Informacje wstępne NAZWA

Transkrypt

1 KULTURA POZYTYWIZMU

2 RAMY CZASOWE W literaturze polskiej przyjmuje się umowne ramy czasowe pozytywizmu, również przypadające na drugą połowę XIX wieku, chociaż nieco później niż na zachodzie Europy.

3 Informacje wstępne NAZWA Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w połowie XIX wieku. Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa. Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę, nieuprawnioną spekulację, wiedzę mistyczną. Polski pozytywizm narodził się w kręgach burżuazji i inteligencji.za pozytywizm w kulturze polskiej przyjmuje się zgodnie rok 1864.Rok 1864 to data upadku powstania stycznoiwego,czas wielkiej klęski narodowej,podkopującej mocno wiarę w romantyczną ideę walki zbrojonej o niepodległość.jest to także rok reformy uwłaszczeniowej w Królestwie

4 AUGUST COMTE

5 AUGUST COMTE August Comte ( ) Był francuskim matematykiem, filozofem, pisarzem politycznym i krytykiem religii. Pionier myśli społecznej i twórca nauki zwanej socjologią.jego najważniejsze dzieło to opublikowany w 1842 r. w sześciu tomach Kurs filozofii pozytywnej od niego pochodzi nazwa kierunku w filozofii oraz socjologii, a także nazwa epoki literackiej w drugiej połowie XIX w. w Polsce. W swoich poglądach głosił przekonanie o konieczności praktycznego charakteru filozofii, mogącej posłużyć poprawie warunków życia.

6

7

8 FILOZOFIA POZYTYWNA CECHY: Przeciwstawienie tradycji, postulowanie nowych rozwiązań i postępu we wszystkich dziedzinach życia; Postrzeganie wiedzy i nauki jako złotego środka na niedolę świata, narzędzia prowadzącego do dobrobytu, postępu i ładu społecznego (scjentyzm); Propagowanie kultu nauki, dominacja nauk przyrodniczych nad humanistycznymi; Przyjmowanie, że wprawdzie mogą istnieć rzeczy niedostępne naukowemu poznaniu, ale należy wykluczyć je w myślowych dywagacjach (agnostycyzm); Przekonanie o praktycznym charakterze nauki (praktycyzm); Głoszenie konieczności użyteczności pracy, nauki, sztuki (utylitaryzm); Dowodzenie, że człowiek stanowi jedynie element przyrody (biologizm, monizm przyrodniczy).

9 TŁO HISTORYCZNE I ZWIĄZKI Z POZYTYWIZMEM Po upadku powstania wielu Polaków porzuciło nadzieję na odzyskanie niepodległości za pomocą walki zbrojnej. Polski pozytywizm, który czerpał swe inspiracje z filozofii Comte a, ale również z pism brytyjskich uczonych, stawiał racjonalne rozumowanie ponad emocjami. Polscy pozytywiści metodę podtrzymania polskiej tożsamości widzieli nie w powstaniach narodowych, ale w pracy i konstruktywnym patriotyzmie. Argumentowano, że jeśli Polska ma odzyskać niepodległość, to w sposób stopniowy, poprzez pracę u podstaw i pracę organiczną: zbiorowy wysiłek całego społeczeństwa na rzecz stworzenia podstawowej materialnej infrastruktury, edukacji i poprawy sytuacji życiowej mas. Bolesław Prus doradzał na przykład, aby miejsce Polski w świecie było wyznaczone przez przyczyny do rozwoju ekonomicznego, naukowego i kulturalnego. Źródeł tych koncepcji można doszukać się w dziełach Herberta Spencera. Innymi problemami typowymi dla polskiego pozytywizmu były też emancypacja kobiet, kwesta żydowska, przeciwdziałanie skutkom polityki Bismarcka (Kulturkampf), zwłaszcza germanizacji, i przejmowaniu posiadłości przez niemieckich osadników.

10 PRACA ORGANICZNA pozytywiści postrzegali rzeczywistość dynamicznie, obserwując ją w ciągłym procesie ewolucji, praca organiczna miała pełnić funkcje profilaktyczne i rozwojowe razem. Program pracy organicznej nie zakładał działań zbrojnych, mających na celu walkę o niepodległość, ale wzrost gospodarczy i kulturalny kraju. Stąd przedstawiciele tego nurtu byli często atakowani jako zbyt kompromisowi. Najważniejsi przedstawiciele:orzeszkowa ( Publicystyka ), W.Sienkiewicz ( Faraon ).

11 PRACA U PODSTAW Jedno z kluczowych haseł polskiego pozytywizmu. Byłą nazywana pracą dla ludu. Było ono ściśle powiązane z założeniami pracy organicznej. Praca u podstaw była swoistą misją dziejową, zadaniem klas posiadających i uprzywilejowanych, by zajęły się one losem najuboższych. Chodziło przede wszystkim o rozwiązanie problemu niedoli ludności wiejskiej. Postulowane w teorii konkretne rozwiązania nie natrafiły na podatny grunt i nie spotkały się z szerszym zainteresowaniem. Reformę uwłaszczeniową chłopów z 1864, jaką ideolodzy pracy u podstaw traktowali jako szansę rozwoju wsi, faktycznie nie spełniła swojego zadania. Główną areną, na której ujawniła się koncepcja pracy u podstaw była publicystyka; propagatorem owego hasła był Aleksander Świętochowski.

12 EMANCYPACJA KOBIET Istotne zagadnienie społeczne drugiej połowy XIX wieku, które znajduje swoje odzwierciedlenie nie tylko w publicystyce epoki, ale pojawia się również w literaturze pięknej. Najwięcej miejsca roli kobiety, jej nieprzystosowaniu i upośledzeniu w zdominowanym przez mężczyzn społeczeństwie poświęca Eliza Orzeszkowa, zwłaszcza w powieści Marta. Kwestię tę podejmuje również Bolesław Prus w Emancypantkach, co dowodzi, że emancypacja kobiet to znaczący problem społeczny polskiego pozytywizmu.

13 ELIZA ORZESZKOWA

14 MARTA

15 ELIZA ORZESZKOWA -MEIR EZOFOWICZ

16 MARIA KONOPNICKA

17 NATURAL SELECTION

18 KWESTIA ŻYDOWSKA Jedno z podstawowych zagadnień, a razem problemów społecznych epoki. Narastający antysemityzm oraz niejednoznaczny stosunek Polaków do przedstawicieli mniejszości żydowskiej wkracza także na karty literatury polskiej. Najważniejsze dzieła: Maria Konopnicka -Mendel Gdański, Eliza Orzeszkowa -Meir Ezofowicz.

19 NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA HISTORYCZNE Powstanie styczniowe, rozpoczęte 22/23 I, ostatnie walki na jesieni 1864 r Stracenie ostatniego przywódcy powstania Romualda Traugutta na stokach cytadeli 1864 Reforma uwłaszczeniowa w Królestwie Polskim

20 Pojęcia związane z epoką: SCJENTYZM Prąd myślowy stanowiący jądro nie tylko polskiego pozytywizmu. Radykalne przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami. Dążenie do rozwoju intelektualnego, gospodarczego, politycznego i społecznego, w oparciu o wiedzę i dzięki niej. Scjentyzm wyrastał na podłożu XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, rozwoju wynalazczości, przewrotu w medycynie. Zwolennicy tego nurtu odrzucali dywagacje natury religijnej, metafizycznej, moralnej traktując je jako nieuzasadnione i bezużyteczne.

21 EWOLUCJONIZM Kierunek w filozofii i socjologii, rozwijany głównie przez C.Darwina i H.Spencera zakładający ciągły, nieuchronny rozwój w każdej dziedzinie życia. ewolucjoniści szukali wspólnych prawideł i uwarunkowań Ewolucjoniści opierali swą naukę na przekonaniu, że nowe wypiera stare, mniej doskonałe. Tym samym owa ewolucja oznacza jednocześnie postęp.

22 KAROL DARWIN ( ) Angielski przyrodnik i myśliciel. Twórca teorii ewolucji, która odegrała potem ogromną rolę w rozwoju nauki. Sformułował koncepcję naturalnego doboru gatunków i konieczności nieustannej walki o byt. Główne dzieło: O pochodzeniu gatunków drogą doboru naturalnego.

23 (CHARLES) KAROL DARWIN

24 HERBERT SPENCER

25 MENDEL GDAŃSKI

26 UTYLITARYZM Jeden z podstawowym prądów myślowych pozytywizmu. Zapoczątkowany przez D.Milla, znalazł w Polsce ważnego kontynuatora Piotra Chmielowskiego. Głosił on postulat użyteczności każdego przejawu ludzkich poczynań. W odniesieniu do literatury przekonanie to wiązało się z ideą pracy organicznej. Propagowano mianowicie tworzenie dzieł, w których eksponowane byłyby wartości materialne i duchowe, a zatem w pewien sposób propagandowych, tendencyjnych.

27 NAJWYBITNIEJSI MYŚLICIELE EPOKI Hipolit Taine( ) Francuski filozof i historyk, członek Akademii Francuskiej. Główne dzieło: Filozofia sztuki. W swoich poglądach stał na stanowisku, że na dzieje ludzkości mają wpływ czynniki geograficzne, etniczne, środowiskowe i społeczne. Uznawany jest za twórcę determinizmu, opisał szczegółowo elementy, jakie mogą warunkować dalsze życie człowieka.

28 HIPOLIT TAINE

29 JOHN MILL

30 RZEŹBA Rzeźba drugiej połowy XIX wieku powstaje, podobnie jak malarstwo, przede wszystkim w duchu realizmu. A zatem także tutaj praktykowane jest tworzenie dzieł maksymalnie obiektywnie oddających rzeczywistość. Tematykę czerpano ze zdarzeń dnia codziennego. Zwraca uwagę pieczołowitość i wierność odwzorowywania modela. Przedstawiciel: Francuz Meunier

31 MALARSTWO W malarstwie tego okresu triumfy święci realizm i naturalizm. Główną tematyką dzieł realistycznych były sceny z życia prostych ludzi. Malarze, podobnie jak pisarze, starali się jak najdokładniej oddać realia codzienności. Ośrodkiem realistów był Paryż.Najwybitniejsi przedstawiciele polskiego realizmu:*jan Matejko- Bitwa pod Grunwaldem, Konstytucja 3 Maja, Stańczyk. *Aleksandr Gierymski- Gra w mora, Żydówka z cytrynami, Powiśle, Święto trąbek. *Bolesław Prus-Lalka,Faraon,Placówka,Emancypantki,Katarynka *Wojciech Gerson-Margrabia Gero i Słowianie,Widoki Warszawy

32 Nadeszła bowiem moda na opisywanie świata w sposób naukowy (eksperymentalny), naturalistyczny i antyakademicki. Do ulubionych motywów tego nurtu należały również pejzaże nadmorskie (plaża), pikniki, miasto (ulice, kawiarnie, bale), rodzina, życie światowe, wreszcie śmierć, tyle że strywializowana, pozbawiona patosu i wzniosłej symboliki.

33 WOJCIECH GERSON-ODPOCZYNEK W SZAŁASIE TATRZAŃSKIM (1862)

34 WOJCIECH GERSON-PRZY STUDNI (1870)

35 WSPÓŁCZESNOŚĆ Dzisiejsza historia literatury traktuje pozytywizm jako zamkniętą epokę w dziejach polskiego piśmiennictwa. Zauważa się jej ważną rolę podtrzymywanie ducha narodowego Polaków pod zaborami. Krytykuje się ideologiczny charakter i tendencyjność, niekiedy zbyt daleko idące uproszczenia. Podkreślić należy jednak, że twórczość pozytywistyczna, uboga w zakresie poezji, poczyniła niebywałe postępy w dziedzinie prozy, zaś realistyczne, bardzo konkretnie ukazane postaci z XIX-wiecznych powieści stanowią też punkt wyjścia do rozważań o charakterze uniwersalnym.

36 Prezentacja jeszcze w stanie pracy