INFORMACJA o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2013 roku

Transkrypt

1 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU INFORMACJA o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2013 roku na podstawie działalności inspekcyjno kontrolnej i badawczej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku WIOŚ BIAŁYSTOK, październik 2014

2

3 SPIS TREŚCI CELE I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA... 5 WYNIKI BADAŃ I OCENA STANU ŚRODOWISKA... 5 POWIETRZE... 5 WODA GOSPODARKA ODPADAMI HAŁAS POLA ELEKTROMAGNETYCZNE DZIAŁALNOŚĆ INSPEKCYJNO-KONTROLNA... 42

4

5 CELE I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA Głównymi kierunkami działania Inspekcji Ochrony Środowiska, określonymi w Ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska 1 jest: kontrola przestrzegania przepisów prawa w aspekcie ochrony środowiska przez podmioty gospodarcze, prowadzenie badania stanu środowiska i zachodzących w nim zmian w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, informowanie społeczeństwa o wynikach tych działań i badań. Celami prowadzonych badań i kontroli jest tworzenie podstaw do określenia kierunków działań proekologicznych i polityki ekologicznej prowadzonej przez władze województwa, a także informowanie społeczeństwa o stanie środowiska i zachodzących w nim zmianach. W ramach upowszechniania informacji Inspektorat wydaje cyklicznie (co 2 lata) Raporty o stanie środowiska woj. podlaskiego. Ostatni Raport za lata , opublikowany w 2013 roku, prezentuje stan środowiska województwa wg danych na koniec 2012 roku. Aktualizacje informacji w nim zawartych, dotyczące poszczególnych komponentów środowiska, Inspektorat publikuje na własnej stronie internetowej ( zakładka: PUBLIKACJE. Niniejszy materiał jest dalszą aktualizacją i syntezą zamieszczonych w raporcie informacji. Przedstawia oceny poszczególnych komponentów środowiska (jakości powietrza, jakości wód, gospodarki odpadami, zagrożeń hałasem, polami elektromagnetycznymi oraz wnioski wynikające z działań kontrolnych) w oparciu o najbardziej aktualne dane i informacje zgromadzone w wyniku przeprowadzonych działań Inspekcji Ochrony Środowiska w 2013 roku oraz aktualnie dostępne dane GUS. WYNIKI BADAŃ I OCENA STANU ŚRODOWISKA POWIETRZE PRESJE Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza jest emisja antropogeniczna z działalności przemysłowej, sektora bytowego oraz komunikacji. Struktura emisji wg sektorów wykazuje, że głównym źródłem emisji dwutlenku siarki (SO 2 ) jest sektor zaopatrzenia w energię cieplną. W działalności produkcyjnej największy udział w emisji SO 2 miały działy produkcji artykułów spożywczych i napojów, włókiennictwo, produkcji drewna i wyrobów drewnianych. Źródłem zanieczyszczeń pyłowych jest głównie energetyka, skąd także pochodzi większość zanieczyszczeń gazowych w postaci SO 2 i tlenków azotu (NO x ). Analiza danych wskazuje, że emisje związków benzenu (C 6 H 6 ) i ołowiu (Pb) wykazywane przez podmioty gospodarcze, stanowiły wartości marginalne. Jedynym istotnym źródłem tych zanieczyszczeń, a w szczególności benzenu, jest transport drogowy (spalanie paliw w silnikach samochodowych). Wielkość emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) z zakładów szczególnie uciążliwych w ostatnim roku nieznacznie wzrosła jednakże na przestrzeni lat występuje wyraźny trend malejący. (wykres 1). Wykres 1. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) 1 Ustawa z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.) 5

6 W emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych zauważalny jest, podobnie jak w przypadku emisji CO 2, wyraźny, stały trend malejący (wykres 2). Wykres 2. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) Emisja zanieczyszczeń gazowych: SO 2 i NO x pochodziła prawie w całości ze spalania paliw. W latach emisja SO 2 systematycznie malała. W latach nastąpił również wyraźny spadek emisji CO. Emisja NO x nie ulegała zasadniczym zmianom (wykres 3). Wykres 3. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) Zmiany emisji SO 2 NOx i CO 2 z zakładów szczególnie uciążliwych na tle PKB wykazują, że pomimo wzrostu PKB stale maleje emisja SO 2 Spadek pozostałych zanieczyszczeń od 2009 roku uległ zahamowaniu. (wykres 4). Wykres 4. Zmiany emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w latach w województwie podlaskim, przy założeniu, że wartość wskaźników w 2004 roku równa jest 100% (źródło: GUS) STAN Do obowiązków Inspekcji Ochrony Środowiska należy wykonywanie pomiarów i ocen jakości powietrza w celu uzyskania informacji o poziomach substancji w powietrzu. Oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza, na terenie woj. podlaskiego, dokonywane są w oparciu o badania monitoringowe zawartości substancji w powietrzu i analizę zmian wielkości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery. Sieć monitoringu powietrza stanowią stacjonarne stacje pomiarowe zlokalizowane: w Białymstoku; 2 stacje tła miejskiego (przy ul. Waszyngtona; przy ul. Warszawskiej) i 1 stacja tła podmiejskiego (przy ul. 27 Lipca); w Łomży - 1 stacja tła miejskiego (przy ul. Sikorskiego); w Suwałkach - 1 stacja tła miejskiego (przy ul. Pułaskiego); w miejscowości Borsukowizna - 1 stacja tła wiejskiego (gm. Krynki). 6

7 Podstawowym dokumentem, służącym do oceny zachowania norm jakości powietrza, a w przypadku ich niedotrzymania, do wdrożenia programów naprawczych, jest coroczna ocena jakości powietrza wykonywana na podstawie art. 89 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z 27 kwietnia 2001 r. Ocena jest wykonywana wg określonych kryteriów. Uwzględnia 2 kryteria: ochrona zdrowia oraz ochrona roślin. Ochrona zdrowia obejmuje analizę stężeń 11 zanieczyszczeń: dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO), benzen (C 6 H 6 ), ozon (O 3 ), pył drobny PM10 (o średnicy do 10µm), pył drobny PM2,5 (o średnicy do 2,5 µm), metale ciężkie: ołów (Pb), arsen (As), nikiel (Ni), kadm (Cd) oznaczane w pyle PM10 oraz benzo(a)piren oznaczany w pyle PM10. W kryterium - ochrona roślin - analizie podlegają 3 zanieczyszczenia: dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu (NOx) i ozon (O 3 ). Dla SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, pyłu PM10, pyłu PM2,5 i Pb w pyle PM10 określone są tzw. poziomy dopuszczalne, które mają być osiągnięte w określonym terminie a po nim nie powinny być przekraczane. Dla O 3, pyłu PM2,5, metali ciężkich: As, Cd oraz benzo(a)pirenu określone są tzw. poziomy docelowe, które mają być osiągnięte w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziomy te ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość. Dla O 3 określone są tzw. poziomy celu długoterminowego, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny. Poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Ocena roczna wykonywana jest w odniesieniu do obszaru strefy, które stanowią: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasto (niebędące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Na terenie województwa podlaskiego wydzielono 2 strefy: Aglomerację Podlaską stanowiącą obszar Powiatu Miasta Białystok oraz Strefę Podlaską w skład której weszły pozostałe powiaty z terenu województwa. Analiza pomierzonych danych wykazuje, że średnie roczne stężenia zanieczyszczeń w większych miastach województwa wykazywały w latach pozytywny trend malejący. Stężenia SO 2 i NO 2 utrzymywały się na niskim poziomie nieprzekraczającym norm dopuszczalnych (wykresy 5,6). Wykres 5. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) Wykres 6. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) 7

8 Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego utrzymują się od lat na podobnym, wysokim poziomie, zbliżonym do norm dopuszczalnych (wykres 7). Notowane są przekroczenia stężeń dobowych pyłu zawieszonego PM10 (wykres 8). Na przestrzeni lat liczba dni z przekroczeniami była większa od dopuszczalnej. Notowano również przekroczenia norm pyłu zawieszonego PM2,5 (wykres 9). Wykres 7. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) Wykres 8. Liczba dni z przekroczeniami stężenia 24 - godzinnego pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) Wykres 9. Średnie roczne stężenia pyłu PM2,5 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) Od 2004 roku Inspektorat prowadzi pomiary stężeń ozonu (O 3 ) na 2 stacjonarnych stacjach pomiarowych. Wyniki badań z ostatnich lat wykazują systematyczny tren malejący liczby dni z przekroczeniami (od 2008 na stacji miejskiej i od 2006 na pozamiejskiej (wykres 10). 8

9 Wykres 10. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 w latach w województwie podlaskim (źródło: WIOŚ) Na podstawie badań w 2013 roku oraz oceny wykonanej przez WIOŚ w Białymstoku: Stwierdzono przekroczenia norm stężenia dopuszczalnego oraz poziomu docelowego pyłu zawieszonego PM2,5 w Strefie Podlaskiej (kryterium ochrona zdrowia). Obszarem przekroczeń jest miasto Łomża. Wyniki badań tego zanieczyszczenia w Aglomeracji Białostockiej także pokazały wysokie wartości, chociaż nie przekroczyły one normy; Stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu w Aglomeracji Białostockiej (kryterium ochrona zdrowia); Stwierdzono przekroczenia poziomów celów długoterminowych ozonu w Strefie Podlaskiej (kryterium - ochrona roślin) oraz w Aglomeracji Białostockiej i Strefy Podlaskiej (kryterium - ochrona zdrowia). Pomimo już realizowanych, Programów Ochrony Powietrza dla Białegostoku i Łomży, w których określono działania na rzecz redukcji stężeń pyłu, notowane przekroczenia stężeń pozostają najistotniejszym problemem w zachowaniu norm jakości powietrza. Porównanie rozkładu stężeń zanieczyszczeń w Polsce wykazuje, że problemem krajowym jest przekroczenie norm zapylenia (mapy 1, 2). Pomimo tego należy stwierdzić, że powietrze w rejonie północno-wschodnim Polski zaliczane jest do najczystszego w kraju, co nie oznacza, że wszystkie standardy są w województwie podlaskim dotrzymywane. Wyniki kilkuletnich badań i na ich podstawie wykonanych ocen wykazują, że zidentyfikowano obszary przekroczeń wymagające podjęcia działań naprawczych. Są to: powiaty grodzkie: miasta Białystok i miasta Łomży, gdzie występuje problem z dotrzymaniem norm pyłu zawieszonego pyłu PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu; obszar całego województwa ze względu na przekroczenie normy ozonu. W przypadku tego zanieczyszczenia obszary przekroczeń, mają charakter globalny (obejmują praktycznie obszar całego obszaru kraju, a także znaczne części Europy). 9

10 Mapa 1 Klasyfikacja stref dla pyłu zawieszonego PM2,5 w 2013 r. (kolor czerwony przekroczenie normy) Mapa 2 Klasyfikacja stref dla pyłu zawieszonego PM10 w 2013 r. (kolor czerwony przekroczenie normy) W znowelizowanej ustawie Prawo ochrony środowiska określono postępowanie w przypadku ryzyka wystąpienia jak i wystąpienia przekroczeń poziomów badanych substancji w powietrzu oraz informowania społeczeństwa o jakości powietrza. Wojewódzki inspektor Ochrony Środowiska ma obowiązek określania ryzyka wystąpienia przekroczeń i przekazywania tych informacji do właściwego zarządu województwa, wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego oraz do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W przypadku wystąpienia ryzyka przekroczenia norm substancji w powietrzu w danej strefie, zarząd województwa, w terminie 15 miesięcy od dnia otrzymania informacji opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych, w którym ustala się działania mające na celu: zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich przekroczeń; ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. W przypadku ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego w danej strefie lub przekroczenia poziomu substancji w powietrzu wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego informuje właściwe organy o konieczności podjęcia działań określonych planem działań krótkoterminowych, a także powiadamia społeczeństwo oraz podmioty w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie. REAKCJE W wyniku wykonanych ocen jakości powietrza stwierdzających przekroczenia norm zapylenia opracowano i wdrożono do realizacji Programy Ochrony Powietrza dla Białegostoku i Łomży. W 2013 roku weszły w życie uchwały Sejmiku Województwa Podlaskiego w sprawie aktualizacji programów ochrony powietrza, które opracowano dla strefy Aglomeracja Podlaska oraz Strefy Podlaskiej. W obu programach zawarto również plany działań krótkoterminowych. Działalność inspekcyjno kontrolna WIOŚ w 2013 roku w zakresie przeciwdziałania i kontroli emisji zanieczyszczeń do powietrza była prowadzona w ramach następujących celów kontroli: Sprawdzenie zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw oraz oleju do silników statków żeglugi śródlądowej; Sprawdzenie przestrzegania przepisów przez podmioty używające czynników chłodniczych oraz dokonujące obrotu nimi pod kątem zastępowania SZWO czynnikami z grupy F-gazów; Ograniczenie emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza ze źródeł energetycznych i technologicz- 10

11 nych, zlokalizowanych w pobliżu obszarów NATURA Efekty przeprowadzonych kontroli opisano w rozdziale - Działalność inspekcyjno-kontrolna. W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń szereg inwestycji z tym związanych dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku, który w zakresie Ochrony Atmosfery określił następujące cele: budowa i modernizacja sieci i węzłów cieplnych, termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, odnawialne źródłami energii, wymiana starych autobusów na nowe spełniające wysokie normy emisji spalin. W wyniku pomocy udzielonej przez Fundusz zrealizowano m.in. termomodernizacja w 7 budynkach, przebudowano kotłownię i wybudowano sieć cieplną oraz c.w.u. do budynków mieszkalnych wielorodzinnych, budynków użyteczności publicznej w Ostrożanach, zakupiono 18 nowych autobusów spełniających normy emisji spalin. W realizacji jest kolejnych 6 zadań: Poprawa efektywności energetycznej systemu ciepłowniczego Miasta Grajewo oraz sprawności przesyłu i dystrybucji energii cieplnej poprzez modernizację sieci i węzłów cieplnych, Termomodernizacja budynku Zespołu Szkół w Łapach, Termomodernizacja budynku Przedszkola nr 1 w Łapach, Termomodernizacja budynku Przedszkola nr 2 w Łapach, Elektrownia słoneczna (fotowoltaiczna) w Lipsku, Efektywne zagospodarowanie osadów ściekowych poprzez ich wykorzystanie energetyczne na potrzeby produkcji energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu w Siemiatyczach. WODA PRESJE Jakość wód jest wynikiem presji związanych z poborem wody, odprowadzaniem ścieków do wód, spływami obszarowymi (w tym z rolnictwa), niewłaściwą gospodarką odpadami oraz sposobem postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych szacuje się na 672,7 hm 3, co stanowi zaledwie 3,9% zasobów krajowych. Sumaryczny pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2012 roku 2 wyniósł 100 hm3. W ostatnim dziesięcioleciu wielkość poboru ulegała nieznacznemu wzrostowi, przy czym na cele produkcyjne zauważalny jest trend malejący, co przy stałym wzroście produkcji sprzedanej w przemyśle jest zjawiskiem korzystnym, wskazującym na niższy jednostkowy pobór wody w stosunku do wartości sprzedanej. Jest to efekt stosowania wodooszczędnych technologii produkcji. Nieznacznie rosły wielkościach poborów wody do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz do eksploatacji sieci wodociągowej (wykres 11). Wykres 11. Pobór wód na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach w województwie podlaskim na tle PKB i produkcji sprzedanej w przemyśle (źródło: GUS) Na jakość wód powierzchniowych podstawowy wpływ wywiera gospodarka ściekowa. Łączna ilość ścieków odprowadzanych do wód lub do ziemi w 2013 r. wyniosła 39,1 hm 3 w tym 82,1% to ścieki komunalne, a 17,9% to przemysłowe wymagające oczyszczania. 2 brak danych GUS za 2013 r. w momencie opracowania niniejszego materiału ( ) 11

12 W 2013 roku 100% wytworzonych ścieków podlegało oczyszczaniu, na 114 komunalnych oczyszczalniach ścieków (o łącznej przepustowości 235,5 dam 3 /d) i 26 oczyszczalniach przemysłowych (o łącznej przepustowości 96,3 dam 3 /d). Zmiany w sposobie oczyszczania wskazują na utrzymujący się wieloletni pozytywny trend. Łącznie w 2013 roku 97,6% ścieków oczyszczono biologicznie(w tym 82,1% oz podwyższonym usuwaniem biogenów). Niewielki udział (2,4%) stanowiły ścieki oczyszczane mechanicznie (wykres 12). Wykres 12. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) Istotny wpływ na jakość wód mają spływy obszarowe zanieczyszczeń z terenów użytkowanych rolniczo. Dostają się one do wód w wyniku nieprawidłowego stosowania nawozów sztucznych i organicznych, a także innych środków chemicznych stosowanych w rolnictwie. Wielkości ładunków zanieczyszczeń są trudne do oszacowania, gdyż w dużym stopniu zależą od lokalnych warunków pogodowych oraz wielkości nawożenia gruntów w zlewniach rzek. Przeciętne zużycie nawozów sztucznych, w roku gospodarczym 2012/2013, w przeliczeniu na czysty składnik wyniosło 97,6 kg NPK/ha. Od 2004 roku obserwowany jest nieznaczny, systematyczny wzrost. Zużycie nawozów wapniowych w województwie kształtowało się na poziomie bardzo niskim 7,9 kg CaO/ha. Bardzo duży udział w nawożeniu ma obornik (wykres 13). Wykres 13. Zużycie nawozów sztucznych (NPK), wapniowych i obornika w przeliczeniu na czysty składnik w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) Pomimo stosunkowo niedużego na tle kraju zużycia nawozów, wyniki przeprowadzonych badań i analiz presji wykonanych przez specjalistyczne instytucje wskazują, że na terenie województwa podlaskiego zidentyfikowano obszary wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. W efekcie, pod koniec 2012 roku rozporządzeniem Dyrektora RZGW w Warszawie ustanowiono granice obszarów szczególnie narażonych (OSN), na których odpływ azotu do wód należy ograniczyć. Obszary zagrożone obejmują części zlewni 6 rzek: Awissy, Broku, Jabłonki, Lizy, Nurca i Śliny o łącznej powierzchni 43,5 tys. STAN Sieć rzeczną województwa tworzą dorzecza Wisły (z większymi rzekami: Narwią, Biebrzą Nurcem i Bugiem), Niemna (rzeka Czarna Hańcza z większymi dopływami: Marychą, Szeszupą i Świsłoczą) oraz Pregoły (dopływy: Błędzianka i Bludzia). Zlewnie największych rzek posiadają w większości cechy typowe dla zlewni nizinnych. Dominują meandrujące koryta rzek, tworzące rozległe doliny, często o charakterze podmokłym i bagienno-torfowym. Znaczne obszary pokrywają łąki i powierzchnie leśne, w tym obszary objęte, ze względu na walory przyrodnicze, różnorodnymi formami ochrony. 12

13 OCENY JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH Zakres, częstotliwość i sposób prowadzenia badań monitoringowych wód powierzchniowych oraz sposób oceny wód zależy od sposobu ich użytkowania i charakterystyki zagrożenia. Ocen jakości wód dokonuje się w tzw. Jednolitej Części Wód Powierzchniowych (JCWP) 3. Rodzaje sporządzanych ocen to: a) Ocena stanu wód. Stan wód jest definiowany jako dobry lub zły. Aby stan wód uznano za dobry musi być spełniony warunek, iż oceniony stan ekologiczny (lub potencjał ekologiczny w przypadku wód sztucznych lub silnie zmienionych 4 ) jest dobry lub powyżej dobrego oraz stan chemiczny wód oceniono jako dobry. - Stan ekologiczny określa się w ciekach naturalnych, jeziorach lub innych zbiornikach naturalnych, wodach przejściowych oraz przybrzeżnych. Ocena dokonywana jest na podstawie wyników klasyfikacji elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych. Stan ekologiczny jest definiowany jako: bardzo bobry, dobry, umiarkowany, słaby i zły. - Potencjał ekologiczny określa się dla wód sztucznych lub silnie zmienionych. Ocena dokonywana jest na podstawie wyników klasyfikacji zbadanych elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Potencjał ekologiczny jest definiowany jako: maksymalny, dobry, umiarkowany, słaby, zły. - Stan chemiczny wód klasyfikuje się na podstawie chemicznych wskaźników jakości wód. Stan chemiczny jest definiowany jako dobry oraz poniżej dobrego. b) Ocena przydatności do bytowania ryb. Określa czy woda spełnia warunki do naturalnego bytowania ryb. Ocena jest dokonywana w oparciu o kryteria bytowania ryb karpiowatych oraz w oparciu o kryteria bytowania ryb łososiowatych. c) Ocena przydatności do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Określa kategorię ujmowanej wody. Na potrzeby oceny wyznaczono 3 kategorie jakości, dla których określono warunki kryterialne oraz wymagany sposób jej uzdatniania. d) Ocena spełnienia wymagań w obszarach chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych. Ocena polega na sprawdzeniu wartości kryterialnych wskaźników charakteryzujących zjawisko eutrofizacji wody. STAN CZYSTOŚCI RZEK Oceny wód sporządza się w ramach realizacji 6-cio letnich programów pomiarowych ( ), które po ich zrealizowaniu umożliwią pełną ocenę wszystkich wód na terenie województwa 5. W latach zbadano 73 jednolite części wód (JCWP) rzek. Stan ekologiczny/potencjał ekologiczny oceniono w 70 naturalnych oraz 8 sztucznych i silnie zmienionych JCWP. Stan ekologiczny jcwp naturalnych płynących w ujęciu statystycznym przedstawia wykres 14. Wykres 14 Stan ekologiczny jednolitych części wód naturalnych płynących w latach r. (źródło: WIOŚ, PMŚ) Bardzo dobry i dobry stan ekologiczny wykazało 26% zbadanych części wód. Nie stwierdzono wód o złym stanie ekologicznym (V klasa). Wody o dobrym potencjale ekologicznym oceniono w 3 JCWP. Wyniki oceny stanu/potencjału ekologicznego rzek zbadanych wraz z ekstrapolacją ocen na pozostałe niezbadane 220 JCWP na obszarze województwa zobrazowano na mapie 3. Szczegóły klasyfikacji poszczególnych JCWP zamieszczono na stronie internetowej WIOS (wios.bialystok.pl; zakładka: PUBLIKACJE). 3 Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) - oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał, lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub przybrzeżne. 4 wody te zostały tak przekształcone przez człowieka, że niemożliwe jest przywrócenie im stanu naturalnego 5 Ze względu na dużą liczbę JCWP w Polsce objęcie wszystkich monitoringiem jest niemożliwe. Z tego powodu część z nich będzie klasyfikowana poprzez ekstrapolację z części wód monitorowanych. Ponieważ ekstrapolacja cechuje się niskim poziomem ufności oceny, nadaje się tak ocenianym JCWP jedną z dwóch klas: stan/potencjał ekologiczny co najmniej dobry oraz poniżej dobrego 13

14 Mapa 3. Stan ekologiczny i potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach wraz z ekstrapolacją ocen na pozostałe JCWP (źródło: WIOŚ,PMŚ) Wykres 15 Klasyfikacja stanu chemicznego rzek (źródło: WIOŚ,PMŚ) Stan chemiczny rzek w latach oceniono na podstawie badań przeprowadzonych w 49 JCWP. Klasyfikacja wykazała 55% zbadanych JCWP o dobrym stanie chemicznym i 45% o stanie poniżej dobrego. Głównymi zanieczyszczeniami mającymi wpływ na ocenę stanu poniżej dobrego były ponadnormatywne stężenia związków: suma benzo(g,h,i)- perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu oraz ftalan di(2-etyloheksyl)(dehp). Wyniki oceny stanu chemicznego zbadanych rzek przedstawia mapa 4. 14

15 Mapa 4 Stan chemiczny rzek badanych w latach wraz z ekstrapolacją ocen na pozostałe JCWP (źródło: WIOŚ,GIOŚ) Ocena stanu wód W ujęciu statystycznym w latach % JCWP zbadanych posiadało dobry stan wód, a pozostałe 87% - zły stan wód. Ocenę stanu wód zobrazowano na mapie 5. 15

16 Mapa 5. Stan wód jednolitych części powierzchniowych badanych w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ) Ocena przydatności wody do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Na terenie województwa badaniami objęta była rzeka Supraśl powyżej ujęcia powierzchniowego dla Aglomeracji Białostockiej. Wyniki wykazały, że woda cechuje się niskimi parametrami - spełniała wymagania jakościowe kategorii A3 (tzn. woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji). 16

17 Przyczyną niskiej klasyfikacji jest obecność znacznej ilości materii organicznej w wodzie. Jej źródłem jest podłoże bagienno-torfowe w części zlewni Supraśli w rejonie Michałowo-Gródek, z którego wymywane są duże ilości materii organicznej zawierającej związki humusowe. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie Ocena obejmowała 27 JCWP. Warunki kryterialne spełniały wody 33% zbadanych JCWP. EUTROFIZACJA WÓD PŁYNĄCYCH Zjawisko eutrofizacji spowodowane jest nadmiernym dopływem związków azotu i fosforu. Skutkami eutrofizacji są: przyspieszony wzrost glonów i roślinności wyższej, zarastanie cieków i zbiorników wodnych, co powoduje zmiany przepływu. W skrajnych przypadkach może dochodzić do zaniku organizmów wyższych w wodzie. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych Oceną objęto 77 JCWP rzek. Wyniki badań wykazały że 55% wód miało cechy świadczące o zachodzącym zjawisku eutrofizacji, którego powodem są odprowadzane ścieki komunalne z oczyszczalni z aglomeracji. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Pod koniec 2012 roku Rozporządzeniem Dyrektora RZGW w Warszawie 6 ustanowiono obszary szczególnie narażone (OSN), w których odpływ azotu do wód należy ograniczyć. Obszary zagrożone obejmują części zlewni 6 rzek: Awissy, Broku, Jabłonki, Lizy, Nurca i Śliny o łącznej powierzchni 43,5 tys. Wody wrażliwe 7, to wody zanieczyszczone (zawartość azotanów powyżej 50 mg NO 3 /l) lub zagrożone zanieczyszczeniem (od 40 do 50 mg NO 3 /l) azotanami ze źródeł rolniczych oraz wody wykazujące tendencję do eutrofizacji, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. 6 Rozporządzenie nr 14/2012 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 8 października 2012 roku w sprawie określenia wód powierzchniowych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć na terenie województwa podlaskiego (Dziennik Urzędowy Wojewody Podlaskiego Białystok poz. 2982) 17

18 Wg wieloletnich badań WIOŚ, w województwie nie występują wody zanieczyszczone i zagrożone zanieczyszczeniem azotem ze źródeł rolniczych. Występują natomiast wody, w których odnotowano przekroczenia średniorocznej wartość granicznej 10 mg NO 3 /l dla azotanów, wskazującej na ich tendencję do eutrofizacji. Na wyznaczonych OSN wprowadzono Programy działań 8 mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Zgodnie z zapisami programów, do obowiązków WIOŚ należy prowadzenie kontroli rolniczych źródeł zanieczyszczeń oraz monitoringu wód powierzchniowych. Od 2013 roku WIOŚ Białystok realizuje te obowiązki. DZIAŁANIA KONTROLNE W OBSZARCH OSN W obszarach narażonych wydzielonych jest 167 obrębów ewidencyjnych położonych w 10 gminach. Wykazy gospodarstw do kontroli opracowano w oparciu o następujące kryteria: 1. wielkość chowu - powyżej 210 DJP; 2. powierzchnia użytków rolnych na OSN - powyżej 100 ha; 3. wielkość chowu DJP; 4. powierzchnia użytków rolnych na OSN ha; 5. nabywcy nawozów naturalnych z instalacji IPPC. Zgodnie z ww. kryteriami oszacowano ilość gospodarstw położonych na OSN przewidzianych do kontroli na terenie woj. podlaskiego: wg kryterium 1,2 i 5 - brak wytypowanych gospodarstw na terenie woj. podlaskiego; wg kryterium 3 tj. Wielkość chowu DJP 162 gospodarstwa; wg kryterium 4 tj. - powierzchnia użytków rolnych na OSN ha 289 gospodarstw. Zakres przeprowadzonych kontroli obejmował: wykonanie charakterystyki gospodarstwa - położenie, powierzchnia gruntów, areał na OSN, odległość od cieków wodnych. opis prowadzonej działalności rolniczej - budynki inwentarskie, budowle rolnicze, średnioroczna obsada zwierząt, system utrzymania zwierząt, sposób gospodarowania nawozami, urządzenia do magazynowania nawozów naturalnych, ocena wpływu gospodarstwa na środowisko (obecność wycieków, pojemność zbiorników itp.) ustalenie dawki i sposoby nawożenia pól, ocenę gospodarki wodno-ściekowej na terenie gospodarstwa, ocenę postępowania z padłymi zwierzętami, ocenę postępowania z wytwarzanymi odpadami (głownie folia kiszonki). W 2013 roku do kontroli planowych wytypowano 14 gospodarstw (chów bydła 11, trzody chlewnej 2, mieszana 1)a w 2014 roku 15 gospodarstw (mieszana -5; chów bydła - 10). Podczas kontroli nie stwierdzono rażących naruszeń prawa, na co miały wpływ: odpowiedni czas, jaki mieli rolnicy na przygotowanie się do kontroli, dobra znajomość przepisów i świadomość konieczności ich stosowania a także pomoc doradców rolniczych w uzupełnieniu wymaganych dokumentów. Podczas żadnej kontroli nie stwierdzono zanieczyszczenia środowiska. Posesje miały prawidłowe wyposażenie, zabezpieczające otoczenie przed zanieczyszczeniem. Wszystkie gospodarstwa posiadały zapas powierzchni płyt gnojowych i objętości zbiorników na gnojowicę, wystarczający do magazynowania nawozów naturalnych. W kontrolowanych gospodarstwach zastosowana dawka nawozu naturalnego do nawożenia upraw polnych, łąk i pastwisk była niższa niż 170 kg (N) w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Stwierdzone nieprawidłowości: w kilku przypadkach kontrolowani nie posiadali dokumentów, poświadczających wywóz ścieków bytowych i technologicznych na oczyszczalnię. 7 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241 poz. 2093) 8 Rozporządzenie nr 3/2013 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 25 lutego 2013 w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie narażonych Dopływy Narwi od Lizy do Śliny i Jabłonka (Dz. U. Województwa Podlaskiego z dnia 7 marca 2013r., poz. 1417); Rozporządzenie nr 6/2013 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 8 maja 2013r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie narażonych Bug od Tocznej do Broku. (Dz. U. Województwa Podlaskiego z dnia 31 stycznia 2014r., poz. 430). 18

19 Nurzec-Wyszonki Błonie Siennica-Koce Piskuły Nurzec-Kuczyn Nurzec-Tworkowice Pełchówka-Wojtkowice Brok-pow. Czyżewa Brok-Ołdaki Jabłonka-Konopki-Koziki Ślina-Stypułki Święchy Ślina-Wity Awissa-Płonka Kościelna Liza-ujście mg NO3/ l mg NO3/ l Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku... Stan środowiska 2013 rolnicy nie korzystający z pomocy doradców rolniczych nie posiadali pełnej dokumentacji (lub zupełnie jej nie prowadzili) dotyczącej wszystkich zabiegów agrotechnicznych, a w szczególności związanej z nawożeniem (termin, rodzaj, zastosowana dawka pod daną uprawę). dokumentacja nie była prowadzona dla dzierżawionych użytków rolnych położonych na terenie OSN. Kontrolowanym gospodarstwom prowadzących działalność rolniczą na OSN, w których nie prowadzono dokumentacji wszystkich zabiegów agrotechnicznych udzielano instruktażu w sprawie obowiązku przechowywania dokumentacji przez okres obowiązywania Programu i rok po zakończeniu. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH W OBSZARCH OSN Sieć pomiarowa obejmowała 11 punktów pomiarowo-kontrolnych leżących na 10 JCWP (3 poza obszarami OSN w celu dokładniejszej analizy zagrożenia rzek wyznaczonych jako zagrożone). Badania przeprowadzono w 2013 roku. Będą one powtórzone w roku na koniec okresu objętego Programem działań na OSN. Wnioski z badań wykazały, że: żadna z wyznaczonych jako wody wrażliwe, jednolitych część wód powierzchniowych (JCWP) w woj. podlaskim, a także dodatkowe badane cieki - nie kwalifikują się jako zanieczyszczone, a nawet jako zagrożona zanieczyszczeniem azotem ze źródeł rolniczych (wykres 16). Natomiast prawie wszystkie, (z wyjątkiem JCWP - Nurzec od Nurczyka do Siennicy wykazują podatność na eutrofizację ze źródeł rolniczych, (przekroczone wartości graniczne azotanów - 10 mg NO 3 /l, którą określa rozporządzenie MŚ w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych). najwyższe stężenia azotanów (wykres 16) odnotowano w rzekach: Brok i Jabłonka. Ze względu na fakt, że Brok jest odbiornikiem dużej ilości ścieków komunalnych i przemysłowych z Wysokiego Mazowieckiego i Czyżewa, a Jabłonka z Zambrowa, nie można jednoznacznie ustalić, czy wysokie stężenia związków azotu pochodzą z tych zrzutów, czy ze źródeł rolniczych, czy też oddziałują oba źródła - co jest najbardziej prawdopodobne. W rzekach, gdzie nie występują punktowe zrzuty zanieczyszczeń komunalnych i przemysłowych, stężenia azotanów są wyraźnie niższe, (chociaż również przekraczają wartość 10 mg NO 3 /l, wskazującą ich podatność Średnie na roczne eutrofizację). stężenie Wartość azotanów ta nie w rzekach została przekroczona wyznaczonych tylko na w OSN 2 JCWP: Liza i Nurzec od Nurczyka w do woj. Siennicy podlaskim (Nurzec- na Wyszonki tle wartości Błonie). dopuszczalnych dla wód wrażliwych 60,0 60,0 50,0 50,0 40,0 30,0 20,0 JCW-Nurzec od Siennicy do ujścia Brok JCW Jabłonka Ślina JCW Aw issa JCW Liza 40,0 30,0 20,0 10,0 10,0 0,0 0,0 azot azotanow y w ody zanieczyszczone w ody zagrożone zanieczyszczeniem Wykres 16: Średnie roczne stężenia azotanów w rzekach badanych w 2013 r. na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczania azotanami z rolnictwa na tle wartości dopuszczalnych (źródło: WIOS) STAN CZYSTOŚCI JEZIOR Według Katalogu jezior Polski w obrębie województwa podlaskiego znajduje się około 280 jezior (o powierzchni powyżej 1 ha) o łącznej powierzchni sięgającej km 2. Powierzchnia jezior jest zróżnicowana występują 34 jeziora o powierzchni powyżej 100 ha, 26 jezior o powierzchni ha i 48 jezior o powierzchni ha. Największym zbiornikiem tego obszaru są Wigry 2118,3 ha. 19

20 II klasa 66,4% 140 jezior = 100% III klasa 25,0% W latach zbadano 140 jezior, w tym część wielokrotnie. Wyniki pozwoliły zaklasyfikować 11 jezior do I klasy czystości, 93 do II klasy czystości, 35 do III klasy czystości, a 1 jezioro posiadało wody pozaklasowe. Spośród zbiorników zbadanych 73 % to jeziora słabo lub umiarkowanie zanieczyszczone (I i II klasa), natomiast 27 % akwenów to jeziora silnie lub bardzo silnie zanieczyszczone (wykres 17). I klasa 7,9% NON 0,7% Wykres 17. Klasyfikacja jezior województwa podlaskiego badanych w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ) OCENA STANU WÓD JEZIOR ( ) Obecnie stosowana ocena stanu jezior uległa zmianom. Opiera się na zasadach określonych przez Ramową Dyrektywę Wodną i nie ma możliwości bezpośredniego porównania wyników aktualnie obowiązującej klasyfikacji z poprzednimi ocenami. W latach monitoringiem jezior objęto 30 akwenów (w ramach różnych form monitoringu), w tym 2 jeziora reperowe, badane corocznie (tabela 1). Ocena stanu ekologicznego jezior 9 badanych w latach (wg nowej metodyki) wykazała bardzo dobry stan ekologiczny w 7 jeziorach, 12 jezior zaliczono do stanu dobrego oraz 11 jezior do stanu umiarkowanego (wykres 18, mapa 7). Wykres 18. Stan ekologiczny jezior w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ) Ocenę stanu chemicznego wykonano w przypadku 17 jezior, w których stwierdzono wody o dobrym stanie chemicznym (tabela 1). W 3 jeziorach badanych w 2011 r. wystąpiły niewielkie przekroczenia WWA, nie włączono ich jednak do oceny, natomiast wskazano potrzebę powtórnego zbadania tych akwenów podczas przeprowadzania monitoringu operacyjnego w następnym cyklu badawczym. Ocena stanu wód była możliwa do wykonania w przypadku dysponowania zarówno oceną stanu ekologicznego, jak i stanu chemicznego, lub jedną z tych ocen, w stanie poniżej dobrego. W efekcie dobry stan wód stwierdzono w 11 jeziorach, a zły stan wód stwierdzono również w 11 jeziorach (tabela 1). Ekstrapolacja ocen na zbiorniki niebadane W 2013 r. Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy w ramach przeprowadzonej weryfikacji oceny stanu jezior w latach przedstawił ekstrapolację ocen na wszystkie znaczące zbiorniki Polski (jednolite części wód jezior określone jako jeziora o powierzchni wyższej od 50 ha). Stan ekologiczny jezior przedstawiono w skali 5-stopniowej (stan: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby, zły), a w przypadku braku możliwości uszczegółowienia oceny ze względu na niedostatek danych przy zastosowanej ekstrapolacji przyjęto skalę: co najmniej dobry i poniżej dobrego. Ekstrapolację uzupełniono o ocenę stanu ekologicznego jezior badanych w 2013 r. 9 W przypadku jezior badanych kilkukrotnie podano ostatnią, zweryfikowaną ocenę stanu ekologicznego 10 Soszka, Kolada, Pasztaleniec, Ochocka, Kutyła, Koprowska Ocena stanu jezior w latach wraz z udziałem w ćwiczeniu interkalibracyjnym oraz opracowaniem metodyki oceny stanu ekologicznego jezior na podstawie makrobezkręgowców bentosowych. Etap V. Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

21 W województwie podlaskim ocenę ekstrapolowano na 61 jezior o łącznej powierzchni powyżej 50 ha (tabela 2). Spośród nich 38 otrzymało ocenę pozytywną (16 stan bardzo dobry, 17 stan dobry, 5 stan co najmniej dobry), a 23 jeziora ocenę negatywną (18 stan umiarkowany, 1 stan słaby, 4 stan poniżej dobrego). Wyniki ocen stanu ekologicznego zobrazowano na mapie 7. Mapa 7. Ekstrapolacja stanu ekologicznego jednolitych części wód jezior województwa podlaskiego stan na (źródło: IOŚ-PIB, PMŚ) 21

22 Tabela 1. Zweryfikowana ocena stanu jezior województwa podlaskiego badanych w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ, IOŚ-PIB). LP Nazwa jeziora Rok badań DORZECZE WISŁY Typ monitoringu Ocena stanu ekologicznego 1 Białe Augustowskie 2012 MO dobry PMPL Element decydujący o ocenie w opinii eksperckiej Ocena stanu chemicznego Element decydujący o ocenie w opinii eksperckiej 2 Blizno 2012 MD dobry ESMI dobry dobry 3 Busznica 2012 MD bardzo dobry PMPL, ESMI, IOJ dobry dobry 4 Długie Augustowskie (Kalejty) 2011 MD umiarkowany SD, O 2 dobry zły 5 Dręstwo 2012 MO umiarkowany O 2 zły 6 Garbaś 2010/2013 MD/MO dobry PMPL, ESMI, IOJ dobry dobry 7 Kolno 2012 MO bardzo dobry PMPL 8 Necko 2012 MO umiarkowany syntet. dobry zły 9 Rajgrodzkie 2011 MO dobry chlorofil 10 Rospuda Filipowska 2010/2013 MD/MO dobry PMPL, ESMI dobry dobry 11 Sajno 2012 MO bardzo dobry PMPL 12 Sumowo Bakałarzewskie 2010/2013 MD/MO umiarkowany PMPL, ESMI, O 2 dobry zły DORZECZE PREGOŁY 13 Boczne k/przerośli 2013 MD umiarkowany O 2, syntet. dobry zły 14 Krzywe Filipowskie 2013 MD umiarkowany O 2, syntet. dobry zły 15 Wiżajny 2013 MD umiarkowany DORZECZE NIEMNA PMPL, ESMI, syntet. 16 Białe k/białogóry 2010 MO bardzo dobry chlorofil 17 Długie Wigierskie MDR umiarkowany PMPL zły 18 Gaładuś 2012 MD/MO/MB dobry PMPL, ESMI, IOJ dobry dobry 19 Gremzdel MDR umiarkowany PMPL zły 20 Hańcza 2010/2013 MD/MO bardzo dobry PMPL, ESMI, IOJ dobry dobry 21 Jemieliste 2013 MD umiarkowany O 2, syntet. dobry zły 22 Miałkie (Płaskie) 2011 MD dobry PMPL, ESMI dobry dobry 23 Pierty 2011 MD dobry ESMI dobry dobry 24 Płaskie k/rygola 2010 MB bardzo dobry (bez ESMI) 25 Pomorze 2010 MO umiarkowany chlorofil zły 26 Szelment Mały 2012 MD dobry PMPL dobry dobry 27 Szelment Wielki 2012 MD dobry ESMI dobry dobry 28 Wigry 2011 MD dobry PMPL, ESMI, IOJ dobry dobry 29 Wiłkokuk 2011 MO bardzo dobry chlorofil 30 Zelwa 2011 MO bardzo dobry chlorofil źródło: WIOŚ, PMŚ, IOŚ -PIB dobry Ocena stanu jeziora zły Objaśnienia: SD widzialność krążka Secchiego, O 2 natlenienie hypolimnionu lub zawartość tlenu nad dnem, syntet. specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, chlorofil zawartość chlorofilu a, PMPL multimetriks fitoplanktonowy, IOJ fitobentosowy indeks okrzemkowy jezior, ESMI makrofitowy indeks stanu ekologicznego jezior, (bez ESMI, bez IOJ) ocena z wyłączeniem określonych wskaźników, MD monitoring diagnostyczny, MDR monitoring diagnostyczny w punktach reperowych, MO monitoring operacyjny, MB monitoring badawczy. 22

23 Tabela 2. Stan ekologiczny znaczących jednolitych części wód jezior w województwie podlaskim stan na (źródło: IOŚ-PIB, PMŚ). Dorzecze Kod JCW Nazwa JCW Stan ekologiczny Podstawa oceny Wisła Rospuda Filipowska dobry dane monitoringowe Wisła Łanowicze poniżej dobrego ocena ekspercka Wisła Garbaś dobry dane monitoringowe Wisła Mieruńskie Wielkie umiarkowany ocena ekspercka Wisła Sumowo Bakałarzewskie umiarkowany dane monitoringowe Wisła Bolesty słaby ocena ekspercka Niemen Jemieliste umiarkowany dane monitoringowe Niemen Okmin bardzo dobry ocena ekspercka Niemen Ożewo bardzo dobry dane monitoringowe Wisła Tobołowo poniżej dobrego ocena ekspercka Wisła Blizno dobry dane monitoringowe Wisła Długie August. (Kalejty) umiarkowany dane monitoringowe Wisła Rospuda Augustowska dobry dane monitoringowe Wisła Necko umiarkowany dane monitoringowe Wisła Studzieniczne co najmniej dobry ocena ekspercka Wisła Białe Augustowskie dobry dane monitoringowe Wisła Jeziorko Sajenko umiarkowany ocena ekspercka Wisła Sajno bardzo dobry dane monitoringowe Wisła Kolno bardzo dobry dane monitoringowe Wisła Tajno umiarkowany ocena ekspercka Wisła Rajgrodzkie dobry dane monitoringowe Wisła Dręstwo umiarkowany dane monitoringowe Wisła Toczyłowo umiarkowany dane monitoringowe Pregoła Wiżajny umiarkowany dane monitoringowe Pregoła Białe Filipowskie bardzo dobry ocena ekspercka Pregoła Krzywe Filipowskie umiarkowany dane monitoringowe Pregoła Kościelne poniżej dobrego ocena ekspercka Pregoła Boczne k/przerośli umiarkowany dane monitoringowe Niemen Szurpiły dobry ocena ekspercka Niemen Pobondzie umiarkowany ocena ekspercka Niemen Szelment Wielki dobry dane monitoringowe Niemen Szelment Mały dobry dane monitoringowe Niemen Gaładuś dobry dane monitoringowe Niemen Hołny dobry ocena ekspercka Niemen Hańcza bardzo dobry dane monitoringowe Niemen Wigry dobry dane monitoringowe Niemen Długie Wigierskie umiarkowany dane monitoringowe Niemen Białe Wigierskie bardzo dobry ocena ekspercka Niemen Pierty dobry dane monitoringowe Niemen Krzywe Wigierskie bardzo dobry ocena ekspercka Niemen Żubrowo umiarkowany ocena ekspercka Niemen Dowcień dobry ocena ekspercka Niemen Gremzdel umiarkowany dane monitoringowe Niemen Dmitrowo dobry ocena ekspercka Niemen Gremzdy umiarkowany ocena ekspercka Niemen Długie Sejneńskie dobry ocena ekspercka Niemen Białe k/białogóry bardzo dobry dane monitoringowe Niemen Płaskie k/rygola bardzo dobry dane monitoringowe Niemen Serwy bardzo dobry ocena ekspercka 23

24 Dorzecze Kod JCW Nazwa JCW Stan ekologiczny Podstawa oceny Niemen Mikaszewo dobry ocena ekspercka Niemen Sejwy poniżej dobrego ocena ekspercka Niemen Boksze co najmniej dobry ocena ekspercka Niemen Szejpiszki co najmniej dobry ocena ekspercka Niemen Sejny co najmniej dobry ocena ekspercka Niemen Pomorze umiarkowany dane monitoringowe Niemen Gieret bardzo dobry ocena ekspercka Niemen Sztabinki bardzo dobry dane monitoringowe Niemen Berżnik bardzo dobry ocena ekspercka Niemen Zelwa bardzo dobry dane monitoringowe Niemen Szlamy co najmniej dobry ocena ekspercka Niemen Bałędzis bardzo dobry ocena ekspercka REAKCJE W celu poprawy jakości wód, w ostatnim dziesięcioleciu realizowano w dalszym ciągu liczne inwestycje. Obserwowany rozwój infrastruktury komunalnej, w szczególności sieci kanalizacyjnej, ma istotny wpływ na systematyczny wzrost liczby ludności korzystającej z oczyszczalni komunalnych (wykres 19). Systematycznie rośnie odsetek ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie. W 2004 r. wyniósł on 61,1%, a w 2013 r. było to już 66,4% Od 2004 roku wzrósł o 6% odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni stosujących system podwyższonego usuwania biogenów osiągając 55,4% w 2013 r. Wykres 19. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) W 2013 roku przeprowadzono 83 kontrole planowe oraz 29 kontroli pozaplanowych wobec podmiotów wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi pod kątem sprawdzenia przestrzegania prawa i decyzji administracyjnych. W wyniku stwierdzonych naruszeń wydano 46 zarządzeń pokontrolnych, 26 decyzji administracyjnych, nałożono 2 mandaty karne oraz zastosowano 12 pouczeń. Wydano także 7 opinii o spełnianiu wymogów ochrony środowiska oraz 135 zaświadczeń. Skierowano także 9 wystąpień do innych organów oraz dla 20 podmiotów udzielono instruktażu. PODSUMOWANIE GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Zmiany w strukturze zużycia w ostatnich kilku latach wskazują na zmniejszenie ilości zużytej wody przez przemysł - czego powodem jest stosowanie nowocześniejszych technologii produkcji. Wzrasta zużycie wody w rolnictwie, natomiast poziom zużycia na cele wodociągowe zasadniczo nie ulegał zmianom. Wszystkie wytworzone ścieki (komunalne i przemysłowe) odprowadzane do wód lub do ziemi podlegały oczyszczaniu. Ponad 82% ścieków oczyszczono w technologii z podwyższonym usuwaniem biogenów. Systematycznie zmniejsza się ilość zrzutów ścieków niedostatecznie oczyszczonych, co jest spowodowane rozbudowującą się siecią kanalizacji sanitarnej, jednakże wskaźnik ludności obsługiwanej przez system kanalizacji jest nadal niski (66,4%). JAKOŚĆ WÓD W raporcie zaprezentowano najświeższe wyniki oceny jakości wód zbadanych w latach oraz wyniki oceny eutrofizacji wód. Pełna ocena stanu wód na obszarze całego województwa zostanie wykonana, zgodnie z 24

25 założeniami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska w 2016 roku (po zakończeniu aktualnie realizowanego 6-letniego programu pomiarowego ). Badania jakości wód płynących wykonane w latach wykazały, że dobry stan wód rzek posiadało 13% jednolitych części wód, natomiast pozostałe 87% charakteryzowały się złym stanem. Ponad 55% zbadanych wód posiadał dobry stan chemiczny. Nie odnotowano wód od złym stanie ekologicznym, Słaby stan reprezentowało 10% zbadanych JCWP. Badania jakości wód jezior wykonane w latach wykazały w 11 jeziorach dobry stan wód oraz w 11 zły stan wód. Wraz z ocenami ekstrapolowanymi na 61 znaczące, niebadane jeziora - 38 otrzymało ocenę pozytywną (16 stan bardzo dobry, 17 stan dobry, 5 stan co najmniej dobry), a 23 jeziora - ocenę negatywną (18 stan umiarkowany, 1 stan słaby, 4 stan poniżej dobrego).. Klasyfikacja wód powierzchniowych przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia obejmująca ujęcie powierzchniowe na rzece Supraśl w Wasilkowie (zaopatrujące w wodę aglomerację białostocką) wykazała niską jakość wód - poniżej kategorii A3 co oznacza, że woda wymaga wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Przyczyną złej jakości wody są częste spływy powierzchniowe wód opadowych z górnej części zlewni Supraśli, z terenów zmeliorowanych, na których brak właściwej gospodarki wodnej powoduje wymywanie znacznych ilości materii organicznej z bagienno-torfowego podłoża. Wyniki niskiej oceny wód notuje się od wielu lat. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie wykazała, że normy spełniało 33% zbadanych jednolitych części wód. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych wykazała że 55% zbadanych wód miało cechy świadczące o zachodzącym zjawisku eutrofizacji, którego powodem są odprowadzane ścieki komunalne z oczyszczalni z aglomeracji. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych wykazała, że żadna (z wyznaczonych jako wody wrażliwe), jednolita część wód powierzchniowych nie kwalifikuje się jako zanieczyszczona, a nawet jako zagrożona zanieczyszczeniem azotem ze źródeł rolniczych. Natomiast prawie wszystkie, wykazują podatność na eutrofizację, (która może być spowodowana obecnością źródeł komunalnych na wyznaczonych obszarach OSN). GOSPODARKA ODPADAMI Gospodarka odpadami w Europie opiera się na następującej hierarchii postępowania: zapobieganie powstawaniu odpadów, ponowne wykorzystanie produktów: (recykling, odzysk - włączając energię ze spalania) oraz ostatecznie unieszkodliwienie. W Polityce Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016, Polska zobowiązała się do realizacji następujących celów: osiągnięcie do 31 grudnia 2014 r. odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych, sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, począwszy od 75% w 2010 r., poprzez 50% w 2013 r., aż do osiągnięcia w roku 2020 poziomu 35% w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r., zebranie w 2012 r. 25% zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 r. osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów, zebranie w skali roku 4 kg na mieszkańca zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (pochodzącego z gospodarstw domowych). Ponadto w Polityce Ekologicznej Państwa wskazano cele średniookresowe do osiągnięcia do 2016 r., m.in.: utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju (mniej odpadów na jednostkę produktów, mniej opakowań, dłuższe okresy życia produktów itp.), znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów i ich rekultywacja, sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko, eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów, 25

26 pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji, takie zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych. PRESJE Województwo podlaskie zaliczane jest do jednych o niższym wskaźniku ilości wytwarzanych odpadów. W 2013 roku zebrano 251,7 tys. ton odpadów komunalnych, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosło 210 kg/rok (wykres 20). Wykres 20. Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) W latach zanotowano stały wzrost powstających odpadów pochodzących z sektora gospodarczego. Ilość odpadów wytworzonych ogółem rosła wraz ze wzrostem produktu krajowego brutto (wykres 21). Tendencja ta była skutkiem obserwowanego ożywienia gospodarczego. Należy przypuszczać, że ten niekorzystny trend wynikał również ze stosowania w przemyśle wysokoodpadowej technologii produkcji. W latach nastąpiło wyraźne zahamowanie wzrostu ilości wytworzonych odpadów. Ponadto zauważalne było korzystne zjawisko zmniejszania ilości wytworzonych odpadów, przy stale trwającym wzroście gospodarczym (wyrażonym w PKB). W 2012 oraz 2013 roku odnotowano ponownie wyraźny wzrost ilości wytworzonych odpadów przemysłowych, co mogło wynikać ze wzrostu produkcji, której nie towarzyszył zauważalny spadek jednostkowego wskaźnika powstania odpadu jak też nieprzestrzegania przez część przedsiębiorców obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami wynikającymi z aktów prawnych (dotyczy to przede wszystkim obowiązku dokonywania sprawozdawczości). Wykres 21. Ilość odpadów w województwie podlaskim w latach na tle zmian PKB (źródło: GUS) 26 W 2013 r. odpady przemysłowe powstawały głównie w sektorach: odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin (615,7 tys. ton), odpady z instalacji i urządzeń służących do zagospodarowania odpadów, z oczyszczalni ścieków i uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (419,3 tys. ton), odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury (193,1 tys. ton), odpady z budowy i remontów obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (124 tys. ton), odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności (109,9 tys. ton), odpady z procesów termicznych (97,8 tys. ton). Biorąc pod uwagę lokalizację miejsc powstawania odpadów, największa ilość odpadów przemysłowych w 2013 roku została wytworzona na terenie powiatu sokólskiego (638,4 tys. ton) oraz augustowskiego (365,8 tys. ton), zaś najmniejsza ilość powstała w powiecie zambrowskim (7,6 tys. ton).

27 Szczególna uwaga Inspekcji Ochrony Środowiska zwrócona jest na odpady niebezpieczne, ze względu na ich największe negatywne oddziaływanie na środowisko w przypadku niewłaściwego postępowania przy zagospodarowaniu bądź utylizacji. W 2013 roku 11 dane bilansowe uzyskano na podstawie informacji od 2491 producentów odpadów niebezpiecznych z terenu województwa, którzy wytworzyli łącznie 11541,6 ton odpadów niebezpiecznych. Wśród nich 23 podmiotów wytworzyło powyżej 50 ton odpadów niebezpiecznych. Największa ilość odpadów niebezpiecznych w 2013 roku powstała na terenie powiatu siemiatyckiego (3 524, 1 ton), miasta Białystok (2 026, 1 ton), i powiatu białostockiego (1 158,3 ton). Najmniej odpadów niebezpiecznych wytworzyły powiaty sejneński (19,9 ton) i kolneński (35 ton). Najliczniejszą grupę odpadów niebezpiecznych stanowiły odpady: materiały izolacyjne oraz konstrukcyjne zawierające azbest (odpady z podgrupy 17 06) 4 040,6 ton odpady z odwadniania olejów w separatorach (odpady z podgrupy 13 05) 3 083,2 ton odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej (odpady z podgrupy 18 01) 1 011,7 ton. Do największych producentów odpadów niebezpiecznych (które wytworzyły powyżej 50 ton) należały następujące podmioty: Środowisko i Innowacje Sp. z o.o ,3 ton Separator Service (Białystok, Grajewo, Sokółka, Suwałki, Wysokie Mazowieckie) ton; AVAS SERWIS Sp. z o.o ton; IKEA Industry Poland Sp. z o.o. 422,6 ton; Zakład Gospodarki Komunalnej GRONEKO 368 ton; MAXMED Z.U.H. Marcin Murzyn 316 ton; CYNKOMET 295,3 ton; Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku ton; PPUH STAN Stanisław Stankiewicz 143, 6 ton; UZDAROJI AKCINE BENDROVE "SIAULIU PLENTAS" Sp. z o.o. 134 ton; Mazowieckie Przedsiębiorstwo Ekologiczne 131 ton; Samodzielny Publiczny ZOZ - Wojewódzki Szpital Zespolony im. J. Śniadeckiego w Białymstoku 129,8 ton; Szpital Wojewódzki w Łomży ton. Odpady niebezpieczne zdeponowane są również w mogilnikach -miejscach przechowywania, zawierających przeterminowane środki ochrony roślin. Wg danych WIOŚ w 2013 roku istniały 2 mogilniki: w Baciutach, gm. Turośń Kościelna i Majdanie, gm. Michałowo. W okresie maj-czerwiec 2014 r. zlikwidowany został mogilnik położony we wsi Baciuty. Przeprowadzone badania próbek gleby nie wykazały negatywnego oddziaływania na środowisko gruntowe w miejscu likwidacji mogilników, nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości stężeń mierzonych substancji i związków chemicznych. Brak zanieczyszczenia wykazały również badania wody z otworu piezometrycznego wykonanego na terenie przedmiotowej działki. Po usunięciu zanieczyszczeń dokonano rekultywacji terenu. Podjęte zostały również działania w celu likwidacji mogilnika w Majdanie. STAN Na terenie województwa prowadzony jest monitoring wód podziemnych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami pochodzącymi ze składowisk. Badania wykonywane są przez zarządzających składowiskami, a wyniki raportowane do WIOŚ, który dokonuje ich oceny. Monitoring obejmuje zarówno składowiska czynne jak i zamknięte. Większość obiektów posiada sieć piezometrów (po trzy piezometry w tym 1 na dopływie wód), skąd pobierane są próbki przeznaczone do badań. W roku 2013 uzyskano dane od 61 zarządzających składowiskami (w tym ze składowisk zamkniętych). Badania wód podziemnych 12 w piezometrach przy składowiskach czynnych, prowadzone są 4 razy w roku z częstotliwością: jeden raz na kwartał, w piezometrach składowisk zamkniętych - 2 razy w roku. Zakres oznaczeń obejmuje badania 10 wskaźników tj.: odczyn ph; przewodnictwo właściwe, ogólny węgiel organiczny (OWO), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) i metale ciężkie: kadm, cynk, chrom 6+, ołów, miedź i rtęć. 11 źródło -baza danych Wojewódzkiego Systemu Odpadowego (WSO) 12 Zasady prowadzenia monitoringu składowisk określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 grudnia 2002r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1858) 27

28 Wyniki ocen stanu chemicznego 13 przeprowadzonej za rok 2013 wskazują, że: przy 34 składowiskach woda pobrana ze wszystkich piezometrów charakteryzowała się stanem dobrym (I, II i III klasa czystości); przy 14 składowiskach woda pobrana ze wszystkich piezometrów charakteryzowała się stanem słabym (klasa IV i V); przy 13 obiektach stwierdzono zróżnicowaną jakość wody w poszczególnych piezometrach (od klasy I do V). Uzyskane oceny jakości wód zobrazowano na mapie 8. Mapa 8 Ocena jakości wód w piezometrach na podstawie badań z 2013 roku (źródło: WIOŚ) 13 Ocenę stanu chemicznego wód, z braku innych wytycznych do badań monitoringowych wód wokół składowisk odpadów, oparto na Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. Nr 143 poz. 896). 28

29 REAKCJE W 2013 r. dominującym sposobem postępowania z odpadami przemysłowymi był ich odzysk (wykres 22). Wykres 22. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie podlaskim w roku 2013 (źródło: GUS) Od 1 stycznia 2012 r. zaczęła obowiązywać nowa ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która stanowi, że gmina ma za zadanie zapewnić odbieranie i właściwe - ekologicznie bezpieczne zagospodarowanie wszystkich odpadów komunalnych z możliwością selektywnego zbierania. Zgodnie z głównymi założeniami nowelizacji przepisów, zmieszane odpady komunalne, odpady zielone (z pielęgnacji terenów zielonych oraz targowisk), pozostałości po sortowaniu odpadów komunalnych przeznaczone do składowania należy kierować do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (tzw. RIPOK). Odpady te powinny zostać zagospodarowane w regionie gospodarki odpadami (z wyjątkiem kierowania ich, w sytuacji awaryjnej lub braku RIPOK, do instalacji zastępczej wyznaczonej w Wojewódzkim Programie Gospodarki Odpadami). Odpady od mieszkańców odbierane będą przez wyłonioną w drodze przetargu firmę. Za odbiór odpadów zmieszanych mieszkańcy uiszczają jednolitą, podstawową stawkę, a osoby segregujące odpady będą płacić mniej. Gminy miały obowiązek w terminie do połowy 2013 r. wprowadzenia na swoim terenie nowego sposobu zarządzania odpadami oraz poinformowania mieszkańców o tych zasadach. Dzięki nowej ustawie uzyskały nowe kompetencje i narzędzia do działania. Dysponując środkami z opłat za odpady od mieszkańców, gminy pokryją z nich koszty obsługi systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym np. punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Ocena efektywności efektywność selektywnej zbiórki odpadów była bardzo niska (2004 r.- 1,3 %, 2013 r. 7,3 %) (wykres 23). Warto podkreślić, że do 2020 r. należy osiągnąć poziomu recyklingu co najmniej 50% w stosunku do masy wytwarzanych odpadów danego rodzaju. Wykres 23. Procentowy udział odpadów zebranych w sposób selektywny w ogólnej masie odpadów komunalnych stałych zebranych (źródło: GUS) Głównym problem selektywnej zbiórki odpadów jest słabo rozwinięta sieć miejsc zbiórki, niezapewniająca odpowiedniego dostępu do pojemników dla wszystkich mieszkańców, a także brak zachęty ekonomicznej dla mieszkańców czy zakładów wykorzystującym odpady jako surowiec do produkcji. W ramach działań kontrolnych w 2013 r. WIOŚ w Białymstoku realizował ogólnokrajowy cykl kontrolny przestrzegania przez gminy przepisów znowelizowanej ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Najważniejsze wnioski z tych kontroli to: brak zorganizowanych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK); nie każdy PSZOK miał możliwość przyjąć wszystkie rodzaje odpadów pochodzących ze strumienia komunalnego; gminy nie osiągnęły wymaganych poziomów lub wyliczone poziomy budzą zastrzeżenia; nie we wszystkich gminach ustanowiono selektywne zbieranie odpadów komunalnych obejmujące co naj- 29