Jak najlepiej zmierzyć opinię publiczną?

Transkrypt

1 Jak najlepiej zmierzyć opinię publiczną? W państwie demokratycznym, w którym ogół obywateli jest podmiotem rządzenia, zdanie opinii publicznej nie może być lekceważone przez polityków. Dlatego też nieustannie starają się oni dowiedzieć, co sądzą obywatele są zazwyczaj najbardziej gorliwymi czytelnikami wyników wszystkich możliwych sondaży. Znaczenia vox populi świadomi są także przedsiębiorcy i handlowcy, ponieważ często ma on bezpośredni wpływ na ich działalność. W tej sytuacji wyjątkowo ważne jest pytanie o wiarygodność przeprowadzanych sondaży. Na zajęciach uczniowie dowiadują się, jak się tworzy kwestionariusze ankiet, wybiera grupy badawcze, interpretuje wyniki oraz kiedy można mówić o prawidłowo przeprowadzonym badaniu opinii publicznej. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: określić, jak można badać opinię publiczną; wytłumaczyć, jak tworzy się kwestionariusze ankiet; wskazać różnicę między prawidłowymi i nieprawidłowymi pytaniami; wyjaśnić, jak wybiera się grupę badawczą; rozróżniać sposoby prezentacji wyników sondaży; ocenić wstępnie prawidłowość przeprowadzenia danego sondażu i ustalić, czy jego wyniki są wiarygodne. Środki dydaktyczne 1. Tekst Dlaczego bada się opinię publiczną?. 2. Tekst Rodzaje pytań. 3. Tekst Jak dobierać grupę badawczą?. 4. Wskazówki Jak sporządzić kwestionariusz ankiety?. 5. Kryteria oceny wiarygodności sondażu. 6. Wskazówki Jak analizować wyniki sondaży? oraz gazety przedstawiające wyniki przeprowadzanych badań opinii publicznej. Przebieg zajęć 1. Podziel uczniów na grupy i zapytaj, jak ich zdaniem można badać opinię publiczną. Każda grupa powinna podać po trzy przykłady, które należy zapisać na tablicy (np. ankiety uliczne, sondaże telefoniczne, listowe, kwestionariusze rozdawane w szkołach, zakładach pracy, badania ogłaszane w środkach masowego przekazu, prowadzone przez firmy zajmujące się badaniami rynku itp.). 2. Rozdaj materiał pomocniczy nr 1 i poproś, aby każda z grup wymyśliła dwa pytania związane z daną dziedziną badań, a następnie wyjaśniła całej klasie cel tych pytań. 3. Następnie poleć przeczytanie materiału pomocniczego nr 2. Każda grupa powinna skonfrontować swoje pytania z zasadami umieszczonymi w tekście Rodzaje pytań. Poproś dwóch wskazanych przez siebie uczniów o krótkie zestawienie informacji przedstawionych w tekście. Możesz też podzielić tekst na fragmenty wtedy każda grupa będzie miała za zadanie wypunktowanie na dużym arkuszu papieru najważniejszych informacji ze swojego fragmentu tekstu. 4. Powiedz uczniom, że sprawą równie ważną jak sformułowanie pytań jest kwestia doboru odpowiedniej grupy badanych. Rozdaj materiał pomocniczy nr 3 i poproś, aby każda grupa zastanowiła się, kogo poddałaby badaniu, jak dotarłaby do badanych, jak duża musiałaby być próbka reprezentatywna, jaką formę sondażu uznałaby za najlepszą, chcąc poznać opinię następujących grup społecznych: zespół pierwszy uczniów szkół średnich w waszym mieście; zespół drugi mieszkańców waszego miasta, którzy korzystają z środków komunukacji miejskiej; zespół trzeci policjantów drogowych; zespół czwarty bezrobotnych w waszym mieście; zespół piąty nauczycieli, którzy pracują w szkole ponad dziesięć lat. Gdy grupy zaprezentują wyniki swojej pracy, pozwól uczniom na krótkie skomentowanie propozycji kolegów. 5. Poproś, aby korzystając z materiału pomocniczego nr 4 każda grupa przygotowała sondaż opinii publicznej dotyczący problemu Karać surowiej czy łagodniej?. Zwróć uwagę uczniów na trudności, jakie mogą wyniknąć ze zbyt ogólnego sformułowania problemu badawczego, wyjaśnij, że powinni dokonać operacjonalizacji (w tym przypadku uproszczenia) problemu do pytań badawczych. Powiedz, że pytania powinny być proste i jasne, tak by można było udzielić na nie jednoznacznych odpowiedzi. Tak więc pytanie Czy uważasz, że przestępców powinno się karać bardziej surowo? będzie gorsze od pytania Czy uważasz, że należy stosować karę śmierci w przypadku szczególnie okrutnych morderstw? albo Czy za kradzież w sklepie lepiej skazać złodzieja na więzienie, czy zobowiązać do sprzątania 93

2 sklepu przez miesiąc? itp. Oczywiście nauczyciel może zaproponować inny, bardziej aktualny czy interesujący dla swoich uczniów temat sondażu. 6. Poproś, aby w ciągu następnych kilku dni każda grupa spróbowała przeprowadzić opracowany przez siebie sondaż. Uprzedź uczniów, że nie może to być działanie chaotyczne: muszą określić najpierw, jaką populację badają (mieszkańcy bloku, uczniowie klas czwartych), i określić, jaka będzie próbka reprezentatywna. Pytania mogą być różne dla każdej grupy. Zwróć uwagę, że ten rodzaj ankiety, czyli pytanie o opinie, może sprawiać kłopoty na etapie badań i późniejszego opracowywania danych. Sposób opracowywania danych może być różny dla każdej grupy i zależeć będzie od rodzaju pytań i przyjętej kafeterii (listy możliwych odpowiedzi). Poproś, by uczniowie przygotowali się do zaprezentowania opracowanych już wyników najlepiej z wykorzystaniem ilustracji graficznych (koło lub słupki). Uwaga: jeżeli nie możesz przeprowadzić tych zajęć na dwóch osobnych lekcjach, zrezygnuj z przeprowadzenia sondażu przez uczniów (albo zadaj to jako pracę domową na zakończenie) i poprzestań na analizie wyników sondaży publikowanych w prasie. 7. Na kolejnej lekcji pozwól każdej grupie na omówienie przeprowadzonego przez nią sondażu i przedstawienie jego wyników. Klasa powinna ocenić, który sondaż był najlepiej przemyślany i przeprowadzony oraz którego wyniki wydają się najbardziej wiarygodne. Pomoże jej w tym materiał pomocniczy nr Rozdaj grupom gazety z wynikami różnych sondaży oraz materiał pomocniczy nr 6 i poproś o przeanalizowanie wiarygodności jednego z badań opinii publicznej. Gdy przedstawiciele grup zaprezentują wyniki pracy swoich zespołów, zapytaj uczniów, jak wygląda wiarygodność ich sondaży w świetle poznanych kryteriów. 9. Zajęcia zakończ krótką dyskusją, zadając pytania: czy sposób przedstawiania danych wpływa na interpretację wyników sondażu? Jak wyniki sondażu mogą wpływać na opinię publiczną? Pojęcia i terminy opinia publiczna próba reprezentatywna populacja kwestionariusz ankiety i wywiadu błąd pomiaru próba losowa sondaż MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Dlaczego bada się opinię publiczną? Badania opinii publicznej przeprowadzane są z kilku powodów: 1. Badania rynku. Wielu producentów wynajmuje firmy zajmujące się badaniem opinii klientów o swoich wyrobach. Najczęściej wyniki tych badań nie są podawane do powszechnej wiadomości i służą do opracowywania strategii produkcji i sprzedaży. Czasami wyniki takich sondaży są wykorzystywane w reklamach. 2. Sondaże polityczne. Przygotowujący się do wyborów kandydaci na ważne stanowiska państwowe polecają wykonanie takich sondaży w celu poznania sympatii politycznych i przekonań potencjalnych wyborców oraz przewidywań dotyczących wyników wyborów. Podobnie jak w przypadku badań rynku rezultaty tych badań są raczej utajniane i używane tylko selektywnie, aby wykazać, jakim poparciem cieszy się dany kandydat. 3. Badania przeprowadzane przez media. Wiele liczących się mediów (gazety, stacje radiowe lub telewizyjne) przeprowadza badania opinii publicznej na tematy interesujące ich odbiorców. Badanie te są publikowane i podawane do wiadomości. Czasem media przeprowadzają też badania podobne do badań rynku, np. sprawdzając popularność różnych dziennikarzy, działów czy programów. 4. Badania procesów społecznych. Tym rodzajem badań opinii społecznej zajmują się specjalistyczne firmy, pytając o opinie, stanowiska i przekonania na temat istotnych społecznie problemów, np. dotyczących spraw państwowych czy ekonomicznych (jakie powinny być podatki, co sądzą o uprawnieniach prezydenta itp.). 5. Badania opinii publicznej sponsorowane przez fundacje lub organizacje społeczne. Są to często badania służące dobru publicznemu, powszechnie dostępne i zwracające uwagę na istotne dla tych organizacji kwestie (np. opinie na temat ochrony środowiska). 94

3 MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Rodzaje pytań Pytania formułowane przy badaniu opinii publicznej dzielimy przede wszystkim na pytania ogólne i szczegółowe, co często oznacza to samo, co podział na pytania otwarte i zamknięte. Pytania otwarte to pytania rozpoczynające się od słów: czy, jak, dlaczego i pozostawione bez sugestii odpowiedzi, natomiast zamknięte to pytania, po których następuje lista wszystkich możliwych odpowiedzi wybieranych przez respondenta. W badaniach opinii publicznej stosuje się zwykle pytania zamknięte, co ułatwia później podsumowanie i usystematyzowanie wyników. Jest to nader ważne, ponieważ czasami ankiety nie przynoszą pożądanych efektów (tzn. nie dają pożytecznych informacji o opinii publicznej lub, co gorsza, przekazują błędne infomacje) ze względu na źle sformułowane pytania. Najwięcej błędów popełnia się zadając pytania o następującym charakterze: Pytania związane z emocjami poruszające problemy wzbudzające duże emocje często dają fałszywy obraz rzeczywistości, ponieważ zbyt duży ładunek emocjonalny towarzyszący badaniom wpływa na sposób odpowiadania; respondent chroni się za kłamstwem lub unika (nawet podświadomie) prawdziwej odpowiedzi na interesujący nas temat. Są to pytania związane np. z nieprzyjemnymi, prywatnymi doświadczeniami. Pytania dotyczące dziedzin nieznanych tzn. pytania, które zawierają w sobie niezrozumiałe pojęcia, zbyt specjalistyczne sformułowania lub dotyczą problemów nie interesujących przeciętnego obywatela. Na przykład przy badaniu opinii na temat umiejscowienia nowej elektrowni nuklearnej nie powinno się pytać o teoretyczne podstawy jej działania i sprawdzać wiadomości badanych na ten temat. Postawione pytania powinny dotyczyć raczej tego, czy ludzie znają pozytywne i negatywne konsekwencje pracy takiej elektrowni. Pytania, które zawierają w sobie więcej niż jedno pytanie czasami pytania składają się z kilku nakładających się pytań, które uniemożliwiają prawidłową odpowiedź. Pytania dotyczące problemu drugorzędnego, abstrahujące od kwestii podstawowych, np.: Czy uważa pan/pani, że młodzież nie powinna pić alkoholu w miejscach publicznych? Pytanie to pomija problem, czy powinna pić w ogóle. Pytania, w których badacz i badany mają inne doświadczenia np. pochodzą z innych kultur lub zostali inaczej wychowani. Problemy z interpretacją wynikają wtedy najczęściej z innego wartościowania lub odmiennego rozumienia informacji, jakie wcześniej otrzymali badający i badany. Prawidłowo sformułowane pytanie powinno być jasne, zrozumiałe i proste. Ponadto: jeżeli dotyczy najbardziej nas interesujących spraw, powinno zostać powtórzone w innej formie; jeżeli prowadzimy długotrwałe badania, pytania powinny być podobne, by można sprawdzić kierunek zmian; nie powinno się dawać zbyt wielu możliwości odpowiedzi, lecz ograniczyć je do dwóch, trzech czy czterech. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 W jaki sposób dobierać badanych? Najważniejszym pytaniem dotyczącym badań opinii publicznej jest pytanie: jak dobierać respondentów? Mamy tu do czynienia z dwoma problemami pierwszy to liczba respondentów, drugi sposób ich doboru. Idealnym wyjściem byłoby przebadanie wszystkich osób, których opinia nas interesuje, ale najczęściej nie jest to możliwe. W badaniach na ogół stosuje się tak zwane próby losowe: z listy osób z danej populacji wybiera się tyle osób, ile ma liczyć próba, przy założeniu, że wszyscy mają równą szansę, aby być 95

4 wybrani. Jeśli losowanie zostało przeprowadzone prawidłowo, a próba jest dostatecznie duża, to stanowi ona właściwą reprezentację badanej populacji i nazywana jest próbą reprezentatywną. Czasami stosuje się inne metody doboru, w dużej mierze przypadkowe drukuje się ankiety w czasopismach lub wysyła do domu wówczas jednak od respondenta zależy, czy odeśle ankietę z powrotem. Najważniejszym czynnikiem wiążącym się z wielkością próbki i jej reprezentatywnością jest tzw. błąd pomiaru. Zwykle im więcej osób zostanie przebadanych, tym błąd pomiaru będzie mniejszy. Błąd pomiaru stanowi jedno z podstawowych kryteriów wiarygodności danego badania. Wiele profesjonalnie przeprowadzanych badań obejmuje około 1500 osób, wtedy błąd pomiaru wynosi 4%, co oznacza, że rzeczywistość może się różnić od wyników ankiety o +/ 4%. Przy błędzie pomiaru poniżej poniżej 5% badanie jest uznawane za poprawne i wiarygodne. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4 Jak sporządzić kwestionariusz ankiety? W trakcie pracy nad kwestionariuszem ankiety pamiętajcie o różnych możliwościach dawania odpowiedzi, które sami możecie zasugerować. Najbardziej popularnym sposobem jest podanie kilku możliwych odpowiedzi jako a, b, c, d. Pamiętajcie jednak, by wśród możliwości znalazła się odpowiedź typu: nie wiem, nie mam zdania w ten sposób stwarzacie możliwość odpowiedzi osobom, które nie zgadzają się z żadną propozycją odpowiedzi. Możecie też zaproponować jakieś twierdzenie, a odpowiedzią będzie prawda, fałsz lub tak i nie. Możecie badać poziom sympatii, niechęci, zaufania, prosząc o wskazanie odpowiedniej instytucji lub osoby albo ułożenie rankingu (uszeregowanie) przedstawionych instytucji lub osób. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5 Kryteria oceny wiarygodności sondażu Analizując wiarygodność sondażu należy zwrócić uwagę na następujące kwestie: 1. Czego dotyczył sondaż? 2. Czy pytania były sformułowane w obiektywny sposób? 3. Wyjaśnij znaczenie różnic między udzielonymi odpowiedziami. 4. Znajdź podobieństwa między udzielanymi odpowiedziami. 5. Jaką grupę poddano badaniom? 6. Czy można było zadać te pytania w inny sposób? MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6 Jak analizować wyniki sondaży opinii publicznej? By poprawnie odczytać wyniki sondaży opinii publicznej, należy postępować zgodnie z poniższymi wskazówkami: Popatrz na tytuł i datę sondażu, by poznać temat i aktualność sondażu. Sprawdź, kto był badany. Jak wielka była grupa respondentów? Grupa powinna wynosić przynajmniej osób. Sprawdź, jaki był błąd pomiaru? Jego wielkość jest bardzo ważna zwłaszcza dla ustalenia, czy zmiany opinii ukazywane przez sondaż są znaczące. 96

5 Zastanów się, jakiego rodzaju pytania zadawano i czy z pewnością były one sformułowane w bezstronny sposób. Zastanów się, czy pytania nie sugerowały odpowiedzi. Zastanów się, czy proponowane odpowiedzi rzeczywiście pozwalają na uchwycenie istotnych różnic między opiniami respondentów. Opracuj wyniki sondażu w formie zdania, a nie wyłącznie liczb. Dobrze przeprowadzone sondaże opinii publicznej ujawniają, co dana grupa społeczna sądzi na dany temat w ściśle określonym momencie. Dlatego umiejętność odczytywania wyników sondaży pozwala poznać opinie i sposób myślenia innych obywateli. 97