Rolnictwo jest ważnym sektorem gospodarki

Transkrypt

1 Analiza rolnych w powiatach województwa pomorskiego (cz. I) Rolnictwo jest ważnym sektorem gospodarki zależnym od wielu różnorodnych czynników. Na jego rozwój wpływają zarówno uwarunkowania przyrodnicze jak i pozaprzyrodnicze. Warunki poza przyrodnicze, zwane także społeczno-ekonomicznymi, to przede wszystkim zasoby kapitału ludzkiego, struktura agrarna, poziom mechanizacji oraz infrastruktura techniczna. Natomiast do głównych elementów środowiska naturalnego, mających bezpośredni wpływ na sposób użytkowania ziemi, na rodzaj uprawianych gatunków oraz intensywność produkcji rolniczej, zaliczane są warunki klimatyczne, zasoby wodne, warunki glebowe oraz ukształtowanie terenu. Jeżeli chodzi o klimat województwa pomorskiego, to ma on charakter łagodny z wyraźnymi wpływami morskimi. Skutkuje to przesunięciem pór roku w stosunku do Polski środkowej, a także skróceniem okresu wegetacji roślin. Wiosny i lata są tutaj opóźnione i krótsze, z kolei okres przedzimowy, zimy i przedwiośnia są znacznie dłuższe, co przekłada się na przesunięcie terminów zbiorów. Województwo pomorskie cechuje duże zróżnicowanie w jakości gleb oraz wachlarz układów krajobrazowych. Najlepsze i najżyźniejsze gleby występują na Żuławach i Powiślu. W tych regionach uzyskuje się najwyższe plony zbóż, buraków cukrowych i rzepaku. Tereny te stanowią także potencjalne obszary do rozwoju warzywnictwa i sadownictwa. Regiony nadmorskie, charakteryzują się znacznym pofałdowaniem Ogólna charakterystyka podregionów Wyszczególnienie Podregion słupski Podregion nadmorski y Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej Średnia powierzchnia a indywidualnego Struktura zasiewów Produkcja zwierzęca bytowski, chojnicki, człuchowski, słupski terenu, na którym występuje duża ilość trwałych użytków zielonych sprzyjających hodowli bydła. Region Kaszub wyróżnia się dużą lesistością, obfitością jezior i oczek wodnych. Gleby są słabszej klasy, głównie piaski i żwiry, stąd ich niższa przydatność rolnicza. Uzyskiwane plony są niższe niż w pozostałych regionach. Wskaźniki jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, pozwalają na wydzielenie czterech, różniących się między sobą podregionów: 1. Podregion słupski 2. Podregion nadmorski 3. Podregion kaszubsko-kociewski 4. Podregion Żuław i Powiśla Według wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2010, w województwie pomorskim funkcjonuje 60,9 tys. rolnych ogółem, co stanowi 2,7% ogółu w kraju, zaś 99,6% ogólnej liczby stanowią a indywidualne. Działalność rolniczą prowadzi 47,1 tys., czyli 77,4% ogółu województwa pomorskiego. Wśród nich 2,5 tys. deklaruje, iż obok działalności rolniczej prowadzi także działalność inną niż rolnicza. Z tego wynika, że 44,6 tys. rolnych województwa pomorskiego zajmuje się wyłącznie działalnością rolniczą. W ujęciu terytorialnym, uwzględniającym 16 powiatów oraz cztery miasta na prawach powiatu, największą liczbę rolnych prowadzących działalność rolniczą notuje się w powiecie kartuskim, nastepnie w bytowskim i starogardzkim, zaś najmniej lęborski, pucki, wejherowski Podregion kaszubsko-kociewski kościerski, kartuski, starogardzki Tabela 1. Podregion Żuław i Powiśla gdański, nowodworski, tczewski, malborski, sztumski, kwidzyński 59,5 63,1 56,3 82,4 15,90 ha 10,54 ha 9,75 ha 21,18 ha 66% zboża 4% ziemniak 6% rzepak 3% kukurydza i hodowla trzody chlewnej oraz bydła mlecznego 64,5% zboża 7,2% ziemniak 5% rzepak 2%kukurydza i hodowla trzody chlewnej Źródło: opracowanie własne na podstawie Programu działalności PODR w Gdańsku na % zboża 6,5% ziemniak 2% rzepak 2% kukurydza i hodowla drobiu oraz trzody chlewnej 68% zboża 9,5% rzepak 4,5% burak cukrowy 3,5% ziemniak i hodowla trzody chlewnej oraz bydła mlecznego 1

2 poza miastem Sopot, Słupsk, Gdynia, wykazuje powiat lęborski. Gospodarstw najmniejszych, czyli do 1 ha użytków rolnych (UR), których można by właściwie traktować jako działkowiczów, najwięcej liczy powiat słupski, bytowski i starogardzki. Gospodarstw największych, o powierzchni 50 ha i więcej UR, zgodnie z tabelą 1, najwięcej posiada powiat słupski, sztumski i człuchowski. Analizując strukturę rolnych prowadzących działalność rolniczą w województwie pomorskim, należy ocenić ją jako korzystną w porównaniu do średniej krajowej. Gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha UR, stanowią blisko 30% ogółu naszego województwa, podczas gdy w kraju wskaźnik ten wynosi prawie 42%. Z kolei największych, czyli 50 i więcej ha UR posiadamy Liczba rolnych prowadzących działalność rolniczą według grup obszarowych UR w powiatach i miastach na prawach powiatu województwa pomorskiego Tabela 2. 2 Wyszczególnienie Ogółem do 1 ha włącznie Grupy obszarowe użytków rolnych powyżej 1 ha razem i więcej Województwo pomorskie gdański kartuski nowodworski pucki wejherowski bytowski chojnicki człuchowski lęborski słupski kościerski kwidzyński malborski starogardzki sztumski tczewski Gdańsk Gdynia Sopot Słupsk Źródło: Charakterystyka rolnych w województwie pomorskim, PSR 2010, GUS Gdańsk 2012

3 4,3%, natomiast w kraju jest ich 1,4%. Ocena struktury w układzie powiatowym, pozwala zauważyć, iż największy odsetek małych, czyli 1-5 ha UR w ogólnej liczbie prowadzących działalność rolniczą danego powiatu, występuje (poza miastami na prawach powiatu) w powiecie lęborskim (34,2%), puckim (32,4%) i chojnickim (32,3%). W przypadku dużych, 50 ha i więcej, stosunkowo wysokim odsetkiem w porównaniu do pozostałych powiatów, wyróżnia się powiat sztumski (12,85%) i powiat malborski (10,54%). Jako trzeci w kolejności plasuje się powiat tczewski, posiadając w swojej strukturze 7,95% dużych obszarowo. Najmniejszy odsetek przypada na powiat kartuski, który notuje tylko 0,87% takich. Prawie 25% ogółu w powiecie słupskim dysponuje powierzchnią do 1 ha włącznie, co stanowi największy odsetek spośród wszystkich powiatów naszego województwa. Najniższym odsetkiem w tej grupie obszarowej, może pochwalić się powiat pucki, posiadając tylko 3,8% takich podmiotów. Powierzchnia gruntów ogółem rolnych województwa pomorskiego wynosi 960,7 tys. ha, tj. 5,3% ogólnej powierzchni gruntów w kraju. Areał użytków rolnych liczy 807,5 tys. ha z tego do indywidualnych należy prawie 78%. Gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą dysponują 752,6 tys. ha, co stanowi 93,2% ogólnej powierzchni użytków rolnych naszego województwa. Korzystnie wypada średnia powierzchnia ogólna a województwa pomorskiego. Kształtuje się ona na poziomie 15,77 ha przy średniej krajowej równej 7,93 ha. Średnia powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 o liczy 13,25 ha przy średniej w kraju 6,81 ha, co plasuje pomorskie na 3 miejscu w kraju, po województwie zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim. Z kolei średnia powierzchnia użytków rolnych, ale w odniesieniu do prowadzących działalność rolniczą, jest większa o ponad 20% i wynosi 15,96 ha. W ujęciu powiatowym, największą średnią powierzchnię użytków rolnych ogółem posiada o powiatu malborskiego licząc 29,39 ha, następnie człuchowskiego 23,77 ha i nowodworskiego 22,60 ha. Najmniejsze (poza Gdynią, Sopotem i Słupskiem) jest średnie o powiatu kartuskiego z powierzchnią równą 7,85 ha. W przypadku prowadzących działalność rolniczą, jak wskazuje wykres 2, na pierwszych trzech pozycjach lokuje się: powiat malborski ze średnią 35,44 ha, powiat sztumski 28,84 ha i powiat człuchowski 27,55 ha. Nie biorąc pod uwagę miast na prawach powiatu, najmniejszą średnią powierzchnię liczącą 9,28 ha, posiada ponownie o powiatu kartuskiego. Wiadomym jest, że wielkość a ma podstawowe znaczenie dla perspektyw jego istnienia. J. St. Zegar systematyzuje a rolne na antyrozwojowe i prorozwojowe. Do pierwszych z nich zalicza a o wielkości < 5 ha, natomiast do drugich > = 5 ha. W polskim rolnictwie coraz więcej funkcjonuje dużych, silnych ekonomicznie, zarządzanych przez coraz lepiej wykształconych menedżerów. Ich nastawienie skierowane jest przede wszystkim na zwiększanie powierzchni gospodar- Odsetek rolnych prowadzących działalność rolniczą według wybranych grup obszarowych UR w powiatach województwa pomorskiego Wykres 1. % do 1 ha włącznie 1-5 ha 50 ha i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 3

4 Wykres 2. Gospodarstwa rolne i średnia powierzchnia UR w ie prowadzącym działalność rolniczą według powiatów województwa pomorskiego ha ,13 24,81 9,28 17,65 12,09 14,73 27,55 23,52 13,81 12,02 16,49 35,44 16,06 28,84 12,82 22,79 7,73 7,56 12,39 4, liczba rolnych prowadzących działalność rolniczą średnia powierzchnia UR w ie rolnym prowadzącym działalność rolniczą (ha) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS stwa, na minimalizację kosztów i na czerpanie jak największych korzyści finansowych ze skali produkcji. Z drugiej strony funkcjonują również a małe, słabe ekonomicznie, o charakterze samozaopatrzeniowym, zarządzane przez mało aktywnych właścicieli. Nastawienie większości z nich skierowane jest na przetrwanie, a coraz częściej na rezygnację z działalności rolniczej. Ocena struktury powierzchni użytków rolnych, liczby oraz średniej wielkości a w poszczególnych grupach obszarowych, w ujęciu powiatowym województwa pomorskiego, dostarcza wiele cennych informacji (tabela 2). Z danych wynika, iż najwyższy odsetek powierzchni ogółem powiatu, użytkowany przez a grupy 1-5 ha, notuje się w powiecie kartuskim. Kształtuje się on na poziomie 8,8% i co ważne, te ponad 4,5 tys. ha UR użytkowane jest przez blisko 30% ogółu tego powiatu. Jako drugi plasuje się powiat wejherowski, w którym 6,5% powierzchni ogółem użytkuje także blisko 30%. Trzeci jest powiat kościerski, tutaj 6,2% powierzchni posiada ponad 27% tego powiatu. Najkorzystniejsza sytuacja występuje w powiecie sztumskim, gdzie w posiadaniu z tej grupy obszarowej jest zaledwie 1,4% powierzchni UR całego powiatu i dysponuje nią tylko 17% rolników (tabela 2). Jak wspomniano wyżej, a prorozwojowe to ponad wszelką wątpliwość podmioty rolne użytkujące 50 ha i więcej użytków rolnych. Analizując teraz tę grupę obszarową, najkorzystniejszą sytuację zauważamy w powiecie słupskim. Ponad 70% ogólnej powierzchni UR tego powiatu jest w posiadaniu największych obszarowo i co istotne, użytkuje ją tylko 7,1%, zaś średnia wielkość a w tej grupie wynosi ponad 231 ha. Podobnie kształtuje się sytuacja w powiecie malborskim, gdzie blisko 70% powierzchni UR jest w użytkowaniu z grupy 50 ha i więcej, a włada nią 10,5% rolnych powiatu, posiadając średnio ponad 234 ha UR. Odpowiednio w powiecie człuchowskim: 67,4% powierzchni powiatu użytkuje 7,6%, którego średnia powierzchnia liczy ponad 243 ha. 4

5 Struktura agrarna rolnych w województwie pomorskim wg powiatów Tabela 2. Wyszczególnienie gdański kartuski nowodworski pucki wejherowski bytowski chojnicki człuchowski Grupa obszarowa Powierzchnia UR grupy obszarowej (ha) Udział powierzchni grupy w powierzchni Liczba Odsetek w liczbie Średnia wielkość a w grupie (ha) do 1 ha włącznie 227 0, ,2 0, ha , ,9 2, ha , ,0 10, ha , ,0 30,12 50 ha i więcej , ,8 145,64 do 1 ha włącznie 199 0, ,2 0, ha , ,2 2, ha , ,8 10, ha , ,9 26,89 50 ha i więcej ,2 49 0,9 150,35 do 1 ha włącznie 101 0, ,9 0, ha 987 2, ,8 2, ha , ,4 11, ha , ,6 30,50 50 ha i więcej , ,3 200,17 do 1 ha włącznie 31 0,1 50 3,8 0, ha , ,3 2, ha , ,8 10, ha , ,9 30,62 50 ha i więcej ,7 55 4,2 194,00 do 1 ha włącznie 241 0, ,4 0, ha , ,4 2, ha , ,8 10, ha , ,0 27,87 50 ha i więcej ,6 90 2,3 183,29 do 1 ha włącznie 276 0, ,6 0, ha , ,5 2, ha , ,5 11, ha , ,7 29,04 50 ha i więcej , ,7 167,96 do 1 ha włącznie 96 0, ,9 0, ha , ,3 2, ha , ,0 11, ha , ,5 29,14 50 ha i więcej ,7 74 2,3 145,04 do 1 ha włącznie 169 0, ,0 0, ha , ,7 2, ha , ,0 11, ha , ,7 30,75 50 ha i więcej , ,6 243,54 5

6 6 Wyszczególnienie lęborski słupski kościerski kwidzyński malborski starogardzki sztumski tczewski Grupa obszarowa Powierzchnia UR grupy obszarowej (ha) Udział powierzchni grupy w powierzchni Liczba Odsetek w liczbie Średnia wielkość a w grupie (ha) do 1 ha włącznie 43 0, ,0 0, ha , ,2 2, ha , ,4 10, ha , ,9 29,03 50 ha i więcej ,8 75 6,4 132,79 do 1 ha włącznie 279 0, ,9 0, ha , ,8 2, ha , ,2 10, ha , ,0 30,37 50 ha i więcej , ,1 231,83 do 1 ha włącznie 134 0, ,5 0, ha , ,1 2, ha , ,4 11, ha , ,5 28,29 50 ha i więcej ,7 53 1,5 154,32 do 1 ha włącznie 271 0, ,7 0, ha , ,8 2, ha , ,7 11, ha , ,8 31,02 50 ha i więcej , ,0 124,11 do 1 ha włącznie 48 0, ,0 0, ha 766 1, ,0 2, ha , ,7 11, ha , ,7 30,33 50 ha i więcej , ,5 234,40 do 1 ha włącznie 332 0, ,6 0, ha , ,2 2, ha , ,9 10, ha , ,1 30,54 50 ha i więcej , ,2 131,14 do 1 ha włącznie 108 0, ,1 0, ha 627 1, ,1 2, ha , ,6 12, ha , ,4 30,75 50 ha i więcej , ,8 139,87 do 1 ha włącznie 49 0,1 82 4,3 0, ha , ,6 2, ha , ,9 11, ha , ,2 30,80 50 ha i więcej , ,0 142,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Opracowała Jolanta Wesołowska