Na skraju Europy Portugalia

Transkrypt

1 Adam Jelonek Na skraju Europy Portugalia Republika Portugalska leży w zachodniej części Półwyspu Pirenejskiego. Prócz części kontynentalnej w skład jej terytorium wchodzą archipelag Azorów oraz wyspa Madera. Jest to europejski kraj średniej wielkości, którego terytorium wynosi 92,4 tys. km 2, a zamieszkuje go 10,6 miliona mieszkańców. Terytorium współczesnego państwa zamieszkiwały ludy celtyckie, przez wiele wieków znajdowały się pod panowaniem Rzymian. We wczesnym średniowieczu kraj zajęły plemiona germańskich Swenów i Wizygotów, w VIII w n.e. podbite przez Arabów. Po rekonkwiście ziemie te weszły w skład królestw Leonu i Kastylii, a w 1139 r. Alfons I Zdobywca przyjął tytuł króla i uniezależnił Portugalię od potężnych sąsiadów. Na ostatnią dekadę XIV wieku oraz XV i XVI wiek przypadł okres świetności Portugalii oraz jej ekspansja terytorialna tworząca rozległe terytorium kolonialne. Stąd wywodzą się wielcy żeglarze i odkrywcy jak Bartłomiej Diaz (który dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei), Vasco da Gama (dotarł morzem do Indii), P.A. Cabral (odkrywca Brazylii). Zmienność losów politycznych doprowadziła na przełomie XVI i XVII w. do unii personalnej z Hiszpanią, kilkuletniej okupacji francuskiej w okresie wojen napoleońskich. W dziejach najnowszych wymienić trzeba kilkudziesięcioletni okres dyktatorskich rządów A. Salazara. Śmierć dyktatora i próba powrotu do rządów autorytarnych doprowadziła do rewolucji w 1974 r. i kolejnych zmian na drodze do rządów demokratycznych. Wycofanie wojsk z kolonii doprowadziło do

2 uzyskania niepodległości przez Gwineę-Bissau, Mozambik i Angolę. Przystąpienie Portugalii do Wspólnoty Europejskiej w 1986 r. przyniosło ze sobą największe zmiany od czasów rewolucji nie tylko w sensie politycznym, ale i gospodarczym, bo w kraju zanotowano ogromny wzrost gospodarczy większy niż w innych krajach europejskich. Całe te burzliwe dzieje wywarły swe piętno na kulturze narodowej i znalazły odzwierciedlenie w pamiątkach historycznych i różnorodnej wspaniałej architekturze (Elligham M., Fisher J., Kenyon G., 1998). Portugalia ma szeroki dostęp do morza wynoszący 560 km. Linia brzegowa stosunkowo słabo rozwinięta. Wybrzeże na północy kraju oraz na południe od Przylądka Św. Wincentego do miasta Faro jest skaliste i trudno dostępne. Pozostała część wybrzeża jest piaszczysta z wydmami, lagunami oraz bagnami. Ujścia dużych rzek, szczególnie Tagu, Duero i Sado, są lejkowate i głęboko wcięte w część lądową. Większość terytorium ma charakter wyżynny i górski, zwłaszcza na północy, gdzie występują stare masywy gór zrębowych obciętych od zachodu wyraźną linią uskokową i gdzie znajduje się najwyższe wzniesienie kraju szczyt Estrela 1991 m n.p.m. W środkowej części kraju występują niskie góry i wyżyny wapienne z licznymi zjawiskami krasowymi. Te masywy niewysokich gór (Serra de Aire i Serra de Sintra) stanowią wyraźną granicę klimatyczną między terenami o klimacie o cechach bardziej atlantyckich położonych na północy a obszarami położonymi bardziej na południe o klimacie o cechach śródziemnomorskich.nizin jest mało, występują wzdłuż wybrzeży morskich oraz większa Nizina Środkowoportugalska nad dolnym Tagiem i rzeką Sado. Ponieważ te niziny osłonięte są od wpływów Oceanu Atlantyckiego ich klimat oraz występująca tam roślinność mają charakter śródziemnomorski (Portugalia..., 1996). Klimat Portugalii jest wybitnie morski ze średnimi temperaturami zimy C i lata C. Charakteryzuje się małymi amplitudami dobowymi oraz rocznymi. Tylko południowa część niziny osłonięta od wpływu Oceanu Atlantyckiego jest cieplejsza. Opady wynoszą około 900 mm rocznie. Rzeki o zmiennych wodostanach i dużych spadkach tylko w dolnych odcinkach swych biegów nadają się do żeglugi. Gleby brunatne powstałe pod lasami liściastymi są na ogół urodzajne, na południu kraju występuje terra rosa. Czerwona barwa gleby może jednak zmylić turystów, występują bowiem często czerwone gleby powstałe z wietrzejących, zabarwionych na mocno czerwony kolor piaskowców. Roślinność Portugalii rozwijała się pod wpływem klimatu atlantyckiego i śródziemnomorskiego. Występują tu wiecznie zielone lasy

3 dębowe, w tym również i dębu korkowego, szczególnie w południowej części Portugalii, w wyższych rejonach kraju, zwłaszcza na północy, lasy sosnowe, a na południu zarośla makii. W krajobrazie duże zalesione obszary zajmują gaje oliwne (Portugalia..., 1996). Portugalia znajduje się w obszarze zoogeograficznym regionu śródziemnomorskiego. Zamieszkujący go świat zwierząt został w dużym stopniu wytrzebiony przez człowieka. Najliczniej reprezentowane są ptaki, prócz gatunków lęgowych występuje wiele przylatujących z północy na okres zimowy oraz wypoczywających podczas wędrówek wiosenno-jesiennych. Portugalia leży na trasie przelotów ptaków do Afryki przez Cieśninę Gibraltarską. W lasach żyją zające, jelenie, sarny i dziki, niewielkie ilości wilków, żaneta oraz mangusta egipska. Portugalia do niedawna była krajem rolniczym, użytki rolne zajmowały 44% powierzchni kraju, z tego na łąki przypadało 9%. Gospodarstwa rolne do 1 hektara powierzchni stanowią aż 95% ogółu gospodarstw, ale zajmują 30% powierzchni uprawnej. Wielkie majątki ziemskie powstałe w przeszłości zostały upaństwowione. Jednak większość zatrudnionych w rolnictwie nie posiada własnej ziemi. W uprawach rolnych dominują zboża, tj. kukurydza i pszenica (na terenach nawadnianych uprawia się ryż), uprawia się także buraki cukrowe i ziemniaki, warzywa (głównie pomidory). Specjalnością rolnictwa jest sadownictwo i warzywnictwo. Dużą rolę odgrywa uprawa winorośli (w latach 90. ósme miejsce w świecie), uprawia się odmiany deserowe do spożycia w stanie surowym, suszone jako rodzynki i przetworzone na wina, soki i ocet winny. Najrozleglejsze winnice znajdują się nad rzeką Duero, gdzie wytwarza się wino porto, eksportowane z miasta Porto na cały świat. Portugalia należy do największych na swiecie (obok innych krajów basenu Morza Śródziemnego) producentów oliwek i eksporterów oliwy. Drzewa oliwne uprawiane są wzdłuż głównych rzek: Duero, Tagu i Guadiany. Oprócz oliwek uprawia się także wiele drzew owocowych występujących w Europie, a na wyspach azorskich i na Maderze uprawia się banany, oraz ananasy. Tam też występuje uprawa trzciny cukrowej (Portugalia..., 1996). Z portugalskich lasów pozyskuje się nie tylko drewno, ale zbiera się korę z dębu korkowego. W zbiorze korka Portugalia zajmuje czołowe miejsce w świecie. Hodowla zwierząt w Portugalii jest słabo rozwinięta i ma charakter ekstensywny, a obsada zwierząt liczonych na 100 ha użytków rolnych jest bardzo niska. Najwięcej hoduje się owiec, znacznie mniej trzody chlewnej i bydła. Spore jest pogłowie osłów, mułów i koni

4 stanowiących nadal siłę pociągową w rozdrobnionych gospodarstwach rolnych. Dobrze rozwinięta jest hodowla drobiu. Ważną dziedziną gospodarki jest rybołówstwo a jego specjalizacją są połowy sardynek i tuńczyka (Elligham M., Fisher J., Kenyon G., 1998). Portugalia jest słabo wyposażona w bogactwa naturalne. Największe znaczenie mają złoża wolframu stawiające kraj w czołówce światowej. Występuje także cyna, piryty i niewielkie ilości uranu. Kraj ubogi jest w surowce energetyczne, z małymi złożami węgla kamiennego (eksploatacja zaledwie kilkuset tysięcy ton rocznie), co zmusza Portugalię do importu ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla kamiennego. Energii elektrycznej dostarczają w dużej mierze elektrownie wodne, szczególnie na rzekach Duero i Cávado. Na wybrzeżach pojawiają się także elektrownie wiatrowe. Do głównych gałęzi przemysłu należy włókienniczy bazujący na importowanej bawełnie, dobrze rozwinięty jest przemysł spożywczy, przede wszystkim winiarnie, olejarnie, cukrownie oraz fabryki konserw rybnych, znane szeroko w Europie z sardynek i tuńczyka. Przemysł chemiczny produkuje głównie nawozy sztuczne dla rolnictwa. Dominuje przetwórstwo ropy naftowej, ponadto produkuje się kwas siarkowy i sodę kaustyczną. Rozwija się przemysł maszynowy (w tym produkcja samochodów osobowych i ciężarowych) oraz elektrotechniczny. Przemysł ceramiczny znany jest z produkcji porcelany, fajansów (glazurowane płytki) i kryształów, wytwarza także cement. Mimo nadmorskiego położenia i wielowiekowych tradycji, Portugalia ma małą flotę morską (około 1 mln BRT zarejestrowanego tonażu). Słabe jest wyposażenie w linie kolejowe (około 3 tys. km), co daje zaledwie 3,3 km linii na 100 km 2 powierzchni kraju. Gęstsza jest sieć dróg około 10 tys. km, w tym 500 km autostrad. Stan dróg jest bardzo dobry, ale ruch na nich jest niewielki. Portugalia jest atrakcyjnym krajem turystycznym, chociaż położonym na obrzeżach Europy. Odwiedza ją około 8-9 mln turystów rocznie, a wpływy z turystyki wynoszą około 4 mld dolarów amerykańskich. Do największych atrakcji turystycznych należy niewątpliwie stolica kraju Lizbona z licznymi zabytkami przeszłości. Współczesne centrum miasta zostało zbudowane według jednolitego planu po wielkim trzęsieniu ziemi w 1755 r., które zniszczyło niemal całkowicie miasto. Z nowych obiektów wymienić należy pomnik odkrywców wzniesiony w 1960 r. w 500 rocznicę śmierci księcia Henryka Żeglarza i dwa mosty - 25 Kwietnia i Vasco da Gamy najdłuższe mosty wiszące w Europie. Z innych miast należy wymienić Porto położone nad

5 urwistym brzegiem rzeki, znane ze słynnych win, których stare magazyny znajdują się na nadbrzeżu, dalej miasta Bragę i Coimbrę, w których nagromadzone są liczne budowle gotyckie w oryginalnym stylu, zwanym gotykiem manuelińskim o charakterystycznej bogatej dekoracji architektoniczno budowlanej. W XVII wieku powstały budowle barokowe w stylu zwanym jezuickim, z wnętrzami wypełnionymi złoconymi aż do przesady rzeźbami i dekoracjami. We wnętrzach oraz na frontonach kościołów i kamienic częste są ozdoby z glazurowanych płytek, zwanych azulejros. Miejscem szczególnej uwagi jest Fatima sanktuarium maryjne, do którego ściągają milionowe rzesze pielgrzymów. Przed bazyliką znajduje się miejsce upamiętnione kilkakrotnymi objawieniami NMP trójce pasterzy. Rozległy plac jest miejscem zgromadzeń religijnych oraz procesji odbywających się wieczorem, podczas których wierni niosą zapalone lampiony. LITERATURA Elligham M., Fisher J., Kenyon G., Portugalia praktyczny przewodnik, Pascal, Bielsko-Biała, Portugalia (w:) Encyklopedia Geograficzna Świata T. V., Europa, OPRESS, Kraków, 1996.