sjp.pwn.pl) Antonimy: niewdzięczny, niezobowiązany, niewdzięcznik

5 Wdzięczność a wzajemność Wdzięczność Wdzięczność to cieszenie się tym, co zawdzięczamy innym (Andre, 2015) Wzajemność Społeczna norma wzajemności oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które pomogły nam w przeszłości (nakaz pomagania, przyjmowania pomocy, odwzajemniania się przysługą za przysługę). Za: Wojciszke (2011).

6 Wdzięczność próba definicji Pozytywna reakcja emocjonalna na wydarzenie ocenione jako korzystne dla siebie, którego przyczyną było działanie innej osoby, połączone z pragnieniem odwdzięczenia się. Spostrzeganie + proces myślowy >> emocje >> działanie.

7 Wdzięczność spostrzeganie + proces myślowy Wdzięczność pojawia się, gdy: otrzymane dobro ocenione zostanie jako wartościowe sprawstwo przypisane innej osobie działanie ofiarodawcy ocenione jako: intencjonalne kierowanie się dobrem obdarowanego bezinteresowne i bez przymusu w przeciwnym wypadku jest to transakcja lub manipulacja wymagające poświęcenia istotnych kosztów lub wysiłku Warunki: namysł/refleksja, umiejętność zobaczenia sytuacji oczami innej osoby empatia, pokora, zaufanie

8 Wdzięczność tylko w relacji z kimś Wdzięczność dotyczy tego co dzieje się w relacji w inną osobą Ja jestem sprawcą zadowolenie i duma (nie można być wdzięcznym samemu sobie) Ja się nie zasłużyłem, Inna osoba jest sprawcą - wdzięczność

9 Historia o zupie W sobotę rano jestem sam w domu. Po południu wróci rodzina i przyjdą goście. Potrzebuję jakoś ugościć przybyszów. Potrzebny jest dodatkowy wysiłek, bo goście stosują specjalną dietę eliminującą wiele składników. Wymyślam przepis, robię zakupy, przynoszę do domu, przygotowuję obiad. Gdy goście zjawiają się podaję fantastyczną zupę, która jak się okazuje smakuje wszystkim. Pytanie: Jaka jest (procentowo) moja zasługa w powstaniu tej zupy?.

10 Kto jest sprawcą dobra? Człowiek ma: potrzebę bycia skutecznym i posiadania wpływu tendencję do traktowania posiadanych dóbr jako oczywistych, danych raz na zawsze tendencję do przypisywania sobie większego wpływu na zdarzenia niż je rzeczywiście posiada (Ross, Sicoly, 1979) Warto dążyć do uchwycenia prawidłowego obrazu pomiędzy wkładem własnym i wkładem innych. Można być dumnym i odczuwać satysfakcję z własnych dokonań i być wdzięcznym za wkład innych.

11 Historia o torbach 1/4 Żyję w małej 10 osobowej społeczności. Jeden z gości odwiedzający wspólnotę przygotował każdemu z nas własnoręcznie uszyte torby i podarował je w ostatnią niedzielę. Wszystkim bardzo się one podobały i okazały się przydatne. W następnym tygodniu postanowiłem przygotować coś ponad zwykłe obowiązki na rzecz społeczności. Zastanawiam się, czy inne osoby też coś przyszykują. Która ze strategii przyniesie mi więcej korzyści emocjonalnych? Zrobię coś extra, aby błysnąć przed innymi i zebrać wyrazy uznania. Zrobię coś extra, aby żyło nam się lepiej we wspólnocie.

12 Historia o torbach 2/4 W trakcie spotkania w kolejną niedzielę okazało się, że każdy z członków wspólnoty przygotował coś ponad swoje zadanie i zaskoczył wszystkich.

13 Historia o torbach 3/4 Strategia 1. Oczekiwanie wyrazów uznania. Mam 1 powód do odczuwania dumy i zbierania podziwu. Mogę zebrać wyrazy uznania i podziwu od 9 osób. Wyrazy uznania zależą od decyzji pozostałych członków społeczności. Mogą nie nastąpić, im bardziej oczywiste będzie, że moja intencja działania wymierzona została w uzyskanie podziwu. Porównuję się do innych i zastanawiam działanie której z osób było najbardziej spektakularne (takie może być tylko jedno). Odczuwam więc niepewność i niepokój.

14 Historia o torbach 4/4 Strategia 2. Bezinteresowne działanie i przyjmowanie działania innych. Mam podobnie jak każdy w członków społeczności 9 powodów do odczuwania wdzięczności. Mogę je wyrazić wobec 9 osób. Z każdego dobra mogę cieszyć się z każdą z pozostałych 8 osób. Decyzja o wyrażeniu wdzięczności należy do mnie. Jest niezależna od okoliczności. Nie mam powodu do porównywania, które z dóbr jest bardziej spektakularne, nie odczuwam więc niepokoju. Mogę mieć, podobnie jak pozostali, satysfakcję w wykonanego zadania, bez potrzeby poszukiwania uznania.

15 Klucz do wdzięczności Zdolność do refleksji nad obecną sytuacją.

16 Poziomy wdzięczności wobec kogoś, kto celowo zrobił dla nas coś dobrego (pomógł rozwiązać problem, wyratował z opresji, uratował życie) wobec kogoś, kto zrobił coś dobrego, nie mają intencji zrobić tego dla mnie (piekarz, który upiekł chleb; śmieciarz, który wywiózł śmieci; policjant, który złapał złodzieja grasującego w miasteczku) wobec kogoś, kogo nie spotkaliśmy, kto wytworzył coś wartościowego (żołnierze walczący w II wojnie światowej; Chopin, który skomponował moje ulubionego Poloneza; drużyna narodowa, która wygrała ważny mecz) wobec natury, losu, życia (zachwycający zachód słońca; wiatr, który przynosi ulgę podczas upalnego dnia; deszcz, dzięki któremu rosną rośliny; drzewa, niebo, ptaki, rzeka, które po prostu są)

17 Dodatkowe stopnie trudności wdzięczności pomimo tego, że ktoś wyrządził nam przykrość pomimo tego, że jednocześnie doświadczamy czegoś trudnego, utraty, rozłąki, traumatyzującego wydarzenia za to, ktoś zrobił coś przeciwko nam za to, że los sprzysiągł się, doświadczyliśmy czego wyjątkowo trudnego (czy wdzięczność jest wtedy w ogóle możliwa?)

18 Wdzięczność w trudnej sytuacji życiowej? Tuż po trudnym wydarzeniu negatywna ocena sytuacji i negatywne emocje, Po jakimś czasie spostrzeżenie możliwości poradzenia sobie, Jeszcze później przewartościowanie sytuacji, dokonanie zmiany i poprawa sposobu funkcjonowania, Późniejsza refleksja zrekonstruowanie postrzegania pierwotnej sytuacji. Gdy nie to trudne wydarzenie, nie zdobyłbym się na.. Teraz jestem wdzięczny (za to trudne doświadczenie).

19 Teza: Zawsze jest coś, za co można być wdzięcznym My, którzy żyliśmy w obozach koncentracyjnych, pamiętamy ludzi, którzy chodzili po barakach, pocieszając innych, oddając ostatni kawałek chleba. Być może było ich niewielu, ale są oni wystarczającym dowodem na to, że człowiekowi można zabrać wszystko za wyjątkiem jednej rzeczy: ostatniej z ludzkich wolności wyboru swojej postawy w każdych okolicznościach, wyboru swojej drogi. Viktor Frankl - Człowiek w poszukiwaniu sensu Wierzący, to ktoś kto wierzy, że tak jak jest, jest dokładnie tak jak powinno być W. Stinissen

20 Klucz do wdzięczności Zdolność do refleksji nad obecną sytuacją i spostrzeżenia otrzymanej łaski. Spostrzeżenie łaski przeradza się we wdzięczność.

21 Wdzięczność emocje Emocje związane ze spostrzeżeniem powodu do wdzięczności: docenienie daru: radość, zadowolenie, ulga uznanie dla dobroczyńcy: miłość, życzliwość, podziw, troska Emocje pozytywne: zwiększają zakres uwagi, poprawiają myślenie, intuicję, kreatywność, produktywność, zakres możliwych zachowań pobudzają do wzbogacenia trwałych umiejętności intelektualnych i społecznych potrzebnych w relacjach z innymi ludźmi neutralizują skutki przeżywania emocji negatywnych (napięcie, pobudzenie)

22 Wdzięczność a szczęście Wdzięczność związana jest ze zwiększonym poziomu dobrostanu. Dobrostan radość i uznanie własnego życia za dobre i sensowne. Nie oznacza on ciągłego odczuwania przyjemności, a raczej pozytywne postrzeganie własnego życia w długiej perspektywie czasu.

23 Aktywności trwale podnoszące poczucie szczęścia Wyrażanie wdzięczności Ćwiczenie optymizmu Zwalczanie skłonności do zamartwiania się Ćwiczenie aktów życzliwości Zacieśnianie relacji z ludźmi Ćwiczenie zaradności Wybaczanie Robienie tego, co nas naprawdę wciąga Czerpanie radości z życia Realizowanie celów z zaangażowaniem Praktykowanie religii i duchowości Dbanie o ciało Lyubomirsky (2008), za: Wojciszke (2011).

24 Wdzięczność a radzenie sobie ze stresem Niski poziom stresu działanie efektywne, gdy: E+ / E- 3:1 Wysoki poziom stresu działanie efektywne, gdy: E+ / E- 1:1 Wyrażanie wdzięczności: wzmacnia pozytywne emocje balansuje, nie zastępuje nieprzyjemne emocje Osoby wyrażające wdzięczność: mają więcej okazji na doświadczanie pozytywnych emocji, nie ignorują i nie zaprzeczają negatywnym aspektom życia, podejmują bardziej efektywnie strategie radzenia sobie (rozwiązywanie problemu, zamiast unikania problemu lub poddania się rozpaczy)

25 Wdzięczność działanie Wdzięczność wywołuje chęć odwzajemnienia się, zrobienia czegoś wobec dobroczyńcy lub innej osoby. Gdy przysługa odebrana jest jako nieproszona i odebrana jako przymuszenie do wzajemności, wzbudza opór jako motyw obrony swobody wyboru i osłabia chęć odwzajemnienia. Refleksja >> emocje pozytywne >> zwiększenie dobrostanu Refleksja >> emocje pozytywne >> działanie umotywowane wdzięcznością >> skutki społeczne, w relacjach z innymi osobami

26 Do czego prowadzi wyrażenie wdzięczności? Wyrażenie wdzięczności wzmacnia odczucie wdzięczności. Osoba, która przeżywa wdzięczność jest bardziej skłonna w przyszłości do działania na rzecz innych osób, Jest ona kierowana potrzebą odwzajemnienia dobroczyńcy lub/i innym osobom. Wyrażenie wdzięczności wobec osoby, jest jednocześnie wyrażeniem uznania. Osoba odbierająca wdzięczność traktuje oznaki wdzięczności jak nagrodę. Osoba, która odebrała wdzięczność jest bardziej skłonna w przyszłości do działania na rzecz innych osób. Relacja pomiędzy osobą obdarowaną i dobroczyńcą ulega wzmocnieniu.

27 Sposób wyrażenia wdzięczności ma znaczenie Dziękuję ci, dobry człowieku - protekcjonalne zaznaczenie dominacji nad adresatem Dziękuje, jesteś fantastycznym człowiekiem - zawiera ocenę osoby, ocena budzi sprzeciw Dziękuje, musisz się czuć dumny z siebie - próba narzucenia, jak powinien się czuć ofiarodawca Zrobiłeś to i to, czuję to a to, zaspokoiłeś tę i tę moją potrzebę. Dziękuję Ci. To co zrobiłeś jest dla mnie cenne, pomogło mi rozwiązać mój problem, czuję ogromną radość i podziw dla Ciebie

28 Wdzięczność jako cecha Ludzie różnią się między sobą skłonnością, zdolnością do przeżywania i wyrażania wdzięczności. Różnica ta nie jest uwarunkowana w 100% biologicznie. Jest to cnota, którą można ćwiczyć.

29 Cnoty i siły psychiczne Siły psychiczne można kształtować, są one drogami do cnoty. Człowieczeństwo Dobroć, Miłość Powściągliwość Skromność, Samokontrola, Rozwaga Mądrość Twórczość, Ciekawość, Chęć uczenia się, Inteligencja społeczna, Mądrość, Racjonalność Odwaga Witalność, Zaradność, Koherencja Sprawiedliwość Lojalność, Zespołowość, Przywództwo Duchowość Nadzieja, WDZIĘCZNOŚĆ, Wybaczenie, Podziw dla piękna, Duchowość, Poczucie humoru. (Seligman, Peterson, 2004)

30 Praca warsztatowa

31 Praca warsztatowa pytania do refleksji Czy łatwo jest mi wyrażać wdzięczność? W jakich sytuacjach jest mi łatwo, a w jakich trudno wyrażać wdzięczność? Czy są jakieś powody, dla których wyrażenie wdzięczności przychodzi mi z trudnością?

32 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 1 Pomoc możemy otrzymać w sytuacji, która jest niekorzystna. Obok radości, pokoju, ulgi mogą pojawiać się: bezradność, zakłopotanie, irytacja w efekcie niespójność doznań i wewnętrzny konflikt Oba aspekty sytuacji warto spokojnie przeżyć i dać sobie czas na to i na decyzję co do dalszych działań. Nigdy nie jest za późno na wyrażenie wdzięczności.

33 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 2 Nie lubię odczuwać i wyrażać wdzięczności. Nie lubię odczuwać i wyrażać emocji Praktykowanie: indywidualnie, w myślach, w sekretnym pamiętniku, przed lustrem, wobec życzliwych osób.

34 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 3 Nic dobrego mi się nie zdarzyło. Nie pamiętam niczego takiego Tendencja do widzenia negatywnych aspektów życia jest przydatna w obronie przez potencjalnym niebezpieczeństwem. Zbyt silna tendencja może powodować trudności w zauważeniu pozytywów. Przeznaczyć czas na refleksję, Jak się czuję?, Co jest powodem tego samopoczucia?, Co powiedzieliby na to moi znajomi?, Czy było dziś coś, co nie było negatywne, a było neutralne?, Czy można by pomyśleć, że jest to coś dobrego?

35 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 4 Nigdy tego nie robiłem. Nie umiem i nie mam czasu na reflektowanie Przypominajka na lodówce i/lub drzwiach wyjściowych. Praktykowanie. Można poprosić o pomoc drugą osobę, z którą można poćwiczyć.

36 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 5 On na pewno nie przyjmie moich wyrazów wdzięczności, moje zachowanie okaże się śmieszne Ofiarodawca nie musi nic przyjmować, jeżeli nie zechce. Nie muszę być wylewny, przekraczać mojego sposobu zachowania. Mogę w umiarkowany sposób po prostu podziękować. Zrobiłeś to i to, czuję to a to, zaspokoiłeś tę i tę moją potrzebę. Można zapytać w jaki sposób możemy się odwdzięczyć.

37 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 6 Pewnie chce czegoś ode mnie! Wyrażanie wdzięczności i działanie na rzecz innych, również w ramach odwdzięczania się jest moją decyzją. Mam prawo zarówno wyrazić wdzięczności jak i tej wdzięczności nie wyrazić. Potwierdzić zrozumienie zamiaru obdarowania. Wyrazić obawę co do braku możliwości odwzajemnienia. Zapytać o oczekiwaną formę gratyfikacji.

38 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 7 A mój sąsiad ma lepsze auto, lepiej mówi po angielsku, jego dzieci mają lepsze oceny w szkole Nie wyrządzisz sobie krzywdy pragnąc tego czego nie masz. Pamiętaj jednakże, że wiele rzeczy które teraz masz, kiedyś były jedynie w sferze marzeń - Seneka

39 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 8 Włożyłem duży wysiłek w moje osiągnięcia. Sam sobie wszystko zawdzięczam Wyrażając wdzięczność nie podważam swoich osiągnięć i własnego wkładu w pożytek innych osób. Nadal mogę odczuwać satysfakcję z własnego działania. Wyrażając wdzięczność zauważam wartość jaką w moje życie wnoszą inne osoby.

40 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 9 Nie jestem godny tego, co otrzymałem. Teraz jeszcze bardziej ludzie będą myśleć, że nic nie potrafię i jestem do niczego Ktoś, kto mi coś podarował zauważył, że czegoś potrzebuję. To znaczy, że się mną zainteresował. Uznał że ma środki dla zaspokojenia mojej potrzeby. Uznał, że jestem wystarczająco wartościową i godną podarunku osobą. Jestem więc kimś wartościowym.

41 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 10 Nie lubię mieć zobowiązań, będę związany, wolę nie przyjąć i czuć się wolny Mogę mieć kontrolę i wpływ na moje decyzje, działanie i mój stosunek do rzeczy, osób, wydarzeń. Inne osoby sprawują taką samą kontrolę nad swoimi decyzjami, działaniem i stosunkiem do rzeczy, osób, wydarzeń. Zależność to coś innego niż współzależność, a ta, to coś innego niż niezależność.

42 Trudności w odczuwaniu i wyrażaniu wdzięczności 11 To mi się przecież należy Jak wyglądałoby moje życie, gdybym jutro obudził się bez rzeczy, za które dzisiaj nie okazuję wdzięczności?

43 Wdzięczność a religijność Osoby: wierzące regularnie biorące udział w praktykach religijnych (msza, nabożeństwo, liturgie) regularnie czytające pisma i literaturę z zakresu duchowości są osobami częściej wyrażającymi wdzięczność.

44 Wdzięczność a dobra materialne Osoby praktykujące wdzięczność odczuwają mniej zazdrości. Są bardziej zadowolone z tego co posiadają. Przywiązują mniejszą wagę do dóbr materialnych. Częściej dzielą się swoimi dobrami z innymi.

45 Ignacy Loyola o celu życia człowieka: Człowiek jest stworzony, aby Boga, Pana naszego, chwalił, czcił i Jemu służył, a przez to zbawił duszą swoją. Inne zaś rzeczy na obliczu ziemi są stworzone dla człowieka aby mu pomagały do osiągnięcia celu, dla którego jest on stworzony. ( ) Ćwiczenia duchowne Ignacy Loyola [ĆD. 23]

46 Wdzięczność refleksje psychologa Wyrażanie wdzięczności związane jest z odczuwaniem radości i uznaniem własnego życia za dobre i sensowne. Kluczem do wdzięczności jest zdolność do refleksji nad obecną sytuacją życia. Do rozpoznawania sytuacji potrzebne są: chęć i czas na reflektowanie. Mamy wszystkie potrzebne narzędzia. Nie musimy czekać aż wreszcie otrzymamy od losu coś, za co moglibyśmy być wdzięczni i szczęśliwi. Zawsze jest coś, za co możemy być wdzięczni. Życie jest jednym, wielkim zaproszeniem do bycia wdzięcznym. Każdy z nas podejmuje decyzję, czy chce to robić. Każdy może podjąć taką decyzję niezależnie od okoliczności.

47 Dziękuję!