Czy warto inwestowaç w innowacje? Analiza sektora badawczo-rozwojowego w Polsce

Transkrypt

1 Czy warto inwestowaç w innowacje? Analiza sektora badawczo-rozwojowego w Polsce Raport KPMG KPMG W POLSCE

2 Spis treêci

3 1. Wst p 5 2. Metodyka badania 7 3. Wnioski 9 4. Dzia alnoêç B+R w Polsce stan obecny Wspó praca badawczo-rozwojowa Wykorzystanie Êrodków pomocowych Problemy i uwarunkowania dla B+R w Polsce Strategie innowacji a konkurencyjnoêç firm Podsumowanie 45

4 1 Wst p

5 Czy warto inwestowaç w innowacje? 5 Wspieranie nowatorskich i opartych na wiedzy firm oraz sektorów gospodarki jest jednym z priorytetów krajów wysokorozwini tych. Same przedsi biorstwa równie prowadzà nieustanny wyêcig zbrojeƒ, inwestujàc w prace badawczorozwojowe (B+R) nakierowane na tworzenie innowacji, które zapewnià im przewag konkurencyjnà. W Polsce aktywnoêç przedsi biorstw w obszarze B+R jest ciàgle skromna, ale jak pokazujà wyniki badaƒ KPMG, poprawia si. Coraz wi ksza grupa du ych przedsi biorstw inwestuje w B+R. Udzia przedsi biorstw krajowych oraz inwestorów zagranicznych w finansowaniu B+R systematycznie si zwi ksza chocia nadal niemal 60% wydatków na ten cel stanowià Êrodki z bud etu paƒstwa. Chocia najwi ksze polskie przedsi biorstwa z trudem mieszczà si w Êwiatowych rankingach firm inwestujàcych w badania i rozwój dostrzegajà e innowacyjnoêç pop aca. Zw aszcza, e Polska ma szanse wykorzystania znacznych Êrodków finansowych na innowacyjnoêç oraz B+R z programów operacyjnych i ramowych UE. Tylko w ramach jednego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka b dzie mo na uzyskaç na ten cel w latach ponad 4 mld euro. Naszym raportem pragniemy przybli yç specyfik polskiego sektora badawczorozwojowego. Chcemy wskazaç jego silne i s abe strony, problemy utrudniajàce jego rozwój, oraz szanse przed jakimi stoi. Mamy nadziej, e wyniki i wnioski tu przedstawione stanowiç b dà interesujàce êród o przemyêleƒ i inspiracji. Pragniemy podzi kowaç wszystkim przedsi biorstwom oraz organizacjom naukowobadawczym za to, e zgodzi y si wziàç udzia w badaniu i podzieli y si z nami swoimi doêwiadczeniami. Kiejstut agun, Starszy Mened er Mariusz Strojny, Mened er

6 2 Metodyka badania

7 Czy warto inwestowaç w innowacje? 7 Cel G ównym celem badania by o okreêlenie poziomu aktywnoêci w obszarze badaƒ i rozwoju przedsi biorstw dzia ajàcych w Polsce oraz organizacji zajmujàcych si badaniami lub wspierajàcych dzia alnoêç badawczo-rozwojowà i innowacyjnà firm (parki przemys owe, parki technologiczne, JBR-y). Badanie zak ada o równie zidentyfikowanie mocnych i s abych stron prowadzenia dzia alnoêci B+R w Polsce w szczególnoêci kluczowych barier, ograniczajàcych aktywnoêç firm i instytucji w tym wa nym obszarze. Sposób przeprowadzenia badania Zebranie danych przeprowadzono metodà wywiadów telefonicznych CATI (Computer Assisted Telephone Interview). Zrealizowa a je na poczàtku 2008 roku firma Millward Brown SMG/KRC, na zlecenie i w oparciu o kwestionariusze KPMG. Metodà uzupe niajàcà by a analiza êróde wtórnych w postaci danych statystycznych, analiz i raportów. Wykorzystano w szczególnoêci materia y G ównego Urz du Statystycznego RP oraz Komisji Europejskiej. Respondenci àcznie w badaniu udzia wzi o 75 du ych przedsi biorstw dzia ajàcych w Polsce, a tak e 59 organizacji naukowo-badawczych, takich jak parki przemys owe, parki technologiczne oraz JBR-y (jednostki badawczo-rozwojowe). Podzia bran owy respondentów 12% 13% 2% 2% 2% 5% 5% Instytuty i oêrodki badawczo- 3% rozwojowe (g ównie JBR-y) Energetyka 8% Parki naukowo-technologiczne 25% Przemys (PNT) Produkcja dóbr konsumpcyjnych Chemia/farmacja 8% Parki przemys owe (PP) Specjalne strefy ekonomiczne (SSE) 23% Parki przemys owo- Handel i us ugi 75% technologiczne (PPT) 16% Media/high-tech Parki technologiczne (PT) Finanse Inkubatory N=75 (firmy) N=59 (organizacje naukowo-badawcze) Wywiady w firmach prowadzone by y z cz onkami zarzàdu lub osobami odpowiedzialnymi za obszar B+R (np. dyrektor B+R, manager B+R, kierownik B+R, dyrektor ds. rozwoju itp.). Natomiast w organizacjach prowadzàcych lub wspierajàcych dzia alnoêç badawczorozwojowà respondentami byli najcz Êciej kierownicy tych jednostek lub inne osoby z ich kierownictwa. W badaniu udzia wzi y przedsi biorstwa ze wszystkich g ównych bran : przedstawiciele sektora energetycznego, firmy przemys owe, producenci dóbr konsumpcyjnych oraz firmy chemiczne i farmaceutyczne. W przypadku organizacji 3/4 badanych stanowi y instytuty i oêrodki badawczo-rozwojowe (JBR-y). Licznie reprezentowane by y równie parki naukowo-technologiczne, przemys owe, przemys owo-technologiczne i technologiczne

8 3 Wnioski

9 Czy warto inwestowaç w innowacje? 9 Wi kszoêç du ych firm prowadzi prace B+R Przedsi biorstwa dzia ajàce w Polsce, wbrew powszechnie panujàcemu przekonaniu, ch tnie anga ujà si w prace badawczo-rozwojowe. SpoÊród du ych firm, które by y obj te badaniem, oko o 60% przyzna o, e je prowadzi z tego wi kszoêç (80%) w sposób ciàg y. RoÊnie liczba jednostek rozwojowych prowadzonych w ramach przedsi biorstw. Mi dzy 2000 a 2006 rokiem ich liczba wzros a z poziomu 402 do poziomu 573 jednostek co stanowi 53% wszystkich jednostek badawczo-rozwojowych w Polsce. Przedsi biorstwa koncentrujà si na praktycznej stronie B+R Przedsi biorstwa prowadzàce dzia alnoêç B+R ukierunkowane sà na rozwój lub ulepszanie istniejàcych produktów, urzàdzeƒ, materia ów i procesów, wzgl dnie inne dzia ania o charakterze innowacyjnym. Do prowadzenia badaƒ podstawowych o charakterze teoretycznym lub eksperymentalnym, ukierunkowanych raczej na poznanie teoretycznych mechanizmów ni znalezienie praktycznych zastosowaƒ, przyznajà si tylko nieliczne. Przedsi biorstwa kierujà si zatem potrzebà komercjalizacji wyników prac badawczorozwojowych. Wysoki poziom formalizacji Ponad 80% firm prowadzàcych dzia alnoêç badawczo-rozwojowà utworzy o dedykowany dzia (lub komórk ) B+R formalnie umocowany w ramach istniejàcej struktury organizacyjnej. Liczba pracowników zajmujàcych si B+R w wi kszoêci przypadków nie przekracza jednak 20 osób. Wydatki na B+R poni ej Êredniej w UE Âredni udzia wydatków na B+R w stosunku do przychodów ze sprzeda y dla 1000 firm najwi cej inwestujàcych w ten obszar w UE wynosi 2,3%. Tymczasem po owa badanych firm w Polsce przeznacza na ten cel poni ej 2% swoich przychodów. Z drugiej strony warto odnotowaç, e niemal co piàta ankietowana firma osiàgn a lub przekroczy a ten Êredni unijny poziom wydatków. Inwestowanie w B+R nie jest postrzegane jako element kreowania przewagi konkurencyjnej Jedynie pojedyncze firmy wskazujà, e efektem prowadzonych przez nie prac B+R by a poprawa pozycji konkurencyjnej. Wi kszoêç podkreêla natomiast nieodzownà rol B+R w tworzeniu nowych lub usprawnieniu ju istniejàcych produktów i us ug. Prace B+R majà zatem raczej charakter innowacji produktowych ni procesowych lub organizacyjnych. Poglàd o braku wspó pracy w zakresie B+R jest mitem Ponad 90% firm prowadzàcych prace badawczo-rozwojowe wspó pracuje z innymi podmiotami najcz Êciej krajowymi jednostkami naukowymi i badawczymi (JBR-y, uczelnie), nieco rzadziej z przedsi biorstwami z grupy kapita owej lub innymi firmami krajowymi i zagranicznymi. Wspó praca taka jest konieczna do uczynienia ich prac B+R bardziej efektywnymi. Niestety jakoêç tej wspó pracy zarówno z perspektywy biznesu jak i Êrodowisk naukowo-badawczych pozostawia wcià wiele do yczenia.

10 10 Czy warto inwestowaç w innowacje? Przedsi biorstwa nie korzystajà z pomocy publicznej Niemal 80% firm prowadzàcych dzia alnoêç B+R nie korzysta a do tej pory ze wsparcia finansowego pochodzàcego ze Êrodków publicznych na ten cel. Co gorsza, pomimo coraz wi kszej dost pnoêci tych Êrodków (zw aszcza w ramach programów operacyjnych i ramowych UE) po owa wszystkich badanych firm nie jest zainteresowana ich wykorzystaniem do wsparcia dzia aƒ badawczo-rozwojowych i rozwijania innowacji. Skomplikowane procedury g ównà przeszkodà G ównà przeszkodà stojàcà na drodze wi kszego wykorzystania Êrodków publicznych na B+R okazujà si byç skomplikowane procedury uzyskiwania grantów. Prawdopodobnie z tego powodu pewna grupa du ych firm do tej pory nie zdecydowa a si na skorzystanie ze wsparcia zewn trznego, wolàc poêwi ciç czas i Êrodki na w asne badania ni wype nianie kolejnych formularzy, nie majàc pewnoêci uzyskania na koƒcu jakiegokolwiek wsparcia. Rozwiàzania podatkowe w zakresie B+R oraz mechanizmy wsparcia B+R nie sà znane firmom Ponad 40% badanych nie potrafi oceniç stosowanych w Polsce rozwiàzaƒ podatkowych w zakresie B+R oraz mechanizmów i instrumentów wspierajàcych B+R (w dka technologiczna, kredyt technologiczny itp.). Pozosta e firmy, a tak e organizacje naukowo-badawcze wypowiadajà si o nich raczej negatywnie.

11 Czy warto inwestowaç w innowacje? 11 Stosowanie czystych strategii innowacji lub imitacji przynosi w d u szym okresie najlepsze wyniki finansowe Przedsi biorstwa, które stosujà czystà strategi innowacji lub czystà strategi imitacji osiàgajà w d u szym okresie lepsze wyniki finansowe mierzone wskaênikiem ROCE ni firmy stosujàce strategie mieszane (innowacji z imitacjami). Innowatorzy majà Êredni ROCE o 6 punktów procentowych wy szy od Êredniej w ich sektorze, a imitatorzy o ponad 5 punktów procentowych. W przypadku strategii mieszanych ROCE indywidualny odstaje od Êrednich sektorowych od 2 do ponad 6 punktów procentowych. Polska wypada s abo w zakresie B+R na tle pozosta ych krajów UE Z punktu widzenia wskaêników obrazujàcych innowacyjnoêç poszczególnych krajów cz onkowskich UE Polska zajmuje odleg e miejsca. Sà oczywiêcie obszary, w których nasz kraj wypada dobrze (np. liczba studentów, przedsi biorczoêç, innowacyjnoêç produktowa). Jednak wi kszoêç mierników daleko odbiega od Êredniej unijnej. Najbardziej niepokoi bardzo niski udzia nak adów przedsi biorstw na B+R w stosunku do PKB (1/5 Êredniej unijnej), niski udzia innowacyjnych MSP (mniej ni po owa Êredniej unijnej) oraz wr cz dramatycznie niski poziom ochrony w asnoêci przemys owej mierzony liczbà patentów EPO (zaledwie 4% Êredniej unijnej). Poza g ównymi aglomeracjami Polska jest pustynià B+R Ponad 40% wszystkich nak adów na prace B+R poch ania województwo mazowieckie. Na kolejne 6 regionów, gdzie znajdujà si du e aglomeracje (Kraków, Katowice, Wroc aw, Poznaƒ, ódê i Trójmiasto) przypada drugie tyle nak adów. W rezultacie na pozosta e województwa przypadajà u amki procenta Êrodków na B+R. Szczególnie dramatyczna sytuacja panuje w województwach lubuskim i Êwi tokrzyskim, gdzie nak ady na B+R nie przekroczy y 0,4% nak adów na B+R ogó em.

12 4 Dzia alnoêç B+R w Polsce stan obecny

13 Czy warto inwestowaç w innowacje? 13 Dzia alnoêç badawczo-rozwojowa uwarunkowana jest szeregiem czynników, zarówno makro- jak i mikroekonomicznych. Jeden z nich, dysponowanie Êrodkami finansowymi umo liwiajàcymi pokrycie kosztów prac B+R, odgrywa szczególnà rol. Jeszcze kilka lat temu dla wi kszoêci firm bariera finansowa okazywa a si nie do pokonania. Jednak w ostatnich latach, wskutek na o enia si kilku pozytywnych zjawisk, takich jak wysoki wzrost gospodarczy, nap yw du ych inwestycji zagranicznych oraz coraz aktywniejsze uczestnictwo Polski w projektach wspó finansowanych ze Êrodków UE, przedsi biorstwa oraz naukowcy dysponujà mo liwoêciami, o jakich wczeêniej mogli jedynie pomarzyç. Chocia w Polsce nadal niemal 60% badaƒ realizowanych jest w oparciu o Êrodki bud etowe, to tylko mi dzy rokiem 2000 i 2006 udzia wydatków paƒstwa w finansowaniu B+R obni y si o 6 punktów procentowych, a udzia przedsi biorstw wyraênie si zwi kszy przy czym udzia podmiotów zagranicznych niemal czterokrotnie (do 7% w 2006 roku)! Na pytanie o prowadzenie na obszarze Polski jakichkolwiek prac badawczo-rozwojowych (B+R) niemal 60% badanych przedsi biorstw odpowiada twierdzàco. Wi kszoêç badanych (niemal 80%) deklaruje, e prowadzone prace B+R majà charakter ciàg y. Co piàty badany prowadzi natomiast dzia ania badawczo-rozwojowe jedynie okresowo. Firmy prowadzàce dzia alnoêç badawczo-rozwojowà koncentrujà si cz Êciej na pe nym procesie (44% odpowiedzi) ni jedynie na fragmentach procesu (40%). Wyniki te pokazujà, e wêród du ych przedsi biorstw prowadzenie prac badawczo-rozwojowych o charakterze ciàg ym (a nie sporadycznym czy okazjonalnym) jest zjawiskiem powszechnym. Czy Paƒstwa firma prowadzi aktualnie na obszarze Polski jakiekolwiek prace badawczo-rozwojowe (B+R)? Jaki charakter majà prowadzone przez Paƒstwa firm prace B+R? 2% 21% 43% 57% 77% Ciàg y Tak Nie Okresowy Nie wiem N=75 (wszystkie firmy) N=43 (firmy prowadzàce prace B+R)

14 14 Czy warto inwestowaç w innowacje? Przedsi biorstwa prowadzàce prace B+R najcz Êciej koncentrujà si na pracach rozwojowych (77% odpowiedzi) a wi c takich, które sà ukierunkowane na rozwój lub ulepszenie istniejàcych produktów, urzàdzeƒ, materia ów, procesów itp. Prawie po owa firm prowadzi inne prace o charakterze innowacyjnym. Badania podstawowe (teoretyczne i eksperymentalne) prowadzi co jedenasty ankietowany, natomiast realizacj badaƒ stosowanych (podejmowanych w celu praktycznego zastosowania wyników badaƒ podstawowych, a w szczególnoêci opracowanie modeli nowych wyrobów, procesów lub metod) deklaruje co czwarta firma. Zgodnie z oczekiwaniami, przedsi biorstwa koncentrujà si na aspektach praktycznych procesu badawczo-rozwojowego, gdy tam najszybciej uzyskaç mo na wymierne efekty. Jaki rodzaj prac B+R prowadzi Paƒstwa przedsi biorstwo? Prace rozwojowe 77% Inne prace o charakterze innowacyjnym 47% Badania stosowane 26% Badania podstawowe 9% N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) SpoÊród badanych przedsi biorstw prowadzàcych dzia alnoêç badawczo-rozwojowà ponad 80% deklaruje posiadanie w swojej strukturze organizacyjnej dzia u lub komórki B+R. Âwiadczy to o wysokim stopniu formalizacji dzia aƒ prowadzonych przez firmy w tym obszarze. Zespó zaanga owany w prace badawczo-rozwojowe liczy najcz Êciej nie wi cej ni 5 osób. W mniej ni 1/3 badanych jest to od 6 do 20 osób. LiczebnoÊcià powy ej 20 osób mo e si pochwaliç niemal 1/4 respondentów prowadzàcych prace B+R. Ile osób jest bezpêrednio zaanga owanych w prace B+R? 5% 2% 23% 40% Do 5 osób Od 6 do 20 osób Ponad 20 osób 30% Nie wiem, trudno powiedzieç Odmowa odpowiedzi N=43 (firmy prowadzàce prace B+R)

15 Czy warto inwestowaç w innowacje? 15 Dzia alnoêç badawczo-rozwojowa prowadzona jest w niemal 3/4 przypadków na w asne potrzeby badanych firm. Tylko jedna czwarta respondentów prowadzàcych prace B+R wykonuje je na zlecenie podmiotu macierzystego lub innych firm z grupy. adna z badanych firm nie realizuje prac B+R dla podmiotów zewn trznych. WartoÊç nak adów na B+R w po owie przypadków nie przekracza 2% rocznych obrotów firmy. Co jedenasty respondent przeznacza na ten cel od 2 do 5%. Jest te nieliczna, bo zaledwie 5% grupa firm przeznaczajàcych na B+R kwot b dàcà równowartoêcià ponad 20% swoich przychodów. Prawie 30% badanych nie wie nic o przeznaczanych na ten cel nak adach lub ma problemy z udzieleniem odpowiedzi na tak sformu owane pytanie. Jaka jest przybli ona wartoêç prowadzonych prac B+R (jako % rocznych przychodów Paƒstwa firmy)? 28% Poni ej 2% 2% 5% 7% 9% 49% Od 2% do 5% Od 5% do 10% Od 10% do 15% Powy ej 20% Nie wiem, trudno powiedzieç N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) Prowadzenie prac B+R przynosi przedsi biorstwom ca y szereg korzyêci. Najcz Êciej wymieniano wprowadzanie na rynek nowych produktów/us ug (40%). Poprawa jakoêci istniejàcych produktów/us ug wystàpi a u 1/5 badanych. Niemal 10% wskaza o na usprawnienie ca ej organizacji, a 5% na obni enie kosztów na jednostk produktu. Prace badawczo-rozwojowe wydajà si nie mieç jeszcze wystarczajàcego potencja u strategicznego, który móg by pozytywnie prze o yç si na popraw pozycji konkurencyjnej badanych firm. W rezultacie na popraw pozycji rynkowej jako efekt dzia alnoêci B+R wskaza o jedynie 7% respondentów. Mo na pokusiç si o postawienie tezy, e prowadzone w przedsi biorstwach w Polsce prace B+R nakierowane sà na podnoszenie tzw. innowacyjnoêci produktowej w postaci wprowadzania nowych produktów i us ug oraz usprawniania istniejàcych produktów i us ug.

16 16 Czy warto inwestowaç w innowacje? Jakie by y najwa niejsze efekty prowadzonych prac B+R dla Paƒstwa przedsi biorstwa? Wprowadzanie nowych produktów/us ug 40% Poprawa jakoêci produktów/us ug 21% Usprawnienie dzia aƒ organizacji Polepszenie wspó pracy z klientami i dostawcami Wprowadzenie nowych technologii 9% 12% 14% Wzrost sprzeda y 7% Poprawa pozycji konkurencyjnej 7% Wzrost zysków Obni ka kosztów na jednostk produktu Ekologia 5% 5% 5% N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) Potencja sektora B+R w Polsce Wed ug G ównego Urz du Statystycznego ogólne nak ady na dzia alnoêç B+R w Polsce w 2006 roku wynios y 5892,8 mln z i by y wy sze o prawie 6% ni w roku Relacja nak adów na B+R do PKB wynoszàca 0,56% nale y do najni szych w Europie. Najwi ksze nak ady na dzia alnoêç badawczo-rozwojowà zanotowano w sektorze rzàdowym (37%), natomiast po ok. 31% w sektorze przedsi biorstw oraz w sektorze szkolnictwa wy szego. W strukturze êróde finansowania dzia alnoêci B+R najwa niejszy udzia (57,5%) stanowià Êrodki z bud etu paƒstwa. W porównaniu do 2000 roku notujemy jednak doêç znacznà tendencj spadkowà (o prawie 6 punktów procentowych). Udzia nak adów na B+R finansowanych ze strony przedsi biorstw powoli wzrasta i w 2006 roku osiàgnà 25,1%. Bardzo silny wzrost odnotowano tak e w udziale organizacji mi dzynarodowych i instytucji zagranicznych w finansowaniu dzia alnoêci badawczo-rozwojowej (z 1,8% w 2000 roku do 7% w 2006). Bioràc pod uwag podzia terytorialny, mamy do czynienia ze znacznym zró nicowaniem nak adów na B+R. Ponad 40% inwestycji koncentruje si bowiem w województwie mazowieckim, podczas gdy w województwach lubuskim czy Êwi tokrzyskim odsetek ten nie przekracza nawet 0,4%.

17 Czy warto inwestowaç w innowacje? 17 Nak ady na B+R w Polsce wg województw w 2006 roku (w mln PLN) zachodniopomorskie 81,7 mln PLN 1,39% pomorskie 307,1 mln PLN 5,21% kujawsko-pomorskie 175,3 mln PLN 2,97% warmiƒsko-mazurskie 55,1 mln PLN 0,94% podlaskie 61,0 mln PLN 1,04% lubuskie 23,8 mln PLN 0,40% Polska 5892,8 mln PLN 100% wielkopolskie 454,7 mln PLN 7,72% dolnoêlàskie 298,2 mln PLN 5,06% opolskie 36,3 mlnpln 0,62% ódzkie 355,1 mln PLN 6,03% Êlàskie 495,6 mlnpln 8,41% ma opolskie 726,8 mln PLN 12,33% mazowieckie 2462,6 mln PLN 41,79% Êwi tokrzyskie 21,5 mln PLN 0,36% lubelskie 180,8 mln PLN 3,07% podkarpackie 157,3 mln PLN 2,67% èród o: Opracowanie w asne na podstawie danych G ównego Urz du Statystycznego W 2006 roku w Polsce dzia a o 1085 jednostek zajmujàcych si dzia alnoêcià badawczorozwojowà. Liczba ta od 2000 roku zwi kszy a si o 225 placówek, czyli o 26%. Najwi kszy udzia, ponad 50%, stanowià jednostki rozwojowe najcz Êciej podmioty gospodarcze, w których dzia alnoêç badawczo-rozwojowa towarzyszy podstawowej. Mogà to byç na przyk ad przedsi biorstwa przemys owe, posiadajàce w asne zaplecze badawczo-rozwojowe. Od 2000 roku powsta o a 171 nowych jednostek tego rodzaju, z czego cz Êç stanowi y centra badawcze wiodàcych Êwiatowych koncernów, m.in.: Motoroli, IBM, Intela, Microsoftu, GSK. Wa nà cz Êç w strukturze jednostek B+R w Polsce stanowià jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe (takie jak jednostki PAN, instytuty naukowo-badawcze czy centralne laboratoria), mimo e ich liczba nieznacznie spad a wzgl dem 2000 roku, oraz szko y wy sze, których liczba zwi kszy a si w badanym okresie o 33. Jednostki B+R w Polsce wg rodzajów Rodzaj % udzia w 2006 Zmiana ( ) Jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe % -8 Jednostki obs ugi nauki % 13 Jednostki rozwojowe (w tym przy przedsi biorstwach) % 171 Szko y wy sze % 33 Pozosta e jednostki % 16 Ogó em % 225 èród o: Opracowanie w asne na podstawie danych G ównego Urz du Statystycznego

18 5 Wspó praca badawczorozwojowa

19 Czy warto inwestowaç w innowacje? 19 Zaskakujàco wysoki jest procent wskazaƒ na wspó prac w zakresie prac B+R z innymi podmiotami. Ponad 90% spoêród firm prowadzàcych prace B+R deklaruje, e kooperuje w tym zakresie z innymi podmiotami. Badane firmy najcz Êciej wspó pracujà z krajowymi jednostkami badawczo-rozwojowymi. Wspó praca taka ma miejsce w przypadku ponad 80% respondentów prowadzàcych dzia alnoêç B+R. Niemal 2/3 badanych wspó pracuje z innymi podmiotami w ramach swojego przedsi biorstwa/grupy kapita owej. Z innymi przedsi biorstwami w kraju wspó pracuje niemal po owa firm. Rzadziej mamy natomiast do czynienia ze wspó pracà ponadgranicznà. Z zagranicznymi jednostkami naukowo-badawczymi wspó pracuje nieca e 40%, a z zagranicznymi firmami 1/3 respondentów prowadzàcych prace B+R. Wydaje si zatem, e zarówno pod wzgl dem udzia u powiàzaƒ kooperacyjnych, jak te relacji nawiàzanych z partnerami zagranicznymi sytuacja nie wyglàda êle. Z jednej strony konkurencyjnoêç polskiej nauki jest stosunkowo niska - co wynika z braku dotacji. Natomiast z drugiej strony biznes nie jest do koƒca zainteresowany innowacjami - raczej powielaniem rozwiàzaƒ. Dyrektor i Kierownik Naukowy, instytut badawczy Czy w zakresie prac B+R wspó pracujà Paƒstwo z innymi podmiotami? 7% 93% Tak Nie N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) JeÊli tak, z kim Paƒstwo wspó pracujà? Krajowe jednostki naukowe i badawcze (uczelnie, JBR-y) 83% Inne podmioty w ramach naszej grupy 63% Inne przedsi biorstwa krajowe 48% Zagraniczne jednostki naukowe i badawcze Inne przedsi biorstwa zagraniczne 33% 38% Inne 3% N=

20 20 Czy warto inwestowaç w innowacje? Niestety respondenci zg aszajà szereg zastrze eƒ co do przebiegu i jakoêci tej wspó pracy. Nawet wspó praca mi dzy podmiotami tworzàcymi grup kapita owà oceniana jest negatywnie przez 80% badanych. Odsetek ocen pozytywnych tylko w jednym przypadku, a mianowicie wspó pracy z innymi krajowymi przedsi biorstwami, osiàgnà wartoêç powy ej 10%. Najmniej ocen negatywnych zebra a wspó praca z krajowymi jednostkami naukowymi i badawczymi. Widaç zatem wyraênie, e istnieje wola i du a ch ç, a byç mo e i koniecznoêç wspó pracy, natomiast akurat w obszarze badawczo-rozwojowym natrafia ona na ca y szereg problemów. Opinia o trudnoêci we wspó pracy mi dzy naukà a biznesem jest zatem pewnym uproszczeniem. Nale a oby raczej powiedzieç, e wspó praca w zakresie badaƒ i rozwoju jest w ogóle bardzo trudna, nawet w obr bie podmiotów tworzàcych jednà grup kapita owà. Wypracowanie standardów wspó pracy najprawdopodobniej zajmie badanym firmom jeszcze wiele lat. Ocena wspó pracy badawczo-rozwojowej wêród firm prowadzàcych prace B+R Wspó praca z zagranicznymi jednostkami naukowymi i badawczymi (N=15) Wspó praca z innymi przedsi biorstwami krajowymi (N=19) Wspó praca z innymi podmiotami grupy (N=25) 7% 11% 4% 80% 84% 93% Uczelnie s abo reklamujà swoje kompetencje, nie wiemy co mogà nam zaoferowaç. Kierownik ds. ochrony w asnoêci intelektualnej, mi dzynarodowa firma produkcyjna (bran a stalowa) Podstawowym problemem jest to, e my nie wiemy o tym co robi nauka, a nauka do nas w ogóle nie przychodzi, brak wzajemnych kontaktów, informacji o swoich pracach i potrzebach utrudnia wspó prac. Dyrektor, du a polska firma produkcyjna (przemys obronny) Wspó praca z innymi przedsi biorstwami zagranicznymi (N=13) 8% 77% Wspó praca z krajowymi jednostkami naukowymi i badawczymi (N=33) 9% 70% Negatywnie i raczej negatywnie Pozytywnie i raczej pozytywnie N=40 Kiedy poprosiliêmy wszystkich respondentów o ocen wspó pracy pomi dzy naukà a biznesem bez wzgl du na to czy majà na tym polu jakieê doêwiadczenia, czy nie okaza o si, e opinie biznesu i nauki sà diametralne ró ne. Najwi ksze przedsi biorstwa dzia ajàce w Polsce majàc do wyboru tylko dwie mo liwoêci (wspó praca raczej pozytywna lub raczej negatywna), mimo w asnych negatywnych doêwiadczeƒ, cz Êciej wskazywa y na wariant pozytywny. Nie zauwa ono przy tym statystycznie istotnej ró nicy pomi dzy odpowiedziami wszystkich badanych firm a odpowiedziami tylko tej grupy firm, która prowadzi w asne prace badawczo-rozwojowe. Âwiadczy to o tym, e przedsi biorstwa pomimo ÊwiadomoÊci w asnych ograniczeƒ i wielu negatywnych doêwiadczeƒ w obszarze B+R ogólnie wià à ze wspó pracà z oêrodkami akademickimi i jednostkami badawczymi du e nadzieje i dostrzegajà wiele pozytywnych efektów tej wspó pracy w Polsce.

21 Czy warto inwestowaç w innowacje? 21 Jak oceniajà Paƒstwo wspó prace pomi dzy naukà a biznesem? Jak oceniajà Paƒstwo wspó prace pomi dzy naukà a biznesem? 7% 9% 25% 28% 68% Raczej pozytywnie 63% Raczej pozytywnie Raczej negatywnie Nie wiem, trudno powiedzieç Raczej negatywnie Nie wiem, trudno powiedzieç N=75 (wszystkie firmy) N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) Zadajàc to samo pytanie jednostkom i organizacjom naukowo-badawczym okaza o si, e wyra ona przez nie opinia jest mniej pozytywna ni w przypadku biznesu. Blisko 60% pytanych organizacji ocenia wspó prac pomi dzy naukà a biznesem raczej negatywnie. Rozbie noêç opinii nauki i biznesu mo na wyt umaczyç po cz Êci tym, e firmy anga ujà si we wspó prac z jednostkami badawczymi w celu rozwiàzania jasno zdefiniowanego problemu. Natomiast oczekiwania jednostek badawczo-rozwojowych sà cz sto bardziej ambitne i nakierowane na d ugofalowà wspó prac, a przez to trudniej jest je zaspokoiç. Poza tym z perspektywy zaj tego wieloma przedsi wzi ciami biznesu trudniej dostrzec problemy, które dla przedstawicieli nauki wydajà si kluczowe. W rezultacie konfrontacja oczekiwaƒ Êwiata nauki z realiami przynosi wi cej rozczarowaƒ ni ma to miejsce w przypadku pragmatycznie zorientowanych przedsi biorstw. Jak oceniajà Paƒstwo wspó prace pomi dzy naukà a biznesem? 7% 37% Brak wspó pracy wynika z tego, e oba Êwiaty poruszajà si w kr gu zupe nie innych priorytetów. To co dla przedsi biorcy jest najistotniejsze, to zysk finansowy, którego w ogóle nie rozumie Êwiat nauki i pracuje nie dla zysku, tylko dla 'glorii', która niekoniecznie musi si przek adaç na efekt ekonomiczny. Znalezienie wspólnego j zyka pomi dzy tymi dwoma Êwiatami to jest chyba najistotniejszy problem. Dyrektor, oêrodek badawczy 56% Raczej pozytywnie Raczej negatywnie Nie wiem, trudno powiedzieç N=59 (organizacje naukowo-badawcze)

22 22 Czy warto inwestowaç w innowacje? SpoÊród przedsi biorstw, które negatywnie oceni y wspó prac pomi dzy naukà a biznesem, w opinii niemal 60% wina le y po obu stronach i jest roz o ona w miar równomiernie. Jedynie co piàty badany wskaza na jednostki badawcze i naukowe jako g ówne êród o problemów. Nikt z respondentów nie wskaza natomiast na swoje przedsi biorstwo. W przypadku organizacji naukowo-badawczych podobnie najwi kszy odsetek wskazuje, e wina le y po obu stronach. Warto podkreêliç równie, e ponad 1/5 zgadza si z przedstawicielami biznesu, i g ównym winowajcà jest Êrodowisko naukowe. Stosunkowo wysoki odsetek upatruje winy gdzie indziej najcz Êciej wymieniajàc brak dostatecznej pomocy ze strony paƒstwa. JeÊli negatywnie, po czyjej stronie le y wina? Nauka nie proponuje tego, co potrzebuje przemys, co przek ada si na pieniàdze, a przemys nie za bardzo jest zainteresowany tym, co ma trwaç ileê tam lat i g ównym aspektem ma byç praca habilitacyjna lub doktorska. Prezes, mi dzynarodowa firma produkcyjna (przemys papierniczy) Po obu stronach - nauki i przemys u 37% 58% Raczej po stronie nauki Po adnej ze stron, przyczyna le y gdzie indziej 16% 21% 21% 36% Raczej po stronie przemys u Nie wiem, trudno powiedzieç 6% 0% 0% 5% Organizacje (JBR-y, parki technologiczne itp.) (N=33) Firmy (N=19)

23 Czy warto inwestowaç w innowacje? 23 Polskie firmy na tle firm mi dzynarodowych àczne nak ady przedsi biorstw w Polsce na dzia alnoêç B+R wynios y w 2006 roku zaledwie 485,4 mln euro (wg GUS). To prawie dwanaêcie razy mniej ni nak ady jednej tylko amerykaƒskiej firmy Pfizer, lidera Êwiatowego rankingu The 2007 EU industrial R&D Investment Scoreboard. Jedynie dwie polskie firmy znalaz y si w tym rankingu. BRE Bank znalaz si na 521 pozycji, przeznaczajàc na B+R 14,67 mln euro, a Telekomunikacja Polska na 534 pozycji z wynikiem 13,84 mln euro, przy czym sà to pozycje wêród firm europejskich. Po uwzgl dnieniu firm spoza Europy obie firmy nie zmieêci yby si nawet w pierwszych dwóch tysiàcach firm inwestujàcych w B+R. Warto odnotowaç, e w tym samym zestawieniu pojawi y si a cztery firmy czeskie i trzy w gierskie. Gdyby uwzgl dniç àczne nak ady wszystkich przedsi biorstw na B+R w Polsce, zaj yby one odleg e 147 miejsce w rankingu, tu za firmà Deutsche Telekom, a przed ma o znanà Genzyme z USA. Inwestycje w B+R, ranking na Êwiecie, 2006 rok 1 Pfizer (USA) 2 Ford Motor (USA) 3 Johnson&Johnson (USA) 4 Microsoft (USA) 4 Daimler Chrysler (Niemcy) 6 Toyota Motor (Japonia) 7 Glaxo Smith Kline (Wielka Brytania) 8 Simens (Niemcy) 9 General Motors (USA) 10 Samsung Electronics (Korea P d.) 11 Intel (USA) 12 Sanofi-Aventis (Francja) 13 IBM (USA) 14 Volkswagen (Niemcy) 15 Roche (Szwajcaria) 16 Novartis (Szwajcaria) 17 Nokia (Finlandia) 18 Merck (USA) 19 Matsushita Electric (Japonia) 20 Robert Bosh (Niemcy) 21 Sony (Japonia) 22 Honda Motor (Japonia) 23 BMW (Niemcy) 24 Motorola (USA) 25 Cisco Systems (USA) 5,76 5,46 5,40 5,40 5,23 5,17 5,13 5,02 5,00 4,66 4,45 4,40 4,30 4,24 4,09 4,07 3,71 3,63 3,59 3,40 3,38 3,25 3,21 3,11 3, Deutsche Telekom (Niemcy) 147 Polska* 148 Genzyme (USA) 0,49 0,49 0, * àczne nak ady na B+R wszystkich przedsi biorstw dzia ajàcych w Polsce èród o: European Commission, JRC/DG RTD, The 2007 EU industrial R&D Investment Scoreboard, European Communities 2007

24 6 Wykorzystanie Êrodków pomocowych

25 Czy warto inwestowaç w innowacje? 25 Tylko mniej ni po owa badanych firm zamierza ubiegaç si o Êrodki pomocowe na wsparcie prowadzonych lub planowanych prac B+R. SpoÊród firm zainteresowanych takim wsparciem najwi cej niemal po owa badanych rozmawia z doradcami zewn trznymi. Dalsze 40% prowadzi przygotowania do wykorzystania tych Êrodków, rozmawiajàc o tym z przedstawicielami administracji. Jest te grupa badanych, która podj a bardziej zdecydowane dzia ania: niemal 1/4 zatrudni a w tym celu nowych pracowników, 17% zmienia struktur wewn trznà pod kàtem potrzeb zwiàzanych z rozliczaniem kosztów B+R, tyle samo zdecydowa o si na wyodr bnienie w asnego dzia u B+R. Czy planujà Paƒstwo ubiegaç si o Êrodki pomocowe na prowadzenie prac B+R? 5% 36% 48% Tak Raczej tak 11% Nie Nie wiem, trudno powiedzieç N=75 (wszystkie firmy) JeÊli tak lub raczej tak, jakie prowadzà Paƒstwo przygotowania? Rozmowy z doradcami 49% Rozmowy z przedstawicielami administracji 40% Zatrudnienie pracowników 23% Zmiana struktury wewn trznej (systemy rozliczania kosztów B+R) Wyodr bnianie dzia u B+R 17% 17% Jeszcze nie rozpocz liêmy adnych dzia aƒ Inne 9% 11% N= W przypadku organizacji naukowo-badawczych zainteresowanie ubieganiem si o Êrodki pomocowe na prowadzenie prac B+R jest, w odró nieniu od firm, bardzo wysokie. Nie powinno to jednak dziwiç, poniewa jest to jedno z podstawowych êróde finansowania tych jednostek. Jedynie mniej ni 1/5 badanych nie zamierza wyst powaç o Êrodki pomocowe. Podczas gdy podstawowym sposobem przygotowywania si firm do ubiegania si o Êrodki publiczne na badania i rozwój jest korzystanie z pomocy doradców to w przypadku organizacji na pierwszym miejscu stawia si rozmowy z przedstawicielami administracji. Prowadzi je a 60% badanych. Prawie po owa badanych jest w trakcie dostosowywania swoich struktur wewn trznych pod kàtem rozliczania kosztów B+R. Niemal 40% zatrudnia lub myêli o zatrudnieniu nowych pracowników.

26 26 Czy warto inwestowaç w innowacje? Czy planujà Paƒstwo ubiegaç si o Êrodki pomocowe na prowadzenie prac B+R? 19% 8% 73% Tak Raczej tak Nie N=59 (organizacje naukowo-badawcze) JeÊli tak lub raczej tak, jakie prowadzà Paƒstwo przygotowania? Rozmowy z przedstawicielami administracji 60% Zmiana struktury wewn trznej (systemy rozliczania kosztów B+R) 48% Zatrudnienie pracowników 38% Rozmowy z doradcami 35% Wyodr bnianie dzia u B+R 29% Jeszcze nie rozpocz liêmy adnych dzia aƒ 6% Inne 15% N= Spójrzmy teraz na nastawienie firm, które ju prowadzà prace B+R i majà na tym polu najwi ksze doêwiadczenia. Znamienne jest to, e spoêród nich ponad 3/4 nie korzysta ze Êrodków pomocy publicznej, opierajàc swój model prac B+R na w asnych lub rynkowych êród ach finansowania. Te nieliczne firmy, które z takiej pomocy korzystajà, wykorzystujà najcz Êciej fundusze unijne lub, nieco rzadziej, bezpoêrednià pomoc w adz centralnych (w aêciwe ministerstwa lub agendy rzàdowe). Uzyskiwanie finansowego wsparcia od jednostek samorzàdu terytorialnego deklaruje zaledwie co piàty respondent korzystajàcy z zewn trznej pomocy. 3/4 firm prowadzàcych prace B+R nie korzysta ze Êrodków pomocy publicznej, opierajàc swój model prac B+R na w asnych lub rynkowych êród ach finansowania. Czy wykorzystujà Paƒstwo Êrodki pomocy publicznej dla finansowania prac B+R? 23% 77% Tak Nie N=43 (firmy prowadzàce prace B+R)

27 Czy warto inwestowaç w innowacje? 27 Jakie jest pochodzenie pomocy publicznej? Z Unii Europejskiej 80% Od jednostek na szczeblu centralnym (ministerstwa, agencje rzàdowe itp.) 70% Pomoc od jednostek samorzàdu terytorialnego lub terenowych 20% organów administracji paƒstwowej N=10 Chocia do tej pory wi kszoêç badanych firm prowadzàcych dzia alnoêç badawczorozwojowà nie korzysta a ze Êrodków pomocy publicznej w obszarze B+R, na pytanie czy w zwiàzku z ich dost pnoêcià planujà one wzrost nak adów na badania i rozwój, twierdzàco ( tak lub raczej tak ) odpowiada 60%. Przeciwnego zdania jest 1/3 respondentów. SpoÊród firm deklarujàcych zwi kszenie nak adów na B+R 3/4 uwa a, e w zwiàzku z dost pnoêcià zewn trznych Êrodków finansowania ich àczne nak ady na B+R wzrosnà nie wi cej ni o 10%. Wzrost o wi cej ni 10% przewiduje zaledwie 15% badanych. Poniewa badanie by o prowadzone przed pojawieniem si kryzysu na Êwiatowych rynkach finansowych mo na prognozowaç, e nawet tak skromny wzrost nak adów na B+R mo e nie zostaç zrealizowany. Czy w zwiàzku z Êrodkami pomocy publicznej planujà Paƒstwo wzrost nak adów na B+R? 5% 2% 19% 14% 30% Tak Raczej tak Raczej nie Nie 30% Nie wiem, trudno powiedzieç Odmowa odpowiedzi N=43 (firmy prowadzàce prace B+R) JeÊli tak lub raczej tak, to w jakiej wysokoêci? Procentowo w stosunku rocznym. 12% 15% 73% Do 10% Ponad 10% Trudno powiedzieç N=26

28 28 Czy warto inwestowaç w innowacje? Pomoc publiczna na dzia alnoêç B+R w Polsce System instrumentów wsparcia dzia alnoêci badawczo-rozwojowych charakteryzuje trzy rodzaje badaƒ, od których uzale niona jest wysokoêç wsparcia, tj. pomocy publicznej udzielanej w ró nych formach: badania podstawowe prace eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na adne praktyczne zastosowania czy u ytkowanie; badania przemys owe badania planowane lub badania krytyczne majàce na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiej tnoêci celem opracowywania znaczàcych ulepszeƒ do istniejàcych produktów, procesów czy us ug; eksperymentalne prace rozwojowe nabywanie, àczenie, kszta towanie i wykorzystywanie dost pnej aktualnie wiedzy i umiej tnoêci z dziedziny nauki, technologii i biznesu oraz innej stosownej wiedzy i umiej tnoêci na potrzeby planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów czy us ug. WysokoÊç wsparcia (procentowo wyra ona wielkoêç kosztów badaƒ, które mogà byç obj te pomocà publicznà) uzale niona jest od rodzaju badaƒ i wielkoêci przedsi biorstwa: Ma e przedsi biorstwo Ârednie przedsi biorstwo Du e przedsi biorstwo Badania podstawowe 100% 100% 100% Badania przemys owe 70% 60% 50% Eksperymentalne prace rozwojowe 45% 35% 25% W szczególnych przypadkach mo liwe jest podwy szenie ww. limitów wsparcia (np. w przypadku wspó pracy przedsi biorcy z jednostkà badawczo-rozwojowà). Podstawowe formy wsparcia dzia alnoêci B+R mo na podzieliç na: dotacje, instrumenty podatkowe, inne formy wsparcia, takie jak np. sp ata kredytu w formie udzielenia premii technologicznej (tzw. kredyt technologiczny).

29 Czy warto inwestowaç w innowacje? 29 Wsparcie prac B+R Dotacje Dotacje dost pne sà zarówno na poziomie krajowych, jak i mi dzynarodowych programów wsparcia. Na poziomie krajowym dotacje na dzia alnoêç B+R udzielane b dà g ównie z Funduszy Strukturalnych UE w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (dalej: PO IG). Z mi dzynarodowych êróde wsparcia najpowa niejszym b dzie Siódmy Program Ramowy w zakresie badaƒ i rozwoju technologicznego (dalej: 7PR). Na wsparcie mogà liczyç jedynie najlepiej przygotowane projekty B+R, które przejdà przez konkursowà procedur aplikacyjnà. W efekcie prowadziç to mo e do koniecznoêci dostosowania przez przedsi biorców swoich planów badawczo-rozwojowych do harmonogramu aplikacyjnego ustanowionego przez dany program. Procedury aplikacyjne na poziomie krajowym sà sformalizowane, w efekcie wiele innowacyjnych pomys ów odpada na wst pnym etapie selekcji z powodów formalnych. Natomiast na poziomie mi dzynarodowym najcz Êciej konieczne jest budowanie mi dzynarodowych konsorcjów, co przy niewielkim doêwiadczeniu w tego typu inicjatywach nie jest proste dla wielu polskich przedsi biorców. Jednak dotacje pozostanà pewnie g ównym êród em wsparcia prac B+R dla przedsi biorców do 2015 roku, gdy decydujàce znaczenie ma wielkoêç Êrodków dost pnych w tej formie i szeroki zakres projektów, które mogà byç wspierane w ramach wielu programów. W latach na wsparcie badaƒ przemys owych i prac rozwojowych przeznaczone sà takie programy wsparcia, jak m.in.: PO IG 1.4 Wsparcie Projektów Celowych, program krajowy Inicjatywa Technologiczna, wsparcie projektów celowych z bud etu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego, VII Program Ramowy UE, unijny program Eurostars. Instrumenty podatkowe Oprócz dotacji istniejà tak e mechanizmy podatkowe sprzyjajàce dzia alnoêci B+R oraz innowacjom, choç ich zakres w Polsce jest wyjàtkowo ograniczony w porównaniu z rozwiàzaniami stosowanymi w wielu krajach UE. Praktycznie jedynym instrumentem wsparcia w tej kategorii, obecnie dost pnym dla przedsi biorców jest ulga podatkowa na nabycie nowych technologii, czyli odliczany od podstawy opodatkowania koszt nabycia rezultatów prac B+R. Maksymalny poziom odliczeƒ wynosi 50% kosztów nabycia rezultatów prac B+R, które muszà zostaç zaliczone do wartoêci niematerialnych i prawnych. Ponadto rezultaty prac B+R, tj. np. technologia, nie mogà byç starsze ni 5 lat. Wsparcie w formie ulgi podatkowej mo e byç jedynie wykorzystane przy nabywaniu zewn trznych rezultatów prac B+R. Jednak ulga ta nie premiuje samych przedsi biorców prowadzàcych prace B+R.

30 30 Czy warto inwestowaç w innowacje? Wsparcie prac B+R mia o byç tak e z za o enia jednym z celów ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o niektórych formach wspierania dzia alnoêci innowacyjnej (dalej: Ustawa o innowacyjnoêci) i mo liwoêci utworzenia przez przedsi biorc centrum badawczo-rozwojowego (CBR). Przedsi biorca posiadajàcy status CBR ma mo liwoêç odpisania od przychodów do 20% Êrodków i przeznaczenia ich na tzw. fundusz innowacyjnoêci, z którego nast pnie mo na finansowaç prace B+R prowadzone w przedsi biorstwie. W praktyce aden z przedsi biorców dotychczas nie zdecydowa si na uzyskanie statutu CBR, g ównie z powodu braku wyraênych korzyêci p ynàcych z jego posiadania. Dla uatrakcyjnienia tego instrumentu konieczne sà zmiany w Ustawie o innowacyjnoêci. Inne instrumenty wsparcia W celu prowadzenia prac B+R konieczne mo e byç odpowiednie przeszkolenie personelu. Dofinansowanie szkoleƒ dla pracowników dost pne jest w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki w wysokoêci do 45% na szkolenia specjalistyczne i do 80% na szkolenia ogólne. Szkolenia specjalistyczne obejmujà pozyskiwanie wiedzy do wykorzystania tylko na danym lub przysz ym stanowisku pracy, szkolenia ogólne obejmujà pozyskiwanie wiedzy, która mo e byç wykorzystana na ka dym stanowisku pracy. Dofinansowanie mo e obejmowaç m.in. wynagrodzenie wyk adowców, pomoce naukowe, wynajem pomieszczeƒ, amortyzacj sprz tu. Wsparcie na inwestycje innowacyjne Dotacje Dla przedsi biorców planujàcych inwestycje obejmujàce innowacyjne rozwiàzania dost pne sà dotacje w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Regionalnych Programów Operacyjnych. Przez innowacyjnà inwestycj rozumie si takà inwestycj, która polega na zakupie lub wdro eniu rozwiàzania technologicznego, które jest stosowane na Êwiecie przez okres nie d u szy ni 3 lata, bàdê technologii, której stopieƒ rozprzestrzenienia na Êwiecie w danej bran y nie przekracza 15%. Maksymalna wysokoêç wsparcia uzale niona jest od województwa, w którym zlokalizowana jest inwestycja i waha si od 30% do 50% kosztów kwalifikowanych inwestycji dla du ych przedsi biorstw. Dla Êrednich i ma ych przedsi biorstw ww. pu apy podlegajà zwi kszeniu o odpowiednio 10% i 20%. Na wsparcie inwestycji innowacyjnych przeznaczone sà w latach nast pujàce programy wsparcia: PO IG 4.1, na zakup Êrodków trwa ych i wartoêci niematerialnych i prawnych na potrzeby wdro enia wyników prac B+R; PO IG 4.2, na zakup us ug doradczych, Êrodków trwa ych i wartoêci niematerialnych i prawnych zwiàzanych z prowadzeniem prac B+R oraz na wsparcie w zakresie wzornictwa przemys owego; PO IG 4.4, na inwestycje w zakresie zakupu lub wdro enia innowacyjnych rozwiàzaƒ technologicznych w produkcji i us ugach; PO IG 4.5, na wsparcie inwestycji o du ym znaczeniu dla gospodarki, w tym na inwestycje o charakterze innowacyjnym oraz inwestycje w sektorze us ug nowoczesnych; Regionalne Programy Operacyjne, na inwestycje o charakterze innowacyjnym, wsparcie dost pne w wi kszoêci dla ma ych i Êrednich przedsi biorstw.

31 Czy warto inwestowaç w innowacje? 31 Instrumenty podatkowe Przedsi biorcy dokonujàcy innowacyjnych inwestycji mogà tak e korzystaç ze wsparcia w formie zwolnienia z podatku dochodowego w ramach prowadzenia dzia alnoêci na terenie jednej z 14 specjalnych stref ekonomicznych (SSE). WysokoÊç zwolnienia ustalana jest na podstawie wysokoêci poniesionych nak adów inwestycyjnych i mo e wahaç si w przedziale od 30% do 70%, w zale noêci od lokalizacji inwestycji oraz od wielkoêci przedsi biorstwa. Zezwoleniem na prowadzenie dzia alnoêci w SSE mo e byç tak e obj te centrum B+R, centrum us ug nowoczesnych, centrum us ug wspólnych, oraz ka da inna dzia alnoêç nieobj ta wykluczeniem. Inne instrumenty wsparcia Innym rodzajem wsparcia inwestycji innowacyjnych jest kredyt technologiczny. Obecnie znowelizowane przepisy Ustawy o innowacyjnoêci powinny przyczyniç si do wzrostu efektywnoêci wykorzystywania tego instrumentu polegajàcego na sp acie cz Êci kredytu poprzez udzielenie przedsi biorstwu premii technologicznej. Zgodnie z nowymi przepisami premia technologiczna b dzie wyp acana do banku kredytujàcego (bank komercyjny udzielajàcy przedsi biorcy kredytu, tzw. kredytu technologicznego) w ratach w wysokoêci do 50% wartoêci netto (bez podatku od towarów i us ug) sprzeda y towarów lub us ug b dàcych wynikiem inwestycji technologicznej finansowanej kredytem technologicznym. Na lata na wsparcie przedsi biorców z kredytu technologicznego, w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, zostanie przeznaczone 410 mln EUR.

32 7 Problemy i uwarunkowania dla B+R w Polsce

33 Czy warto inwestowaç w innowacje? 33 Podstawowym problemem zwiàzanym z prowadzeniem prac B+R w Polsce wskazywanym przez niemal 1/3 badanych przedsi biorstw sà skomplikowane procedury uzyskania wsparcia finansowego ze strony paƒstwa w postaci dotacji, które do tej pory w du ej cz Êci skierowane by y do oêrodków badawczych i naukowych (m.in. uczelni), natomiast liczba programów skierowanych bezpoêrednio do przedsi biorstw by a niewielka. W efekcie przedsi biorstwa nie mia y du ego doêwiadczenia w ubieganiu si o wsparcie finansowe na dzia ania B+R, co po cz Êci t umaczy ich problemy z procedurami. Inne cz sto wymieniane przeszkody mia y charakter raczej organizacyjny (wewn trzny). W szczególnoêci respondenci wskazywali na niski priorytet prac B+R w hierarchii celów organizacji, wysokie koszty prowadzenia prac B+R, brak odpowiednio przygotowanych kadr. Jedna piàta badanych ma te problem ze znalezieniem partnerów do wspó pracy. Brak Êrodków finansowych oraz niewystarczajàce wsparcie paƒstwa wskazywano jako istotnà barier nieco rzadziej (po 13% wskazaƒ). Natomiast opinia organizacji naukowo-badawczych znacznie si ró ni od opinii firm. Najwi kszym problemem okazuje si dla nich w aênie brak w asnych Êrodków finansowych (wskazuje na to niemal 70% badanych) oraz niewystarczajàce wsparcie ze strony paƒstwa (42%). Tak jak w przypadku przedsi biorstw, równie organizacje narzekajà na skomplikowane procedury uzyskania dotacji na B+R. Warto te podkreêliç, e znacznie wy szy odsetek organizacji doêwiadcza problemów z prowadzeniem prac B+R ni ma to miejsce w przypadku biznesu. Na podstawie udzielonych odpowiedzi mo na si te pokusiç o sformu owanie wniosku, e podczas gdy przeszkody w dzia alnoêci B+R majà w przypadku firm raczej charakter wewn trzny, to w przypadku organizacji badawczo-rozwojowych ich êród em jest cz Êciej otoczenie (skomplikowane procedury, brak pomocy ze strony paƒstwa itp.). Przeszkody w dzia alnoêci B+R w przypadku firm majà raczej charakter wewn trzny, a w przypadku organizacji badawczo-rozwojowych ich êród em jest cz Êciej otoczenie. Jakie sà podstawowe problemy zwiàzane z dzia alnoêcià B+R w Polsce? Skomplikowane procedury uzyskania dotacji/grantów na prace B+R 31% 49% Niski priorytet prac B+R w hierarchii celów organizacji 23% 32% Wysokie koszty prac B+R 19% 21% Brak odpowiednio przygotowanych kadr TrudnoÊç w znalezieniu partnerów do wspó pracy 15% 20% 20% 32% Niewystarczajàce zach ty podatkowe i pomoc paƒstwa 13% 42% Brak Êrodków finansowych 13% 59% Brak wczeêniejszych doêwiadczeƒ w prowadzeniu prac B+R 0% 7% Inne 8% 29% Organizacje (JBR-y, parki technologiczne itp.) (N=59) Firmy (N=75)

34 34 Czy warto inwestowaç w innowacje? Dzia alnoêç badawczo-rozwojowa jest zawsze osadzona w szerszych ramach nie tylko gospodarczych, lecz tak e polityczno-prawnych. Istnieje ca y wachlarz regulacji oraz stosowanych przez paƒstwo instrumentów, które powinno si braç pod uwag przy planowaniu prac badawczo-rozwojowych. Z tego punktu widzenia uderzajàcy jest fakt wysokiej nieêwiadomoêci obowiàzujàcych regulacji podatkowych odnoszàcych si bezpoêrednio lub poêrednio do dzia alnoêci badawczo-rozwojowej. Ponad 40% badanych firm oraz co dwudziesta jednostka naukowo-badawcza nie potrafi si wypowiedzieç w tej materii. W pozosta ych przypadkach w proporcjach 3:1 przewa ajà opinie, e rozwiàzania podatkowe sà z e i raczej z e ni dobre i raczej dobre. Jak oceniajà Paƒstwo rozwiàzania podatkowe dotyczàce B+R obowiàzujàce w Polsce? 50% 40% 41% 33% 30% 28% 27% 20% 19% 20% 10% 0% 10% 9% 5% 3% 5% 0% Dobrze Raczej dobrze Ârednio Raczej êle èle Nie wiem, trudno powiedzieç Firmy Organizacje (JBR-y, parki technologiczne itp.) Ocena mechanizmów i narz dzi wsparcia B+R dost pnych w Polsce, takich jak w dka technologiczna, kredyt technologiczny itp., zarówno przez firmy, jak i organizacje naukowo-badawcze wypada Êrednio (oko o 1/3 wskazaƒ firm oraz ponad 40% wskazaƒ organizacji). Z porównania pozosta ych odpowiedzi wyp ywajà trzy interesujàce obserwacje. Po pierwsze, identyczny odsetek badanych firm i organizacji (po 13%) ocenia mechanizmy wsparcia B+R dobrze lub raczej dobrze. Po drugie, organizacje czterokrotnie cz Êciej oceniajà te mechanizmy negatywnie ni ma to miejsce w przypadku firm co powoduje, e ogólna ocena mechanizmów B+R jest w przypadku organizacji negatywna, podczas gdy w przypadku firm nieznacznie cz Êciej pozytywna. I wreszcie po trzecie, podczas gdy z ocenà mechanizmów wsparcia B+R problem ma zaledwie co dwudziesta organizacja naukowo-badawcza, to w przypadku firm odsetek ten wynosi a 41%. Sà to firmy, które nie znajà lub nie potrafià (nie chcà) oceniaç tych mechanizmów. Âwiadczy to o niedostatecznej ich znajomoêci lub braku zainteresowania wykorzystaniem zewn trznego wsparcia do inwestowania w innowacje.

35 Czy warto inwestowaç w innowacje? 35 Jak oceniajà Paƒstwo mechanizmy wsparcia prac B+R w Polsce (np. w dka technologiczna, kredyt technologiczny, fundusz por czeƒ unijnych itp)? 50% 40% 35% 43% 41% 30% 27% 20% 10% 0% 12% 8% 8% 8% 5% 5% 5% 3% Dobrze Raczej dobrze Ârednio Raczej êle èle Nie wiem, trudno powiedzieç Firmy Organizacje (JBR-y, parki technologiczne itp.) Pomimo e najwi ksze dzia ajàce w Polsce firmy posiadajà niezb dne zasoby i Êrodki finansowe do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych oczekujà one od paƒstwa systemowych dzia aƒ w tym zakresie. Jedynie 1/4 badanych uwa a, e pomoc paƒstwa jest zb dna. Co ciekawe, wêród firm deklarujàcych, e nie jest im potrzebna systemowa pomoc, znajdujà si zarówno firmy prowadzàce aktualnie prace B+R, jak te firmy, które takich prac nie prowadzà. 3/4 badanych firm oczekuje od rzàdu systemowych dzia aƒ, które b dà wspiera y prace B+R. Przedsi biorstwa oczekujàce pomocy najcz Êciej postulujà wprowadzenie ulg podatkowych (2/3 badanych). Po owa oczekuje konkretnych informacji na temat dost pnych form/mechanizmów pomocy. Wreszcie ponad 20% firm zainteresowanych jest pomocà w postaci subwencji i dotacji oraz preferencyjnych kredytów. Podobne opinie wyra ajà organizacje naukowo-badawcze z tà tylko ró nicà, e subwencje i dotacje wymieniajà przed dzia aniami informacyjnymi o dost pnych formach pomocy. Czy oczekujà Paƒstwo ze strony rzàdu dzia aƒ systemowych, które b dà wspiera y prace B+R? 1% 25% 74% Tak, oczekujemy Nie oczekujemy Nie wiem, trudno powiedzieç N=75 (wszystkie firmy)

36 36 Czy warto inwestowaç w innowacje? JeÊli tak, jakie to powinny byç dzia ania? Ulgi podatkowe 67% Dzia ania informacyjne o dost pnych formach pomocy Subwencje i dotacje Preferencyjne kredyty 42% 45% 49% Inna forma pomocy 13% N=55 Inne Polska na tle innych cz onków Unii Europejskiej Do analizy poziomu innowacyjnoêci Polski na tle pozosta ych krajów cz onkowskich UE wybraliêmy 9 kluczowych naszym zdaniem wskaêników. Ich analiza pokazuje, e tylko w jednym obszarze Polska osiàga wynik lepszy od Êredniej zarówno UE jak i CEE (krajów Europy Ârodkowej nale àcych do UE). Tym obszarem jest innowacyjnoêç produktowa. Âredni udzia nowych produktów w obrotach przedsi biorstw wynosi dla firm w Polsce ponad 8%, podczas gdy Êrednia dla UE i krajów CEE nie przekracza 7%. Poziom zbli ony do Êredniej UE oraz wy szy od Êredniej dla CEE Polska zanotowa a w odniesieniu do dwóch wskaêników: udzia u nak adów na B+R w obszarze medium-high oraz high-tech w sektorze produkcyjnym oraz udzia u innowacyjnych MSP wspó pracujàcych z innymi podmiotami w ogólnej liczbie MSP. Nieco poni ej obu Êrednich wypadamy w przypadku wielkoêci wydatków publicznych na B+R (w Polsce kszta tujà si one na poziomie 0,39% PKB) oraz wydatków przedsi biorstw na innowacje liczonych jako procent ich obrotów (w Polsce 1,56%, podczas gdy np. w Czechach 2,15%). Pod wzgl dem udzia u przedsi biorstw otrzymujàcych dotacje paƒstwowe na dzia alnoêç innowacyjnà w ogólnej liczbie przedsi biorstw Polska osiàga 105% Êredniej dla CEE. Stanowi to jednak tylko 30% Êredniej dla Unii Europejskiej. Polska nie odbiega zatem od innych nowych cz onków UE, natomiast mi dzy starà i nowà Unià jest ciàgle ogromna przepaêç. Najs abiej na tle pozosta ych paƒstw wspólnotowych Polska prezentuje si pod wzgl dem trzech wskaêników: iloêci patentów EPO na milion mieszkaƒców, wydatków przedsi biorstw na B+R oraz udzia u innowacyjnych MSP. Ârednia 4,2 patentu na milion mieszkaƒców stanowi mniej ni 5% Êredniej dla EU27 i tylko nieco ponad 45% Êredniej dla CEE. Gorszy wynik osiàgn a jedynie Rumunia. Tak niski wynik nie musi Êwiadczyç o niskiej innowacyjnoêci, natomiast na pewno jest dowodem na niewystarczajàcà ÊwiadomoÊç wagi ochrony w asnoêci przemys owej. Wydaje si, e konieczne sà tu zdecydowane dzia ania rzàdu nie tylko o charakterze promocyjno-edukacyjnym, lecz równie wsparcie finansowe dla firm i instytucji chcàcych patentowaç swoje rozwiàzania. Bardzo niekorzystnie wyglàda tak e sytuacja pod wzgl dem wydatków przedsi biorstw na prace B+R (56% Êredniej CEE, 21% Êredniej EU27) równie w tym