CIEŚŃ NADGARSTKA SZCZEPIENIA. ŚWIĘTY MIKOŁAJ Kto naprawdę go potrzebuje? Czy naprawdę są bezpieczne? Choroba pracujących przy komputerze

Transkrypt

1 kwiecień efazdrowia.pl grudzień ŚWIĘTY MIKOŁAJ Kto naprawdę go potrzebuje? w w w. e stre fazdr owi a.pl w w w. e stre fazdr owi a.pl CIEŚŃ NADGARSTKA Choroba pracujących przy komputerze SZCZEPIENIA Czy naprawdę są bezpieczne?

2 2

3 12 24 CZAS NA BIAŁE SZALEŃSTWO SAMOTNOŚĆ? NIE W TE ŚWIĘTA STREFA WIEDZY 4 Yerba mate zdrowy dopalacz Odkrycie: badanie krwi wykryje depresję Sukces operacji u pacjenta z przerwanym rdzeniem kręgowym Siemię lniane na co dzień Kasza jaglana królowa polskich kasz TEMAT NUMERU 6 Szczepionki STREFA ZDROWIA ALS stwardnienie boczne zanikowe 12 Czas na białe szaleństwo 14 Kiedy bolą nadgarstki STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA 16 Przegrzewanie dzieci 18 Kto potrzebuje Świętego Mikołaja? 20 Rozstępy 21 Pielęgnacja skóry w okresie jesienno-zimowym STREFA ZDROWIA SENIORA 22 Stereotyp to zły typ 24 Samotność? Nie w te święta Drodzy Czytelnicy! Zbliżające się Święta Bożego Narodzenia to czas radości oraz wielu wspaniałych chwil w gronie najbliższych. Niech będą one dla każdego z Was niezapomnianym czasem spędzonym bez pośpiechu, trosk i zmartwień. Niech te Święta upłyną w rodzinnej i ciepłej atmosferze, a nadchodzący rok 2015 przyniesie szczęście, powodzenie i przede wszystkim zdrowie! Redakcja magazynu Strefa Zdrowia dla Każdego STREFA ZDROWIA DLA KAŻDEGO 26 Gorączka świątecznych zakupów jak jej uniknąć 28 Menopauza STREFA RELAKSU 30 Krzyżówka WYDAWCA: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, Warszawa Redaktor naczelna: Joanna Januszewska Konsultacja programowa: Dział Marketingu CF CEFARM SA, tel , marketing@cefarm.com.pl Biuro reklamy: a.mioduszewska@dp-group.com.pl, tel Druk: Business Point Sp. z o.o. REALIZACJA: Direct Publishing Group SA, ul. Rzymska 22, Warszawa, tel , Zdjęcia: Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych reklam, ma prawo do odmowy przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny. Przed użyciem każdego preparatu zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu. ZNAJDŹ NAS NA FACEBOOKU strefazdrowiadlakazdego 3

4 STREFA WIEDZY YERBA MATE ZDROWY DOPALACZ Potrzebujesz zastrzyku energii? Sięgnij po yerba mate napar z ostrokrzewu paragwajskiego doskonale wzmacnia organizm, redukuje stres i nie tylko. Indianie południowoamerykańscy używali yerba mate jeszcze w czasach prekolumbijskich, w okolicach Limy w Peru znaleziono dowody na używanie yerba mate przez Inków. Mate ma działanie pobudzające, co miało duże znaczenie podczas uciążliwych wędrówek przez Andy. Indianie Guarani piją sok z liści ostrokrzewu od wieków, aby oczyścić krew, wzmocnić włosy, zwiększyć odporność organizmu, zwalczyć zmęczenie i zredukować stres. Napar z tej rośliny jest nadal chętnie przyrządzany w krajach Ameryki Południowej. Ostrokrzew jest wiecznie zielonym drzewem o wysokości od 6 do nawet 15 metrów. W naturalnych warunkach roślina potrzebuje 25 lat, aby osiągnąć maksymalne wymiary. Rośnie dziko na terenach Paragwaju, Brazylii, Chile, Peru, Argentyny i innych południowoamerykańskich krajów. Mate ma błyszczące, ząbkowane liście i drobne, białe kwiaty, z których rozwijają się czerwone, czarne lub żółte jagody. W celach spożywczych i leczniczych wykorzystywane są jednak liście ostrokrzewu. Yerba mate zawiera witaminy A, C, E, B 1, B 2 i liczne składniki mineralne, jak magnez, wapń, żelazo, sód, potas, mangan, krzem, fosfor. Zawiera też substancje z grupy ksantyn, m.in. mateinę, która stymuluje centralny układ nerwowy i redukuje ciśnienie krwi. ODKRYCIE: BADANIE KRWI WYKRYJE DEPRESJĘ Diagnozowanie depresji bywa niezwykle trudnym zadaniem. Dziś opiera się przede wszystkim na pogłębionym wywiadzie z pacjentem. Jednak nie wszyscy chorzy potrafią i chcą precyzyjnie nazwać swoje symptomy. Dlatego niemało przypadków pozostaje niezdiagnozowanych; wiele osób cierpi i nie otrzymuje odpowiedniej pomocy. Naukowcy z Uniwersytetu w Wiedniu opracowali prosty test. Wykazali, że w diagnozowaniu depresji kluczowy jest pomiar stężenia serotoniny we krwi, i opracowali badanie, które pozwala zdiagnozować depresję na podstawie 26 markerów genetycznych. Nowe badanie pozwoli także lepiej monitorować osoby, które są podatne na nawracające stany depresyjne. W ten sposób łatwiej będzie rozważać podawanie podtrzymującej dawki leków przeciwdepresyjnych lub kontynuację psychoterapii, co zminimalizuje ryzyko nawrotu choroby. SUKCES OPERACJI U PACJENTA Z PRZERWANYM RDZENIEM KRĘGOWYM Po nowatorskiej operacji wykonanej w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu, 40-letni pacjent z przerwanym rdzeniem kręgowym (sparaliżowany poniżej klatki piersiowej) zaczął chodzić z pomocą sprzętu ortopedycznego. Po raz pierwszy na świecie pacjentowi z takim urazem przeszczepiono glejowe komórki węchowe pobrane z mózgu. Operacja wszczepienia, przeprowadzona przez zespół pod kierunkiem prof. Włodzimierza Jarmundowicza i dr. Pawła Tabakowa, odbyła się półtora roku temu. Chirurdzy wykonali kilkadziesiąt nakłuć rdzenia kręgowego i ponad sto iniekcji wcześniej namnożonych glejowych komórek węchowych o wyjątkowych zdolnościach regeneracyjnych. Wstrzykiwano je powyżej i poniżej miejsca uszkodzenia rdzenia. Zanim doszło do przeszczepu, lekarze pobrali glejowe komórki węchowe z opuszki węchowej w mózgu pacjenta. Był to pierwszy taki zabieg na świecie. Po trzech miesiącach od operacji pacjent zauważył, że jego lewe udo staje się bardziej umięśnione. Po sześciu miesiącach podtrzymywany przez fizjoterapeutę zrobił pierwsze kroki. Teraz może już wychodzić poza centrum rehabilitacyjne, używając balkonika. Badania potwierdziły, że luka w rdzeniu się zasklepiła. 4

5 SIEMIĘ LNIANE NA CO DZIEŃ Ciemne, nieduże nasiona lnu zwyczajnego, nazywane też siemieniem lnianym, są często niedoceniane. Niesłusznie ta niepozorna roślina posiada bowiem duże ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 oraz błonnika, które mają dobroczynny wpływ na nasz organizm. W składzie siemienia znajduje się również: witamina E, cynk, lecytyna, flawonoidy i fitoestrogeny. Siemię lniane dobrze wpływa na błonę przewodu pokarmowego działa osłaniająco i regenerująco. Idealnie sprawdza się jako dodatkowa ochrona przed wrzodami żołądka i dwunastnicy, a także łagodzi stany zapalne przewodu pokarmowego. Ma ono również właściwości przeciwmiażdżycowe, przeciwnowotworowe i przeciwzapalne. Najlepszym sposobem na regularne używanie siemienia lnianego jest uprażenie go na patelni (bez tłuszczu) i zmielenie z niewielkim dodatkiem soli np. w młynku do kawy. Tak przygotowaną przyprawę można dodawać prawie do wszystkiego: kanapek, sałatek oraz gotowych dań zarówno z domowej kuchni, jak i ze sklepu. KASZA JAGLANA KRÓLOWA POLSKICH KASZ Kasza jaglana czyli proso nie uczula, dzięki czemu wszystkie osoby borykające się z problemem alergii pokarmowej mogą ją spokojnie jeść. Nie zawiera glutenu i ma bardzo wysoką wartość energetyczną. Jest zasadotwórcza, co oznacza, że wspomaga trawienie i wyrównuje nadmiar kwasów w organizmie. A to ważne, bo większość z nas cierpi na zakwaszenie z powodu nadmiaru takich pokarmów, jak sery żółte, mięsa, kawy i herbaty. Kasza jaglana posiada też właściwości rozgrzewające i w związku z tym polecana jest wszystkim osobom, które marzną zimą. Skutecznie usuwa śluz z organizmu pomaga pozbyć się mokrego kaszlu i kataru. Zawiera bardzo dużo aminokwasów, wartości odżywczych oraz zaopatruje nas w potrzebne białko. Spożywanie jej zaleca się tym, którzy walczą z chorobami nowotworowymi oraz przy schorzeniach żołądka, trzustki, jelit i nerek. REKLAMA Osoby, które niespecjalnie lubią lekko gorzki smak, powinny ją namoczyć przed gotowaniem. Proporcja gotowania kaszy jaglanej jest dokładnie taka sama jak w przypadku innych kasz, czyli 2:1 (dwie szklanki wody na jedną szklankę kaszy). Gotujemy wodę, wrzucamy kaszę, z dodatkiem soli oraz łyżki oleju. Gdy woda wsiąknie w ziarno, po około 15 minutach, wyłączamy źródło ciepła i przykrywamy garnek na kilka minut. Smacznego! 5

6 TEMAT NUMERU 6

7 SZCZEPIONKI WOKÓŁ TEMATU SZCZEPIONEK w ostatnich latach narosło wiele mitów i kontrowersji. Które ze zgłaszanych obaw mają podstawy, a które należy włożyć między bajki? Tekst: dr n. med. Małgorzata Sodolska Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi CCO TO JEST SZCZEPIONKA I JAKIE SĄ JEJ TYPY? Szczepionka to w dużym uproszczeniu wyrób medyczny, który poprzez pobudzenie układu immunologicznego powoduje wytworzenie odporności, a tym samym ochronę przed konkretnym patogenem wywołującym chorobę. Szczepionka może być skierowana przeciwko wirusowi, bakterii lub alergenom niepatogennym, czyli takim, które nie wywołują choroby. Tego rodzaju szczepionki stosuje się na przykład w odczulaniu. W szczepionce znajdują się antygeny czynników chorobotwórczych (jeden lub kilka), czyli substancje, które po wstrzyknięciu do organizmu człowieka powodują wytworzenie przeciwciał przeciwko tym antygenom. Obecność przeciwciał oznacza wytworzenie odporności na dany czynnik chorobotwórczy (czyli patogen). Spośród różnych rodzajów szczepionek wyróżniamy: Szczepionki żywe, atenuowane to taki rodzaj szczepionek, w których patogen (dotyczy to głównie wirusów) jest żywy, ale pozbawiony zdolności wywołania TEMAT NUMERU >> 7

8 TEMAT NUMERU >> TEMAT NUMERU choroby. Zalicza się do nich szczepionki przeciwko wirusom odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej oraz szczepionkę przeciwko gruźlicy. Ich dużą zaletą jest fakt, iż naśladują chorobę, ale jej nie wywołują, przez co odpowiedź immunologiczna organizmu jest bardzo wysoka. Tego rodzaju szczepionek nie można jednak stosować u osób z upośledzoną odpornością (np. przy infekcji wirusem HIV lub przy chemioterapii), ponieważ istnieje potencjalne ryzyko, że patogen, mimo że atenuowany, mógłby wywołać chorobę. Szczepionki inaktywowane w nich patogen jest zabity, przez co siła takiej szczepionki jest niższa od siły szczepionki zawierającej patogen atenuowany. Dotyczy to szczepionki m.in. przeciwko durowi brzusznemu. Toksoidy szczepionki zawierające inaktywowaną toksynę bakteryjną, np. tężcową. Szczepionki podjednostkowe zawierają tylko wybrane fragmenty patogenów, np. szczepionka przeciwko grypie lub WZW B. CZY BEZ SZCZEPIENIA MOŻNA NABYĆ ODPORNOŚĆ? Tak. Przebycie choroby powoduje nabycie odporności, co więcej może być ona nawet skuteczniejsza niż cykl szczepień. Jednak rozwinięcie się choroby może spowodować ciężkie, nieuleczalne powikłania, ze śmiercią włącznie. Konsekwencje braku szczepienia mogą być niezwykle poważne. Na przykład ospa wietrzna może wywołać ciężkie zapalenie płuc z jego odległymi powikłaniami, a infekcja wirusem polio, w wyniku trwałego uszkodzenia układu nerwowego, prowadzi do porażenia kończyn. Zakażenie świnką może doprowadzić do głuchoty, zapalenia trzustki lub niepłodności u mężczyzn. Naturalne przebycie infekcji bakterią Haemophilus influenzae (Hib) wywołującą zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może spowodować trwałe uszkodzenie mózgu. CZY WIESZ, ŻE... dzięki szczepieniom udało się całkowicie wyeliminować wirusa ospy prawdziwej na świecie. Ostatnie zachorowanie odnotowano w 1978 roku. Szczepionkę przeciwko ospie odkrył Edward Jenner. Gdyby wszyscy byli zaszczepieni np. przeciwko różyczce lub odrze, to choroby te, podobnie jak ospa prawdziwa, przestałyby istnieć. Dzięki szczepieniom uzyskuje się nie tylko ochronę przed samymi chorobami, ale również przed ich powikłaniami. 8 Propagatorzy naturalnego przechodzenia chorób zakaźnych nie posiadają wiedzy lub nie biorą pod uwagę faktu, jak tragiczne w skutkach mogą być te choroby. Fakty dotyczące szczepionek: Adiuwanty to substancje, które powodują lepszą odpowiedź immunologiczną na szczepienie. Do głównych adiuwantów należy glin i jego związki. Szczepionki zawierają ich śladowe ilości i podawane są incydentalnie, natomiast glin jest wszechobecny w spożywanych produktach i wodzie. Zatem adiuwanty u osób szczepionych nie stanowią zagrożenia. Autyzm szczepionki nie wywołują autyzmu. Żadne badania tego nie potwierdziły, pomimo że codziennie na świecie są szczepione miliony osób (głównie dzieci). Angielski lekarz, który wysunął taką teorię (autyzm, jak również zapalenie błony śluzowej jelita miały być konsekwencją szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce MMR), został pozbawiony prawa wykonywania zawodu. Prace, które opublikował, okazały się kłamstwem i mistyfikacją. Swoje poglądy głosił z pobudek czysto finansowych, aby móc wprowadzić na rynek odpłatne nowe testy diagnostyczne. Omdlenie najczęściej wynika ze stanu emocjonalnego związanego ze szczepieniem. W rzadkich sytuacjach może być ono elementem reakcji alergicznej. W większości przypadków omdlenia raportowano u nastolatków w wieku od 11. do 18. roku życia. Dlatego zaleca się, aby osoba, u której wykonano szczepienie, pozostawała pod opieką medyczną przez kolejne min od zaszczepienia. Zespół Guillaina-Barrégo to choroba autoimmunologiczna, której skutkiem jest powstanie przeciwciał przeciwko własnym włóknom nerwowym. Chorobę może wywołać infekcja bakteryjna lub wirusowa, natomiast nie potwierdzono, aby mogła ją wywołać jedna ze szczepionek przeciwko meningokokom. Tiomersal to etylowa pochodna rtęci, która jest stosowana w szczepionkach jako substancja konserwująca. Wykazano, że u osób podatnych może ona wywołać odczyn alergiczny, natomiast nie ma żadnego wpływu na wystąpienie autyzmu. W Polsce jedyną szczepionką zawierającą ten związek jest DTP. Zastosowanie w szczepionkach tiomersalu nie ma żadnego wpływu na zdrowie człowieka w przeciwieństwie do spożywania ryb hodowanych w zanieczyszczonej rtęcią wodzie (np. suma rekiniego zwanego potocznie pangą). Szczepionki są jednymi z najbezpieczniejszych preparatów medycznych, ponieważ przed dopuszczeniem do użycia podlegają rygorystycznym badaniom i testom, które nierzadko trwają nawet kilkanaście lat. JAKIE SĄ TYPOWE DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE WYSTĘPUJĄCE PO SZCZEPIENIACH? Po każdej szczepionce mogą wystąpić działania niepożądane. Typowymi takimi objawami są: ból, niewielki obrzęk i zaczerwienienie w miejscu wkłucia; stan podgorączkowy do 38 C utrzymujący się do 48 godzin od zaszczepienia; ból lub zawroty głowy; uczucie zmęczenia; brak apetytu. Objawy te najczęściej ustępują w ciągu godzin. Bardzo rzadko może dojść do typowej reakcji alergicznej, jeżeli osoba szczepiona jest uczulona na którykolwiek ze składników szczepionki. Z tego względu po każdym szczepieniu należy pozostać pod nadzorem medycznym przez kolejne 20 min. Po tym okresie prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji alergicznej jest bardzo małe. W przypadku niektórych szczepionek żywych, w nielicznych wypadkach (poniżej 5 proc.) w okresie od 1 do 2 tygodni po zaszczepieniu może wystąpić gorączka z towarzyszącymi jej drgawkami. Drgawki w przebiegu gorączki nie stanowią zagrożenia neurologicznego dla dziecka.

9 CZY DUŻA ILOŚĆ SZCZEPIEŃ MA NEGATYWNY WPŁYW NA UKŁAD IMMUNOLOGICZNY? Nie. Obecnie coraz częściej stosuje się tzw. szczepionki skojarzone, tzn. jedną szczepionkę (czyli jedno ukłucie) chroniącą przed kilkoma chorobami. Dzięki takim szczepionkom dziecko szybko otrzymuje ochronę, a dodatkowo przeżywa mniejszy stres związany z ilością ukłuć. Rodzące się dziecko narażone jest na dziesiątki tysięcy obcych antygenów obecnych w środowisku, dlatego podanie kilku dodatkowych antygenów przeciwko wybranym chorobom nie ma żadnego negatywnego wpływu na jego układ odpornościowy. DLACZEGO NA GRYPĘ TRZEBA SZCZEPIĆ SIĘ CO ROK? Wirus grypy ulega ciągłym mutacjom. Z tego względu przeciwciała, które powstały podczas poprzedniego szczepienia nie są już skuteczne przeciwko nowemu szczepowi wirusa. DLACZEGO NIE MA SZCZEPIONKI PRZECIWKO WIRUSOWI HIV? HIV ma bardzo złożoną budowę i ulega ciągłym mutacjom, dlatego wciąż trwają badania nad opracowaniem skutecznej szczepionki przeciwko temu wirusowi. 9 Szczepionki są jednymi z najbezpieczniejszych preparatów medycznych, ponieważ przed dopuszczeniem do użycia podlegają rygorystycznym badaniom i testom, które nierzadko trwają nawet kilkanaście lat. CZY PRZECIWNICY SZCZEPIONEK MAJĄ RACJĘ? Nie. W samych Stanach Zjednoczonych corocznie wykonuje się ponad 10 milionów szczepień u dzieci poniżej pierwszego roku życia. Dołączając do tych danych ilość szczepień dokonanych w pozostałych krajach oraz wszystkie grupy wiekowe, okazuje się, że rocznie wykonuje się u ludzi setki milionów szczepień. Pomimo tak ogromnej liczby szczepionek stosowanych od wielu lat, jak do tej pory wszystkie informacje sugerujące ich szkodliwy wpływ na jakiekolwiek odległe i nieodwracalne powikłania okazały się nieprawdziwe. Brak regularnych szczepień lub ich unikanie jest przyczyną wielu zgonów. Według Światowej Organizacji Zdrowia w 2012 roku na całym świecie tylko z powodu powikłań odry umierało co godzinę 12 dzieci łącznie zmarło ich aż 122 tys. Główną przyczyną śmierci wśród kilkulatków jest odra, mimo obecności skutecznej i taniej szczepionki. Dzięki tej szczepionce zachorowalność na odrę na świecie w latach między 2000 a 2012 spadła o 78 proc. Propagatorzy naturalnego przechodzenia chorób zakaźnych nie posiadają wiedzy lub nie biorą pod uwagę faktu, jak tragiczne w skutkach mogą być te choroby. Powszechna opinia, iż osoby, które się nie zaszczepiły i nie chorowały, mają naturalną wrodzoną odporność przeciwko danej chorobie, jest nieprawdą. W większości przypadków brak zachorowań wynika z faktu, iż osoby te przebywają w środowisku osób zaszczepionych, a przez to ilość krążących patogenów wywołujących chorobę jest niska. Sytuacja taka nosi nazwę oporności grupowej (lub populacyjnej). Samo wystąpienie odczynu poszczepiennego, czyli objawów medycznych związanych z podaniem szczepionki, nie jest tożsame ze szkodliwością szczepionki.

10 STREFA ZDROWIA 30+ ALS STWARDNIENIE BOCZNE ZANIKOWE PRZYCZYNA JEGO WYSTĄPIENIA NIE JEST ZNANA, a do głównych objawów zalicza się osłabienie mięśniowe, uczucie mrowienia oraz częste skurcze. Niestety, na stwardnienie boczne zanikowe nadal nie ma skutecznego leku, a większość osób zmagających się z tą chorobą umiera w ciągu zaledwie kilku lat od usłyszenia diagnozy. Tekst: dr n. med. Katarzyna Połatyńska Klinika Neurologii ICZMP w Łodzi SStwardnienie boczne zanikowe (Amyotrophic lateral sclerosis ALS) to nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna, która dotyka włókien nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym. Atakuje grupę tzw. włókien nerwowych ruchowych, czyli tych, które odpowiadają za zamierzony (zależny od naszej woli) ruch mięśni. Włókna ruchowe biegną z mózgu przez rdzeń kręgowy aż do mięśni szkieletowych. Choroba degeneracyjna powoduje obumieranie tych włókien, przez co w sposób trwały zostaje uszkodzona możliwość kontroli ruchu mię- Ice Bucket Challenge? Ice Bucket Challenge to stworzona w 2012 roku akcja promująca wiedzę oraz zbieranie datków na badania w kierunku ALS. Jednym z pierwszych jej inicjatorów stał się amerykański gracz baseballu, u którego stwierdzono ALS. Celem akcji było wywarcie na uczestnikach takiego samego odczucia, z jakim boryka się chory, czyli uczucia zimna, paraliżu mięśni i niemożności wykonania jakiegokolwiek ruchu, poprzez wylanie sobie na głowę wiadra zimnej wody z lodem. Po wylaniu wody należało w ciągu 24 godzin zasilić konto fundacji datkiem pieniężnym, a także nominować kolejne osoby do wzięcia udziału w akcji. W 2014 roku ruch ten w mediach społecznościowych przybrał formę skomercjalizowanego łańcuszka szczęścia, gdzie na pierwszy plan wysunęła się autopromocja własnej osoby, a nie szczytny cel, któremu ta inicjatywa miała służyć. 10 śni przez ośrodkowy układ nerwowy. Brak pobudzania mięśni ze strony układu nerwowego powoduje, że zanikają. Porażenie dotyczy wszystkich mięśni poprzecznie prążkowanych, również tych odpowiadających za ruchy klatki piersiowej oraz połykanie. JAKA JEST PRZYCZYNA ALS? W proc. przyczyna ALS nie jest znana, ale najczęściej rozważane są następujące hipotezy: o podłożu wirusowym, autoimmunologicznym oraz związane z procesami zachodzącymi podczas starzenia się organizmu czy zwiększenia wytwarzania wolnych rodników tlenowych, które przyczyniają się m.in. do rozwoju chorób. Natomiast w 5 10 proc. uwarunkowana jest genetycznie i przebiega rodzinnie. W takich przypadkach choroba ta dziedziczona jest dominująco, co oznacza, że istnieje 50-procentowe prawdopodobieństwo, iż odziedziczy ją potomstwo chorego. Trwające cały czas badania wykazały, że osoby z ALS zazwyczaj mają wyższe stężenie w mózgu glutaminianu, będącego jednym

11 z tzw. neuroprzekaźników. Choroba ta może również częściej występować u palaczy tytoniu oraz u osób mających przez dłuższy czas stały kontakt z toksycznymi substancjami chemicznymi lub metalami ciężkimi (np. rtęcią lub ołowiem). W JAKIM WIEKU MOŻE WYSTĄPIĆ ALS? Stwardnienie boczne zanikowe zwykle ujawnia się między 40. a 70. rokiem życia, średnio około 55. roku życia, ale może również wystąpić u osób młodszych. Około 20 proc. częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. AMADERM_205x148.pdf :22 JAKIE SĄ OBJAWY? We wczesnym etapie choroba objawia się w różny sposób i czasem jej symptomy mogą być niedostrzegane lub bagatelizowane. Do objawów tych zalicza się m.in.: osłabienie mięśniowe w obrębie dłoni ( niezdarność ), ramion lub kończyn dolnych ( potykanie się ), osłabienie mięśniowe podczas mowy ( mamrotanie ), zaburzenia oddychania lub połykania; kurcze mięśniowe, uczucie mrowienia; trudności w utrzymaniu prostej postawy ciała lub w uniesieniu ramion do góry. Zwykle objawy zaczynają się od dłoni i stóp, a następnie dotykają dalszych części ciała. Choroba ta najczęściej nie zakłóca funkcji jelita ani pęcherza moczowego. Nie dochodzi także do zaburzeń czucia oraz zachowane zostają wszystkie funkcje umysłu, chociaż czasami może rozwinąć się otępienie. JAKIE JEST ROKOWANIE? Rokowanie jest niestety złe. Mniej więcej połowa osób ze stwierdzonym ALS przeżywa jedynie od 3 do 5 lat od momentu postawienia diagnozy. Około 20 proc. chorych żyje dłużej niż 5 lat, a tylko niecałe 10 proc. osób przeżywa dłużej niż 10 lat. Dłuższe przeżycie ludzie z ALS zawdzięczają głównie niezwykle żmudnej i całodobowej opiece medycznej. REKLAMA JAK SIĘ LECZY ALS? Na stwardnienie boczne zanikowe nie ma leku. Dostępny preparat ryluzolu działa jedynie wspomagająco przez hamowanie procesów degeneracyjnych przebiegających z udziałem glutaminianu, ale mechanizm działania nie jest do końca jasny. Lek ten może częściowo przedłużać życie lub opóźniać konieczność mechanicznej wentylacji płuc. Trwające prace nad wykorzystaniem komórek macierzystych są na razie wyłącznie w fazie badań eksperymentalnych. Stwardnienie boczne zanikowe leczy się objawowo w celu złagodzenia dolegliwości wynikających z zaburzeń oddychania i połykania to właśnie problemy z samodzielnym oddychaniem są główną przyczyną śmierci chorych. Wraz z postępem choroby pacjenci wymagają zwykle wentylacji mechanicznej oraz karmienia bezpośrednio do żołądka. Czas przeżycia zależy również od rehabilitacji, chroniącej przed powstawaniem odleżyn oraz od pojawiających się infekcji ogólnych. 11

12 STREFA ZDROWIA 30+ CZAS NA BIAŁE SZALEŃSTWO NARCIARSTWO, jazda na łyżwach czy snowboard dostarczają adrenaliny, redukują stres, a także dotleniają organizm. Warto jednak odpowiednio wcześnie przygotować się do sezonu zimowego, aby uniknąć niepotrzebnych kontuzji. Tekst: Robert Musiał ĆĆwiczenia na świeżym powietrzu doskonale wpływają na układ krwionośny, który jest odpowiedzialny między innymi za prawidłowe dotlenienie mózgu. Sporty zimowe to bardzo dobry sposób na odprężenie całego ciała oraz zredukowanie poziomu stresu. Zimą nasz organizm jest bardziej narażony na osłabienie kondycji fizycznej i psychicznej, dlatego aktywność fizyczna ma tak szczególne znaczenie. Pomaga nie tylko utrzymać właściwą sylwetkę, ale jest też doskonałym sposobem na spędzenie wolnego czasu w gronie znajomych lub rodziny. ZANIM RUSZYMY NA STOK Nim rozpoczniemy uprawiać sporty zimowe, powinniśmy odpowiednio się do tego przygotować. Przede wszystkim warto popracować nad kondycją kilka tygodni wcześniej dobrze jest parę razy w tygodniu przez 30 minut uprawiać wybrany przez siebie sport z grupy cardio. Może to być jazda na rowerze, bieganie, pływanie czy nawet skakanie na skakance. Dzięki takim treningom podczas szusowania na stoku czy biegów narciarskich unikniemy zadyszki. Warto również znaleźć czas na ćwiczenia wzmacniające i rozciągające, dzięki którym mięśnie staną się silniejsze. Program treningowy powinien pobudzać do pracy mięśnie nóg, brzucha, kręgosłupa oraz ramion. Dieta to także ważny element, o który należy zadbać. Dobrze skomponowana może uchronić organizm przed infekcjami i chorobami, dlatego powinny się w niej znaleźć: chude mięso i nabiał, kasze, ryż i makaron z pełnego ziarna oraz warzywa i owoce. NARCIARSTWO ZJAZDOWE To najpopularniejsza zimowa dyscyplina sportu. Oczywiście nauka jazdy musi trochę potrwać, dlatego jeżeli pierwsze podejście będzie nieudane, nie poddawajmy się. Dla osób, które dopiero zaczynają swoją przygodę z narciarstwem, przeznaczone są stoki o łagodnym nachyleniu, czyli tak zwane ośle łączki. Tam będziemy 12

13 mogli nauczyć się poruszać na nartach oraz poznamy technikę zjazdu. Pierwsze kroki najlepiej stawiać pod okiem wykwalifikowanego instruktora, który pomoże nam opanować zasady jazdy. Wbrew pozorom nie jest to trudne, choć niekiedy wymaga dużego samozaparcia i treningów. Poza nauką jazdy bardzo ważne jest skompletowanie odpowiedniego sprzętu. Z racji tego, że jego zakup może mocno nadszarpnąć naszą kieszeń, w początkowym etapie zdecydujmy się na wypożyczenie. Nie ma potrzeby od razu kupować całości, ponieważ może okazać się, że mimo usilnych starań nie staniemy się miłośnikami narciarstwa. Przy większości stoków znajdziemy czynne wypożyczalnie sprzętu. Jeśli po jakimś czasie okaże się, że jazda na nartach stała się naszym hobby, możemy powoli zacząć kompletować kask, buty, gogle. Najbardziej kosztowne narty oraz kijki można zakupić w późniejszym czasie. Poza podstawowym wyposażeniem ważny jest również ubiór. Kombinezon powinien być ciepły, nieprzemakalny i lekki, by nie ograniczać naszych ruchów na stoku. Pamiętajmy o tym, by nie wybierać stoków o mocnym nachyleniu, dopóki nie poczujemy się pewnie z nartami na nogach. SNOWBOARD To równie popularny sport zimowy jak narciarstwo. Jazda na desce wymaga odmiennej techniki niż narty i wbrew pozorom nie jest łatwa. Potrzebna jest także dobra kondycja i elastyczność, dlatego snowboard poleca się raczej osobom o większej sprawności fizycznej. Istnieją dwie odmiany tego sportu freestyle oraz freeride. Wybór sprzętu uzależniony jest od tego, jakiej odmiany będziemy się uczyli. Podobnie jak w przypadku narciarstwa, naukę jazdy na desce powinniśmy zacząć od bezpiecznych, łagodnych stoków, na których możemy dokładnie poznać technikę. Tutaj także niezbędny będzie odpowiedni strój. Jak w przypadku nart, przygodę z deską lepiej zacząć od wypożyczenia sprzętu, a na jego zakup zdecydować się dopiero, gdy poczujemy, że snowboard stał się naszą pasją. ŁYŻWIARSTWO Jazda na łyżwach to znakomity pomysł na zimową aktywność. Jedną z jej zalet jest dostępność nie trzeba wyjeżdżać daleko w poszukiwaniu dobrze przygotowanych stoków, a lodowiska znajdują się niemal w każdym mieście. Poza tym na łyżwach może jeździć praktycznie każdy technika nie jest trudna do opanowania, jednak jako początkujący musimy nastawić się na to, że pierwsze treningi mogą zakończyć się upadkiem na taflę lodu. By zniwelować ewentualne wypadki, wybierzmy się w miejsce, w którym będziemy mogli poprosić o pomoc instruktora. Zakup łyżew jest mniejszym wydatkiem niż nabycie nart czy deski do snowboardu, jednak obecnie przy prawie każdym lodowisku można znaleźć wypożyczalnię. Pamiętajmy także o naszym bezpieczeństwie wybierajmy jedynie kryte lodowiska lub specjalne miejsca, w których takie lodowisko zostało otwarte. NARCIARSTWO BIEGOWE Narciarstwo biegowe nie wymaga takich umiejętności i przygotowań jak szusowanie na stokach. W dodatku można je uprawiać w parkach i miejskich lasach nie potrzeba wyciągów, dobrze przygotowanych tras ani tym bardziej stromych stoków. Wystarczy kilkunastocentymetrowa warstwa śniegu. Wielkie umiejętności nie są istotne. Po jednym dniu każdy będzie się przemieszczał na nartach biegowych, jeśli jeszcze nie wprawnie, to na pewno skutecznie. Jest to sport zdrowy i bezpieczny, a przy tym pomaga spalać kalorie ( kcal na godzinę) znacznie szybciej niż pływanie czy gra SPALANIE KALORII ZIMĄ Sprawdź, ile kalorii spalisz w ciągu godziny, będąc aktywnym zimą! 550 kcal podejście z sankami pod górę (znacznie więcej, gdy siedzi na nich dziecko), 544 kcal bitwa na śnieżki połączona z bieganiem, 511 kcal zjazd na nartach, 476 kcal szybka jazda na łyżwach, 450 kcal jazda na snowboardzie, 400 kcal jazda na nartach biegowych, 306 kcal odgarnianie śniegu z chodnika przed domem, 238 kcal pomaganie dzieciom w lepieniu bałwana, 204 kcal chodzenie w głębokim śniegu. w tenisa. Rozwija równomiernie wszystkie mięśnie i ćwiczy zmysł równowagi. Bieganie spodoba się najmłodszym, bo jest łatwe do opanowania. Dużo osób naukę narciarstwa rozpoczyna właśnie od spacerów na nartach biegowych. Gdy nauczymy się utrzymywać równowagę na wąskich deskach, będziemy mieć mniej kłopotu z jej utrzymaniem na szerokich i ciężkich zjazdówkach. DZIECI A SPORTY ZIMOWE Już przedszkolaki całkiem dobrze radzą sobie na stoku czy lodowisku i bardzo szybko się uczą. Trzeba tylko kupić lub wypożyczyć odpowiedni sprzęt i wiedzieć, jak zachęcić (a nie zniechęcić) małego sportowca. Jeśli twoje dziecko jest ruchliwe, wszędzie go pełno, a do tego lubi pląsać w rytm muzyki, warto wybrać się z nim na łyżwy. Na krytym lodowisku dziecko może jeździć przez cały rok i nie potrzeba do tego mroźnej zimy. Pierwsze kroki na łyżwach może postawić już cztero-, pięciolatek. Wcześniej jest to niewskazane ze względu na zbyt delikatne stawy. Znacznie łatwiej jest o ich przeciążenie lub uraz. Podobnie jest z nartami czy snowboardem już 7-letnie dzieci świetnie adaptują się na stokach. Warto zatrudnić instruktora, aby nasza pociecha od początku poznawała właściwe techniki jeżdżenia. Bardzo ważny jest odpowiedni strój ciepły, ale lekki i nieograniczający ruchów oraz koniecznie kask! Dzięki niemu nasze dziecko będzie na stoku bezpieczne.

14 STREFA ZDROWIA 30+ Z KIEDY BOLĄ NADGARSTKI ZACZYNA SIĘ DOŚĆ NIEWINNIE. Nagle budzisz się w nocy z powodu dokuczliwego bólu, drętwienia i mrowienia rąk, a rano z trudem unosisz filiżankę z kawą czy talerzyk. Reaguj to może być zespół cieśni nadgarstka. Tekst: Anita Zuchora Zespół cieśni nadgarstka (ZCN) to zaburzenie funkcji nerwu pośrodkowego w następstwie przewlekłego ucisku. Każda praca, która wymaga ciągłego powtarzania tych samych ruchów, szczególnie przy nadmiernym zgięciu lub wyprostowaniu nadgarstków, sprzyja występowaniu tego schorzenia. W okolicy nadgarstka, po wewnętrznej stronie dłoni przebiega nerw pośrodkowy nervus medianus. Jest dość ciasno umieszczony w kanale, który tworzą trzy kości nadgarstka i więzadło. Szczególne położenie tego nerwu powoduje, że może on być łatwo podrażniony. W ponad 90 proc. przyczyną pojawienia się zespołu cieśni nadgarstka jest przeciążenie ręki w wyniku wykonywania stale powtarzających się czynności. Może to być wielogodzinne pisanie na klawiaturze komputera, gra na instrumencie, ale także prace domowe czy forsowna jazda na rowerze. W pozostałych kilku procentach powodem choroby mogą być m.in. źle wygojone złamania lub zwichnięcia, zmiany zwyrodnieniowe lub zaburzenia hormonalne. Kobiety chorują na cieśń nadgarstka trzy razy częściej niż mężczyźni, a dolegliwości dotyczą na ogół ręki dominującej. OBJAWY CIEŚNI NADGARSTKA Częstymi objawami zespołu cieśni nadgarstka jest wybudzający ze snu ból i drętwienie palców (kciuka, wskazującego, środkowego i części serdecznego). Wprawdzie we wczesnym stadium choroby zdarza się to stosunkowo rzadko, jednak w późniejszym okresie dolegliwości pojawiają się częściej, czasem wielokrotnie w ciągu nocy, a ból promieniuje do przedramienia lub nawet barku. W drugim stadium drętwienie i ból występują także w dzień, zwłaszcza w trakcie wysiłku, np. podczas prowadzenia samochodu czy jazdy na rowerze. Słabnie sprawność manualna przy czynnościach wymagających precyzji, takich jak szycie, obieranie warzyw czy robienie makijażu. W trzecim stadium zespołu cieśni nadgarstka wcześniejsze objawy nasilają się oraz dodatkowo pojawiają 14

15 CZY WIESZ, ŻE... przyczyną zespołu cieśni nadgarstka może być także niedobór witamin B 6 i B 12. Osoby zagrożone tą dolegliwością powinny jeść pokarmy bogate w te witaminy: mięso, ryby, pełnoziarniste płatki i pieczywo, szpinak, ziemniaki i banany. Ale uwaga, przedawkowanie witaminy B 6 może wywołać objawy przypominające zespół cieśni nadgarstka, czyli drętwienie i mrowienie rąk. się zaniki mięśniowe. Niektórym osobom może się jednak wydawać, że choroba ustępuje, ponieważ bolesne drętwienie palców nocą staje się mniej dokuczliwe. Tymczasem jest to sygnał pogłębiania się zmian degeneracyjnych nerwu pośrodkowego. JAK PRZEBIEGA LECZENIE? Do rozpoznania zespołu cieśni nadgarstka ortopeda nie potrzebuje specjalistycznej aparatury. Lekarz wykonuje jeden z prostych testów, np. Tinela, który polega na delikatnym opukiwaniu nadgarstka. Podrażniony w ten sposób nerw pośrodkowy powoduje drętwienie palców ręki. Równie łatwo przeprowadzić odwrócony test Phalena. Należy złączyć dłonie, palce powinny być zwrócone do klatki piersiowej, przez co dochodzi do zgięcia grzebietowego nadgarstków. Jeżeli po minucie pacjent odczuwa drętwienie, mrowienie lub ból prawdopodobnie są one spowodowane uciskiem na nerw. Można również wykorzystać aparat do mierzenia ciśnienia. Na nadgarstek zakładamy mankiet, pompujemy go do 50 mm Hg i utrzymujemy to ciśnienie przez minutę. Ból lub drętwienie potwierdzą występowanie schorze- nia. Gdyby specjalista miał wątpliwości, może zlecić EMG elektromiografię, czyli badanie szybkości przewodzenia nerwu pośrodkowego. Pozwala ono precyzyjnie odróżnić zespół cieśni nadgarstka od innych chorób, które dają podobne objawy, np. polineuropatii. Jeśli trafimy do ortopedy w początkowym stadium choroby, być może wystarczy leczenie nieoperacyjne. Polega ono na krótkotrwałym unieruchamianiu ręki w ortezie w celu zlikwidowania obrzęku i stanu zapalnego ścięgien, przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, fizykoterapii z zastosowaniem jonoforezy, ultradźwięków lub prądów TENS. Niekiedy do kanału nadgarstka inicjuje się sterydy, które likwidują stan zapalny, ale uszkadzają jednocześnie przerośnięte pochewki ścięgien, co wydłuża rekonwalescencję. OPERACJA NADGARSTKA Gdy mimo trwającego leczenia nie nastąpi poprawa lub dolegliwości powrócą, ortopeda zaleci zabieg polegający na zwiększeniu przestrzeni w kanale nadgarstka przez przecięcie więzadła poprzecznego. W tym przypadku okres rekonwalescencji trwa najczęściej od 3 do 4 miesięcy. Operację przeprowadza się metodą otwartą lub endoskopową. W pierwszym przypadku cięcie wykonuje się na nasadzie dłoni. Może być dość długie (2 4 cm), gdy istnieje konieczność rozszerzenia zabiegu, np. o usunięcie zapalnej ziarniny, lub krótkie (1 1,5 cm), jeśli tylko przecina się więzadło. W tym drugim przypadku operacja trwa zaledwie kilka minut, a rehabilitacja nie jest potrzebna. W obydwu przypadkach stosuje się tylko znieczulenie miejscowe ĆWICZ NADGARSTEK Jeżeli spędzasz przy komputerze wiele godzin lub wykonujesz inne powtarzalne czynności męczące twoje ręce i barki, po każdej godzinie pracy rób proste ćwiczenia: Wyciągnij ręce nad głowę, złap lewą ręką prawy łokieć, pociągnij go w kierunku przeciwległego ramienia i trzymaj tak przez kilka sekund. Powtórz to samo ćwiczenie z drugą ręką; Unieś prawe ramię powyżej głowy i chwyć za lewe ucho. Przeciągnij głowę w kierunku prawego barku na 10 sekund. Zrób to samo z drugą ręką; Spleć palce rąk na karku. Nie podnosząc ramion, łagodnie staraj się przesuwać łokcie do tyłu. Wytrzymaj w tej pozycji przez pięć sekund lub więcej; Złap się za uszy. Trzymaj prosto głowę i szyję. Rób kółka obydwoma barkami do przodu i do tyłu. Zrób po pięć kółek w każdym kierunku; Rozluźnij ręce, masuj i prostuj palce, zginaj i prostuj nadgarstki, zaciskaj i otwieraj pięści. lub usypia pacjenta zaledwie na kilka minut. Jedynie parę minut trwa także operacja wykonana mniej inwazyjną metodą endoskopową, podczas której przez małe nacięcie wprowadza się minikamerę połączoną z nożem. Rekonwalescencja po tym zabiegu jest krótsza, ponieważ cięcie wykonuje się na spodniej części nadgarstka, co wiąże się z mniejszym uszkodzeniem tkanek. Rana szybciej się goi, blizna jest mniej bolesna, a proste ruchy, takie jak przy jedzeniu czy ubieraniu, można wykonywać już następnego dnia po zabiegu. Czas powrotu do pracy zależy od zastosowanej metody leczenia oraz wykonywanego zawodu i wynosi od 4 tygodni dla pracy biurowej do ponad 2 miesięcy przy ciężkiej pracy fizycznej. Przerwa w pracy na komputerze powinna wynosić co najmniej półtora miesiąca. 15 Częstymi objawami zespołu cieśni nadgarstka jest wybudzający ze snu ból i drętwienie palców.

16 STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA PRZEGRZEWANIE DZIECI WBREW POWSZECHNEJ OPINII to nie wychłodzenie, a przegrzanie organizmu jest najczęstszą przyczyną przeziębień wśród dzieci. Przegrzewanie jest niebezpieczne i może prowadzić nawet do hipertermii. Tekst: Marta Kruszyńska J Jak pani może tak ubierać dziecko?, Dlaczego to dziecko nie ma czapki?, Nie założyła pani maleństwu skarpetek? takie komentarze często padają z ust osób starszych pod adresem młodych rodziców. Podyktowane są zapewne troską i doświadczeniem opartymi na wiedzy sprzed wielu lat małe dzieci marzną i należy je przed tym zabezpieczyć. W rzeczywistości marzną tylko noworodki i niemowlaki, ponieważ ich aktywność fizyczna jest jeszcze bardzo znikoma. Trudno ustalić genezę tych poglądów, ale najprawdopodobniej to pozostałość po tak zwanym ciepłym wychowie. Dawniej, kiedy w domu pojawiało się niemowlę, utrzymywano w jego pokoju temperaturę powyżej 25 stopni. Istniało bowiem przekonanie, że dziecko, które nie porusza się zbyt aktywnie, wychładza się szybciej. A poza tym kilkadziesiąt lat temu, ze względu na inne technologie ogrzewania, w domach bywało po prostu zimno. HIPERTERMIA Lekarze pediatrzy często z konsternacją obserwują ilość warstw, które tworzą okrycie wierzchnie dziecka zjawiającego się na wizytę w przychodni, zwłaszcza w okresie jesienno- -zimowym. Niektóre dzieci owijane są w kołdrę lub koc, a pod tym jeszcze ubrane w kombinezon, sweter, rajstopki. Maluchy są zgrzane, rozdrażnione, często wręcz mokre od potu. Skóra dziecka nie potrafi jeszcze właściwie odprowadzać ciepła, pory zatykają się wówczas wydzieliną i powstają charakterystyczne wypryski zwane potówkami, których obecność na skórze jest ściśle związana z przegrzewaniem. Dlaczego rodzice ubierają dzieci za ciepło? Najczęściej przyczyna leży w braku wiedzy. Faktem jest, że dziecko nie ma ustabilizowanych mecha- nizmów termicznych, niemniej serce dziecka bije do dwóch razy szybciej niż serce osoby dorosłej. U dzieci w wieku 2 10 lat bije ono w rytmie uderzeń na minutę, u mniejszych dzieci może dochodzić nawet do 140 uderzeń. Oznacza to, że dzieci w rzeczywistości nie marzną wcale tak szybko, jak się może wydawać. Zjawisko to obserwujemy np. nad morzem czy nad jeziorem, kiedy przy temperaturze wody C dorośli nie kąpią się, a dzieci czynią to z ochotą. Problem przegrzania u dzieci, zwłaszcza małych (do 2 lat), bardzo często występuje także latem. Wysoka temperatura powietrza i niemożność samodzielnego ochłodzenia mogą skutkować hipertermią, czyli właśnie przegrzaniem CZY WIESZ, ŻE... najwięcej przeziębień, bo nawet 90 proc., jest konsekwencją przegrzania dzieci, a nie ich przemarznięcia! Dzieci ubierane za grubo, z ograniczoną możliwością ruchów czy przebywające w niewietrzonych, zbyt intensywnie ogrzewanych pomieszczeniach, są bardziej podatne na infekcje, zwłaszcza wirusowe. 16

17 organizmu. To niebezpieczny stan, który może doprowadzić do udaru cieplnego, a w dalszej konsekwencji do śmierci. Temperatura ciała rośnie z powodu przegrzania, którego przyczyną jest zbyt wiele warstw odzieży, brak ruchu oraz wysoka temperatura otoczenia. U osób dorosłych do przegrzania organizmu może dojść natomiast w czasie gorących kąpieli wodnych i parowych, podczas przebywania w dusznej, wilgotnej i gorącej atmosferze (np. w hutach, kuźniach, pralniach) lub przy nadmiernym wysiłku fizycznym. Przyczyną hipertermii mogą być również czynniki wewnętrzne zaburzenia termoregulacji w wyniku przyjmowania leków (np. moczopędnych bądź rozszerzających naczynia) i współistniejących chorób (takich jak cukrzyca lub choroby serca). OBJAWY PRZEGRZANIA W czasie przegrzania dochodzi do kumulacji ciepła w organizmie, a jego zdolność do naturalnego ochładzania przez pocenie spada. Charakterystyczne dla przegrzania są: uczucie gorąca, zlanie potem, suchość skóry oraz przekrwienie twarzy. Często towarzyszą również inne objawy: silny ból i zawroty głowy, zaburzenie oddychania, wymioty i nudności, senność. Mogą pojawić się również przyspieszenie akcji serca, podwyższona temperatura ciała (nawet do 41 C), obrzęki na stopach i w okolicach kostek bądź potówki na ciele. Przegrzanie organizmu może wystąpić też w trakcie choroby, podczas której pojawia się wysoka gorączka. JAK REAGOWAĆ? W każdym przypadku należy natychmiast ochłodzić ciało przez zimne lub lodowe kompresy na głowę, zanurzanie ciała w chłodnej (ale nie zimnej!) wodzie oraz podawanie płynów. Gorączkę trzeba zbijać również farmakologicznie. W przypadku, kiedy temperatura ciała nie spada oraz jeśli pojawiły się drgawki, należy niezwłocznie udać się z dzieckiem do szpitala. Jak postępować, by u dziecka nie dopuścić do przegrzania? Oto kilka wskazówek: Ubieraj dziecko zgodnie z warunkami panującymi na zewnątrz, a nie na podstawie kalendarza; REKLAMA W przypadku niższych temperatur ubieraj pociechę warstwowo, na tzw. cebulkę; Spacerując na mrozie z dzieckiem, które nie chodzi, osłaniaj mu głowę i uszy, ale nie twarz. Przy temperaturze poniżej -10 C spacer powinien być krótki, do min; Nie okrywaj dodatkowo dziecka przewożonego w wózku, o ile temperatura nie spada poniżej 5 C; Zapewniaj dziecku wystarczającą ilość płynów, najlepiej wody o temperaturze pokojowej oraz naturalnych soków; W czasie upałów podawaj dziecku posiłki podgrzane tylko do temperatury otoczenia; Podczas przebywania na słońcu zawsze osłaniaj głowę dziecka! Małe dzieci powinny spędzać czas pod parasolem, jeżeli to możliwe w przewiewnych miejscach. Jeśeli temperatura otoczenia jest bardzo wysoka, należy zrezygnować z plażowania czy przebywania w nasłonecznionych miejscach; Podczas upałów ubieraj niemowlę tylko w pieluszkę, zaś starsze dzieci w lekką koszulkę i spodnie z bawełny, jedwabiu lub lnu.

18 STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA KTO POTRZEBUJE ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA? BEZ WZGLĘDU NA TO, czy nazywany jest Świętym Mikołajem, Gwiazdorem, czy Dziadkiem Mrozem, brodaty starzec przynoszący w Wigilię prezenty jest potrzebny nam wszystkim. Dlaczego? Ponieważ uosabia okazywanie sobie nawzajem uczuć. Tekst: Anita Zuchora 18

19 ŚŚwięty Mikołaj pod różnymi postaciami i imionami jest obecny w wielu kulturach i w każdej z nich budzi pozytywne skojarzenia. Tylko pozornie najbardziej przywiązane do niego są dzieci. My, dorośli, nawet kiedy przestajemy wierzyć w istnienie dziadka z workiem prezentów, nadal kultywujemy jego obecność i chcemy, żeby wierzyły w niego także nasze dzieci. POWRÓT DO DZIECIŃSTWA Dlaczego? Zapewne z powodu wspomnień z dzieciństwa, które w nas budzi. Dla większości są to miłe chwile kojarzone z prezentami, rodzinnymi wigiliami czy spotkaniami z najbliższymi u dziadków. Każdy zapewne pamięta najwspanialszy prezent właśnie od Świętego Mikołaja. Dzięki takim wspomnieniom przenosimy się na chwilę tam, gdzie wszystko było proste, w przeciwieństwie do świata dorosłych, już nie tak jednoznacznego. Tymczasem Święty Mikołaj uosabia tajemniczą, żyjącą daleko postać, która zna nasze życzenia i potrafi je spełnić. Dlatego nawet jeśli się do tego nie przyznajemy, nawet w dorosłym życiu ciągle czekamy na fantastyczne prezenty pod choinką. Ale dla dorosłych Mikołaj to także okazja do dawania i stwarzania dzieciom oraz najbliższym właśnie tej świątecznej atmosfery, za którą sami tęsknimy. Nie ma bowiem nic przyjemniejszego Każdy z nas w końcu staje przed dylematem, co odpowiedzieć, kiedy dziecko pyta: Czy Święty Mikołaj istnieje naprawdę? Gdzie mieszka? niż obdarowywanie i widok radości na twarzy otrzymującego prezent. Oczywiście, każdy z nas w końcu staje przed dylematem, co odpowiedzieć, kiedy dziecko pyta: Czy Święty Mikołaj istnieje naprawdę? Gdzie mieszka? Skąd wie, co chciałbym dostać na Gwiazdkę? Jak wchodzi do domu i jak się z niego wydostaje? A jak udaje mu się w jednym czasie obdarować wszystkie dzieci na świecie? Wybrnięcie z tej sytuacji nie jest łatwe. MIKOŁAJ DLA DZIECI Istnieje wiele informacji o Świętym Mikołaju, które pomogą nam stworzyć wiarygodną atmosferę wokół jego osoby. To, że mieszka w Laponii, że porusza się po niebie saniami ciągniętymi przez renifery, że potrafi być w wielu miejscach równocześnie, zna pragnienia dzieci i ma wielu pomocników elfy, które wraz z nim przygotowują prezenty. Zawsze możemy też razem z dzieckiem napisać wcześniej list do Mikołaja, żeby nie martwiło się, że nie dostanie tego, o czym marzy. Ale i z tymi uroczymi i wprowadzającymi na czas świąt magiczny nastrój opowieściami powinniśmy uważać i dostosowywać informacje do wieku dziecka. Dwu- czy trzylatek potraktuje je poważnie i będzie wyobrażał sobie sanie Mikołaja na niebie, ale już sześcio-, siedmiolatek może się na nas obrazić za opowiadanie mu niestworzonych historii. Dlatego najlepiej z roku na rok przygotowywać dziecko do informacji, że Święty Mikołaj jest po prostu świąteczną legendą, dzięki której wszyscy się lepiej czują i bawią. Kilkulatek zaczyna interesować się faktem, że Mikołajów jest jednak wielu i pojawiają się w zupełnie nieoczekiwanych miejscach, takich jak przedszkola, sklepy czy restauracje. Doskonałym rozwiązaniem jest przekonanie go, że wszyscy jesteśmy jego pomocnikami. Wtedy na pewno nasze dziecko z chęcią wybierze ze swoich książek i zabawek te, z których już wyrosło i jako ważny pomocnik Mikołaja zaniesie je z rodzicami np. do Domu Dziecka. A jeśli zdarzy się, że ktoś już lekko wątpiącemu maluchowi powie, że Świętego Mikołaja nie ma, wtedy warto usiąść do poważnej rozmowy o głębszym znaczeniu świąt, własnych wspomnieniach związanych z Wigilią i prezentami pod choinką. Bo utrata wiary w Mikołaja może być dla dziecka bolesna. Pamiętajmy też, żeby jak najwcześniej angażować dzieci w przygotowania do świąt. Jeśli będą się odbywały w miłej atmosferze wspólnego gotowania, dekorowania mieszkania 19 FAKTY Z ŻYCIA MIKOŁAJA Według najstarszych wiarygodnych podań człowiek, który przyczynił się do powstania tradycji wizyt Świętego Mikołaja, urodził się ok. roku 270 naszej ery i był biskupem Myry (dziś na terytorium tureckim). Znany był z tego, że rozdawał prezenty; najbiedniejszym dziewczynom szukającym męża dawał posag, a dzieciom na ulicach monety. W kulturze anglosaskiej Santa Claus pojawił się 200 lat temu, kiedy w nowojorskiej gazecie w 1773 roku ukazała się pierwsza opowieść świąteczna z jego udziałem. Święty Mikołaj po raz pierwszy wszedł do domów dzieci przez komin dopiero w 1809 roku, kiedy Washington Irving wydał swoją książkę A History of New York. Amerykański pisarz jako jeden z pierwszych zarzucił wizerunek Mikołaja biskupa, a zamiast tego opisał go jako miłego staruszka z fajką i brodą. Renifery pojawiły się u boku Świętego Mikołaja po wydaniu przez Clementa Moore a poematu A Visit from St. Nicholas w 1822 roku. Opowieść spopularyzowała postać ośmiu reniferów ciągnących sanie brodatego starca. Najstarsze zachowane podobizny Świętego Mikołaja sugerują, że wiele lat temu dziadek z prezentami przedstawiany był w różnokolorowych ubraniach zielonych, fioletowych, niebieskich, a nawet brązowych. Dopiero od początku XIX wieku Święty Mikołaj już na stałe dostał czerwony kubrak. Największy wkład w obecny wizerunek tej postaci miał Haddon Sundblom, który w 1931 roku stworzył ilustracje do kampanii reklamowej Coca-Coli. i choinki, dzieci odczują nastrój świąteczny nie tylko z powodu prezentów, ale właśnie atmosfery, którą wszyscy lubimy. Największym błędem jest bowiem nerwowość, napięcie i odsyłanie ciekawych wszystkiego dzieci z informacją, by nam nie przeszkadzały. W końcu święta służą temu, żeby ten czas poświęcić rodzinie, co nie zawsze udaje się na co dzień. A jeśli będziemy przygotowywać święta w miłej atmosferze wspólnie z dziećmi, nasze latorośle będą miały co wspominać jako osoby dorosłe i w przyszłości postarają się przekazać ten wyjątkowy nastrój swoim potomkom.

20 STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA ROZSTĘPY SZPECĄCE FIOLETOWE PĘKNIĘCIA NA SKÓRZE, z czasem jaśniejące, najczęściej występujące po ciąży to właśnie rozstępy. Czym właściwie są i jak powstają? Tekst: Marta Kruszyńska IIch łacińska nazwa to striae distensae. Pojawiają się głównie na skórze brzucha, piersi i pośladków w przypadku znacznego wzrostu wagi ciała. Za ich powstawanie odpowiadają zarówno czynniki genetyczne, jak i hormonalne gromadzący się we krwi kortyzol, nazywany również hormonem stresu. Wzmożona produkcja kortyzolu ma miejsce w czasie ciąży, podczas nadmiernego przybierania na wadze, a także w trakcie okresu dojrzewania. Wytworzony w nadmiernej ilości kortyzol wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie komórek (fibroblastów), których celem jest produkcja elastyny i kolagenu, związków nadających skórze właściwości elastyczne. W wyniku nieprawidłowego działania fibroblastów powstają słabe i niepełnowartościowe włókna kolagenowe. Gdy skóra jest rozciągana nadmiernie w stosunku do swoich możliwości, włókna te nie wytrzymują i pękają. Pęknięcie początkowo wygląda jak płytka rana, jest sine, przybiera nieregularne kształty. Po pewnym czasie zasinienie znika, a rozstępy przyjmują barwę cielistą, jaśniejszą jednak niż zdrowa skóra. NIE TYLKO PO CIĄŻY Rozstępy nie są, jak się powszechnie sądzi, przypadłością tylko ciężarnych. Pojawiają się podczas gwałtownej fazy wzrostu u młodzieży ( rok życia), u osób nadmiernie tyjących oraz uprawiających kulturystykę i inne sporty siłowe. Rozstępy bywają rozlane i głębokie, a także subtelne, np. pod kolanami czy w obszarze lędźwi. Ciąża jest specyficznym stanem dla ciała. Rozstępy pojawiają się w ostatnim trymestrze kiedy wzrost wagi dziecka, a jednocześnie przyrost masy ciała mamy, jest najszybszy. Bardzo ważne w profilaktyce powstawania rozstępów jest nawilżanie ciała po każdej kąpieli i używanie kosmetyków wpływających na napięcie naskórka. Kobiety w ciąży powinny jednak zrezygnować z kosmetyków (kremów i peelingów) zawierających substancje czynne, takie jak kofeina, kwasy owocowe AHA oraz kwas salicylowy i jego pochodne. Stosowanie ich jest niewskazane ze względu na ewentualne negatywne oddziaływanie na płód. W ciąży zmienia się także reakcja organizmu i wiele substancji stosowanych na co dzień może prowadzić do uczulenia. Nie znaczy to jednak, że należy całkowicie rezygnować z pielęgnacji. Młode mamy polecają do stosowania w profilaktyce przeciwko rozstępom oliwki dla dzieci lub oliwki wzbogacone olejem arganowym, masło shea oraz kosmetyki zawierające aloes. CZY MOŻNA ZAPOBIEC ROZSTĘPOM? Nie do końca. Naturalnie, podstawą jest utrzymywanie prawidłowej i praktycznie niezmiennej wagi, jednak jest to w większości przypadków niemożliwe. Nie mamy wpływu na tempo rozrostu tkanki mięśniowej np. w trakcie dojrzewania. Zapobieżenie rozstępom zależy od kontrolowania masy ciała i pielęgnacji skóry. W sytuacjach kiedy wiemy, że mogą powstać takich jak ciąża czy ćwiczenia siłowe należy używać kosmetyków nawilżających i natłuszczających. Masaż tymi substancjami może działać ograniczająco na istniejące rozstępy i zapobiegać ich powiększaniu. Powstałych już rozstępów nie można usunąć za pomocą kosmetyków. Pęknięcia włókien kolagenowych są trwałe i nawet najdroższe specyfiki nie są w stanie ich naprawić. Najlepiej zatem nie doprowadzić do sytuacji, aby rozstępy się pojawiły. Warto utrzymywać zdrową sylwetkę, kontrolować wagę ciała oraz stosować zbilansowaną dietę. Przy obciążeniach genetycznych można działać już wcześniej, smarując skórę odpowiednimi substancjami. MEDYCYNA ESTETYCZNA Skutecznym rozwiązaniem problemu rozstępów są zabiegi medycyny estetycznej. Likwidacja rozstępów jest dość kosztowna i wymaga cierpliwości, ale efekty będą widoczne. Radykalnym rozwiązaniem jest operacyjne usunięcie tkanki wypełnionej rozstępami, tzw. plastyka skóry brzucha. Możliwe jest także spłycenie i rozjaśnienie rozstępów przy użyciu lasera lub urządzenia IPL (Intense Pulsed Light). Podczas zabiegu wykonanego w tej technologii wiązka światła pobudza włókna kolagenowe do odtwarzania struktur. Ostatnie osiągnięcia medycyny estetycznej dają do dyspozycji też rozwiązania mniej inwazyjne niż laser, a równie skuteczne kontrolowane mikrouszkodzenia tkanki poprzez jej spalenie (radiofrekwencja lub radiofrekwencja mikroigłowa). Spłycają rozstępy do prawie niewidocznych i wyrównują powierzchnię skóry. Aby zabiegi medycyny estetycznej odniosły odpowiedni skutek, warto przystąpić do nich jak najwcześniej po pojawianiu się rozstępów. 20