INFORMACJA o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2016 roku

Transkrypt

1 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU INFORMACJA o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2016 roku na podstawie działalności inspekcyjno kontrolnej i badawczej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku WIOŚ BIAŁYSTOK, październik 2017

2

3 SPIS TREŚCI CELE I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA... 4 WYNIKI BADAŃ I OCENA STANU ŚRODOWISKA... 4 POWIETRZE... 4 WODA GOSPODARKA ODPADAMI HAŁAS POLA ELEKTROMAGNETYCZNE DZIAŁALNOŚĆ INSPEKCYJNO-KONTROLNA... 35

4 CELE I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA Głównymi kierunkami działania Inspekcji Ochrony Środowiska, określonymi w Ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska 1 jest: kontrola przestrzegania przepisów prawa w aspekcie ochrony środowiska przez podmioty gospodarcze, prowadzenie badania stanu środowiska i zachodzących w nim zmian w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, informowanie społeczeństwa o wynikach tych działań i badań. Celami prowadzonych badań i kontroli jest tworzenie podstaw do określenia kierunków działań proekologicznych i polityki ekologicznej prowadzonej przez władze województwa, a także informowanie społeczeństwa o stanie środowiska i zachodzących w nim zmianach. W ramach upowszechniania informacji, Inspektorat wydaje coroczne raporty o stanie środowiska województwa, które zawierają kompleksowe omówienie realizacji wyżej wymienionych działań Inspekcji. Raporty są prezentowane na sesjach Sejmiku Województwa Podlaskiego oraz publikowane na stronie internetowej Inspektoratu ( zakładka: PUBLIKACJE). Okresowo Inspektorat wydaje syntetyczne raporty w formie książkowej z serii Biblioteki Monitoringu Środowiska. Ostatni raport prezentujący stan środowiska województwa i jego zmiany na przestrzeni wielolecia został wydany w 2016 roku. Na stronie internetowej Inspektoratu zamieszczane są również szczegółowe oceny poszczególnych komponentów środowiska (jakości powietrza, jakości wód, gospodarki odpadami, zagrożeń hałasem, polami elektromagnetycznymi oraz wnioski wynikające z działań kontrolnych). Informacje są opracowywane w oparciu o najbardziej aktualne dane z przeprowadzonych działań Inspekcji oraz dane aktualnie dostępne z GUS. WYNIKI BADAŃ I OCENA STANU ŚRODOWISKA POWIETRZE Jakość powietrza w Polsce jest aktualnie problemem szczególnej wagi. Pyły, benzo(a)piren, tlenki azotu, oraz ozon przyziemny są obecnie powszechnie uznawane za zanieczyszczenia o największym wpływie na zdrowie. Długotrwała ekspozycja na te zanieczyszczenia wywołuje różne skutki, od chorób układu oddechowego, krążenia, po przedwczesną śmierć. Większość mieszkańców miast jest narażonych na zanieczyszczenia o stężeniach uznanych za szkodliwe. Na przykład, szacuje się, że drobny pył o średnicy ziaren 2,5 mikrometra obniża wskaźnik średniej długości życia w krajach UE o ponad osiem miesięcy. Coraz większe zaniepokojenie wywołuje problem zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem powstającym podczas spalania paliw, głównie w celach grzewczych. Jest to substancja silnie rakotwórcza, występująca w stężeniach powyżej ustalonych norm zarówno w obszarach miejskich jak i wiejskich gdzie dominuje tzw. emisja niska. Ekspozycja na wysokie stężenia ozonu, który może przemieszczać się daleko poza tereny miejskie, powoduje nie tylko negatywne oddziaływanie na zdrowie lecz także straty w produkcji rolnej i pogorszenie stanu ekosystemów roślinnych. Jakość powietrza w nie zawsze ulegała poprawie wraz z ogólnym spadkiem emisji zanieczyszczeń antropogenicznych. Przyczyną takiego stanu może być przemieszczanie się zanieczyszczeń na duże odległości, co utrudnia podejmowanie skutecznych przeciwdziałań. Wymagają one koordynacji na poziomie wdrażania strategicznych dokumentów krajowych i europejskich. Przykładowo, znacząca redukcja emisji związków siarki i azotu, która nastąpiła w latach w Europie spowodowała zmniejszenie ilości opadów w postaci tzw. kwaśnych deszczy, jednakże nie odnotowano wyraźnego ograniczenia ich wpływu na powszechne zjawisko eutrofizacji. Efektem osiągniętym w tym okresie było nieznaczne zmniejszenie powierzchni obszarów ekosystemów wrażliwych. PRESJE Zanieczyszczenie powietrza stanowią gazowe i pyłowe substancje emitowane do atmosfery w wyniku działalności antropogenicznej. Dostają się one na skutek różnego rodzaju emisji: spalin z pojazdów, elektrociepłowni, zakładów przemysłowych, składowisk odpadów i wydobycia, transportu czy przeładunku surowców. Do substancji mających największy udział w emisji należą: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla. 1 Ustawa z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.) 4

5 Podstawowym nośnikiem energii w gospodarce narodowej jest węgiel kamienny, którego spalanie powoduje emisję zanieczyszczeń gazowych (dwutlenku siarki, tlenków węgla i azotu), pyłowych oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, w tym benzo(a)pirenu, z czego dwa ostatnie stanowią obecnie największy problem. Rodzaje źródeł emisji i charakterystyka emitowanych zanieczyszczeń: punktowe skupione na bardzo małym obszarze, do których zalicza się np. duże zakłady przemysłowe czy elektrociepłownie, emitujące głównie: dwutlenek siarki, tlenki azotu, węgla, a w mniejszym stopniu (ze względu na kontrolowanie procesów spalania i wyposażenie w instalacje oczyszczające) pyły i benzo(a)piren; powierzchniowe rozproszone, do których zalicza się np. gospodarstwa domowe, niewielkie kotłownie oraz małe zakłady przemysłowe. Substancje przez nie emitowane w istotnych ilościach to głównie, pochodzące ze spalania węgla: dwutlenek siarki, pyły oraz benzo(a)piren; liniowe szlaki transportowe, z których pochodzi głównie emisja tlenków azotu i węgla, a także w mniejszej ilości benzo(a)pirenu. W województwie podlaskim ostatnie lata przyniosły istotne zmiany w strukturze emisji. Na skutek zmniejszenia emisji z elektrociepłowni, zmian jakości paliwa i spadku zapotrzebowania na energię cieplną w czasie cieplejszych zim, w bilansie emisji zmniejszył się znacząco udział emisji punktowej. Wzrosła natomiast emisja powierzchniowa, głównie na skutek stosowania paliw gorszej jakości, czy coraz powszechniejszego spalania odpadów. Na jakość powietrza w obszarach miejskich decydujący wpływ mają niskie źródła emisji oraz transport. Dane bazy emisyjnej GIOŚ wykazują, że największy udział w emisji punktowej na obszarze województwa mają: zanieczyszczenia pyłowe, tlenki azotu oraz dwutlenek siarki. Największa emisja pochodzi ze Strefy Podlaskiej 2 i stanowi (za wyjątkiem emisji SO 2 i NO 2 ) ok. 90 % całej emisji punktowej. Udział emisji pyłu PM10 ze źródeł punktowych Udział emisji benzo(a)pirenu ze źródeł punktowych Źródłem emitowanych zanieczyszczeń gazowych jest głównie energetyczne spalanie paliw. W działalności produkcyjnej największy udział miały działy gospodarki związane z: produkcją artykułów spożywczych i napojów, włókiennictwem, produkcją drewna i wyrobów drewnianych. Największy udział w emisji pyłów miał sektor spalania paliw poza przemysłem, co oznacza miedzy innymi, że emisja ta pochodzi z indywidualnego ogrzewania budynków (emisja powierzchniowa). Emitowanymi zanieczyszczeniami są głównie: zanieczyszczenia pyłowe, dwutlenek siarki, niemetanowe lotne związki organiczne oraz tlenki azotu. Około 90% emisji powierzchniowej pochodzi ze Strefy Podlaskiej. Analiza danych emisyjnych wskazuje, że podstawowym problemem w dotrzymaniu norm jakości powietrza na terenie województwa jest ograniczenie emisji niskiej, gdzie odnotowuje się wysokie zużycie węgla kamiennego - na poziomie 65,8%. Spalanie tego paliwa, często niskiej jakości, w piecach o małej sprawności skutkuje dużą emisją zanieczyszczeń pyłowych, dwutlenku siarki, niemetanowych, lotnych związków organicznych, tlenków azotu, a także benzo(a)pirenu. 2 Dane bilansowe emisji przedstawiono w układzie stref podlegających corocznej ocenie jakości powietrza 5

6 Rozkład stężeń pyłu PM10, PM2,5 na obszarach województw - wyniki modelowania 2016 (źródło:gioś) pył PM10 stężenia 24h pył PM10 stężenia roczne pył PM2,5 stężenia roczne W emisji pochodzącej z transportu drogowego największy udział mają zanieczyszczenia pyłowe, tlenki azotu oraz niemetanowe lotne związki organiczne. Bilans wskazuje, że emisja ze Strefy Podlaskiej ma dominujący udział w całkowitej emisji z transportu drogowego. Rozkład emisji NO 2 ze źródeł liniowych wyniki modelowania 2016 (źródło: GIOŚ) Emisja z rolnictwa stanowi w podlaskim marginalne wartości i w stosunku do wyżej opisanych źródeł nie ma decydującego wpływu na wartości bilansowe. Łączna, roczna emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych, wg danych GUS od 2007 roku wyraźnie maleje (wykres 3). Zmniejszenie wielkości rocznych emisji może być związane z mniejszym zapotrzebowaniem na energię cieplną w czasie cieplejszych zim. Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) z zakładów szczególnie uciążliwych pochodziła prawie w całości ze spalania paliw. Od 2007 roku znacząco spadła emisja SO 2, choć w ostatnich latach trend ten uległ spowolnieniu (od 2013 r. notuje się niewielki wzrost). Emisja CO w okresie uległa zmniejszeniu, a od 2013 roku odnotowano również nieznaczny jej wzrost (wykres 4). Wykres 3. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) Wykres 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS) 6

7 STAN Do głównych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska należy prowadzenie badań i ocen stanu środowiska, w tym monitoringu jakości powietrza w ramach realizacji Programu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Podsystem monitoringu powietrza obejmuje zadania związane z badaniem i oceną stanu zanieczyszczenia powietrza, w tym pomiary i oceny jakości powietrza w strefach, monitoring tła miejskiego pod kątem WWA, pomiary stanu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2,5 dla potrzeb monitorowania procesu osiągania krajowego celu redukcji narażenia, pomiary stanu zanieczyszczenia powietrza metalami ciężkimi i WWA oraz rtęcią w stanie gazowym na stacjach monitoringu tła regionalnego, pomiary składu chemicznego pyłu PM2,5 oraz monitoring prekursorów ozonu. Niektóre z ww. programów są realizowane w wytypowanych miejscach na obszarze kraju. Na terenie województwa podlaskiego WIOŚ w Białymstoku realizuje wieloletni program monitoringu powietrza w zakresie normowanych zanieczyszczeń, obejmujący badania: pyłu PM10 i PM2,5, dwutlenku siarki (SO 2 ), tlenków azotu (NO 2, NO, NOx), ozonu (O 3 ), benzenu (C 6 H 6 ), tlenku węgla (CO), oraz ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo(a)pirenu (BaP) w pyle PM10. Na jego podstawie, a także danych pozyskanych w wyniku modelowania zanieczyszczeń, wykonywane są corocznie oceny jakości powietrza 3. Wyniki tych ocen stanowią podstawę do opracowania i uchwalenia przez zarządy województw programów ochrony powietrza w strefach, w których stwierdzono przekroczenia, a wyniki prowadzonych badań, do monitorowania skuteczności realizowanych programów. Ocena roczna wykonywana jest w odniesieniu do obszaru strefy, które stanowią: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Na terenie województwa podlaskiego wydzielono 2 strefy: Aglomerację Białostocką stanowiącą obszar Powiatu Miasta Białystok oraz Strefę Podlaską, w skład której weszły wszystkie pozostałe powiaty. Podstawą oceny jakości powietrza jest porównanie wyników badań z normami. Dla dwutlenku siarki, azotu, tlenku węgla, benzenu, pyłu PM10, pyłu PM2,5 i ołowiu w pyle PM10 określono tzw. poziomy dopuszczalne, które mają być osiągnięte w określonym terminie, a po nim nie powinny być przekraczane. Lokalizacja stacji monitoringu powietrza Dla ozonu, pyłu drobnego PM2,5, metali ciężkich: arsenu i kadmu oraz benzo(a)pirenu określono tzw. poziomy docelowe, które mają być osiągnięte w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziomy te ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość. Dla ozonu określono również tzw. poziom celu długoterminowego, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jest mało prawdopodobny. Poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Prowadzone pomiary wykazały, że aktualnie nie ma problemu z dotrzymaniem norm SO 2, NO 2, CO i C 6 H 6, (wykresy 5 8) oraz ze stężeniami metali w pyle zawieszonym PM10. W latach r. wyniki stężeń tych substancji osiągały niskie wartości znacznie poniżej norm dopuszczalnych. W przypadku SO 2 i NO 2 nie zanoto- 3 Podst. art. 89 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U nr 62 poz

8 wano w tym okresie przekroczeń stężeń 1-godzinnych. Stężenia metali w pyle PM10 również osiągały marginalne wartości, co wynika ze stosunkowo małego uprzemysłowienie województwa podlaskiego. Wykres 5. Średnie roczne stężenia SO 2 w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 6. Średnie roczne stężenia NO 2 w latach , na tle wartości dopuszczalnej, (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 7. Maksymalne stężenie 8-godzinne kroczące stężenia CO w latach , na tle poziomu dopuszczalnego (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 8. Średnie roczne stężenia benzenu w latach , na tle wartości dopuszczalnej (źródło: WIOŚ, PMŚ) 8

9 Wykres 9. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 w latach (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 10. Liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 w latach , na tle dopuszczalnej częstości przekraczania w roku kalendarzowym (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wyniki badań wskazują na utrzymujące się na przestrzeni lat problemy z dotrzymaniem norm stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w pyle PM10. W okresie od 2007 do 2016 r. stężenia pyłu zawieszonego PM10 były wysokie, chociaż nie przekraczały średniorocznej normy dopuszczalnej (wykres 9). Odnotowano natomiast przekroczenia dopuszczalnej liczby dni (35 w roku), w których mogą wystąpić przekroczenia normy stężenia średniodobowego (wykres 10). Najwyższe stężenie średnioroczne PM10 w 2016 roku zanotowano w Białymstoku. W ostatnim okresie stężenia średnioroczne pyłu PM10 w Łomży uległy obniżeniu i osiągnęły nieznacznie mniejsze wartości niż w Aglomeracji Białostockiej. W przypadku stężeń 24-godzinnych, na przestrzeni lat, przekroczenia notowano zarówno w Łomży, jak i Aglomeracji Białostockiej (wykres 10). W latach liczba dni z przekroczeniami normy dobowej była wysoka. Od 2012 roku zmalała. Przyczyną wysokich wartości stężeń pyłu jest emisja powierzchniowa (niska), tzn. spalanie paliw stałych w piecach w indywidulanych gospodarstwach domowych. Tak jak już wcześniej wspomniano spalanie węgla, szczególnie słabej jakości bądź odpadów skutkuje znaczącym wzrostem zanieczyszczeń pyłowych. Wzrost stężeń dobowych pyłu występował głównie w sezonie grzewczym. Badania pyłu PM2,5 oraz benzo(a)pirenu wskazują również problemy z dotrzymaniem norm (wykresy 11, 12). W ostatnich kilku latach norma pyłu PM2,5 była corocznie przekraczana w Łomży, natomiast benzo(a)pirenu w Białymstoku i Suwałkach. Źródłem przekroczeń, podobnie jak pyłu PM10, jest emisja niska. Wykres 11. Średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w latach , (źródło: WIOŚ, PMŚ) 9

10 Wykres 12. Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu w latach , na tle wartości dopuszczalnej (źródło: WIOŚ, PMŚ) Badania stężeń ozonu w ostatnim 10-leciu wykazały występowanie przekroczeń dni ze stężeniami 8-godzinnymi ozonu wyższymi od 120 μg/m 3. W regionie północno-wschodnim problem jest znacznie mniejszy niż w południowo-zachodniej części kraju (mapa). W odniesieniu do normy celu długoterminowego, problemem dotyczy nie tylko województwa podlaskiego, ale również znacznej części Polski i Europy. WYNIKI KLASYFIKACJI STREF WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2016 ROKU: 1. Przekroczenia norm jakości powietrza stwierdzono w odniesieniu do: stężenia dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 w strefie podlaskiej w obszarze przekroczeń Łomża (kryterium ochrona zdrowia); poziomu dopuszczalnego II fazy pyłu zawieszonego PM2,5 w strefie podlaskiej - obszar przekroczeń Łomża i Hajnówka (kryterium ochrona zdrowia). Wyniki pomiarów pyłu PM2,5 w strefie aglomeracji białostockiej, także wykazały wysokie wartości, chociaż nie przekroczyły one dopuszczalnej normy. Ryzyko przekroczenia ocenia się jako wysokie. poziomów celów długoterminowych ozonu w strefie aglomeracji białostockiej (kryterium ochrona zdrowia) oraz w strefie podlaskiej (kryterium - ochrona roślin); 2. Nie stwierdzono przekroczeń norm jakości powietrza w strefie aglomeracji białostockiej i strefie podlaskiej w odniesieniu do następujących zanieczyszczeń: stężenia 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10. Wyniki modelowania rozkładu zanieczyszczeń pyłu PM10 wskazują na ryzyko występowania przekroczenia dopuszczalnej liczby dni z przekroczeniem normy dobowej w odniesieniu do północno-zachodniej części aglomeracji białostockiej (obszaru o powierzchni około 1,05 km 2 zamieszkałego przez mieszkańców) i sąsiadującego z nią niewielkiego obszaru położonego w strefie podlaskiej (obszaru o powierzchni ok. 0,2 km 2 zamieszkałego przez 31 osób). Wyniki modelowania wykorzystano w ocenie pomocniczo. Nie wpłynęły na ocenę strefy. Zgodnie z wytycznymi GIOŚ, ocenę przeprowadzono na podstawie pomiarów, spełniających wymagania jakości danych dla pomiarów intensywnych. stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10. Niższe wartości odnotowane w ostatnich latach ( ) wynikały z łagodniejszych zim. Okres zimowy charakteryzował się wyjątkowo wysokimi temperaturami, co skutkowało mniej intensywnym ogrzewaniem budynków i mniejszym zapyleniem powietrza. Z te- 10

11 go powodu odnotowano również mniejszą od dopuszczalnej liczbę dni z przekroczeniami normy stężeń 24-godzinnych pyłu PM10. poziomu docelowego benzo(a)pirenu oraz metali w pyle PM10. Spadki stężeń pyłu PM10 miały wpływ na niższe wartości benzo(a)pirenu, jednakże, że względu na powszechny problem przekraczania norm tego zanieczyszczenia w skali kraju oraz duży wpływ warunków meteorologicznych na poziomy stężeń, konieczne jest jego dalsze monitorowanie. Potencjalne obszary wysokich stężeń pyłu PM10 wyniki modelowania (GIOŚ) poziomów dopuszczalnych i docelowych: dwutlenku siarki, dwutlenku i tlenków azotu, tlenku węgla, benzenu oraz ozonu. 3. Wyniki pomiarów wykonane przy użyciu laboratorium mobilnego w Hajnówce (strefa podlaska) wykazują na duże ryzyko przekroczenia norm zapylenia. Potencjalne obszary przekroczeń zobrazowano na mapach obok (wynik modelowania na podstawie emisji). Potencjalne obszary wysokich stężeń pyłu PM2,5 wyniki modelowania (GIOŚ) Potencjalne obszary wysokich stężeń benzo(a)pirenu wyniki modelowania (GIOŚ) W ustawie Prawo ochrony środowiska określono postępowanie w przypadku ryzyka wystąpienia jak i wystąpienia przekroczeń poziomów badanych substancji w powietrzu oraz informowania społeczeństwa o jakości powietrza. WIOŚ realizuje obowiązek określania ryzyka wystąpienia przekroczeń i przekazuje informacje do Zarządu Województwa Podlaskiego, Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego oraz do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W przypadku ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego w danej strefie lub przekroczenia poziomu substancji w powietrzu Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego informuje właściwe organy o konieczności podjęcia działań określonych planem działań krótkoterminowych, a także powiadamia społeczeństwo oraz podmioty w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie. W ramach obowiązków wynikających z informowania społeczeństwa o jakości powietrza, na stronie internetowej WIOŚ 4 umieszczane są wyniki aktualnych badań on-line oraz ocen, a na stronie GIOŚ 5 prezentowane są prognozy (krótko i długoterminowe) jakości powietrza, a także podstawowe informacje na temat norm, wyników badań w skali regionalnej i krajowej oraz działań podejmowanych na rzecz poprawy jakości powietrza. 4 zakładka: stan powietrza on line; zakładka: Publikacje

12 W 2016 roku uruchomiono również aplikację mobilną Jakość powietrza w Polsce, w której znajdują się: aktualne wyniki pomiarów, mapa lokalizacji stacji pomiarowych, informacje i ostrzeżenia o wysokich stężeniach zanieczyszczeń oraz aktualności ze strony GIOŚ. Dzięki niej każdy użytkownik może uzyskać informacje na temat aktualnego zanieczyszczenia powietrza w swojej okolicy. REAKCJE Dostęp do bieżących danych pomiarowych - aplikacja Jakość powietrza w Polsce na urządzenia mobilne Z badań monitoringu powietrza oraz z danych dotyczących wielkości i struktury emisji zanieczyszczeń wynika, że na terenie województwa problem z dotrzymaniem norm jakości powietrza związany jest z koniecznością podjęcia działań, głównie na rzecz ograniczenia niskiej emisji powodowanej przez ogrzewanie gospodarstw domowych i innych małych obiektów w sezonach zimowych. Władze województwa próbują rozwiązać problem poprzez wdrożenie działań zawartych w uchwalonych w 2013 roku, programach ochrony powietrza dla Aglomeracji Białostockiej i Strefy Podlaskiej. Programy te były aktualizowane na podstawie wyników ocen rocznych przekazywanych przez WIOŚ. Działalność kontrolna WIOŚ w 2016 roku w obszarze ochrony powietrza dotyczyła sprawdzenia przestrzegania przepisów prawa określonych w 8 następujących celach kontrolnych: 1. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji gazów i pyłów do powietrza; 2. Kontrola wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych; 3. Kontrola przestrzegania przepisów w zakresie używania czynników chłodniczych oraz obrotu nimi; 4. Kontrola przestrzegania przepisów dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin; 5. Kontrola jakości danych dostarczanych przez prowadzących instalację w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń; 6. Kontrola zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw; 7. Kontrola zawartości siarki w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej (podczas przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości). 8. Kontrola realizacji przestrzegania przepisów ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, dotyczących SZWO i F-gazów (podczas przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości). Stwierdzane nieprawidłowości z zakresu zagadnień dotyczących jakości powietrza, na które należy zwrócić szczególną uwagę dotyczyły: uciążliwości obiektów związanej z odorami zakładów przemysłowych i gospodarstw prowadzących hodowlę (głównie trzody chlewnej), zlokalizowanych w pobliżu zabudowań mieszkalnych, uciążliwości wynikającej z tzw. emisji niezorganizowanej (np. pochodzącej z sortowania i składowania węgla). WODA PRESJE Jakość wód na terenie województwa podlaskiego jest wynikiem kumulacji presji związanych z odprowadzaniem: ścieków komunalnych i przemysłowych, ścieków z działalności rolniczej, spływów obszarowych z terenów rolnych, wód opadowych i roztopowych z terenów zurbanizowanych, a także ścieków socjalno-bytowych z terenów wiejskich. 12

13 Zużycie wody w województwie kształtowało się na poziomie 87,6 mln m 3. W ostatnim dziesięcioleciu (2007=100) wzrosło o prawie 11%. Największy udział w zużyciu ma eksploatacja sieci wodociągowej 55%; wskaźnik ten wzrósł o 5,5%. Na cele produkcyjne zużywano ok. 15% pobranej wody. W ostatnim dziesięcioleciu wielkość zużycia wody w przemyśle uległa zmniejszeniu do poziomu 90%, co przy stałym wzroście produkcji sprzedanej w przemyśle jest zjawiskiem korzystnym wskazuje na niższe jednostkowe zużycie wody w odniesieniu do wartości produkcji sprzedanej. Ten pozytywny trend jest wynikiem stosowania coraz bardziej wodooszczędnych technologii w produkcji. Zużycie wody w rolnictwie kształtowało się na poziomie 30% i w ostatnich 10 latach dynamika jej wzrostu osiągnęła poziom 40% (wykres 13). Wykres 13. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach (źródło: GUS) Największa ilość ścieków i odprowadzane ładunki zanieczyszczeń pochodzi z miast, gdzie skoncentrowana jest działalność gospodarcza i przemysł, w którym kluczową pozycję zajmuje produkcja i przetwórstwo artykułów spożywczych. Łączna ilość ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania, odprowadzonych do wód lub do ziemi, kształtowała się na poziomie ok. 40,5 mln m 3, (co stanowiło 1,9% wszystkich ścieków wytworzonych w Polsce), w tym 18% zostało odprowadzone do wód z zakładów przemysłowych, a 82% systemami komunalnych sieci kanalizacyjnych. Ilość ścieków wymagających oczyszczania stawiła 99,7% wytworzonych. Cała ilość (100% ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczania) została oczyszczona, w tym: 80,1% zostało oczyszczonych biologicznie z podwyższonym usuwaniem biogenów, 18,3% biologicznie, a 1,5% mechanicznie. Wykres 14. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach (źródło: GUS) Ścieki podlegały oczyszczaniu w 126 mechaniczno-biologicznych oczyszczalniach ścieków, w tym 38 miejskich oraz 88 wiejskich. W systemy oczyszczania z podwyższonym oczyszczaniem biogenów wyposażonych było 25% oczyszczalni (15 komunalnych oraz 16 wiejskich). Łączna przepustowość oczyszczalni komunalnych wynosiła 238 dam 3 /d (1356,8 tys. RLM), w tym oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów 196 dam 3 (1057,179 tys. RLM). Ścieki przemysłowe zostały wytworzone w ilości 10,7 hm 3, w tym 0,3 hm 3 zawierało substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego. Wszystkie, które wymagały oczyszczenia w ilości 6,9 hm 3, zostały oczyszczone. W województwie podlaskim funkcjonowało 22 oczyszczalnie przemysłowe (3 mechaniczne, 18 biologicznych i 1 z podwyższonym usuwaniem biogenów) oraz 18 podczyszczalni (10 mechanicznych, 7 chemicznych i 1 biologicznej). W przypadku 60 zakładów ścieki kierowano do sieci kanalizacyjnej, a w 24 zakładach poddano oczyszczeniu w oczyszczalniach lub podczyszczalniach przemysłowych. Łączna przepustowość oczyszczalni przemysłowych wynosiła 64,6 dam 3 /d. Bilans podstawowych zanieczyszczeń odprowadzanych do wód w wyniku oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych przedstawia się następująco: ładunek BZT 5 wynosił 258 ton/rok, ChZT 2204 ton/rok, zawiesiny 439 ton/rok, azotu ogólnego 448 ton/rok i fosforu ogólnego 23 tony/rok. 13

14 Wykres 15. Ładunki BZT5, CHZT i zawiesiny odprowadzane do wód lub do ziemi w latach (źródło: GUS) W ostatnim dziesięcioleciu (2007=100) ilość odprowadzanych zanieczyszczeń znacząco zmalała. Ładunek BZT 5 stanowił 77%, CHZT 84%, zawiesin 92%, azotu ogólnego 72%, a fosforu ogólnego 58%. Wykres 16. Ładunki azotu i fosforu ogólnego odprowadzane do wód lub do ziemi w latach (źródło: GUS). Województwo podlaskie jest regionem zdominowanym przez rolnictwo. Produkcja rolna jest prowadzona na 60,0% ogólnej powierzchni województwa. W działalności rolniczej dominuje produkcja zwierzęca: 2 miejsce w kraju w produkcji mleka, 7 miejsce w hodowli bydła ogółem (w tym 4 miejsce w hodowli bydła rzeźnego i 8 miejsce w hodowli trzody chlewnej). W produkcji roślinnej podlaskie zajmuje odległe miejsca w rankingu województw. Znaczący wpływ na jakość wód mają spływy obszarowe zanieczyszczeń z terenów użytkowanych rolniczo. Dostają się one do wód w wyniku nieprawidłowego stosowania nawozów sztucznych i organicznych, a także innych środków chemicznych stosowanych w rolnictwie. Wielkości ładunków zanieczyszczeń są trudne do oszacowania, gdyż w dużym stopniu zależą od lokalnych warunków klimatycznych i meteorologicznych oraz wielkości i sposobu nawożenia gruntów w zlewniach rzek. Zużycie nawozów sztucznych w 2016 roku kształtowało się na poziomie 97,7 kg NPK/ha. W ostatnim dziesięcioleciu zauważalny jest nieznaczny trend rosnący. Wykres 17. Zużycie nawozów sztucznych (NPK w przeliczeniu na czysty składnik) w latach (źródło: GUS). Oprócz produkcji roślinnej, istotne oddziaływanie na środowisko wodne ma hodowla zwierząt gospodarskich (szczególnie wielkotowarowa), która przyczynia się do eutrofizacji i degradacji wód za sprawą wytwarzanych odpadów zwierzęcych, emisji substancji zanieczyszczających, w szczególności związków biogennych (azotu i fosforu), a także stosowania nawozów i pestycydów. W województwie podlaskim dominuje hodowla krów mlecznych, co skutkuje wytwarzaniem gnojowicy przy chowie bezściółkowym. Jest ona nawozem szybko działającym i zbliżonym do nawozów mineralnych, a przez to mniej bezpiecznym dla środowiska przyrodniczego (wysokie prawdopodobieństwo przekroczenia maksymalnej dawki nawożenia przy niewłaściwym stosowaniu). Przykładowo, na fermie bydła o obsadzie 2 tys. krów w oborze bezściółkowej, roczna produkcja gnojowicy sięga 50 tys. m 3. W przypadku produkcji roślinnej rozproszeniu do środowiska ulega tylko około 30% wprowa- 14

15 dzonego azotu, natomiast w przypadku produkcji zwierzęcej aż 75%. Dziennie krowa wytwarza ok. 150 l ścieków o średnich stężeniach wydalanych związków azotu ok mg/l. Ze względów środowiskowych maksymalna obsada bydła, umożliwiająca pełne zagospodarowanie składników nawozowych wytwarzanych z odchodów zwierzęcych, wynosi tylko 12 szt. zwierząt na 1 ha. Mając powyższe dane na uwadze należy stwierdzić, że w obszarach województwa, gdzie prowadzi się intensywną hodowlę bydła mlecznego, może występować istotne zanieczyszczenie wód związkami azotu. Wyniki analiz presji wykonanych na potrzeby Planów Gospodarowania Wodami wykazały, że na terenie województwa podlaskiego zidentyfikowano obszary wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. W efekcie prac, pod koniec 2012 roku, rozporządzeniem Dyrektora RZGW w Warszawie ustanowiono obszary szczególnie narażone (OSN), z których odpływ azotu do wód należy ograniczyć. Obszary zagrożone obejmują części zlewni 6 rzek: Awissy, Broku, Jabłonki, Lizy, Nurca i Śliny o łącznej powierzchni 43,59 tys. ha. Dane z monitoringu występowania azotu na obszarach OSN wskazują na znaczącą obecność tego pierwiastka zarówno w glebie jak i płytkich wodach gruntowych. W obszarze OSN Bug od Tocznej do Broku, zawartość azotu mineralnego w glebach (0-90 cm) w okresie jesiennym wyniosła 163,4 kg N/ha, a stężenie azotu azotanowego na wiosnę w płytkich wodach gruntowych 14,8 mg/l. W OSN Dopływy Narwi od Lizy do Śliny były to odpowiednio wartości 225,5 kg N/ha w glebach oraz 8,9 mg/l w płytkich wodach gruntowych. Źródłem zanieczyszczeń obszarowych są także ścieki pochodzące z terenów nie objętych systemami kanalizacji zbiorczej z rozproszonej zabudowy wiejskiej i letniskowej. Na terenach nieskanalizowanych ścieki bytowe gromadzono w zbiornikach bezodpływowych, a następnie wywożono do 96 punktów zlewnych przy oczyszczalniach oraz podczyszczano w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Wpływ na jakość wód ma także depozycja zanieczyszczeń z atmosfery powodująca zanieczyszczenie wód i powierzchni ziemi. Wyniki monitoringu w przypadku woj. podlaskiego wykazały w ostatnich latach, że zmalała wielkość ładunków większości badanych zanieczyszczeń, w szczególności: związków biogennych azotu i fosforu, a także metali ciężkich. STAN Wody powierzchniowe województwa podlaskiego położone są w trzech regionach wodnych: środkowej Wisły, Niemna oraz Łyny i Pregoły. Głównymi rzekami województwa leżącymi w regionie wodnym środkowej Wisły są: Narew (o długości 292 km i pow. zlewni: 17567,5 km 2 ), Biebrza (o długości 174,9 km i pow. zlewni: 5058,8 km 2 ) oraz Bug (o długości 89,2 km i pow. zlewni: 3731,8 km 2 ). Zlewnie Narwi i Bugu to typowe zlewnie nizinne. Biebrza to rzeka będąca pod wpływem procesów torfotwórczych. Cechami charakterystycznymi rzek są meandrujące koryta tworzące rozległe doliny, często o charakterze podmokłym i bagienno-torfowym. Znaczne obszary zlewni pokrywają łąki i powierzchnie leśne, w tym obszary objęte, ze względu na walory przyrodnicze, różnorodnymi formami ochrony. Łącznie w regionie wodnym środkowej Wisły wyodrębniono 267 JCWP 6 rzecznych (w tym 243 naturalne, 21 silnie zmienione i 3 sztuczne części wód). W regionie wodnym Niemna głównymi rzekami województwa są: Czarna Hańcza (o długości 131 km i pow. zlewni: 1617 km 2 ) i Marycha (o długości 79,5 km i pow. zlewni: 441,4 km 2 ). Rzeki w górnych częściach zlewni mają charakter potoku żwirowego, następnie rzek łączących jeziora, w a dolnych częściach zlewni wykazują cechy rzeki nizinnej żwirowej. Łącznie w regionie wodnym Niemna wyodrębniono 39 JCWP rzeczne (w tym 38 naturalne i 1 sztuczną część wód). W regionie wodnym Łyny i Węgorapy największą rzeką jest Błędzianka (o długości 25,7 km i pow. zlewni: 70,5 km 2 ) mająca cechy potoku nizinnego żwirowego. Na obszarze województwa znajduje się bardzo mały fragment regionu wodnego o powierzchni 124,4 km 2, na którym wyodrębniono 4 JCWP (wszystkie naturalne części wód). W województwie podlaskim znajduje się około 280 jezior. W Planach Gospodarowania Wodami ujęto 61 jezior będących jeziornymi jednolitymi częściami wód (JCW). Wszystkie są położone w północnej części województwa na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, Pojezierzu Zachodniosuwalskim, Pojezierzu Wigierskim oraz w rejonie Pagórków Augustowskich. W regionie wodnym Niemna znajduje się 36 akwenów, Łyny i Węgorapy 5, a środkowej Wisły Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał, lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub przybrzeżne 15

16 Do największych jezior zaliczają się: Wigry (pow. 2118,3 ha), Rajgrodzkie (pow. 1503,2 ha), Gaładuś (pow. 728,6 ha), Sajno (pow. 522 ha) Dręstwo (pow. 504,2 ha). W podlaskim znajduje się najgłębsze jezioro w Polsce Hańcza (pow. 311,4 ha, gł. 108,5 m). Jedno jezioro Jeziorko Sajenko ma status silnie zmienionej JCWP, pozostałe są naturalne. Z wyjątkiem północnej części województwa pozostały obszar jest ubogi w akweny wodne. Sieć hydrograficzną wód płynących uzupełniają 181 małe zbiorniki zaporowe (o powierzchniach od kilku do kilkunastu hektarów i łącznej pojemności 2411 tys. m 3 ), wybudowane na rzekach w ramach realizacji tzw. programów małej retencji. Jednym dużym akwenem tego typu jest zbiornik zaporowy Siemianówka, położony w górnym biegu rzeki Narew przy granicy z Białorusią. Powierzchnia maksymalna tego zbiornika wynosi 3250 ha, długość ok. 13,5 km, średnia szerokość - 1 km. Zlewnia Siemianówki została zaliczona do silnie zmienionej JCWP. Sieć wodną województwa uzupełniają nieliczne kanały największym i najbardziej znanym jest Kanał Augustowski, który łączy zlewnię Biebrzy i Czarnej Hańczy. OCEN JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH Zgodnie z ustawą Prawo wodne, realizacja monitoringu wód powierzchniowych ma na celu m.in. pozyskanie informacji o stanie wód powierzchniowych na potrzeby planowania gospodarowania wodami i oceny osiągnięcia celów środowiskowych przypisanych Jednolitym Częściom Wód Powierzchniowych (JCWP). JCWP dzielą się na naturalne, dla których określa się stan ekologiczny i stan chemiczny oraz na sztuczne (powstałe w wyniku działalności człowieka) i silnie zmienione (ich charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka), dla których określa się potencjał ekologiczny i stan chemiczny. Szczegółowe zasady dotyczące planowania i realizacji programów badań monitoringowych zawarto w rozporządzeniach Ministra Środowiska 7. Program monitoringu wód powierzchniowych w 2016 roku obejmował badania rzek i jezior w zakresie elementów biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych w następujących sieciach: monitoringu diagnostycznego (MD), monitoringu operacyjnego (MO), monitoringu obszarów narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (MORO), monitoringu obszarów wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (MOEU), monitoringu jcwp przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, dostarczające średnio więcej niż 100 m 3 na dobę (MOPI), monitoringu jcwp przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (MORE), monitoringu obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MDNA, MONA), Ocenę jakości wód wykonuje się w JCWP poprzez sporządzenie, zestawienie i porównanie klasyfikacji elementów stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, a na obszarach chronionych 8 także poprzez sprawdzenia spełniania dodatkowych wymagań ustanowionych dla tych obszarów. Ocenę stan wód definiuje się jako dobry lub zły. Aby stan wód mógł być uznany za dobry, musi być spełniony warunek jednoczesnego uzyskania dobrego lub bardzo dobrego stanu ekologicznego (lub potencjału ekologicznego w przypadku wód sztucznych lub silnie zmienionych 9 ) oraz dobrego stanu chemicznego wód. W obszarach chronionych dodatkowo muszą być spełnione warunki kryterialne ustanowione dla danego obszaru. 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1178; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U r., poz. 1187); rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r., Nr 258, poz. 1549). 8 Rodzaje obszarów chronionych: przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód powierzchniowych jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych oraz narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych 9 Wody te zostały tak przekształcone przez człowieka, że niemożliwe jest przywrócenie im stanu naturalnego 16

17 OCENA JAKOŚCI WÓD RZEK Monitoring jakości wód prowadzi się w 6-letnich programach pomiarowych. Aktualnie realizowany jest program Program badań rzek zrealizowany w 2016 roku umożliwił wykonanie oceny w 119 JCWP. Wykres 18 Stan wód JCWP rzek (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 19 Stan ekologiczny JCWP rzek (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 20 Stan chemiczny JCWP rzek (źródło: WIOŚ, PMŚ) Ocena stanu wód JCWP rzek wykazała, że jedynie 3% JCWP osiągało stan dobry, zdecydowana większość 93% posiadało stan zły (wykres 18), w tym: Wyniki oceny stanu ekologicznego (wykres 19) wykazały brak wód o bardzo dobrym stanie ekologicznym. Stan dobry osiągnęło 5% zbadanych JCWP, 59% charakteryzowało się stanem umiarkowanym, 24% słabym, a 9% złym Wyniki oceny stanu chemicznego (wykres 20) wykazały, że dobry stan osiągnęło 34% badanych JCWP, a poniżej dobrego 48% JCWP. Ocena JCWP rzek w obszarach chronionych a) Ocena przydatności wody do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Na terenie województwa badaniami objęta była rzeka Supraśl, powyżej ujęcia powierzchniowego dla Aglomeracji Białostockiej w profilu Nowodworce. Warunki kryterialne obszaru chronionego nie zostały zachowane. Wyniki wykazały, że woda w tym profilu miała dobry potencjał ekologiczny. Wskaźniki fizyko-chemiczne oceniono jako dobre. Wystąpiło jedynie przekroczenie wartości ogólnego węgla organicznego, którego przyczyny są pochodzenia naturalnego. Źródłem wysokich stężeń OWO jest głównie obecność znacznej ilości materii organicznej zawierającej związki humusowe, które są wymywane z górnej część zlewni (z bagienno-torfowego podłoża z okolic Michałowa i Gródka). Ocena stanu chemicznego w tym profilu wykazała stan poniżej dobrego, z powodu przekroczenia norm jednego parametru średniego stężenia ołowiu i jego związków (nieznacznie powyżej normy dopuszczalnej). Ostatecznie stan wód był zły. Jakość wód zaliczono do kategorii A3, tzn. woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji. b) Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie Ocena obejmowała 81 JCWP rzek. W 98% zbadanych JCWP warunki kryterialne nie zostały spełnione stan wód był zły. c) Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację 10 wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych Ocena obejmowała 69 JCWP rzek. W 91% zbadanych JCWP warunki kryterialne nie zostały spełnione stan wód był zły. 10 Zjawisko eutrofizacji spowodowane jest nadmiernym dopływem związków azotu i fosforu. Skutkami eutrofizacji są: przyspieszony wzrost glonów i roślinności wyższej, zarastanie cieków i zbiorników wodnych, co powoduje zmiany przepływu. W skrajnych przypadkach może dochodzić do zaniku organizmów wyższych w wodzie 17

18 d) Ocena spełniania wymogów dla obszarów narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Ocena obejmowała 9 JCWP rzek. We wszystkich przypadkach warunki kryterialne nie zostały spełnione stan wód oceniono jako zły. e) Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Ocena obejmowała 2 JCWP rzek. Obie nie spełniały warunków kryterialnych stan wód był zły. Szczegóły klasyfikacji poszczególnych JCWP rzek opublikowano na stronie internetowej WIOŚ (wios.bialystok.pl; zakładka: PUBLIKACJE). OCENA JAKOŚCI WÓD JEZIOR Program badań rzek zrealizowany w 2016 roku umożliwił wykonanie oceny w 28 JCWP jezior. Wykres 21 Stan wód JCWP jezior (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 22 Stan ekologiczny JCWP jezior (źródło: WIOŚ, PMŚ) Wykres 23 Stan chemiczny JCWP jezior (źródło: WIOŚ, PMŚ) Ocena stanu wód JCWP jezior (wykres 18) wykazała, że 46% JCWP (13 jezior) osiągało stan dobry, a 54% (15 jezior) stan zły, w tym: Wyniki oceny stanu ekologicznego (wykres 21) wykazały w 50% wody o dobrym stanie ekologicznym, a w 50% wody o umiarkowanym stanie ekologicznym, Wyniki oceny stanu chemicznego (wykres 22) wykazały, że dobry stan osiągnęło 86% badanych JCWP, a poniżej dobrego 11% JCWP. Ocena JCWP jezior w obszarach chronionych W 2016 roku badania JCWP jezior prowadzono na potrzeby oceny spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. Ocena obejmowała 20 JCWP jezior. Warunków kryterialnych nie spełniało 65% zbadanych JCWP (13 jezior). Szczegóły klasyfikacji poszczególnych JCWP jezior opublikowano na stronie internetowej WIOŚ (wios.bialystok.pl; zakładka: PUBLIKACJE). REAKCJE Działalność kontrolna w obszarze gospodarki ściekowej w 2016 roku dotyczyła sprawdzenia przestrzegania przepisów prawa, określonych w 4 celach kontrolnych: 1. Kontrola wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi; 2. Kontrola gospodarstw rolnych podlegających ocenie wypełniania wymogów wzajemnej zgodności (crosscompliance); 3. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, komunalnych osadów ściekowych oraz kontrola rolniczego wykorzystania ścieków w produkcji pierwotnej żywności pochodzenia roślinnego; 4. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów, nawozów oznaczonych znakiem "NAWÓZ WE" oraz środków wspomagających uprawę roślin na Obszarach Szczególnie Narażonych na spływy azotu ze źródeł rolniczych. 18

19 Stwierdzane nieprawidłowości z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, na które należy zwrócić szczególną uwagę dotyczyły: zagospodarowania gnojowicy w gospodarstwach rolnych (wycieki ze zbiorników gnojowicy, odcieki z pryzm obornika, wylewanie gnojowicy w nieodpowiednich okresach), braku właściwego uregulowania spraw formalno-prawnych w małych podmiotach (brak wymaganych pozwoleń, zezwoleń lub naruszanie warunków w nich ustalonych). Rozwój infrastruktury komunalnej, w szczególności sieci kanalizacyjnej, ma istotny wpływ na poprawę jakość wód, poprzez wzrost liczby ludności korzystającej z oczyszczalni Odsetek ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie w ostatnim dziesięcioleciu wzrasta w 2007 r. wyniósł 62,4%, a w 2016 r. - 67,6% (wykres 24). Wykres 24 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach (źródło: GUS) PODSUMOWANIE GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Zmiany w strukturze zużycia w ostatnich kilku latach wskazują na zmniejszenie ilości zużywanej wody przez przemysł czego powodem jest stosowanie nowocześniejszych technologii produkcji. Wzrasta zużycie wody w rolnictwie, natomiast poziom zużycia na cele wodociągowe zasadniczo nie ulegał zmianom. Wszystkie wytworzone ścieki (komunalne i przemysłowe) odprowadzane do wód lub do ziemi podlegały oczyszczaniu. Ponad 80% ścieków oczyszczono w technologii z podwyższonym usuwaniem biogenów. Systematycznie zmniejsza się ilość zrzutów ścieków niedostatecznie oczyszczonych, co jest spowodowane rozbudowującą się siecią kanalizacji sanitarnej, jednakże wskaźnik ludności obsługiwanej przez system kanalizacji jest nadal niski. JAKOŚĆ WÓD Stan wód rzek. Badania wykazały, że dobry stan wód posiadało 3% JCWP rzek zbadanych w 2016 roku. Pozostałe 97% charakteryzowały się złym stanem wód. Na zły stan wód miały wpływ: niezadowalający w 93% stan ekologiczny oraz w 48% stan chemiczny badanych JCWP. Stan wód jezior. Badania wykazały w 13 jeziorach dobry stan wód, a w 15 zły. Na zły stan wód miały wpływ: niezadowalający w 50% stan ekologiczny oraz w 11% stan chemiczny badanych JCWP. Ocena wód powierzchniowych przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia obejmująca ujęcie powierzchniowe na rzece Supraśl w Wasilkowie (zaopatrujące w wodę aglomerację białostocką) wykazała zły stan wód. Przyczyną niskiej jakości są częste spływy powierzchniowe wód opadowych z górnej części zlewni Supraśli, z terenów zmeliorowanych, na których brak właściwej gospodarki wodnej powoduje wymywanie znacznych ilości materii organicznej z bagienno-torfowego podłoża. Wyniki niskiej oceny wód notuje się od wielu lat. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie wykazała zły stan wód 98% JCWP zbadanych rzek. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych wykazała zły stan wód 91% JCWP rzek. Ocena spełnienia wymogów dla obszarów chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych wykazała we wszystkich badanych JCWP w obszarach OSN zły stan wód. Analiza presji wykazuje, że na tych obszarach znaczący wpływ na jakość wód mają ścieki komunalne odprowadzane w zlewniach objętych działalności rolniczą. 19

20 GOSPODARKA ODPADAMI Ogólnie przyjętą zasadą gospodarowania odpadami jest przede wszystkim podejmowanie działań na rzecz zapobiegania nadmiernemu powstawaniu odpadów, ponownego ich wykorzystania (recykling, odzysk w tym energii ze spalania odpadu), a w przypadku odpadów, których nie da się wykorzystać ich unieszkodliwienie poprzez składowanie. Dokumentem programowym określającym zasady gospodarowania odpadami na obszarze województwa jest uchwalony przez Sejmik Województwa Podlaskiego Plan Gospodarki Odpadami Województwa Podlaskiego na lata Określa on 3 główne cele: Zwiększenie udziału odzysku (w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury), jak również odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymogami ochrony środowiska; Zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych; Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Cele szczegółowe sformułowano następująco: Objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych, w tym systemem zbierania selektywnego, wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015 roku. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji unieszkodliwianych przez składowanie (w odniesieniu do ilości z 1995, dopuszcza się do składowania do 16 lipca 2013 r. nie więcej niż 50%, a do dnia 16 lipca 2020 r. nie więcej niż 35% ilości odpadów ulegających biodegradacji); Osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych (papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła) w wysokości co najmniej 30% w 2014 r. oraz 45% w 2017 roku; Wydzielenie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych i poddanie procesom odzysku i unieszkodliwiania (zakłada się uzyskanie poziomu odzysku 60% w 2014 roku oraz 80% w 2017 r.); Wydzielenie odpadów budowlano-remontowych ze strumienia odpadów komunalnych i poddanie ich procesom odzysku i unieszkodliwiania (przewiduje się osiągnięcie poziomu odzysku 55% w 2014 roku i jego utrzymanie w 2017 roku); Wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych i poddanie ich procesom unieszkodliwiania (przewiduje się osiągnięcie poziomu selektywnego gromadzenia odpadów niebezpiecznych celem ich przekazania do centralnych obiektów unieszkodliwiania 40% w 2014 roku oraz 60% w 2017 roku); Zmniejszenie masy składowanych odpadów do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 roku. PRESJE Województwo podlaskie zaliczane jest do jednych o niższym wskaźniku ilości wytwarzanych odpadów. W 2016 roku zebrano 235 tys. ton zmieszanych odpadów komunalnych (2,7% w skali kraju), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosło 198 kg/rok (Polska 226). Wykres 25. Zmieszane odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach w województwie podlaskim (źródło: GUS). W 2007 zanotowano wzrost powstających odpadów pochodzących z sektora gospodarczego (wykres 26). Tendencja ta była skutkiem obserwowanego ożywienia gospodarczego. Należy przypuszczać, że ten niekorzystny trend wynikał również ze stosowania w przemyśle wysokoodpadowej technologii produkcji. W latach nastąpiło wyraźne zahamowanie wzrostu ilości wytworzonych od- 20

21 padów. Ponadto zauważalne było korzystne zjawisko zmniejszania ilości wytworzonych odpadów, przy stale trwającym wzroście gospodarczym. W latach odnotowano ponownie wyraźny wzrost ilości wytworzonych odpadów przemysłowych, co mogło wynikać ze wzrostu produkcji, której nie towarzyszył zauważalny spadek jednostkowego wskaźnika powstania odpadu, jak też nieprzestrzegania przez część przedsiębiorców obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami wynikającymi z aktów prawnych (dotyczy to przede wszystkim obowiązku dokonywania sprawozdawczości). Od 2014 roku ponownie zaobserwowano korzystne zjawisko zmniejszania ilości wytworzonych odpadów. Wykres 26. Ilość odpadów w województwie podlaskim w latach (źródło: GUS) W 2016 roku najwięcej odpadów przemysłowych stanowiły odpady z następujących grup: odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych, odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury, odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności, odpady z procesów termicznych, odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Najwięcej odpadów przemysłowych powstało na terenie powiatów: augustowskiego, sokólskiego, monieckiego oraz miasta Białystok. Najmniej na terenie powiatu zambrowskiego. Szczególna uwaga Inspekcji Ochrony Środowiska zwrócona jest na odpady niebezpieczne, ze względu na ich największe negatywne oddziaływanie na środowisko, w przypadku niewłaściwego postępowania przy zagospodarowaniu bądź utylizacji. W 2016 roku 11 dane bilansowe uzyskano na podstawie informacji od 2822 producentów odpadów niebezpiecznych z terenu województwa, którzy wytworzyli łącznie 28604,9109 ton odpadów niebezpiecznych. Wśród nich 35 podmiotów wytworzyło powyżej 50 ton odpadów niebezpiecznych. Proces zbierania odpadów niebezpiecznych prowadziło 176 firm. W 2016 roku na terenie woj. podlaskiego zebrano około 18416,6402 ton odpadów celem ich dalszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia. Najliczniejszą grupę odpadów niebezpiecznych stanowiły: odpady z obróbki i powlekania metali oraz innych materiałów ,18 ton, materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające azbest 3 633,23 ton, odpady z termicznego przekształcania odpadów 3 540,92 ton, odpady z odwadniania olejów w separatorach 3 314,50 ton, odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej 1 324,20 ton, odpadowe oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe 1 209,98 ton. Do największych producentów odpadów niebezpiecznych (którzy wytworzyli powyżej 50 ton) należały następujące podmioty: KOTNIZ inż. Zdzisław Nietupski ton, P.U.H.P. LECH Sp. z o.o. ZUOK w Białymstoku 3344,9 ton, Sadowski Mirosław CDD Polska 1315,5 ton, Separator Service 1 158,6 ton, PPHU TRANSBET Wojtiuk Spółka Jawna 670 ton, GEOTRADE Sp. z o.o. 647,4 ton, 11 źródło -baza danych Wojewódzkiego Systemu Odpadowego (WSO), stan na r. 21

22 AVAS SERWIS Sp. z o. o. 601,9 ton, MPO Sp. z o.o. 578,8 ton, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku 390,9 ton. Odpady niebezpieczne zdeponowane są również w mogilnikach miejscach przechowywania, zawierających przeterminowane środki ochrony roślin. Według danych WIOŚ obecnie istnieje 1 mogilnik w Majdanie, gm. Michałowo. Podjęte zostały działania w celu jego likwidacji. STAN Od dnia 1 stycznia 2013 wszystkie odpady komunalne zmieszane (o kodzie ) należy kierować do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) zapewniających mechanicznobiologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku. System gospodarki odpadami dzieli obszar województwa na cztery regiony: centralny, północny, południowy i zachodni. W ramach regionów wydzielono obszary objęte projektami finansowanymi w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Każdy region posiada własną instalację mechaniczno-biologiczną przetwarzania odpadów, instalacje przetwarzania odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz składowiska odpadów. Odpady komunalne zmieszane, odpady z pielęgnacji terenów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczone do składowania mogą być zagospodarowywane tylko i wyłącznie w ramach danego regionu. W każdym RGO wyznacza się instalacje regionalne, instalacje zastępcze oraz stacje przeładunkowe. Aktualnie według danych WIOŚ w poszczególnych regionach województwa funkcjonują następujące regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych: region centralny (obszar Białystok) Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Hryniewiczach, region północny Zakład Zagospodarowania Odpadów w Koszarówce (obszar Koszarówka) oraz Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Suwałkach (obszar pozostałych gmin), region zachodni Zakład Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów w Czartorii (obszar Czartoria) oraz Zakład Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów w Czerwonym Borze (obszar Czerwony Bór). Pozostałe czynne instalacje to instalacje zastępcze, które w wypadku awarii, bądź innej przyczyny, z powodu której główna instalacja nie może przyjmować odpadów, są w stanie czasowo przyjąć te odpady. Instalacje te wg. Planu Gospodarki Odpadami mają funkcjonować najpóźniej do końca 2017 roku. Spośród wymienionych instalacji do składowania odpadów komunalnych 2 przyjmują dodatkowo odpady zawierające azbest. Są to składowiska w gminach Miastkowo (m. Czartoria) i Zambrów (m. Czerwony Bór) posiadające odpowiednio dostosowane komory do składowania tego typu odpadów. W powiecie białostockim funkcjonuje jedno składowisko przemysłowe w Sowlanach, przyjmujące odpady paleniskowe Elektrociepłowni Białystok. Ponadto w regionie centralnym od 2016 roku funkcjonuje w Białymstoku instalacja termicznego spalania odpadów komunalnych. Składowiska nie spełniające wymagań wynikających z przepisów ochrony środowiska prawa krajowego, jak i wspólnotowego z dniem roku zostały zamknięte. Na terenie województwa prowadzony jest monitoring wód podziemnych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami pochodzącymi ze składowisk. Odzwierciedla on stan oddziaływania odpadów na środowisko gruntowo-wodne. Badania wykonywane są przez zarządzających składowiskami, a wyniki raportowane do WIOŚ, który dokonuje ich oceny. Monitoring obejmuje zarówno składowiska czynne, jak i zamknięte. Większość obiektów posiada sieć piezometrów (po trzy piezometry, w tym 1 na dopływie wód do składowiska), skąd pobierane są próbki przeznaczone do badań. W 2016 roku uzyskano dane od 83 zarządzających składowiskami (w tym ze składowisk zamkniętych). Badania wód podziemnych 12 w piezometrach przy składowiskach czynnych, prowadzone są 4 razy w roku z częstotliwością: jeden raz na kwartał, w piezometrach składowisk zamkniętych 2 razy w roku. Zakres ozna- 12 Zasady prowadzenia monitoringu składowisk określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz.U. z 2013r. Poz. 523) 22

23 czeń obejmuje badania 10 wskaźników tj.: odczyn ph, przewodnictwo właściwe, ogólny węgiel organiczny (OWO), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) i metale ciężkie: kadm, cynk, chrom 6+, ołów, miedź i rtęć. Wyniki oceny stanu chemicznego 13 przeprowadzonej za 2016 rok (mapa) wskazują, że: przy 35 składowiskach woda pobrana ze wszystkich piezometrów charakteryzowała się stanem dobrym (I, II i III klasa czystości); przy 17 składowiskach woda pobrana ze wszystkich piezometrów charakteryzowała się stanem słabym (klasa IV i V); przy 22 składowiskach stwierdzono zróżnicowaną jakość wody w poszczególnych piezometrach (od klasy I do V); przy 9 składowiskach brak możliwości oceny klasy czystości wód podziemnych, ze względu na zbyt wysoką granicę oznaczalności zastosowaną w laboratorium wykonującym pomiary (podana granica przekracza wartości wyznaczone przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych, dla stanu dobrego tj. dla klas od I do III). Mapa Ocena jakości wód w piezometrach przy składowiskach odpadów na podstawie badań z 2016 roku (źródło: WIOŚ) 13 Ocenę stanu chemicznego wód, z braku innych wytycznych do badań monitoringowych wód wokół składowisk odpadów, oparto na rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny jednolitych części wód podziemnych (Dz.U. z dnia 19 stycznia 2016r. Poz. 85) 23

24 REAKCJE W 2016 r. dominującym sposobem postępowania z odpadami przemysłowymi było przekazanie ich innym odbiorcom. Wykres 27. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie podlaskim w 2016 roku (źródło: GUS) Organizację sposobu gospodarowania odpadami na poziomie gmin reguluje przede wszystkim ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Gmina ma obowiązek zapewnienia odbierania i właściwego ekologicznego i bezpiecznego zagospodarowania wszystkich odpadów komunalnych powstających na jej terenie, a także obowiązek zorganizowania i nadzorowania sprawnego systemu selektywnej zbiórki odpadów, które powinny zostać poddane odzyskowi lub recyklingowi. Zgodnie z głównymi założeniami ustawy, zmieszane odpady komunalne oraz odpady zielone (z pielęgnacji terenów zielonych oraz targowisk) muszą zostać zagospodarowane w regionie gospodarki odpadami (RGO), na którym zostały wytworzone. Odpady od właścicieli nieruchomości może odbierać wyłącznie uprawniona do prowadzenia tej działalności firma, która musi posiadać zawartą umowę z gminą. Za odbiór odpadów wszyscy mieszkańcy gminy uiszczają opłatę, która jest wyższa w przypadku nie prowadzenia segregacji odpadów przez mieszkańca. Z opłat gminy pokrywają koszty obsługi całego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym np. tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także edukacji ekologicznej w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami komunalnymi, która również należy do obowiązków gmin. Efektywność selektywnej zbiórki odpadów komunalnych jest bardzo niska (2006 r. 2,3 %, 2016 r. 19 %), jednakże wykazuje tendencję rosnącą. Tempo wzrostu jest jednak niskie, mając na uwadze cel do osiągnięcia w 2020 r. wówczas poziom recyklingu powinien osiągnąć co najmniej 40% masy wytwarzanych odpadów danego rodzaju. Wykres 28. Procentowy udział odpadów zebranych w sposób selektywny w ogólnej masie zebranych stałych odpadów komunalnych (źródło: GUS) Głównym problem selektywnej zbiórki odpadów komunalnych jest bardzo niski poziom ich ponownego wykorzystania przez przemysł, ze względu na brak odpowiednich mechanizmów ekonomicznych sprzyjających temu działaniu wdrożonych na poziomie krajowym. W konsekwencji również na poziomie lokalnym efektywność prowadzenia segregacji przez mieszkańców jest niska (praktycznie, za wyjątkiem skupu metali, nie funkcjonuje skup innych, podlegających segregacji odpadów). W niewystarczającym stopniu rozwinięto sieć miejsc zbiórki odpadów, która powinna zapewniać łatwy dostęp do pojemników dla wszystkich mieszkańców województwa. Działalność kontrolna Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku w 2016 roku w obszarze gospodarki odpadami dotyczyła sprawdzenia przestrzegania przepisów prawa określonych w 16 celach kontrolnych, w tym 2 ogólnopolskich: 24

25 1. Kontrola realizacji przez gminy zadań dotyczących zamykania składowisk odpadów komunalnych, określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 r.; 2. Kontrola przestrzegania wymagań w zakresie postępowania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi; 3. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi; 4. Kontrola istniejących terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych składowaniem niebezpiecznych odpadów przemysłowych; 5. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o bateriach i akumulatorach przez prowadzących działalność w zakresie wytwarzania, zbierani i przetwarzania zużytych baterii i zużytych akumulatorów; 6. Kontrola wyeliminowania z użytkowania instalacji i urządzeń zawierających powyżej 50 ppm PCB; 7. Kontrola zadań zawartych w KPGO 2014 Likwidacji magazynów i mogilników środków chemicznych ochrony roślin ; 8. Kontrola w zakresie przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (przeprowadzono kontrole we wszystkich 10 podmiotach prowadzących działalność w 1 przypadku wydano zarządzenie pokontrolne). 9. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym; 10. Kontrola stacji demontażu pojazdów; 11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji; 12. Kontrola funkcjonowania systemu transgranicznego przemieszczania odpadów (nie stwierdzono większych nieprawidłowości); 13. Kontrola funkcjonowania instalacji przetwarzających i wytwarzających odpady, do których są przywożone, lub z których są wywożone odpady w ramach transgranicznego przemieszczania odpadów; 14. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o odpadach; 15. Kontrola przedsiębiorców przetwarzających odpady w procesie pirolizy, a także odbiorców odpadów wytwarzanych w wyniku procesu pirolizy; 16. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów organicznych/środków wspomagających właściwości gleby/odpadów (tzw. pofermentów) wyprodukowanych w biogazowniach rolniczych w procesie produkcji energii z biomasy; Ogólnopolskie cykle kontrolne: 1. Kontrola w zakresie realizacji zadań własnych gmin wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; 2. Kontrola w zakresie realizacji zadań regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz ustawy o odpadach; Stwierdzane nieprawidłowości z zakresu gospodarki odpadami dotyczyły: niewłaściwego postępowanie z odpadami komunalnymi wbrew ustawie o utrzymaniu czystości porządku w gminach; uciążliwości związane z magazynowaniem odpadów komunalnych szczególnie w pobliżu zabudowy mieszkaniowej; niewłaściwego postępowania z odpadami przeznaczonymi do przetworzenia poprzez ich używanie do rekultywacji terenów w sposób niezgodny z przepisami; występowanie nadal szarej strefy w zakresie demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji; braków wyposażenia niektórych regionów w instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (brak takich instalacji powoduje nieskuteczne funkcjonowanie systemu odbierania i przetwarzania tych odpadów w gminach); brak właściwego uregulowania spraw formalno-prawnych w kontrolowanych podmiotach brak wymaganych pozwoleń, zezwoleń lub naruszanie warunków w nich ustalonych; brak ewidencji odpadów, zbiorczych zestawień danych o gospodarowaniu odpadami, zestawień informacji o zakresie korzystania ze środowiska, sprawozdań z zakresu opakowań i opłaty produktowej szczególnie w niewielkich zakładach. 25

26 HAŁAS Hałasem można określić niepożądane, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu oraz inne zmysły i części organizmu ludzkiego i zwierzęcego. Hałas jest czynnikiem stresogennym i stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Jest jednym z najbardziej odczuwalnych zagrożeń środowiska. Jako zanieczyszczenie środowiska jest czynnikiem w bardzo dużym stopniu wpływającym na jakość warunków zamieszkania i wypoczynku człowieka. Wpływa również negatywnie na środowisko przyrodnicze poprzez zmniejszenie bądź utratę walorów terenów chronionych, rekreacyjnych czy uzdrowiskowych, zmienia też zachowania ptaków i innych zwierząt. Do głównych źródeł hałasu powodujących zwiększenie uciążliwości akustycznej w środowisku należą: ruch drogowy i kolejowy, zakłady przemysłowe oraz hałas lotniczy. Klimat akustyczny województwa podlaskiego kształtuje przede wszystkim hałas komunikacyjny (głównie drogowy) oraz przemysłowy. Zdecydowany wpływ ma dynamiczny rozwój motoryzacji. Od 2006 roku liczba zarejestrowanych pojazdów w podlaskim stale wzrasta (wykres 29). W rankingu województw w 2016 roku podlaskie znajdowało się na 16 (ostatnim) miejscu pod względem liczby samochodów osobowych zarejestrowanych na 1000 ludności, lecz pomimo tego, problem hałasu drogowego jest bardzo uciążliwy dla ludności mieszkającej w pobliżu skrzyżowań ulic oraz w sąsiedztwie dróg o dużym natężeniu ruchu. Wykres 29. Dynamika zmian liczby zarejestrowanych pojazdów (2006 = 100%) w latach , (źródło: GUS) Długość dróg publicznych w województwie w ostatnich latach także uległa znaczącemu wzrostowi. Od 2006 do 2015 roku wzrosła o 6888,9 km. Wykres 30. Długość dróg publicznych w województwie podlaskim w latach (źródło: GUS) Sieć komunikacyjną tworzy system dróg powiązany z układem krajowym oraz międzynarodowym. Tworzą ją ważne drogi krajowe nr: 8, 16, 19, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66, w tym prowadzące do 5 przejść granicznych: w Budzisku, Ogrodnikach, Kuźnicy, Bobrownikach i Połowcach (mapa). Transgraniczny ruch samochodowy, zwłaszcza pojazdów ciężarowych, powoduje dużą uciążliwość akustyczną oddziałującą na ludność, a także i środowisko, na terenach sąsiadujących z drogami krajowymi. Stan klimatu akustycznego wokół dróg ulega ciągłym zmianom. Presja spowodowana wzrostem ilości pojazdów samochodowych i natężenia ruchu, powoduje, że powiększa się zasięg stref oddziaływania ruchu komunikacyjnego na przyległych do dróg terenach. Dotyczy to także obszarów wielkomiejskich, gdzie liczba pojazdów i natężenie ruchu ciągle wzrasta. 26

27 Mapa. Sieć dróg krajowych w zarządzie GDDKiA województwo podlaskie wg stanu na dzień r. (źródło: GDDKiA Oddział w Białymstoku) Hałas przemysłowy obejmuje dźwięki emitowane przez różnego rodzaju maszyny i urządzenia, procesy technologiczne czy instalacje w zakładach czy obiektach usługowych. Do hałasu przemysłowego zalicza się również dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych takie jak: klimatyzacje, wentylatory itp., a także urządzenia nagłaśniające w lokalach rozrywkowych i gastronomicznych. W odróżnieniu od hałasu komunikacyjnego, hałas przemysłowy ma na ogół charakter lokalny. Uciążliwość powodowana przez hałas przemysłowy jest związana głównie z niekorzystną lokalizacją zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów. Poziom emisji hałasu przemysłowego jest uzależniony w dużym stopniu od stosowanego procesu technologicznego i wykorzystywanych w nim maszyn i urządzeń, których ilość, stan techniczny, poziom nowoczesności, a także izolacyjność akustyczna i lokalizacja źródła są czynnikami decydującymi o stopniu uciążliwości dla otoczenia. W ostatnich latach na terenie województwa pojawiają się nowe źródła hałasu turbiny wiatrowe, które generują trzy rodzaje hałasu: hałas mechaniczny, szum aerodynamiczny oraz hałas infradźwiękowy. Aktualnie na terenie województwa podlaskiego funkcjonuje 28 instalacji elektrowni wiatrowych o łącznej mocy MW zlokalizowanych głównie w powiecie suwalskim (15 instalacji, obejmujących około 60 turbin, o łącznej mocy MW), gdzie występują sprzyjające warunki meteorologiczne. Pozostałe instalacje występują w powiatach: białostockim, bielskim, grajewskim, hajnowskim, łomżyńskim, sokólskim, wysokomazowieckim. Ze względu na wielkość i wysokość wiatrak jest źródłem hałasu, którego uciążliwość 14 przy niekorzystnych warunkach meteorologicznych może być odczuwalna w odległości kilku kilometrów. STAN Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska wykonuje pomiary monitoringowe hałasu komunikacyjnego na terenach miast o liczbie ludności poniżej 100 tys., a także na terenach znajdujących się przy drogach o natężeniu ruchu poniżej 3 milionów pojazdów na rok (8200 pojazdów na dobę). Na pozostałych terenach istnieje obowiązek wykonywania map akustycznych przez prezydentów miast o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, bądź przez zarządcę drogi, po której przejeżdża powyżej 3 milionów pojazdów w ciągu roku. W 2017 roku Miasto Białystok opracowało 3. mapę akustyczną, która posłuży m.in. o aktualizacji istniejącego już Programu ochrony środowiska przed hałasem. Mapa dostępna jest na stronie internetowej Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej w serwisie akustycznym. W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku wykonywał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Podlaskiego na lata , których celem było określenie uciążliwości akustycznej dróg. Badania przeprowadzono w następujących miejscowościach: Mońki, Kolno i Szypliszki. Oceny klimatu akustycznego dokonano na podstawie wskaźników: L DWN i L N mających zastosowanie do prowadzenia długookre- 14 Światowa Organizacja Zdrowia zaleca dla terenów mieszkalnych w porze nocnej maksymalny poziom ciśnienia akustycznego 40 db. Należy również wspomnieć, że wiatrak emituje również hałas w zakresie dźwięków niskiej częstotliwości, w tym szczególnie infradźwięki (<20 Hz), które są szkodliwe dla organizmów żywych. Aktualnie w Polsce brak jest uregulowań prawnych opartych na badaniach medycznych dotyczących dopuszczalnego poziomu szkodliwego dla zdrowia hałasu niskich częstotliwości (w tym infradźwięków) emitowanego przez turbiny wiatrowe. 27

28 sowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem oraz L AeqD i L AeqN służących do ustalenia i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby. Wyniki badań odniesiono do dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku zgodnych z rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz. U nr 120, poz. 826 z późn. zmianami)(tabela). Tabela Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L AeqD i L AeqN, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby oraz L DWN i L N, które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem. Lp Przeznaczenie terenu a) Strefa ochronna A uzdrowiska b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wczasowym pobytem dzieci i młodzieży c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno wypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo - usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców Dopuszczalny poziom hałasu w [db] / Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku pozostałe obiekty i działalność drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu L Aeq D / L DWN L Aeq N / L N L Aeq D / L DWN L Aeq N / L N 50 / / / / / / / / / / / / / / / / 45 W każdej badanej miejscowości wyznaczono jeden punkt pomiarowy, w którym badano wskaźniki długookresowe oraz dodatkowo po 4 punkty do badań poziomów krótkookresowych. Pomiary miały na celu określenie wartości wskaźników L AeqD oraz L AeqN, mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (pora dnia i pora nocy). Równolegle, każdorazowo prowadzono rejestrację warunków meteorologicznych oraz natężenia ruchu pojazdów, z podziałem na pojazdy lekkie i ciężkie. POMIARY HAŁASU POZIOMY DŁUGOOKRESOWE Pomiary poziomów długookresowych L DWN (dzienno-wieczorno-nocne) oraz L N (nocne) prowadzono przy drogach krajowych: w Mońkach przy drodze nr 65, w Szypliszkach przy drodze nr 8, w Kolnie przy drodze nr 63. Pomiary wykonywano przez 8 dób w porach: wiosennej, letniej i jesienno-zimowej. W Mońkach punkt pomiarowy usytuowano przy ul. Białostockiej 25 (N 53 o 24 15,2 E 022 o 47 52,4 ). Wskaźnik L DWN nie wykazał przekroczeń (wyniósł 67,6 db, przy poziomie dopuszczalnym dla tego obszaru wynoszącym 68 db). Wskaźnik L N został nieznacznie przekroczony o 0,6 db (wyniósł 59,6 db przy normie dopuszczalnej 59 db). W Szypliszkach pomiary prowadzono przy drodze krajowej nr 8 prowadzącej do przejścia granicznego z Litwą. Punkt pomiarowy zlokalizowano przy ul. Suwalskiej 17 (N 54 o 15 05,4 E 023 o 04 29,0 ). Wskaźnik L DWN wykazał przekroczenie o 11,8 db (wyniósł 75,8 db, przy poziomie dopuszczalnym dla tego obszaru wynoszącym 64 db). Wskaźnik L N został również przekroczony o 9,6 db. (wyniósł 68,6 db przy normie dopuszczalnej 59 db) W Kolnie punkt pomiarowy zlokalizowany przy ul. Ks. Janusza 27 (N 53 o 24 05,8 E 021 o 56 22,7 ). Wskaźnik L DWN wykazał przekroczenie o 5 db (wyniósł 69 db, przy poziomie dopuszczalnym dla tego obszaru wynoszącym 64 db). Wskaźnik L N nie został przekroczony (wyniósł 58,5 db przy normie dopuszczalnej 59 db) Wyniki pomiarów (wielkość przekroczeń) zobrazowano na mapie. 28

29 Mapa Przekroczenia długookresowych poziomów hałasu L DWN i L N na podstawie pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku (źródło: WIOŚ, PMŚ) Podczas pomiarów każdorazowo prowadzono rejestrację natężenia ruchu pojazdów z wyodrębnieniem pojazdów ciężkich (wykres 31). Z danych wynika, że największy ruch pojazdów lekkich w ciągu dób pomiarowych panował w Mońkach. Natomiast największy ruch pojazdów ciężkich w ciągu dób pomiarowych panował w Szypliszkach, co niewątpliwie miało wpływ na uzyskane wyniki badań hałasu komunikacyjnego. Wykres 31. Struktura i natężenie ruchu pojazdów w punktach pomiarowych monitoringu hałasu pomiary długookresowe (L DWN, L N ) (źródło: WIOŚ, PMŚ) POZIOMY KRÓTKOOKRESOWE W każdym z wyznaczonych do badań obszarów (Mońki, Szypliszki i Kolno) poza pomiarami służącymi do wyliczenia poziomów długookresowych, wyznaczono po 4 punkty, w których wykonano pomiary 1 dobowe i wyznaczono wskaźniki krótkookresowe L AeqD, L AeqN. Miało to na celu ułatwienie identyfikacji obszarów szczególnego zagrożenia hałasem. Ponadto wykonane pomiary krótkookresowe mogą posłużyć do kalibracji modelu obliczeniowego przy wykonywaniu map akustycznych. Przeprowadzone pomiary pokazały prawie we wszystkich wytypowanych do badań punktach przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu (w porze dziennej i nocnej). Jedynie w Szypliszkach przy ul. Kościuszki 47 oraz w Kolnie przy ul. Witosa 11 nie odnotowano występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych dla pory dnia i nocy (mapa). 29

30 Mapa. Przekroczenia krótkookresowych poziomów hałasu dla pory dnia (L AeqD ) i pory nocy (L AeqN ) na podstawie pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku (źródło: WIOŚ, PMŚ) W trakcie pomiarów, prowadzono każdorazowo rejestrację natężenia ruchu w danym punkcie (z wyszczególnieniem pojazdów ciężkich) (wykres 32). Wyniki prowadzonej rejestracji pokazały, że najwięcej pojazdów ciężkich przejeżdżało drogą krajową nr 8 i drogą wojewódzką 651 przez Szypliszki, co niewątpliwie wpłynęło na uzyskane przekroczenia natężenia hałasu w tej miejscowości. Wykres 32. Struktura i natężenie ruchu pojazdów w punktach pomiarowych monitoringu hałasu pomiary krótkookresowe (L AeqD, L AeqN ) (źródło: WIOŚ, PMŚ) PODSUMOWANIE BADAŃ HAŁASU DROGOWEGO WYKONANYCH W 2016 ROKU Wskaźniki poziomów długookresowych natężenia dźwięku L DWN (dla pory dzienno-wieczorno-nocnej) i L N (dla pory nocnej), mające zastosowanie przy prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem, określone w Mońkach, Kolnie i Szypliszkach wykazały przekroczenia norm. Najwyższe przekroczenia przez całą dobę wystąpiły w Szypliszkach, gdzie odnotowano również duże natężenie pojazdów ciężkich (ruch tranzytowy). W Mońkach wystąpiły nieznaczne przekroczenia tylko w porze nocnej, natomiast w Kolnie tylko w porze dziennej. Pomiary krótkookresowe w badanych miastach wykazały generalnie przekroczenia norm (o kilka db), zarówno w porze dziennej, jak i nocnej, na głównych drogach przebiegających przez te miejscowości. Szczegółowe wyniki badań monitoringu hałasu są dostępne na stronie internetowej WIOŚ (wios.bialystok.pl; zakładka PUBLIKACJE). 30

31 REAKCJE Zgodnie z zakresem kompetencji, w ramach ograniczenia uciążliwości związanej z ponadnormatywnym hałasem, Inspektorat prowadził planowe działania kontrolne w odniesieniu do podmiotów. Działalność kontrolna w zakresie ochrony przed hałasem w 2016 roku koncentrowała się na realizacji 2 celów kontrolnych: 1. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska; 2. Kontrola zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń; oraz podejmowanych kontroli interwencyjnych w wyniku zgłaszanych skarg do Inspektoratu. Przeprowadzone działania kontrolne wykazały, że stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły głównie uciążliwości niewielkich zakładów przemysłowych i obiektów usługowych, związanej z nadmiernym hałasem w ich sąsiedztwie. W przypadku kontrolowanych zakładów nastąpiła znacząca poprawa poprzez unowocześnianie technologii produkcji czy realizację inwestycji w celu odizolowania źródeł emisji. Należy zwrócić uwagę, że działania zmierzające do ochrony społeczeństwa przed ponadnormatywnym działaniem hałasu należą obecnie w szerokim zakresie do kompetencji władz samorządowych. Podstawą są tu mapy akustyczne miast, a także plany zagospodarowania przestrzennego. Aktualnie w Polsce sporządzono mapy dużych aglomeracji (powyżej 250 tys. mieszkańców), w tym zaktualizowano mapę akustyczną Białegostoku. Trwają prace nad mapami dla miast Polski powyżej 100 tys. mieszkańców. Mapy akustyczne są istotnym elementem programów ochrony przed hałasem, w których są zawarte konkretne przedsięwzięcia techniczne i organizacyjne dla zmniejszenia poziomu hałasu tam, gdzie jest on ponadnormatywny. Opracowano Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Białegostoku. Zgodnie z programem najlepsze efekty poprawy klimatu akustycznego przyniosą inwestycje drogowe związane z modernizacją, przebudową i budową nowych dróg i obwodnic. Na terenie Białegostoku prowadzi się szereg inwestycji mających na celu ograniczanie uciążliwości hałasowej (budowa miejskiej obwodnicy, budowa i przebudowa ulic w mieście, budowa ścieżek rowerowych, budowa systemu zarządzania ruchem, wdrożenie i realizowanie projektu BiKeR promującego komunikację rowerową w mieście). Zakończenie działań przewidziano do końca 2019 roku. Ponadto większość samorządów województwa, Regionalny Zarząd Dróg oraz GDDKiA planują inwestycje związane z budową, rozbudową i modernizacją dróg oraz ich zapleczem (np. parkingi, zjazdy, ekrany akustyczne, pasy izolacyjne zieleni itp.). Dodatkowo w przygotowaniu na najbliższe lata są dalsze, ważne inwestycje: obwodnica Suwałk, obwodnica Łomży, II etap rozbudowy obwodnicy Szczuczyna, S8 Obwodnica Wyszkowa węzeł Poręba ; odcinek Korycin Knyszyn Dobrzyniewo Duże Choroszcz; prace na drodze krajowej nr 19 odcinek Kuźnica Sokółka Korycin; Południowa Obwodnica Białegostoku węzeł Choroszcz Kudrycze, Wojszki Ploski do obwodnicy Bielska Podlaskiego oraz odcinek obwodnica Bielska Podlaskiego Chlebczyn (z obwodnicami Bociek, Dziadkowic i Siemiatycz). PODSUMOWANIE Hałas drogowy. Badania prowadzone na przestrzeni lat na obszarze województwa wskazują nadal na znaczące i występujące powszechnie przekroczenia norm na obszarach przyległych do głównych ciągów komunikacyjnych. Najbardziej narażone na hałas są populacje ludności zamieszkujące w największych miastach oraz w miejscowościach, przez które przebiegają trasy tranzytowe. W miejscowościach położonych przy drogach niebędących tranzytowymi, pomiary wykazały przekroczenia norm zarówno w porze dnia, jak i nocy. Były one niższe o kilka decybeli w dzień i w nocy. Hałas kolejowy nie stanowi większego problemu na terenie województwa. Hałas przemysłowy stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występujące głównie w dzielnicach przemysłowych miast. W ostatnich latach nastąpiła znacząca poprawa klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych, które zmodernizowały technologie produkcji oraz dokonały inwestycji na rzecz odizolowania źródeł emisji hałasu. Stałym problemem jest uciążliwość hałasowa zgłaszana przez mieszkańców sąsiadujących z małymi podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Problem pojawia się w wyniku budowy nowych budynków mieszkalnych w sąsiedztwie tych podmiotów. W celu przeciwdziałania zjawisku, organy wydające decyzje związane z inwestycjami budowlanymi bądź pozwoleniami na działalność, powinny wnikliwie analizować stan istniejący pod tym kątem. 31

32 POLA ELEKTROMAGNETYCZNE PRESJE W środowisku występują dwa rodzaje źródeł pól elektromagnetycznych: naturalne (pole magnetyczne Ziemi, pole wytwarzane przez wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne i promieniowanie Słońca) oraz sztuczne (powstające wokół radiolinii i wytwarzane przez instalacje służące do komunikacji za pomocą fal (np. stacje radarowe, anteny nadawcze radiowo-telewizyjne, aparaty CB-radio, stacje telefonii komórkowej), napowietrzne linie przesyłowe wysokiego napięcia, stacje elektroenergetyczne oraz urządzenia elektryczne codziennego użytku takie jak: telefony, kuchenki mikrofalowe, telewizory itp.). Najbardziej niebezpiecznymi źródłami oddziałującymi negatywnie na środowisko i zdrowie są stacje radiowe i telewizyjne, nadajniki GSM oraz linie wysokiego napięcia. Pola elektromagnetyczne ze względu na rodzaj oddziaływania na materię może mieć właściwości niejonizujące lub jonizujące W zależności od rodzaju źródła pola mogą się różnić zakresami emisji i wielkością energii (rys). Rys. Charakterystyka źródeł emisji pól elektromagnetycznych Od kilku lat wzrasta emisja pól elektromagnetycznych do środowiska, co jest głównie spowodowane ciągłym rozwojem telefonii komórkowej oraz rozbudową linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym równym lub wyższym 110 kv. Dotychczas nie postawiono jednoznacznej diagnozy czy pole elektromagnetyczne niekorzystnie wpływa na organizm ludzki. Obowiązujące w Polsce wartości dopuszczalne parametrów pól w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku 15. w którym wyodrębniono normy dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową (tabela 3) oraz miejsc dostępnych dla ludności (tabela). Parametry normowane zależne są od częstotliwości. Dla małych częstotliwości rzędu kilku kilkuset herców można zmierzyć wielkości: składowej elektrycznej (natężenie określane w woltach na metr V/m), jak i składowej magnetycznej (natężenie określane w amperach na metr A/m). Dla wyższych częstotliwości (np. radiowych) jako parametr normowany podaje się gęstość mocy wyrażaną w watach na metr kwadratowy W/m 2. W każdym z przypadków można określić wielkość składowej elektrycznej i magnetycznej. Tabela Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Parametr fizyczny Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy Lp Hz 1 kv/m 60 A/m - 15 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U Nr 192, poz. 1883). 32

33 Tabela Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Parametr fizyczny Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy Lp Hz 10 kv/m A/m - 2 od 0 Hz do 0,5 Hz A/m - 3 od 0,5 Hz do 50 Hz 10 kv/m 60 A/m - 4 od 0,05 khz do 1 khz - 3/f A/m - 5 od 0,001 MHz do 3 MHz 20 V/m 3 A/m - 6 od 3 MHz do 300 MHz 7 V/m od 300 MHz do 300 GHz 7 V/m - 0,1 W/m 2 STAN Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadzi od 2008 roku pomiary poziomów promieniowania elektromagnetycznego w środowisku w trzyletnich cyklach pomiarowych. Ostatni zrealizowano w latach Program zakładał skoncentrowanie pomiarów na obszarach dostępnych dla ludności na trzech kategoriach terenów tj. w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., w pozostałych mniejszych miastach oraz na terenach wiejskich. W każdym roku trzyletniego cyklu pomiarowego, badania prowadzono w 45 punktach rozmieszczonych na terenie całego województwa, po 15 punktów w każdej z trzech wymienionych wyżej kategorii terenów (mapa). Mapa Lokalizacja punktów monitoringu promieniowania elektromagnetycznego - cykl pomiarowy (źródło: WIOŚ, PMŚ). 33

34 Wartość dopuszczalna 7 V/m Wykres 33. Zestawienie średnich poziomów PEM w latach w podziale na kategorie obszarów (źródło: WIOŚ, PMŚ) W kategorii miast o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys. najwyższą średnią wartość składowej elektrycznej zmierzono w 2015 roku w punkcie pomiarowym w Suwałkach przy ul. Witosa. Uzyskano wówczas wynik 1,03 V/m (14,7 % wartości dopuszczalnej). W pozostałych punktach w tej kategorii wyniki były poniżej 1 V/m. W kategorii pozostałych miast (poniżej 50 tys. mieszkańców) najwyższe wartości uzyskano w dwóch punktach pomiarowych w 2014 roku w Augustowie na Rynku Zygmunta Augusta (0,89 V/m, 12,7%) oraz w 2016 roku w Drohiczynie ul. Plac Kościuszki (1,09 V/m, 15,6%). W Drohiczynie była to najwyższa wartość w całym trzyletnim cyklu pomiarowym. W kategorii obszary wiejskie większość wyników była poniżej dolnego progu oznaczalności posiadanej aparatury pomiarowej ( 0,2 V/m). Pozostałe wyniki oscylowały w przedziale 0,22 0,29 V/m. Podsumowując wyniki badań trzyletniego cyklu pomiarowego należy stwierdzić, że: w żadnym przypadku nie zanotowano przekroczeń normy dopuszczalnej badanej składowej elektrycznej PEM; pomimo rosnącej liczby źródeł nie obserwuje się wzrostu mierzonych wartości PEM; uzyskiwane wartości w badanych punktach pomiarowych utrzymują się od kilku lat na podobnym poziomie. Szczegółowe wyniki badań są dostępne na stronie internetowej WIOŚ (wios.bialystok.pl; zakładka: PUBLI- KACJE). REAKCJE Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym, polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów PEM poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszeniu poziomów PEM, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Podczas realizacji każdego przedsięwzięcia istnieje obowiązek podjęcia szeregu działań takich jak: sporządzenie oceny jego oddziaływania na środowisko, analiza porealizacyjna oraz wykonanie pomiarów kontrolnych PEM. W przypadku, gdy pomiary wykażą przekroczenie norm dopuszczalnych należy zastosować działania eliminujące lub obniżające ich poziom do dopuszczalnego. W otoczeniu obiektów długo-, średnio- i krótkofalowych promieniowanie elektromagnetyczne wnika do budynków przez sieć energetyczną i telefoniczną. Dlatego już na etapie ich budowy należy dążyć do zastąpienia sieci naziemnej kablami podziemnymi. Dla istniejących zabudowań można zakładać filtry na instalacje elektryczne, przeciwpożarowe i inne. W przypadku stacji radarowych ściany budynków można ekranować od strony źródła za pomocą siatek metalowych o odpowiednio dobranej wielkości oczek, bądź za pomocą specjalnej włókniny. Włókninę można również stosować w tzw. ekranowaniu architektonicznym (np. pomieszczeń). Zalecane jest również budowanie ogrodzeń z wykorzystaniem tworzyw sztucznych i drewna, a także wykonywanie z takich tworzyw barierek balkonowych i tarasowych, zastępowanie metalowych poręczy, futryn drzwiowych i okiennych. W celu ograniczenia wpływu promieniowania elektromagnetycznego emitowanego przez stacje bazowe telefonii komórkowej stosuje się wiele metod obniżających szkodliwe oddziaływanie. Są to między innymi: właściwe zamocowanie anteny na odpowiedniej wysokości, ograniczenie mocy emitowanej (dobór anteny o odpowiednich parametrach lub ograniczenie mocy poprzez zastosowanie, np. tłumika w torze zasilania anteny) oraz stosowanie ekranów i materiałów tłumiących zakładanych na elewacjach budynków bezpośrednio za anteną. 34

35 Przebywanie w pobliżu urządzeń będących źródłami promieniowania elektromagnetycznego, może mieć trudne do przewidzenia konsekwencje. Ponieważ jednoznaczna odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu oddziaływanie PEM na zdrowie człowieka w różnych warunkach jest szkodliwe, nie jest obecnie możliwa, konieczna jest szczególna ostrożność i rozwaga organów decyzyjnych przy wydawaniu pozwoleń na lokalizację nowych źródeł emisji PEM na terenach dostępnych dla ludności DZIAŁALNOŚĆ INSPEKCYJNO-KONTROLNA Działalność inspekcyjno-kontrolna obejmuje prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska przez podmioty korzystające ze środowiska poprzez ocenę: przestrzegania decyzji administracyjnych, wpływu zakładu na środowisko, skuteczności rozwiązań zabezpieczających środowisko, wyników pomiarów emisji do środowiska. Inspekcja Ochrony Środowiska jako administracja rządowa, działa na dwóch szczeblach: centralnym i wojewódzkim. Zadania Inspekcji realizują: Główny Inspektor Ochrony Środowiska kierujący jej merytoryczną działalnością oraz wojewodowie wykonujący zadania przy pomocy wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska działających w ramach zespolonej administracji rządowej. Cele działalności inspekcyjno-kontrolnej są corocznie określane w oparciu o: wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (zawierające kierunki działań priorytetowych niezbędnych do realizacji polityki ekologicznej państwa), analizę wyników dotychczasowej działalności, propozycje zgłaszane przez Wojewodę Podlaskiego, Marszałka Województwa Podlaskiego, organy samorządu terytorialnego oraz ustalenia wynikające ze współpracy z innymi instytucjami. Planowanie szczegółowej działalności inspekcyjno-kontrolnej opiera się na ewidencji podmiotów gospodarczych oddziałujących na środowisko, znajdujących się w bazie danych Informatycznego Systemu Wspomagania Kontroli WIOŚ. Określa on jednolite zasady prowadzenia kontroli oraz wzory formularzy stosowanych do dokumentowania czynności kontrolnych oraz podejmowanych działań pokontrolnych, które uwzględniają zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2001/331/WE ustalające minimalne kryteria działania inspekcji ochrony środowiska w państwach członkowskich Unii Europejskiej Opracowanie rocznego planu kontroli poprzedza wykonanie wielokryterialnej analizy ryzyka oddziaływania zakładów, które zostały podzielone w systemie na pięć kategorii 16. W ewidencji podmiotów na koniec 2016 roku zarejestrowanych było 5840 jednostek, które podlegały typowaniu do planu kontroli. Wśród nich funkcjonowało 91 dużych instalacji w 77 zakładach, które były zobowiązane do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Na koniec 2016 roku wszystkie instalacje posiadały pozwolenia zintegrowane. Ze względu na stosowane substancje niebezpieczne w instalacjach, 8 podmiotów zaliczono do tzw. Zakładów Dużego Ryzyka, 6 do Zakładów Zwiększonego Ryzyka, a 31 do podmiotów mogących być potencjalnymi sprawcami poważnych awarii. W porównaniu do 2015 roku wzrosła o 1 liczba zakładów zwiększonego ryzyka. Zmiany w ewidencja podmiotów w podziale na kategorie ryzyka 16 I kategoria kontrola raz w roku: np. zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii, stacje demontażu pojazdów, a także inne zakłady, dla których wykonana analiza ryzyka wykazała znaczące oddziaływanie na środowisko, II kategoria kontrola co 3 lata: np. zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii, a także m. in. oczyszczalnie ścieków powyżej 2000 RLM, III kategoria kontrola co 4 lata: w tym np. potencjalni sprawcy poważnych awarii (inni niż zaliczeni do kategorii I i II), oczyszczalnie ścieków poniżej 2000 RLM (powyżej 5 m 3 ) IV kategoria kontrola co 5 lat lub rzadziej, w tym zakłady inne niż zaliczone do kategorii I, II, III, które wymagają uregulowania stanu formalno-prawnego korzystania ze środowiska, V kategoria częstotliwość kontroli nie jest określana; zakłady niewymagające pozwoleń na korzystanie ze środowiska, poddawane kontroli doraźnej, np. na wniosek o podjęcie interwencji, na wniosek o wydanie zaświadczenia. 35

36 W porównaniu do 2015 roku nastąpił wzrost ilości jednostek w ewidencji o ok. 7%, spowodowany przede wszystkim uwzględnieniem nowych zakładów kontrolowanych w oparciu o dokumentację (zakłady przedkładające wyniki pomiarów np. podmioty użytkujące stacje bazowe telefonii komórkowej, zakłady przedkładające wnioski o zaświadczenia i opinie, zakłady z wykazu przekazanego przez marszałka województwa, które nie przedłożyły zbiorczych zestawień danych o gospodarowaniu odpadami), a także objęciem kontrolami typowymi nowych zakładów produkcyjnych i usługowych, gospodarstw rolnych. Ilość podmiotów objętych kontrolami w 2016 r. wynosiła 1504 co stanowiło 25,6% podmiotów w ewidencji ( ,9%). Zmniejszenie udziału kontrolowanych podmiotów wynikał głównie z przyrostu ilości podmiotów w ewidencji WIOŚ, a także z mniejszej ilości kontroli, głównie dokumentacyjnych. Planowa działalność kontrolna w 2016 r. prowadzona była w ramach 37 kierunków działań, określonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska jako ogólnopolskie cele kontrolne oraz 3 ogólnopolskich cykli kontrolnych. Celami kontrolnymi były: 1. Kontrola realizacji przez gminy zadań dotyczących zamykania składowisk odpadów komunalnych, określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 r.; 2. Kontrola przestrzegania wymagań w zakresie postępowania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi; 3. Kontrola przestrzegania przepisów prawa przez wytwórców odpadów wydobywczych oraz zarządzających obiektami unieszkodliwiania odpadów wydobywczych; 4. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi; 5. Kontrola istniejących terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych składowaniem niebezpiecznych odpadów przemysłowych; 6. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o bateriach i akumulatorach przez prowadzących działalność w zakresie wytwarzania, zbierani i przetwarzania zużytych baterii i zużytych akumulatorów; 7. Kontrola przestrzegania wymagań ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego; 8. Kontrola wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi; 9. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji gazów i pyłów do powietrza; 10. Kontrola wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych; 11. Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska; 12. Kontrola przestrzegania przepisów w zakresie używania czynników chłodniczych oraz obrotu nimi; 13. Kontrola przestrzegania przepisów dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin; 14. Kontrola jakości danych dostarczanych przez prowadzących instalację w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń; 15. Kontrola zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw; 16. Kontrola zawartości siarki w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej; 17. Kontrola gospodarstw rolnych podlegających ocenie wypełniania wymogów wzajemnej zgodności (crosscompliance); 18. Kontrola wyeliminowania z użytkowania instalacji i urządzeń zawierających powyżej 50 ppm PCB; 19. Kontrola zadań zawartych w KPGO 2014 Likwidacji magazynów i mogilników środków chemicznych ochrony roślin ; 20. Kontrola w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom; 21. Kontrola w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż gazu łupkowego; 22. Kontrola w zakresie przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego; 23. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym; 24. Kontrola stacji demontażu pojazdów; 25. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji; 26. Kontrola funkcjonowania systemu transgranicznego przemieszczania odpadów; 27. Kontrola funkcjonowania instalacji przetwarzających i wytwarzających odpady, do których są przywożone, lub z których są wywożone odpady w ramach transgranicznego przemieszczania odpadów; 36

37 28. Kontrola zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń; 29. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o odpadach; 30. Kontrola przedsiębiorców przetwarzających odpady w procesie pirolizy, a także odbiorców odpadów wytwarzanych w wyniku procesu pirolizy; 31. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, komunalnych osadów ściekowych oraz kontrola rolniczego wykorzystania ścieków w produkcji pierwotnej żywności pochodzenia roślinnego; 32. Kontrola przestrzegania przepisów prawa wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 995/2010 ustanawiającego obowiązki podmiotów wprowadzających do obrotu drewno i produkty z drewna; 33. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów organicznych/środków wspomagających właściwości gleby/odpadów (tzw. pofermentów) wyprodukowanych w biogazowniach rolniczych w procesie produkcji energii z biomasy; 34. Kontrola warunków stosowania i przechowywania nawozów, nawozów oznaczonych znakiem "NAWÓZ WE" oraz środków wspomagających uprawę roślin na Obszarach Szczególnie Narażonych na spływy azotu ze źródeł rolniczych; 35. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych; 36. Kontrola wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska; 37. Kontrola realizacji zarządzeń pokontrolnych. Ogólnopolskie cykle kontrolne: 1. Kontrola w zakresie realizacji zadań własnych gmin wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; 2. Kontrola w zakresie realizacji zadań regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz ustawy o odpadach; 3. Kontrola realizacji przestrzegania przepisów ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, dotyczących SZWO i F-gazów. W 2016 roku łącznie przeprowadzono 1700 kontroli, w tym 679 kontroli stanowiły kontrole terenowe. Spośród przeprowadzonych 491 kontroli planowych, w 44,2% przypadków stwierdzono naruszenia wymogów ochrony środowiska. Liczba wykonanych kontroli pozaplanowych, w tym interwencyjnych, wynosiła 187. W 44,9% przypadków stwierdzono naruszenia. W odniesieniu do największych 91 instalacji (wymagających pozwolenia zintegrowanego) funkcjonujących w 77 podmiotach przeprowadzono 43 kontrole, w wyniku których wydano 23 zarządzenia pokontrolne, nałożono 6 kar pieniężnych i 5 mandatów, w 19 przypadkach dokonano pouczeń, a w 9 skierowano wystąpienia do innych podmiotów (zgodnie z kompetencjami ich działania). Bilans podjętych działania pokontrolnych w wyniku kontroli zakładów z wyjazdem w teren (planowych i pozaplanowych w tym interwencyjnych) w roku 2016 przedstawiał się następująco: w 2 przypadkach skierowano wnioski o ukaranie do sądów; wydano 258 zarządzeń pokontrolnych, które zostały zrealizowane w 97% (wg stanu na koniec 2016 r. dla 27 zarządzeń termin realizacji nie upłynął, w 3 przypadkach wniesiono skargi na zarządzenie do WSA, w 1 przypadku odstąpiono od realizacji zarządzenia); wydano 361 decyzji administracyjnych w niektórych przypadkach podmioty, na które nałożone zostały decyzje o charakterze pieniężnym, nie dostosowały się do warunków decyzji i w tych przypadkach WIOŚ wszczął 60 postępowań egzekucyjnych; nałożono 86 kar pieniężnych (ostatecznych); wymierzono 33 mandaty; w 262 przypadkach przeprowadzono instruktaż, a w 172 zastosowano pouczenia; w 92 przypadkach skierowano wystąpienia do innych organów (zgodnie z kompetencjami ich działania). 37

38 INTERWENCJE Skuteczne reagowanie na interwencje są znaczącym elementem działalności kontrolnej WIOŚ. W ostatnich latach liczba wpływających spraw uległa zmniejszeniu. W 2016 roku wpłynęło 300 spraw z prośba o podjęcie działań. Skargi dotyczyły głownie obiektów o lokalnym oddziaływaniu na środowisko będących źródłem uciążliwości dla ludzi zamieszkujących w sąsiedztwie uciążliwego zakładu. Największą ilość wniosków o interwencję stanowią sprawy dotyczące nieprawidłowości związanych z gospodarką wodno-ściekową oraz gospodarką odpadami. Znaczący jest również udział wniosków związanych z ochroną przed hałasem oraz ochroną powietrza. W wyniku podjętych działań kontrolnych 231 sprawy załatwiono we własnym zakresie (w tym 229 Liczba wniosków o interwencje było załatwionych w sposób pozytywny poprzez przeprowadzenie kontroli, wizji lokalnej lub innej formy uzyskania informacji i udzielenia odpowiedzi osobie lub instytucji składającej wniosek o interwencję), a 69 spraw przekazano do rozpatrzenia zgodnie z kompetencjami organom samorządowym i innym. Przeprowadzono 147 kontroli interwencyjnych w stosunku do określonych podmiotów oraz 28 kontroli terenowych bez ustalonego podmiotu. W efekcie: podczas 36 postępowań dokonano pomiarów zanieczyszczenia środowiska lub emisji zanieczyszczeń do środowiska; wydano 60 zarządzeń pokontrolnych zobowiązujących kontrolowane podmioty do usunięcia zaistniałych nieprawidłowości; skierowano 50 wniosków do organów administracji samorządowej lub rządowej; skierowano 1 wniosek do sądu rejonowego; podczas 9 kontroli stwierdzono przekroczenia warunków dopuszczalnych emisji hałasu skierowano 6 wystąpień pokontrolnych do starosty lub prezydenta, o wydanie decyzji o warunkach dopuszczalnych emisji hałasu do środowiska; wszczęto 15 postępowań karno-administracyjnych; wymierzono 12 mandatów karnych. Tematyka zgłaszanych wniosków o interwencje Przeprowadzona w 2016 roku działalność kontrolna wykazała, że stan przestrzegania przepisów ochrony środowiska przez kontrolowane podmioty w 2016 r. był na niższym poziomie niż w 2015 r. Przeprowadzone działania w 2016 r. wykazały w 300 przypadkach naruszenia wymogów ochrony środowiska. Liczba naruszeń nieznacznie wzrosła w porównaniu do 2015 roku (273 naruszeń). Stwierdzane naruszenia i nieprawidłowości dotyczyły: niewłaściwego postępowania z odpadami komunalnymi wbrew ustawie o utrzymaniu czystości porządku w gminach; uciążliwości niewielkich zakładów przemysłowych i obiektów usługowych związana z nadmiernym hałasem przenikającym do środowiska; uciążliwości związane z magazynowaniem odpadów komunalnych szczególnie w pobliżu zabudowy mieszkaniowej; niewłaściwego postępowania z odpadami przeznaczonymi do przetworzenia poprzez ich używanie do rekultywacji terenów w sposób niezgodny z przepisami; występowania w dalszym ciągu szarej strefy w zakresie demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji; 38