PORÓWNANIE WYBRANYCH KOSZTÓW BEZPOŚREDNICH STANDARDOWEJ OPIEKI MEDYCZNEJ I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ W NADCIŚNIENIU TĘTNICZYM I/LUB CUKRZYCY
|
|
- Seweryna Nowak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nowiny Lekarskie 2013, 82, 5, AGNIESZKA SKOWRON, WIOLETTA POLAK PORÓWNANIE WYBRANYCH KOSZTÓW BEZPOŚREDNICH STANDARDOWEJ OPIEKI MEDYCZNEJ I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ W NADCIŚNIENIU TĘTNICZYM I/LUB CUKRZYCY COMPARISON OF STANDARD MEDICAL CARE AND PHARMACEUTICAL CARE FOR PATIENTS WITH HYPERTENSION AND/OR DIABETES THE ELEMENTS OF DIRECT COSTS Zakład Farmacji Społecznej, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków Kierownik: dr hab. n. farm. Agnieszka Skowron Streszczenie Wstęp. Jednym z podstawowych zadań farmaceuty prowadzącego opiekę farmaceutyczną jest wykrywanie i rozwiązywanie problemów lekowych, czego konsekwencją mogą być zmiany w kosztach prowadzonej farmakoterapii. Cel. Ocena kosztów związanych z farmakoterapią pacjentów chorych na nadciśnienie i/lub cukrzycę, objętych opieką farmaceutyczną w porównaniu do pacjentów objętych standardową opieką zdrowotną w Polsce z perspektywy Narodowego Funduszu Zdrowia. Materiał i metody. Porównanie interwencji: opieki farmaceutycznej (OF) i standardowej opieki medycznej (SO) pod względem kosztów farmakoterapii. Dane dotyczące kosztów związanych z opieką farmaceutyczną uzyskano na podstawie wyników projektu FONTiC (Farmaceutyczna Opieka w Nadciśnieniu i Cukrzycy). Dane grupy kontrolnej pochodzą z analizy dokumentacji medycznej pacjentów wybranych przychodni ogólnodostępnych. Wyniki. Uzyskano dane 41 pacjentów objętych OF (20 chorych na nadciśnienie bez współistniejącej cukrzycy oraz 21 chorych na cukrzycę) i 316 pacjentów objętych SO (227 chorych na nadciśnienie bez współistniejącej cukrzycy oraz 89 chorych na cukrzycę). Średni koszt leków hipotensyjnych wśród pacjentów z nadciśnieniem bez współistniejącej cukrzycy wyniósł 8,87 PLN/30 dni/ osobę (SD 6,30 PLN) w przypadku OF i 8,26 PLN/30 dni/osobę (SD 10,19 PLN) w przypadku SO, a w grupie pacjentów z cukrzycą 12,22 PLN/30 dni/osobę (SD 16,70 PLN) dla OF i 8,98 PLN/30 dni/osobę (SD 8,96 PLN) dla SO. Średni koszt insulinoterapii wyniósł 23,04 PLN/30 dni/osobę (SD 50,47 PLN) w przypadku OF i 20,54 PLN/30 dni/osobę (SD 49,00 PLN) w przypadku SO; koszty pozostałych leków hipoglikemizujących wyniosły odpowiednio 11,95 PLN/30 dni/osobę (SD 23,79 PLN) i 4,29 PLN/30 dni/ osobę (SD 5,99 PLN). Wnioski. Nie obserwowano różnic w rozkładzie kosztów pomiędzy grupami pacjentów objętymi opieką farmaceutyczną a standardową opieką medyczną. SŁOWA KLUCZOWE: opieka farmaceutyczna, koszty bezpośrednie, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca. Abstract Introduction. Identification and resolution of drug-related problems are the main duties of the pharmacists who perform pharmaceutical care. Changes in the patients pharmacotherapy made as a consequence of pharmaceutical care may affect the costs of therapy. Aim. Analysis of the antihypertensive and hypoglycemic pharmacotherapy costs related to the provision of pharmaceutical care (PC) versus standard medical care (SMC) from the national payer perspective. Material and methods. Comparison of costs of hypertension and/or diabetes treatment during PC and SMC. The PCHAD (Pharmaceutical Care in Hypertension and Diabetes) Project was the source of information about PC results. SMC was assessed by retrospective analysis of medical documentation of the out-patient clinics patients. Results. Analysis was performed for 41 patients included in the PCHAD project (20 patients with hypertension without diabetes and 21 patients with diabetes) and 316 patients covered by SMC (227 patients with hypertension without diabetes and 89 patients with diabetes). The mean cost of antihypertensive drugs for patients with hypertension without diabetes in PC group was 8.87 PLN/30 days/person (SD 6.30 PLN) and 8.26 PLN/30 days/person (SD PLN) in SMC group, for patients with diabetes PLN/30 days/person (SD PLN) in PC group and 8.98 PLN/30 days/person (SD 8.96 PLN) in SMC group. The mean cost of insulin therapy was PLN/30 days/person (SD PLN) in PC group and PLN/30 days/person (SD PLN) in SMC group. The mean cost of hypoglycemic drugs other than insulin was PLN/30 days/person (SD PLN) for PC group and 4.29 PLN/30 days/person (SD 5.99 PLN) for SMC group. Conclusions. The differences in costs of pharmacotherapy between patients included in the PC project and patients covered by SMC were not significant. KEY WORDS: pharmaceutical care, direct costs, hypertension, diabetes.
2 364 Agnieszka Skowron, Wioletta Polak Wstęp Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia oraz Międzynarodowej Federacji Farmaceutycznej farmaceuta jako fachowy pracownik systemu opieki zdrowotnej ma do spełnienia wiele zadań w zakresie poprawy stanu zdrowia społeczeństwa i pacjentów. Wskazywane role nie koncentrują się jedynie na wydawaniu leków i udzielaniu o nich informacji. Farmaceuta powinien angażować się w działania związane z promocją zdrowia [1, 2], identyfikacją i rozwiązywaniem problemów zdrowotnych pacjentów [1], powinien odpowiadać za właściwe, bezpieczne i skuteczne stosowanie leków przez pacjentów [1, 2] a także powinien brać pod uwagę aspekty ekonomiczne, zapewniając racjonalne wydatkowanie środków publicznych [1]. Podkreśla się również rolę współpracy farmaceuty z przedstawicielami innych zawodów biorących udział w opiece nad pacjentem [1, 2] oraz potrzebę zaangażowania farmaceutów w programy zdrowotne o zasięgu ogólnokrajowym, np. program leczenia cukrzycy czy programy z zakresu planowania rodziny [2]. Według zapisów Ustawy o Izbach aptekarskich jedną z usług farmaceutycznych mających na celu ochronę zdrowia publicznego jest również sprawowanie opieki farmaceutycznej a opieka farmaceutyczna zdefiniowana jest jako dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta [3]. Głównymi zadaniami farmaceuty prowadzącego opiekę farmaceutyczną są zapobieganie, wykrywanie i rozwiązywanie problemów lekowych [4, 5, 6], określanych jako niepożądane zdarzenie związane z farmakoterapią, wpływające lub mogące wpływać na uzyskanie pożądanego efektu zdrowotnego [5, 7]. Obecnie apteki w Polsce zapewniają pacjentom dostęp do świadczeń gwarantowanych, jakimi są zaopatrzenie w leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyroby medyczne dostępne na receptę [8] na podstawie umowy podmiotu prowadzącego aptekę z NFZ, zwaną umową na realizację recept [8], której warunki opisane są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia [9]. Opieka farmaceutyczna nie jest realizowana, co potwierdzają wyniki badań [10]. Część farmaceutów myli opiekę farmaceutyczną ze standardową obsługą pacjenta w aptece [11]. Nakłady finansowe związane z prowadzeniem opieki farmaceutycznej obejmują przede wszystkim: koszty dostosowania apteki do prowadzenia opieki, szkolenie personelu, zakup potrzebnych materiałów oraz czas pracy farmaceuty poświęcony na przeprowadzenie wizyt i przygotowanie się do nich. W niektórych krajach usługi z obszaru opieki farmaceutycznej finansowane są ze środków publicznych. W Polsce objęcie finansowaniem ze środków publicznych wymaga uznania świadczenia za tzw. świadczenia gwarantowane. Trwa dyskusja, czy opiekę farmaceutyczną można uznać za świadczenie zdrowotne, czyli działanie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działanie medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania [12]. Świadczenie opieki zdrowotnej może zostać zakwalifikowane jako świadczenie gwarantowane po uzyskaniu rekomendacji Prezesa AOTM sformułowanej na podstawie oceny tego świadczenia w zakresie skuteczności i opłacalności z punktu widzenia publicznego płatnika (np. NFZ). Jednym z elementów tej oceny jest oszacowanie kosztów związanych z ocenianym świadczeniem zdrowotnym [12]. Cel Celem niniejszej pracy jest oszacowania kosztów farmakoterapii pacjentów chorych na nadciśnienie i/lub cukrzycę, objętych opieką farmaceutyczną w porównaniu do pacjentów objętych standardową opieką zdrowotną. Analizę przeprowadzono z punktu widzenia płatnika (Narodowego Funduszu Zdrowia). Materiał i metody Interwencje Porównano koszty farmakoterapii związane ze stosowaniem dwóch interwencji: standardowej opieki zdrowotnej (SO) oraz opieki farmaceutycznej (OF) będącej uzupełnieniem standardowej opieki zdrowotnej i prowadzonej przez farmaceutów w aptekach ogólnodostępnych. Zakres czynności z zakresu opieki farmaceutycznej ustalono w oparciu o jej definicję prawną [3], definicję Heplera i Strand [4], Strategię wdrażania opieki farmaceutycznej w Polsce [13] oraz międzynarodowe standardy i doświadczenia [6, 14]. Zgodnie z tymi zaleceniami farmaceuta prowadzący opiekę farmaceutyczną zobowiązany jest w szczególności do monitorowania farmakoterapii pacjenta w celu zapobiegania, wykrywania i rozwiązywania problemów lekowych, w tym do prowadzenia systematycznej edukacji pacjenta, monitorowania parametrów klinicznych istotnych w sytuacji zdrowotnej pacjenta dla określenia, czy farmakoterapia jest bezpieczna i skuteczna, określenia celów terapeutycznych i opracowania planu opieki farmaceutycznej oraz jego wdrożenie i monitorowanie. Wszystkie działania podejmowane są przez farmaceutę we współpracy z pacjentem i za jego zgodą i powinny być prowadzone we współdziałaniu z lekarzem wskazanym przez pacjenta. Wszystkie elementy procesu opieki muszą być dokumentowane. Procedurą porównawczą jest standardowa opieka zdrowotna rozumiana jako aktualny sposób postępowania w rzeczywistej praktyce klinicznej. W Polsce opieka zdrowotna dla pacjentów z nadciśnieniem i/lub cukrzycą może być prowadzona przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) lub przez lekarzy specjalistów (np. kardiologa, diabetologa). Podczas wizyty lekarz ma obowiązek przeprowadzić badanie podmiotowe (wywiad),
3 Porównanie wybranych kosztów bezpośrednich standardowej opieki medycznej i opieki farmaceutycznej przedmiotowe (badanie fizykalne) i wykonać lub zalecić odpowiednie badania, sposoby leczenia (w tym leki), wykonać konieczne zabiegi, skierować pacjenta do innego specjalisty. Wszystkie informacje powinny zostać zanotowane w dokumentacji medycznej pacjenta. Część leków zlecanych przez lekarza prowadzącego jest refundowana. Praktycznie wszystkie usługi medyczne przeprowadzone na zlecenie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego dla pacjentów ubezpieczonych w NFZ są bezpłatne. Populacja Populację docelową w analizie stanowią dorośli ( 18 r.ż.) pacjenci ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym i/lub cukrzycą typu 2, zdolni do samodzielnego funkcjonowania i komunikowania się z otoczeniem, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, deklarujący chęć kontaktu osobistego z przychodnią/wybraną apteką prowadzącą opiekę, którym przynajmniej 3 miesiące wcześniej zalecono stosowanie farmakoterapii (odpowiednio leków obniżających ciśnienie tętnicze lub hipoglikemizujących). Z analizy wyłączono pacjentów, u których w czasie ostatnich 6 miesięcy przed włączeniem do analizy wystąpił zawał serca lub udar mózgu oraz pacjentów ze zdiagnozowaną depresją lub schizofrenią, dializowanych, po transplantacji organów lub tkanek, uzależnionych od leków, narkotyków lub alkoholu, niemogących samodzielnie czytać oraz pozbawionych możliwości samodzielnego decydowania o sobie i swoim zdrowiu, w tym niemogących samodzielnie funkcjonować poza własnym domem. Stopień nasilenia choroby ani rodzaj stosowanych leków na nadciśnienie i/lub cukrzycę nie stanowiły kryteriów włączenia ani wyłączenia. Grupę pacjentów objętych opieką farmaceutyczną stanowiły osoby, które wyraziły pisemną zgodę na objęcie ich tą usługą farmaceutyczną. Grupa tych pacjentów mogła różnić się od osób, które nie zdecydowały sie na objęcie ich opieką farmaceutyczną, a na podjęcie decyzji mogły mieć wpływ takie czynniki jak: płeć, wiek, wykształcenie, stan zdrowia [15]. Pacjenci byli rekrutowani przez farmaceutów, na dobór grupy mogły więc wpłynąć osobiste przekonania i uprzedzenia farmaceutów. Źródła i rodzaj gromadzonych danych Dane dotyczące kosztów opieki farmaceutycznej uzyskane zostały na podstawie projektu naukowo-wdrożeniowego FONTiC Farmaceutyczna Opieka w Nadciśnieniu Tętniczym i Cukrzycy, prowadzonego przez Zakład Farmacji Społecznej UJ CM od listopada 2009 r. Jest to badanie eksperymentalne bez równoległej grupy kontrolnej. Szczegółowe założenia projektu FONTiC opisano w innych materiałach [16, 17]. Wszystkie dane związane z prowadzeniem opieki w ramach projektu gromadzone były w w internetowym systemie dokumentacji opieki farmaceutycznej opracowanym przez zespół Zakładu Farmacji Społecznej [18]. Do analizy włączono dane pacjentów, dla których w okresie od 1 listopada 2009 roku do 31 maja 2013 roku odbyły się co najmniej 2 wizyty planowane, a dokumentacja opieki farmaceutycznej była prowadzona dłużej niż 30 dni. Program FONTiC prowadzony był za zgodą lokalnej komisji bioetycznej. Informacje na temat zasobów zużywanych w wyniku standardowej opieki zdrowotnej uzyskano z przychodni ogólnodostępnych oferujących usługi lekarza POZ w ramach kontraktu z NFZ. Przeprowadzono retrospektywną ocenę dokumentacji medycznej pacjentów. Uzyskano pisemne zgody kierowników 3 przychodni: 2 przychodni na terenie województwa małopolskiego i 1 przychodni w województwie śląskim. Przychodnie te znajdowały się w miejscowościach liczących do mieszkańców. Zastosowano metodę losowania systematycznego, interwał losowania wyniósł 20. Analizowano dane 5% pacjentów spełniających założone kryteria. Bezpośrednio przeanalizowanych zostało około 29 tysięcy kart pacjentów, a 6318 z nich spełniało kryteria włączenia i wyłączenia. Dane zebrano na podstawie dokumentacji 316 pacjentów. Odnotowywano informacje dotyczące przebiegu i efektów leczenia oraz zużywanych zasobów opieki zdrowotnej w 2010 r. Dla wszystkich pacjentów objętych opieką farmaceutyczną oraz objętych opieką standardową gromadzone były informacje obejmujące: dane demograficzne (wiek, płeć, wzrost, miejsce zamieszkania, aktywność zawodowa), dodatkowe uprawnienia pacjenta wpływające na koszty opieki zdrowotnej (np. kombatant, zasłużony honorowy dawca krwi itp.), dane dotyczące stanu zdrowia (dolegliwości, choroby, w tym alergie), dane dotyczące badań (ciśnienie tętnicze, glikemia, HbA1c, lipidogram, jonogram, badanie moczu i inne), dane dotyczące farmakoterapii (nazwa leku, INN, dawka, dawkowanie, data zapisania, data zakupu, wizyty lekarskie u specjalistów skierowania oraz informacje zwrotne, zgłaszane lub zauważone problemy z leczeniem), dane dotyczące niezdolności do wykonywania pracy (zwolnienia lekarskie, hospitalizacje, renty), daty i ilość wizyt u lekarzy (POZ, specjaliści) i badań laboratoryjnych. Ocena kosztów Ocena kosztów farmakoterapii została przeprowadzona dwuetapowo. W pierwszym etapie oceniona została wielkość zużywanych zasobów (ilość wydanych jednostek dawkowania poszczególnych preparatów). W drugim etapie na podstawie wielkości zużytych zasobów oraz kosztów jednostkowych, przypisanych poszczególnym preparatom, oszacowane zostały koszty całkowite. Obliczono średnie koszty farmakoterapii związane z prowadzeniem ocenianych interwencji w okresie 30 dni, wyliczone na podstawie kosztów całkowitych i czasu trwania interwencji.
4 366 Agnieszka Skowron, Wioletta Polak W analizie uwzględnione zostały wszystkie leki hipotensyjne, hipoglikemizujące, preparaty potasu, leki hipolipemiczne oraz leki o działaniu przeciwzakrzepowym, należące do następujących grup ATC: A10A, A10B, A12B, B01, C02A, C02C, C02L, C03A-E, C07AA, C07AB, C07AG, C08C, C08D, C09A, C09BA, C09BB, C09C, C09DA, C09DB, C10. W przypadku analizy danych pacjentów objętych opieką standardową założono, że informacje o wydanych zaleceniach dotyczących farmakoterapii (w tym informacje o receptach bądź o zmianie zaleconego wcześniej dawkowania), informacje zwrotne od specjalistów oraz zalecenia po hospitalizacji umieszczone zostały przez lekarza POZ w dokumentacji pacjenta. Na potrzeby oceny kosztów przyjęto, że pacjent systematycznie realizuje recepty w aptece z wyjątkiem sytuacji, kiedy w dokumentacji lekarza POZ zaznaczono, że pacjent nie wykupił danego leku. W zasadach realizacji recept przyjęto następujące założenia: leki refundowane wydawane są zgodnie z obowiązującym prawem; jeśli nie podano informacji o poziomie odpłatności za leki, wybierano odpłatność korzystniejszą dla pacjenta, a odpłatność P uznawano na podstawie udokumentowanych wskazań; jeśli nie podano ilości zapisanych opakowań, przyjęto, że jest to jedno opakowanie, uwzględniono uprawnienia dodatkowe pacjenta (IB, ZHDK itp.), zgodnie z obowiązującymi przepisami [12, 19, 20]. Koszty leków refundowanych przyjęto na podstawie listy leków refundowanych z grudnia 2009 r. [21, 22, 23, 24], z grudnia 2010 r. [25, 26, 27, 28], października/listopada 2011 r. [29, 30, 31, 32] oraz obwieszczeń Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, publikowanych na podstawie zapisów Ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych [8]. Od 2012 r. obowiązują sztywne ceny leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych objętych decyzją o refundacji. Do 2012 r. apteki miały prawo dowolnie kształtować ceny tych leków, np. wykorzystując rabaty uzyskane od hurtowni. W oszacowaniu kosztów uwzględniono koszty maksymalne na podstawie opublikowanych cen urzędowych. Ocena statystyczna W ocenie różnic między kosztami farmakoterapii poszczególnych grup leków zastosowano test U Manna- -Whitneya. Wyniki Wyniki opracowane zostały w dwóch subpopulacjach: HT chorych na nadciśnienie tętnicze bez współistniejącej cukrzycy (niezależnie od innych schorzeń) oraz DM chorych na cukrzycę (z nadciśnieniem tętniczym lub bez, niezależnie od innych schorzeń). Podział wprowadzono z uwagi na przewidywane różnice w kosztach związanych z farmakoterapią w tych dwóch grupach pacjentów. Charakterystyka pacjentów w poszczególnych subpopulacjach przedstawiona jest w tabeli 1. Pacjenci chorzy na nadciśnienie tętnicze bez współistniejącej cukrzycy objęci opieką farmaceutyczną stosowali najczęściej leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny oraz leki beta-adrenolityczne. Mniej niż połowie pacjentów zalecono leki o działaniu moczopędnym, leki z grupy antagonistów kanałów wapniowych oraz sartany. Wśród pacjentów z nadciśnieniem tętniczym bez współistniejącej cukrzycy objętych opieką standardową najczęściej zalecano leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny, leki o działaniu moczopędnym oraz leki beta-adrenolityczne. Dwóm pacjentom bez rozpoznanej cukrzycy zalecone zostały leki o działaniu hipoglikemizującym w celu obniżenia podwyższonego poziomu glukozy, niezdiagnozowanego jeszcze jako cukrzyca. W przypadku pacjenta objętego opieką farmaceutyczną był to preparat refundowany dla pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą. Założono, że pacjentowi uprawnienie to nie przysługuje, więc koszt leku w całości byłby poniesiony przez pacjenta. W przypadku pacjenta objętego opieką standardową polecono stosowanie jednego z preparatów dostępnych w aptece bez recepty lekarskiej, nierefundowanego. Tabela 1. Charakterystyka demograficzna pacjentów Table 1. Demographic characteristics of the patients Subpopulacja HT DM Interwencja OF SO OF SO Ilość pacjentów Wiek: średnia ± SD 61,9 ± 13,2* 64,4 ± 13,2 61,3 ± 7,6** 67,0 ± 10,8 Płeć kobiety: ilość (%) 11 (55%) 126 (56%) 17 (81%) 54 (61%) Ilość pacjentów z nadciśnieniem (%) 20 (100%) 227 (100%) 17 (81%) 80 (90%) Ilość wizyt*** przypadająca na 1 pacjenta : średnia ± SD 5,2 ± 2,0 7,9 ± 4,0 4,4 ± 3,6 9,1 ± 4,1 Analizowana długość opieki [dni]: średnia ± SD 189 ± ± ± ± 59 * dane dla 18 pacjentów ** dane dla 19 pacjentów *** w opiece farmaceutycznej: wizyty planowane, w aptece; w opiece standardowej: wizyty u lekarza POZ
5 Porównanie wybranych kosztów bezpośrednich standardowej opieki medycznej i opieki farmaceutycznej Leki przeciwzakrzepowe stosował co czwarty pacjent objęty opieką farmaceutyczną i około 1/3 pacjentów objętych opieką standardową. Leki hipolipemiczne stosowało około 50% pacjentów z obu grup, preparaty potasu około 1/3 pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i około 1/4 pacjentów objętych opieką standardową. Charakterystyka farmakoterapii pacjentów z nadciśnieniem tętniczym bez współistniejącej cukrzycy przedstawiona jest w tabeli 2. Szczegółowe dane dotyczące kosztów farmakoterapii pacjentów z nadciśnieniem tętniczym bez współistniejącej cukrzycy przedstawiono w tabeli 3. Średni koszt leków hipotensyjnych wyniósł 8,87 PLN/30 dni/ Tabela 2. Charakterystyka farmakoterapii w subpopulacji HT Table 2. Information about the pharmacotherapy hypertension group C03 leki moczopędne C07 beta- -adrenolityki C08 antagoniści wapnia Ilość (%) pacjentów stosujących*: OF SO n = 20 n = 227 C02A leki adrenolityczne działające ośrodkowo 1 (5,0%) 0 (-) C02C leki adrenolityczne działające obwodowo 0 (-) 0 (-) C02L leki hipotensyjne w połączeniu z moczopędnymi 0 (-) 0 (-) A - tiazydowe 2 (10,0%) 7 (3,1%) B tiazydopodobne 5 (25,0%) 95 (41,9%) C pętlowe 1 (5,0%) 24 (10,6%) D oszczędzające potas 2 (10,0%) 20 (8,8%) E moczopędne + oszczędzające potas 1 (5,0%) 16 (7,0%) AA nieselektywne 0 (-) 8 (3,5%) AB selektywne 12 (60,0%) 128 (56,4%) AG alfa i beta 1 (5,0%) 12 (5,3%) C działające głównie na naczynia 5 (25,0%) 69 (30,4%) D działające głównie na mięsień sercowy 2 (10,0%) 9 (4,0%) A - IKA** 15 (75,0%) 151 (66,5%) C09 leki BA IKA + moczopędne 0 (-) 19 (8,4%) działające na układ BB IKA + antagoniści wapnia 0 (-) 2 (0,9%) RAA C sartany 5 (25,0%) 42 (18,5%) DA sartany + moczopędne 1 (5,0%) 17 (7,5%) DB sartany + antagoniści wapnia 1 (5,0%) 0 (-) moczopędne (C03A-E, C09BA, C09DA 9 (45,0%) 154 (67,8%) beta-adrenolityki (C07AA, C07AB, C07AG) 13 (65,0%) 144 (63,4%) antagoniści wapnia (C08C, C08D, C09BB, C09DB) 8 (40,0%) 78 (34,4%) IKA (C09A, C09BA, C09BB) 15 (75,0%) 159 (70,0%) sartany (C09C, C09DA, C09DB) 7 (35,0%) 54 (23,8%) B01 leki przeciwzakrzepowe 5 (25,0%) 70 (30,8%) C10 leki hipolipemiczne 9 (45,0%) 124 (54,6%) A12B preparaty potasu 6 (30,0%) 54 (23,8%) A10B leki hipoglikemizujące 1 (5,0%) 1 (0,4%) * dotyczy leków refundowanych i nierefundowanych ** inhibitory konwertazy angiotensyny Tabela 3. Koszty farmakoterapii w subpopulacji HT Table 3. Costs of the pharmacotherapy hypertension group OF SO n = 20 n = 227 p* Koszty leków hipotensyjnych: średnia ± SD 8,87 ± 6,30 8,26 ± 10,19 NS Koszty leków hipolipemicznych: średnia ± SD 2,26 ± 4,14 3,57 ± 5,25 NS Koszty leków przeciwzakrzepowych: średnia ± SD 1,88 ± 7,98 1,74 ± 6,70 NS Koszty preparatów potasu: średnia ± SD 0,20 ± 0,53 0,10 ± 0,82 NS NS różnica nie jest istotna statystycznie
6 368 Agnieszka Skowron, Wioletta Polak osobę (SD 6,30 PLN) w przypadku opieki farmaceutycznej i 8,26 PLN/30 dni/osobę (SD 10,19 PLN) w przypadku standardowej opieki zdrowotnej. Koszty leków hipotensyjnych stanowią największy odsetek analizowanych kosztów farmakoterapii. Leczenie cukrzycy wśród pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i standardową opieką zdrowotną prowadzone było głównie przy użyciu leków doustnych. Preparaty insuliny stosowane były przez około 1/3 pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i około 1/4 pacjentów objętych opieką standardową. Leczenie nadciśnienia tętniczego wśród pacjentów objętych opieką farmaceutyczną prowadzone było za pomocą różnych grup leków, głównie IKA i leków moczopędnych. Najczęściej stosowanymi grupami leków hipotensyjnych u pacjentów objętych opieką standardową były IKA, leki moczopędne i leki beta-adrenolityczne. Leczenie przeciwzakrzepowe prowadzone było u około 40% pacjentów. Leki hipolipemiczne stosowała około połowa pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i niecałe 2/3 pacjentów objętych opieką standardową. Preparaty potasu stosowane były przez około 1/4 pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i około 1/3 pacjentów objętych opieką standardową. Szczegółowe dane dotyczące farmakoterapii pacjentów chorych na cukrzycę przedstawiono w tabeli 4. Średni koszt insulinoterapii wyniósł 23,04 PLN/30 dni/osobę (SD 50,47 PLN) w przypadku opieki farmaceutycznej i 20,54 PLN/30 dni/osobę (SD 49,00 PLN) w przypadku standardowej opieki zdrowotnej; koszty terapii lekami hipoglikemizującymi innymi niż insuliny o odpowiednio 11,95 PLN/30 dni/osobę (SD 23,79 PLN) i 4,29 PLN/30 dni/osobę (SD 5,99 PLN). Zaobserwowano różnice w kosztach farmakoterapii pomiędzy Tabela 4. Charakterystyka farmakoterapii w subpopulacji DM Table 4. Information about the pharmacotherapy diabetes group C03 leki moczopędne C07 beta- -adrenolityki C08 antagoniści wapnia Ilość (%) pacjentów stosujących*: OF SO n = 21 n = 89 C02A leki adrenolityczne działające ośrodkowo 0 (-) 0 (-) C02C leki adrenolityczne działające obwodowo 0 (-) 0 (-) C02L leki hipotensyjne w połączeniu z moczopędnymi 0 (-) 0 (-) A tiazydowe 1 (4,8%) 4 (4,5%) B tiazydopodobne 7 (33,3%) 38 (42,7%) C pętlowe 0 (-) 21 (23,6%) D oszczędzające potas 2 (9,5%) 15 (16,9%) E moczopędne + oszczędzające potas 1 (4,8%) 9 (10,1%) AA nieselektywne 0 (-) 3 (3,4%) AB selektywne 9 (42,9%) 47 (52,8%) AG alfa i beta 1 (4,8%) 11 (12,4%) C działające głównie na naczynia 7 (33,3%) 31 (34,8%) D działające głównie na mięsień sercowy 3 (14,3%) 3 (3,4%) A IKA** 11 (52,4%) 68 (76,4%) BA IKA + moczopędne 1 (4,8%) 4 (4,5%) C09 leki działające BB IKA + antagoniści wapnia 1 (4,8%) 1 (1,1%) na układ RAA C sartany 7 (33,3%) 19 (21,3%) DA sartany + moczopędne 2 (9,5%) 8 (9,0%) DB sartany + antagoniści wapnia 0 (-) 0 (-) moczopędne (C03A-E, C09BA, C09DA 12 (57,1%) 63 (70,8%) beta-adrenolityki (C07AA, C07AB, C07AG) 10 (47,6%) 55 (61,8%) antagoniści wapnia (C08C, C08D, C09BB, C09DB) 11 (52,4%) 34 (38,2%) IKA (C09A, C09BA, C09BB) 12 (57,1%) 68 (76,4%) sartany (C09C, C09DA, C09DB) 8 (38,1%) 23 (25,8%) B01 leki przeciwzakrzepowe 8 (38,1%) 38 (42,7%) C10 leki hipolipemiczne 11 (52,4%) 57 (64,0%) A12B preparaty potasu 5 (23,8%) 26 (29,2%) A10A insuliny 7 (31,8%) 23 (25,8%) A10B doustne leki przeciwcukrzycowe 19 (86,4%) 70 (78,7%) * dotyczy leków refundowanych i nierefundowanych ** inhibitory konwertazy angiotensyny
7 Porównanie wybranych kosztów bezpośrednich standardowej opieki medycznej i opieki farmaceutycznej pacjentami obu grup, jednak różnice te nie były isotne statystycznie. Szczegółowe dane przedstawiające koszty farmakoterapii pacjentów chorych na cukrzycę przedstawiono w tabeli 5. ce między farmaceutami w poszczególnych elementach prowadzonej dokumentacji [36]. Średni wiek pacjentów uwzględnionych w analizie jest zbliżony do obserwowanego w badaniach innych autorów [33, 35, 37, 38]. Tabela 5. Koszty farmakoterapii w subpopulacji DM Table 5. Costs of the pharmacotherapy diabetes group OF SO n = 21 n = 89 p Koszty insulin: średnia ± SD 23,04 ± 50,47 20,54 ± 49,00 NS Koszty leków hipoglikemizujących innych niż insuliny: średnia ± SD 11,95 ± 23,79 4,29 ± 5,99 NS Koszty pasków do glukometru: średnia ± SD 11,09 ± 17,86 16,36 ± 20,93 NS Koszty leków hipotensyjnych: średnia ± SD 12,22 ± 16,70 8,98 ± 8,96 NS Koszty leków hipolipemicznych: średnia ± SD 3,09 ± 5,38 5,16 ± 6,51 NS Koszty leków przeciwzakrzepowych: średnia ± SD 0,14 ± 0,65 2,42 ± 9,24 NS Koszty preparatów potasu: średnia ± SD 0,06 ± 0,28 0,07 ± 0,25 NS NS różnica nie jest istotna statystycznie Dyskusja W niniejszym badaniu w ocenie kosztów związanych z opieką standardową oparto się na dokumentacji medycznej pacjentów POZ, istnieje więc grupa pacjentów, leczonych wyłącznie przez lekarzy specjalistów, do której nie można odnieść uzyskanych wyników. Badania wskazują jednak, że większość pacjentów chorych na nadciśnienie (w tym pacjentów z cukrzycą) korzysta z opieki lekarza POZ co najmniej raz na pół roku. W badaniu Wassel, którym objęto 89 osób z nadciśnieniem (w tym 3 osoby z cukrzycą typu 1 i 4 osoby z cukrzycą typu 2) w latach , 58 pacjentów korzystało wyłącznie z porad lekarza POZ, a 29 pacjentów z porad POZ oraz kardiologa, przy czym wszyscy pacjenci korzystający z opieki lekarza POZ odbywali wizyty co najmniej raz na pół roku. Leczenie 2 z 89 pacjentów prowadzone było wyłącznie pod kontrolą kardiologa [33]. Również w badaniu pilotażowym spośród 20 osób z nadciśnieniem tętniczym, 19 korzystało z opieki lekarza POZ co najmniej raz na pół roku [34]. Ponadto badanie DETENT, obejmujące ponad 24 tysiące pacjentów z nadciśnieniem (w tym chorych na cukrzycę, stanowiących około 30% pacjentów), pokazało, że leczenie prowadzone przez lekarzy POZ jest porównywalne z leczeniem prowadzonym przez specjalistę kardiologa [35]. Informacje dotyczące farmakoterapii pacjentów objętych opieką farmaceutyczną pochodzą wyłącznie z dokumentacji prowadzonej przez farmaceutów; koordynatorzy programu FONTiC nie mieli możliwości bezpośredniego kontaktu z włączonymi przez farmaceutów pacjentami. Przed rozpoczęciem prowadzenia opieki przez farmaceutę szczegółowe informacje dotyczące zakresu i sposobu dokumentowania danych pacjentów przekazywane były farmaceutom przez koordynatora programu FON- TiC, nie weryfikowano jednak stopnia przyswojenia tych informacji. Jak wskazują inni badacze, dokumentacja prowadzona przez farmaceutów może nie być kompletnym źródłem danych, mogą również występować różni- Charakterystyka farmakoterapii Obecne wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego wskazują, że wybór leku może zależeć od wielu czynników, m. in. schorzeń towarzyszących czy możliwości wystąpienia interakcji [39]. Głównymi grupami leków, zalecanymi w pierwszej kolejności zarówno w monoterapii, jak i terapii skojarzonej, są diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne, leki beta-adrenolityczne (głównie o działaniu wazodylatacyjnym), antagoniści wapnia (głównie dihydropirydynowe), inhibitory konwertazy angiotensyny (IKA) oraz leki blokujące receptor AT1 (sartany) [39]. W badaniu DETENT najczęściej stosowanymi grupami leków były kolejno: IKA, leki beta-adrenolityczne oraz leki moczopędne [35]. Biorąc pod uwagę subpopulację pacjentów z cukrzycą, można zauważyć, że te grupy leków były również stosowane najczęściej, jednak większa ilość pacjentów stosowała leki moczopędne, które stanowiły drugą w kolejności częstości stosowania grupę preparatów hipotensyjnych [40]. Podobną kolejność zaobserwowano w badaniu Wassel [33]. W badaniu POZ-NAD z 2007 r. o zasięgu ogólnopolskim, obejmującym ponad 74 tysiące pacjentów poradni POZ, z nadciśnieniem zdiagnozowanym co najmniej 6 miesięcy wcześniej, z których 23,3% pacjentów chorowało również na cukrzycę, wykazano, że najczęściej stosowane były leki z grupy IKA, a w dalszej kolejności leki beta-adrenolityczne i moczopędne (u tej samej ilości pacjentów) [38]. Podobnie jak w niniejszym badaniu, inni autorzy wskazują, że inhibitory konwertazy angiotensyny są najczęściej stosowaną grupą leków hipotensyjnych. W badaniu DETENT oraz w badaniu Wassel, IKA stosowane były u ponad 80% pacjentów [33, 35], a w subpopulacji pacjentów z cukrzycą u prawie 90% pacjentów [40]. W badaniu POZ-NAD leki z grupy IKA zalecono 62,1% pacjentów [38]. Leki beta-adrenolityczne stosowało około 60% pacjentów, jedynie wśród pacjentów z cukrzycą objętych opieką farmaceutyczną odsetek ten był niższy i wyniósł
8 370 Agnieszka Skowron, Wioletta Polak mniej niż 50%. Porównywalne wyniki uzyskano w badaniu Wassel (57,3% pacjentów [33]). W badaniu POZ-NAD leki beta-adrenolityczne stosowane były przez 40,9% pacjentów [38], natomiast w badaniu DETENT zaobserwowano częstsze zlecanie tej grupy leków [35, 40]. Wyniki niniejszego badania wskazują, że leki moczopędne są stosowane przez około 50% pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i około 70% pacjentów objętych opieką standardową, co stanowi wynik zbliżony do badania Wassel [33] i badania DETENT w subpopulacji pacjentów z cukrzycą [40]. Pozostałe badania wykazują niższy odsetek pacjentów stosujących tę grupę leków [35, 38]. Leki z grupy antagonistów wapnia zostały zalecone u około 40% pacjentów, z wyjątkiem pacjentów chorych na cukrzycę objętych opieką farmaceutyczną, wśród których ponad 50% pacjentów stosowało tę grupę leków. W badaniu DETENT leki z tej grupy zostały zalecone u 38,9% pacjentów lekarzy kardiologów i 28,4% pacjentów lekarzy POZ [35], a w subpopulacji pacjentów z cukrzycą u 43,2% pacjentów [40]. W badaniach Wassel i POZ-NAD u 27,0% pacjentów [33]. W badaniu POZ-NAD ta grupa leków stosowana była przez 28,1% pacjentów [38]. Spośród 5 podstawowych grup leków hipotensyjnych wskazanych przez PTNT, sartany były stosowane najrzadziej u nieco ponad 1/3 pacjentów objętych opieką farmaceutyczną i około 1/4 pacjentów objętych opieką standardową. Zbliżone wyniki uzyskano w badaniu DETENT [35, 40]. W badaniu Wassel i POZ-NAD sartany zalecane były rzadziej, u około 15% pacjentów [33, 38]. W badanej populacji jedynie 1 pacjent objęty opieką farmaceutyczną stosował lek o działaniu alfa-adrenolitycznym. Leki z tej grupy stosowało około 10% pacjentów badania DETENT [35, 40], 3,4% pacjentów w badaniu Wassel [33], a w badaniu POZ-NAD 2,4% pacjentów [38]. Preparaty potasu były stosowane przez 1/4 1/3 pacjentów. Zgodnie z wynikami badań Wassel preparaty te stosowało 16,9% pacjentów [33]. W grupie pacjentów chorych na nadciśnienie bez współistniejącej cukrzycy leki przeciwzakrzepowe stosowała mniej niż 1/3 pacjentów, natomiast wśród pacjentów chorych n cukrzycę około 40% pacjentów. Podobne wyniki przedstawiono w badaniu Wassel (43,8% pacjentów) [33]. Leki obniżające poziom lipidów stosowane były u około 50% pacjentów, z wyjątkiem pacjentów chorych na cukrzycę, objętych opieką standardową, wśród których co trzeci pacjent nie stosował tej grupy leków. Według badań Wassel leki hipolipemizujące stosowane były przez 46,1% pacjentów [33], natomiast według badania POZ-NAD przez 56,3% pacjentów [38]. Według badań Kobus z 2010 r., przeprowadzonych w ciągu 3 miesięcy wśród pacjentów zgłaszających się do poradni POZ, 14,3% pacjentów chorych na cukrzycę stosowało insulinę [41]. W analizowanej grupie pacjentów odsetek ten był wyższy i wyniósł około 30%. Koszty terapii W 2010 r. refundacja preparatów stosowanych w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego (kod ATC: C) stanowiła 14% całkowitej refundacji leków [42]. W grupie 25 leków generujących najwyższe koszty znajdują się preparaty insuliny (3 rodzaje, w sumie 5,26% kwoty refundacji), 2 statyny, 1 inhibitor konwertazy angiotensyny i 2 substancje o działaniu alfa-adrenolitycznym [42]. Niewiele badań odnosi się do kosztów terapii pacjentów chorych na nadciśnienie i/lub cukrzycę. We wspomnianym wcześniej badaniu Wassel brano pod uwagę pacjentów chorych na nadciśnienie tętnicze, niezależnie od występowania cukrzycy. Według tego badania farmakoterapia nadciśnienia w okresie 24 miesięcy kosztowała NFZ ,71 PLN, czyli średni miesięczny koszt leków hipotensyjnych dla 1 pacjenta to 10,56 PLN [33], natomiast w badaniu pilotażowym roczny koszt terapii przeciwnadciśnieniowej z perspektywy NFZ wyniósł 3605,66 PLN w grupie 20 osób, czyli średni miesięczny koszt leków hipotensyjnych dla 1 pacjenta to 15,02 PLN [34]. Na preparaty zawierające potas NFZ przeznaczył 37,67 PLN w ciągu 24 miesięcy, czyli średnio miesięcznie 0,02 PLN na 1 pacjenta [33]. Wydatki NFZ na refundację leków przeciwpłytkowych stanowiły 89,04 PLN w ciągu 24 miesięcy, co w przeliczeniu na koszt miesięczny terapii dla 1 pacjenta wynosi 0,04 PLN [33]. W ciągu 24 miesięcy NFZ wydał na leki hipolipemizujące ,95 PLN; średni miesięczny koszt tych leków dla 1 pacjenta to 7,15 PLN [33]. Według danych Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ w okresie od 1 stycznia do 15 października 2009 r. na refundację leków przeciwzakrzepowych (B01) przeznaczono ,12 PLN dla pacjentów [43], co daje średni koszt miesięczny przypadający na 1 osobę w wysokości 8,65 PLN. Na leki zmniejszające poziom lipidów Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ w okresie od 1 stycznia do 15 października 2009 roku przeznaczył ,97 PLN dla pacjentów [43], czyli średnio 5,24 PLN/miesiąc/osobę. Dane te jednak dotyczą wszystkich pacjentów stosujących wskazane leki, również pacjentów niechorujących na nadciśnienie lub cukrzycę. Ponadto dane te nie są porównywalne z uzyskanymi w niniejszym badaniu wynikami z powodu braku informacji umożliwiającej obliczenie średniego miesięcznego kosztu przypadającego na przeciętnego pacjenta. Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ w okresie od 1 stycznia do 15 października 2009 roku przeznaczył na refundację leków przeciwcukrzycowych ,92 PLN dla pacjentów [43]; po przeliczeniu koszt miesięczny wyniósł 16,19 PLN. Na refundowane insuliny w 2010 r. dla pełnoletnich chorych NFZ przeznaczył ,75 PLN; średni miesięczny koszt terapii 1 pacjenta wyniósł więc 79,79 PLN [44]. Podobnie jednak jak w przypadku leków przeciwzakrzepowych i hipolipemicznych, dane te odnoszą się wyłącznie do pacjentów stosujących wspomniane preparaty, a nie do przeciętnego pacjenta chorego na cukrzycę.
9 Porównanie wybranych kosztów bezpośrednich standardowej opieki medycznej i opieki farmaceutycznej Wnioski W kosztach farmakoterapii nadciśnienia tętniczego największą grupę stanowią oczywiście leki hipotensyjne, a wśród nich najczęściej stosowane są inhibitory konwertazy angiotensyny. W grupie chorych z cukrzycą znaczną część kosztów farmakoterapii stanowi insulinoterapia. Nie obserwowano różnic w rozkładzie kosztów pomiędzy grupami pacjentów objętymi opieką farmaceutyczną a standardową opieką medyczną. Praca fi nansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy (NN ). Piśmiennictwo 1. International Pharmaceutical Federation (FIP), World Health Organisation. FIP/WHO Joint Guidelines on Good Pharmacy Practice Standards for Quality Services (2011, Hyderabad). [Internet] [cytowane ] Dostępne na: English. 2. World Health Organisation. The role of the pharmacist in the health care system English. 3. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich. Dz.U nr 41 poz. 179 z późn zmianami. 4. Hepler C.D., Strand L.M. Opportunities and responsibilities in pharmaceutical care. Am J Hosp Pharm. 1990;47(3): English, 5. Strand L.M., Morley P.C. Cipolle R.J. et al. Drug-related problems: their structure and function. DICP 1990;24(11): English. 6. Cipolle R.J., Strand L.M., Morley P.C. Pharmaceutical Care practice: the clinician's guide. New York: The McGraw- Hill Companies Inc. 2004: English. 7. Pharmaceutical Care Network Europe. [Internet] [cytowane ] Dostępne na: English. 8. Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Dz.U nr 122, poz. 696, z późn zmianami. 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie ogólnych warunków umów na realizację recept oraz ramowego wzoru umowy na realizację recept. Dz.U nr 271, poz. 1606, z późn. zmianami. 10. XXI Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Postawa farmaceutów wobec opieki farmaceutycznej i jej definiowanie; ; Gdańsk: MSMStudio; Szalonka K. Opieka farmaceutyczna w ochronie zdrowia Polaków. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Dz.U nr 210, poz. 2135, z późn. zmianami. 13. Bąbelek T., Brandys J., Grześkowiak E. et al. Strategia wdrażania opieki farmaceutycznej w Polsce. Biuletyn Naczelnej Rady Aptekarskiej. 2007;IV/17/2007:I XII. 14. International Pharmaceutical Federation (FIP). FIP Statement of Professional Standards on Pharmaceutical Care (1998, The Hague). [Internet] [cytowane ] Dostępne na: English. 15. Jędrychowski W. Podstawy epidemiologii. Kraków: Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum. 1995: Strona informacyjna o projekcie FONTiC. [Internet] [cytowane ] Dostępne na: Skowron A. Model opieki farmaceutycznej dla polskiego systemu zdrowotnego. Kraków, Fall; 2011: Skowron A., Polak W., Polak S., Polak M. Dokumentowanie opieki farmaceutycznej z wykorzystaniem bazy FON- TiC. Farm Pol. 2010;66(6): Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lutego 2010 roku w sprawie wykazu leków dla świadczeniobiorcy posiadającego tytuł Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi lub Zasłużonego Dawcy Przeszczepu. Dz.U nr 23, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2008 roku w sprawie wykazu leków dla świadczeniobiorcy posiadającego tytuł Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi lub Zasłużonego Dawcy Przeszczepu. Dz.U nr 118, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu leków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające. Dz.U nr 212, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na te choroby są przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częściową odpłatnością. Dz.U nr 212, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu cen urzędowych hurtowych i detalicznych produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Dz.U nr 212, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2009 r. w sprawie limitów cen leków i wyrobów medycznych wydawanych świadczeniobiorcom bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością. Dz.U nr 212, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie wykazu leków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające. Dz.U nr 251, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie limitów cen leków i wyrobów medycznych wydawanych świadczeniobiorcom bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością. Dz.U nr 251, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie wykazu cen urzędowych hurtowych i detalicznych produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Dz.U nr 251, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie wykazu chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na te choroby są przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częściową odpłatnością. Dz.U nr 253, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 października 2011 r. w sprawie wykazu leków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające. Dz.U nr 241, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 października 2011 r. w sprawie wykazu chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na te choroby są
10 372 Agnieszka Skowron, Wioletta Polak przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częściową odpłatnością. Dz.U nr 242, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 listopada 2011 r. w sprawie wykazu cen urzędowych hurtowych i detalicznych produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Dz.U nr 242, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 października 2011 r. w sprawie limitów cen leków i wyrobów medycznych wydawanych świadczeniobiorcom bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością. Dz.U nr 241, poz Wassel A., promotor: Nowakowska E. Rola farmaceuty w monitorowaniu terapii pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze. Ocena farmakoekonomiczna kosztów leczenia. Praca doktorska. Poznań: Wydział Farmaceutyczny Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego; Wassel A., Nowakowska E., Bryl W. et al. Koszty bezpośrednie leczenia nadciśnienia tętniczego badanie pilotażowe. Nadciśn Tętn. 2010;14(6): Szczepaniak-Chicheł L., Tykarski A. Decyzje Terapeutyczne w leczeniu Nadciśnienia Tętniczego w Polsce porównanie postępowania lekarzy POZ i kradiologów wyniki badania DETENT. Nadciśn Tętn. 2009;13(2): Krska J., Avery A.J., Community Pharmacy Medicines Management Project Evaluation Team. Evaluation of medication reviews conducted by community pharmacists: a quantitative analysis of documented issues and recommendations. Br J Clin Pharmacol 2008;65[3]: Bajkowska-Fiedziukiewicz A., Mikołajczyk-Swatko A., Cypryk K. Przewlekłe powikłania w populacji chorych na cukrzycę typu 2. Prz Menopauz. 2009;3: Steciwko A., Januszewicz A., Opolski G. et al. Leczenie nadciśnienia tętniczego u chorych w praktyce lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej wyniki badania POZ- -NAD. Nadciśn Tętn. 2008;12(2): Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Nadciśn Tętn. 2011;15(2): Szczepaniak-Chicheł L., Tykarski A. Decyzje terapeutyczne w leczeniu Nadciśnienia Tętniczego w Polsce różnice w postępowaniu w zależności od współistnienia powikłań i wybranych chorób towarzyszących. Nadciśn Tętn. 2009;13(5): Kobus G., Małkińska E., Bachórzewska-Gajewska H. Czynniki ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych wśród pacjentów zgłaszających się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Prz Kardiodiabet. 2010;5(2): Departament Gospodarki Lekami, Narodowy Fundusz Zdrowia. Refundacja 2010 Raport na temat wydatków Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu refundacji leków. Warszawa, kwiecień [Internet] [cytowane ] Dostępne na: r=2&artnr= Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ, Wydział Gospodarki Lekami, Dział Monitorowania, Analiz i Kontroli. Raport porównawczy dotyczący refundacji leków w okresie od 1 stycznia do 15 października 2008 i 2009 roku w Małopolskim Oddziale Wojewódzkim NFZ. [Internet] [cytowane ] Dostępne na: = 28&ida = Kowalski A., Śliwczyński A., Brzozowska M. et al. Stosowanie insuliny w leczeniu cukrzycy w Polsce na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia ( ). Terapia. 2012;5(1(272)): Adres do korespondencji: Zakład Farmacji Społecznej, Wydział Farmaceutyczny Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum ul. Medyczna 9, Kraków tel.: fax: askowron@cm-uj.krakow.pl
Produkty złożone (combo) stosowane w nadciśnieniu tętniczym a system refundacji leków ocena potencjału oszczędności
Produkty złożone (combo) stosowane w nadciśnieniu tętniczym a system refundacji leków ocena potencjału oszczędności MIEJ SERCE I PATRZAJ W SERCE... I TĘTNICE HEALTH PROJECT MANAGEMENT 23 maja 2016 r. Nieprzestrzeganie
Bardziej szczegółowoRejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. Przedmowa przewodnicz¹cego Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego... 13. Rozdzia³ 1
SPIS TREŒCI Przedmowa przewodnicz¹cego Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego........................... 13 Rozdzia³ 1 NADCIŒNIENIE TÊTNICZE JAKO PROBLEM ZDROWOTNY prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski,
Bardziej szczegółowoTrendy na rynku leków. Wpływ aktualnych przepisów na ordynację lekarską i postawy lekarzy KONFERENCJA LEKI 2015
Trendy na rynku leków. Wpływ aktualnych przepisów na ordynację lekarską i postawy lekarzy KONFERENCJA LEKI 15 27 października 15 Wpływ nowego prawa na ordynację lekarską Ustawa Refundacyjna w istotny sposób
Bardziej szczegółowoOpiniowanie Kandydatów na kierowników aptek lub hurtowni.
Katowice 2008-12-17 Opiniowanie Kandydatów na kierowników aptek lub hurtowni. Opiniowanie Kandydatów na kierowników i wydawanie rękojmi należytego prowadzenia apteki lub hurtowni odbywa się w ŚIA według
Bardziej szczegółowoU S T AWA. z dnia. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw 1)
PROJEKT 14.12.2015 U S T AWA z dnia o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r.
Bardziej szczegółowodr hab. n. farm. AGNIESZKA SKOWRON
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM WYDZIAŁ FARMACEUTYCZNY ZAKŁAD FARMACJI SPOŁECZNEJ dr hab. n. farm. AGNIESZKA SKOWRON KATOWICE, 24 KWIETNIA 2018R. SESJA B: FARMACEUCI W KOORDYNOWANEJ I PERSONALIZOWANEJ
Bardziej szczegółowoUstawa. z dnia.. Art. 1
PROJEKT Ustawa z dnia.. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty Art. 1
Bardziej szczegółowoIdea opieki farmaceutycznej Idea opieki farmaceutycznej narodziła się Stanach Zjednoczonych w latach 90- tych XX w., Jest to proces w którym
Idea opieki farmaceutycznej Idea opieki farmaceutycznej narodziła się Stanach Zjednoczonych w latach 90- tych XX w., Jest to proces w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem oraz innym personelem medycznym,
Bardziej szczegółowoI. Działania podjęte przez Rzecznika w okresie styczeń luty 2012 r.:
Załącznik 2 DZIAŁANIA PODJĘTE PRZEZ RZECZNIKA PRAW PACJENTA W ZWIĄZKU Z NAPŁYWAJĄCYMI SYGNAŁAMI DOTYCZĄCYMI OGRANICZANIA PRAW ŚWIADCZENIOBIORCÓW DO REFUNDACJI LEKÓW W związku z uzyskiwanymi informacjami
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
Bardziej szczegółowoAnaliza systemów refundacyjnych dotyczących leków na cukrzycę w wybranych krajach Unii Europejskiej
Analiza systemów refundacyjnych dotyczących leków na cukrzycę w wybranych krajach Unii Europejskiej Osobom chorym na cukrzycę grożą poważne, specyficzne dla tej choroby powikłania, które mogą prowadzić
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA Departament Gospodarki Lekami Centrali NFZ Sporządzono na podstawie szczegółowych danych statystycznych sprawozdanych przez apteki do systemu informatycznego NFZ 1 Zasady refundacji
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 90/2012 z dnia 15 października 2012 r. w sprawie zasadności finansowania leku Primacor (chlorowodorek lerkanidypiny)
Bardziej szczegółowoRaport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce
Raport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce Badanie nr: GLIME_L_00670 przeprowadzenie i opracowanie wyników
Bardziej szczegółowoInicjatywa Ustawodawcza
Inicjatywa Ustawodawcza Ustawy o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Bardziej szczegółowoFragment książki Agnieszki Skowron Model opieki farmaceutycznej dla polskiego systemu zdrowotnego. Wydawnictwo Fall. Kraków 2011
Fragment książki Agnieszki Skowron Model opieki farmaceutycznej dla polskiego systemu zdrowotnego. Wydawnictwo Fall. Kraków 2011 SPIS TREŚCI CZĘŚD I WSPÓŁCZESNA PRAKTYKA FARMACEUTYCZNA 1 Zalecenia i wytyczne
Bardziej szczegółowoSpotkanie przedstawicieli Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ i OIA w Krakowie odpowiedzi na postawione pytania:
Kraków, 20 lutego 2012 r. Spotkanie przedstawicieli Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ i OIA w Krakowie odpowiedzi na postawione pytania: 1. Czy przy każdym leku przepisanym na Rp. dla IB ma być
Bardziej szczegółowoRecepta. Recepta jest pisemnym poleceniem lekarza skierowanym do farmaceuty z prośbą o wydanie leku Wzór recepty
Recepta Recepta jest pisemnym poleceniem lekarza skierowanym do farmaceuty z prośbą o wydanie leku Wzór recepty Części recepty 1. Inscriptio - Nagłówek recepty 2. Nomen aegroti - Dane dotyczące chorego
Bardziej szczegółowo1. Jaką zniżkę będzie posiadał lek zapisany dla Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi:
Pytania z zebrań kwartalnych Marzec 2015 1. Jaką zniżkę będzie posiadał lek zapisany dla Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi: a. Rp. ZK Cardura XL 4 mg 1 op. 30% b. Rp. ZK Cardura XL 4 mg 1 op. c. Rp. ZK
Bardziej szczegółowoKONTROLE ZEWNĘTRZNE 2017 r.
KONTROLE ZEWNĘTRZNE 2017 r. Lp. Podmiot kontrolujący Data prowadzenia kontroli 1 Centralny Ośrodek 01.12.2016 - Badań Jakości w 11.01.2017 r. Diagnostyce Laboratoryjnej 2 Mazowiecki Oddział 3 Najwyższa
Bardziej szczegółowoPODSTAWY PRAWNE. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich
LEKI 75+ PODSTAWY PRAWNE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich Resort zdrowia opublikował zmiany w wykazie leków refundowanych,
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 719 Poz. 27 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia sildenafilem
Bardziej szczegółowo1. Rp. Seronil 20 mg 100 szt. ds. 2 tabl. rano data recepty 15.12.2012 r data realizacji od 15.12.2012 r Ile wydać: 60 szt. Czy 100 szt.
1. Rp. Seronil 20 mg 100 szt. ds. 2 tabl. rano data recepty 15.12.2012 r data realizacji od 15.12.2012 r Ile wydać: 60 szt. Czy 100 szt. Zgodnie z zapisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 marca
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego
XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia
Bardziej szczegółowoProfilaktyka i leczenie cukrzycy typu 2 wnioski z kontroli NIK
Picture-Factory - stock.adobe.com Profilaktyka i leczenie cukrzycy typu 2 wnioski z kontroli NIK Najwyższa Izba Kontroli Warszawa, maj 2018 r. 01 Dlaczego podjęliśmy kontrolę? Kontrola, obejmująca lata
Bardziej szczegółowoOPIEKA FARMACEUTYCZNA
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO ZAJĘĆ Z PRZEDMIOTU: OPIEKA FARMACEUTYCZNA 1 OPIEKA FARMACEUTYCZNA - WPROWADZENIE Seminarium Nauczyciel akademicki prowadzący zajęcia: dr n. farm. Arleta Matschay Seminarium: Grupa
Bardziej szczegółowoDEFERAZYROKS W LECZENIU PRZEWLEKŁEGO OBCIĄŻENIA ŻELAZEM W WYNIKU TRANSFUZJI KRWI U DOROSŁYCH
DEFERAZYROKS W LECZENIU PRZEWLEKŁEGO OBCIĄŻENIA ŻELAZEM W WYNIKU TRANSFUZJI KRWI U DOROSŁYCH ANALIZA WPŁYWU NA SYSTEM OCHRONY ZDROWIA Wersja 1.1 Wykonawca: MAHTA Sp. z o.o. ul. Rejtana 17/33 02-516 Warszawa
Bardziej szczegółowoKlasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2)
Klasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2) Europejska Sieć Opieki Farmaceutycznej (Pharmaceutical Care Network Europe, PCNE) udostępniła kolejną wersję klasyfikacji problemów
Bardziej szczegółowoRejestr codziennej praktyki lekarskiej w zakresie leczenia choroby wieńcowej
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej w zakresie leczenia choroby wieńcowej Badanie Nr: BETAX_L_01459 Autorzy: Dr hab. n. med. Marek Kuch, Klinika Kardiologii, Uniwersytet Medyczny w Warszawie Michał
Bardziej szczegółowoWarszawa,14 lutego 2017r. Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Szanowny Panie Marszałku,
Warszawa,14 lutego 2017r. Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku, w odpowiedzi na interpelację nr 9087 Posłów na Sejm RP: Krystyny Sibińskiej, Marii Janyska,
Bardziej szczegółowoXeplion (palmitynian paliperydonu) w leczeniu schizofrenii
1 Wykonawca: Raport został wykonany na zlecenie i sfinansowany przez firmę Janssen-Cilag Polska Sp. z o.o. Autorzy nie zgłosili konfliktu interesów. Wersja 2.0 ostatnia aktualizacja dnia 4 sierpnia 2015
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 731 Poz. 66 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoUstawa z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw
Ustawa z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw Warszawa, dnia 27 sierpnia 2014 r. Poz. 1136 USTAWA z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy
Bardziej szczegółowoCukrzyca jako wyzwanie zdrowia publicznego koszty źle leczonej cukrzycy. Jerzy Gryglewicz Warszawa 17 maja 2017 r.
Cukrzyca jako wyzwanie zdrowia publicznego koszty źle leczonej cukrzycy Jerzy Gryglewicz Warszawa 17 maja 2017 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2018 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych
Bardziej szczegółowoRaport o refundacji leczenia i diagnostyki cukrzycy. Stefan Bogusławski, Anna Smaga, Sequence HC Partners
Raport o refundacji leczenia i diagnostyki cukrzycy Stefan Bogusławski, Anna Smaga, Sequence HC Partners 28 lipca 2014 Raport o refundacji leczenia i diagnostyki cukrzycy Raport ma na celu podsumowanie
Bardziej szczegółowoMechanizm wymiany danych oraz rozliczeń APTEKA - NFZ. Autor: Joanna Stępniak - Pilśniak, KAMSOFT S.A.
Mechanizm wymiany danych oraz rozliczeń APTEKA - NFZ Autor: Joanna Stępniak - Pilśniak, KAMSOFT S.A. System KS-AOW W związku z nowelizacją rozporządzenia w sprawie informacji gromadzonych przez apteki
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie zdrowotne
Ubezpieczenie zdrowotne Aby potwierdzić swoje prawo do świadczeń pacjent podaje w rejestracji CDL Barska swój numer PESEL oraz potwierdza swoją tożsamość jednym z wymienionych dokumentów: dowodem osobistym;
Bardziej szczegółowoRAPORT KOŃCOWY Z BADANIA
RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA dotyczącego dodatkowych czynników współistniejących z nadciśnieniem tętniczym mających wpływ na wybór nebiwololu w leczeniu polskiej populacji pacjentów z NT W przypadku jakiegokolwiek
Bardziej szczegółowoRecepty aktualny stan prawny 18.Kwietnia 2012 roku
Recepty aktualny stan prawny 18.Kwietnia 2012 roku Dlaczego akcja informacyjna Okręgowej Rady Lekarskiej??? Założenia: 50 recept dziennie 10% błędnie wypisanych 300 złotych za błąd 252 dni robocze w roku
Bardziej szczegółowoRecepty 100% zapłaciliśmy 650 mln pln w 2012 roku i płacimy dalej.
Recepty 100% zapłaciliśmy 650 mln pln w 2012 roku i płacimy dalej. Copyright Fundacja MY PACJENCI Jak trudno dostać receptę na lek refundowany? Problem zdrowotny Lekarz prywatny bez umowy z NFZ Lekarz
Bardziej szczegółowoUstawa z dnia 9 maja 2018 roku o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności precyzuje zakres wsparcia osób,
Ustawa z dnia 9 maja 2018 roku o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności precyzuje zakres wsparcia osób, które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
Bardziej szczegółowoOdpowiedź na pytanie nr 1.:
Odpowiedź na pytanie nr 1.: Czy farmaceuta zamieniając lek na tańszy odpowiednik musi sprawdzać, czy podmieniany lek ma te same wskazania, co lek zapisany na recepcie? Osoba realizująca receptę i dokonująca
Bardziej szczegółowo"Opieka farmaceutyczna refundowana - nowe narzędzie polityki zdrowotnej"
"Opieka farmaceutyczna refundowana - nowe narzędzie polityki zdrowotnej" Kraków 14 X 2015 r. Piotr Brukiewicz, Grzegorz Zagórny Śląska Izba Aptekarska. Definicje opieki farmaceutycznej (OF) 1975 R.L Mikael
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoDiabControl RAPORT KOŃCOWY
DiabControl OCENA WSPÓŁPRACY PACJENTA CHOREGO NA CUKRZYCĘ TYPU 2 Z LEKARZEM PROWADZĄCYM W ZAKRESIE COMPLIANCE, OBSERWACJA ZJAWISKA DYSFAGII (TRUDNOŚCI W POŁYKANIU) RAPORT KOŃCOWY Październik 214 Autor
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoPLATFORMA DIALOGU DLA ONKOHEMATOLOGII Model kompleksowej i koordynowanej opieki onkohematologicznej Wyniki badania ankietowego
PLATFORMA DIALOGU DLA ONKOHEMATOLOGII Model kompleksowej i koordynowanej opieki onkohematologicznej Wyniki badania ankietowego Warszawa, 24 kwietnia 2018 r. Cancer Care: Assuring quality to improve survival,
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 893 Poz. 133 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoRola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska
Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Katedra i Klinika Okulistyki, II WL, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: Profesor Jacek P. Szaflik Epidemiologia jaskry
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia r.
PROJEKT 29.12.2004 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia...2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalenia cen urzędowych hurtowych i detalicznych na produkty lecznicze i wyroby medyczne Na
Bardziej szczegółowoZnaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.
Bardziej szczegółowoKomputerowy system dokumentowania opieki farmaceutycznej*
Komputerowy system dokumentowania opieki farmaceutycznej* INSTRUKCJA OBSŁUGI - wersja internetowa Komputerowy system dokumentowania opieki farmaceutycznej to aplikacja służąca do prowadzenia i dokumentowania
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA UŻYTKOWNIKA Pakiet zmian w systemie KS-AOW związany z realizacją recept 75+ ISO 9001:2008 Dokument: Wydanie: 1 Waga: 90
Pakiet zmian w systemie KS- Pakiet zmian w systemie związany z realizacją recept 75+ I. Wstęp Zgodnie z wejściem w życie 1 września 2016r. ustawy z dnia 18 marca 2016 r., o zmianie ustawy o świadczeniach
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoŚmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347
Nadciśnienie tętnicze Prewencja i leczenie Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Kraków Warszawa.07.04.2013
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Opinia Rady Przejrzystości nr 380/2014 z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie zasadności objęcia refundacją leku Mimpara (cinacalcetum) w zakresie
Bardziej szczegółowoProfesjonalna obsługa. pacjenta w aptece. realizacja recept. Dr n. farm. Małgorzata Wrzosek. Sponsorem programu jest producent leku nasic
Profesjonalna obsługa pacjenta w aptece realizacja recept Dr n. farm. Małgorzata Wrzosek Sponsorem programu jest producent leku nasic Apteka - miejsca świadczenia usług farmaceutycznych Farmaceuci posiadający
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE Nr 122/2016/DSOZ PREZESA NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA. z dnia 12 grudnia 2016 r.
ZARZĄDZENIE Nr 122/2016/DSOZ PREZESA NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA z dnia 12 grudnia 2016 r. zmieniające zarządzenie w sprawie warunków zawarcia i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓLNE UPRAWNIENIA DO ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ PRZEWODNIK DLA PACJENTA
SZCZEGÓLNE UPRAWNIENIA DO ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ PRZEWODNIK DLA PACJENTA Warszawa 2017 1 2 Wydawca: Kancelaria Doradcza Rafał Piotr Janiszewski ul. Patriotów 181, 04-881 Warszawa www.kancelariajaniszewski.pl
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia sildenafilem A. Leczenie sildenafilem pacjentów
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 5/2012 z dnia 27 lutego 2012 r. w zakresie zakwalifikowania/niezasadności zakwalifikowania leku Valdoxan (agomelatinum)
Bardziej szczegółowoAneks II. Uzupełnienia odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla pacjenta
Aneks II Uzupełnienia odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla pacjenta 7 Dla produktów zawierających inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (inhibitory ACE) benazepryl,
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoo rządowym projekcie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (druk nr 3491).
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Druk nr 3924-A VI kadencja D O D A T K O W E S P R A W O Z D A N I E KOMISJI ZDROWIA o rządowym projekcie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia
Bardziej szczegółowoWZÓR. UMOWA Nr... NA WYDAWANIE REFUNDOWANEGO LEKU, ŚRODKA SPOŻYWCZEGO SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO ORAZ WYROBU MEDYCZNEGO NA RECEPTĘ
WZÓR Załącznik nr 2 UMOWA Nr... NA WYDAWANIE REFUNDOWANEGO LEKU, ŚRODKA SPOŻYWCZEGO SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO ORAZ WYROBU MEDYCZNEGO NA RECEPTĘ zawarta w... dnia... roku pomiędzy: Narodowym
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 26 października 2011 r., III CZP 58/11
Uchwała z dnia 26 października 2011 r., III CZP 58/11 Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sędzia SN Wojciech Katner Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "B."
Bardziej szczegółowoPodstawowe założenia i zmiany. wprowadzane przez projekt. ustawy refundacyjnej
Podstawowe założenia i zmiany wprowadzane przez projekt ustawy refundacyjnej 1. Geneza zmian 2. Sposób dojścia do proponowanych rozwiązań 3. Wprowadzone zmiany organizacyjne 4. Podstawowe różnice pomiędzy
Bardziej szczegółowoOPIEKA FARMACEUTYCZNA koncepcja pilotażu
OPIEKA FARMACEUTYCZNA koncepcja pilotażu dr hab. Marcin Czech Podsekretarz stanu Ministerstwo Zdrowia Copyright 2018 MZ. All rights reserved Prace nad projektem opieki farmaceutycznej 27 października 2017
Bardziej szczegółowoPOZA KLASYCZNYM DOSSIER I SPEŁNIANIEM WYMOGÓW FORMALNYCH WYKORZYSTANIE REAL WORLD DATA, PRZEGLĄDY BURDEN OF ILLNESS I UNMET NEED.
POZA KLASYCZNYM DOSSIER I SPEŁNIANIEM WYMOGÓW FORMALNYCH WYKORZYSTANIE REAL WORLD DATA, PRZEGLĄDY BURDEN OF ILLNESS I UNMET NEED Izabela Pieniążek Klasyczne dossier? Rozporządzenie MZ w sprawie MINIMALNYCH
Bardziej szczegółowoOdpowiedzi na pytania z zebrań aptekarzy w miesiącu czerwcu 2013 roku.
Odpowiedzi na pytania z zebrań aptekarzy w miesiącu czerwcu 2013 roku. 1. Olfen Uno 0,15 Dicloratio Uno 0,15 Ten sam producent, ta sama cena i limit. Czy w komunikacie do NFZ zaznaczamy jako zamiennik,
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoPerspektywa wprowadzenia refundowanej opieki farmaceutycznej w Polsce. Czy dalej warto czekać? Piotr Brukiewicz Śląska Izba Aptekarska
Perspektywa wprowadzenia refundowanej opieki farmaceutycznej w Polsce. Czy dalej warto czekać? Piotr Brukiewicz Śląska Izba Aptekarska Definicje opieki farmaceutycznej (OF) 1975 R.L Mikael OF to opieka
Bardziej szczegółowoPlany nowelizacji ustawy refundacyjnej - perspektywa pacjentów
Plany nowelizacji ustawy refundacyjnej - perspektywa pacjentów Ewa Borek, Fundacja MY Pacjenci PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 738 Poz. 42 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoKoszty opieki psychiatrycznej w Polsce. Jerzy Gryglewicz Warszawa, 2 grudnia 2016 r.
Koszty opieki psychiatrycznej w Polsce Jerzy Gryglewicz Warszawa, 2 grudnia 2016 r. Projekty badawcze Uczelni Łazarskiego,,Depresja analiza kosztów ekonomicznych i społecznych 2014 r.,,schizofrenia analiza
Bardziej szczegółowoCukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011. STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia
Cukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011 STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia Cukrzyca pochłania około 15% wydatków na ochronę zdrowia w
Bardziej szczegółowoWZÓR. UMOWA Nr... NA WYDAWANIE REFUNDOWANEGO LEKU, ŚRODKA SPOŻYWCZEGO SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO ORAZ WYROBU MEDYCZNEGO NA RECEPTĘ
Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 94/2011/DGL Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 19 grudnia 2011 r. WZÓR UMOWA Nr... NA WYDAWANIE REFUNDOWANEGO LEKU, ŚRODKA SPOŻYWCZEGO SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoLek z dwoma odpłatnos ciami i uprzywilejowani
Lek z dwoma odpłatnos ciami i uprzywilejowani 1 z 2 2013-08-27 10:01 Temat: Lek z dwoma odpłatnościami i uprzywilejowani Nadawca: Stanislaw PIECHULA Data: 2013-08-27
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze u chorych z cukrzycą - groźny duet. prof. Włodzimierz J. Musiał
Nadciśnienie tętnicze u chorych z cukrzycą - groźny duet. prof. Włodzimierz J. Musiał Plan wykładu Epidemiologia Jaki wpływ ma współwystępowanie nadciśnienia u chorych z cukrzycą Do jakich wartości obniżać
Bardziej szczegółowoPytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
18 października 2012 EMA/653433/2012 EMEA/H/A-5(3)/1319 Pytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Bardziej szczegółowoCukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania. Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r.
Cukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r. Cukrzyca jest 7 priorytetem zdrowotnym określonym rozporządzeniem ministra Zdrowia Rozporządzenie
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 111/2013 z dnia 26 sierpnia 2013 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych w sprawie objęcia refundacją produktu leczniczego Zoladex,
Bardziej szczegółowoŚwiadczenia przysługujące z tytułu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego - podstwa prawna
Świadczenia przysługujące z tytułu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego - podstwa prawna Omówienie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym Rozdział 4 Art. 31. 1. Ubezpieczonym przysługują następujące
Bardziej szczegółowoInformacja o zmianach w prawie
Radom, dnia 2 listopada 2015 roku Informacja o zmianach w prawie Rozporządzenie w sprawie nowych uprawnień pielęgniarek i poŀożnych Minister Zdrowia podpisaŀ rozporządzenie umożliwiające realizację nowych
Bardziej szczegółowoZdrowy obywatel, zdrowa Polska DODATKOWA REFUNDACJA LEKÓW W PROGRAMACH ZDROWOTNYCH PRACODAWCÓW
Zdrowy obywatel, zdrowa Polska DODATKOWA REFUNDACJA LEKÓW W PROGRAMACH ZDROWOTNYCH PRACODAWCÓW Za sukcesem firmy stoją pracownicy, zdrowi, efektywni i zmotywowani. W interesie każdego pracodawcy jest
Bardziej szczegółowoRaport Farmaceuta w Polsce. Ogólnopolskie badania wizerunkowe Zgodnie z definicją WHO, samoleczenie to używanie lekarstw przez konsumenta w leczeniu c
Raport Farmaceuta w Polsce. Ogólnopolskie badania wizerunkowe Zgodnie z definicją WHO, samoleczenie to używanie lekarstw przez konsumenta w leczeniu chorób lub objawów rozpoznanych samodzielnie. W praktyce
Bardziej szczegółowoCzęsto interpretuję i przybliżam aptekarzom przepisy dotyczące ich pracy m. in. w zakresie realizacji recept na leki refundowane.
Śląska Izba Aptekarska, 40-637 Katowice ul. Kryniczna 15 tel.: +48 (32) 6089760, fax: 48 (32) 6089769, kom. 668220354, email: katowice@oia.pl www.katowice.oia.pl Sz.P. Agnieszka Pachciarz Prezes Narodowego
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia
Bardziej szczegółowoAPEL DO MINISTRA ZDROWIA BARTOSZA ARŁUKOWICZA
Pismo zostało również przekazane Premierowi Donaldowi Tuskowi, Pani Marszałek Sejmu Ewie Kopacz oraz Prezesowi Naczelnej Rady Aptekarskiej Grzegorzowi Kucharewiczowi APEL DO MINISTRA ZDROWIA BARTOSZA ARŁUKOWICZA
Bardziej szczegółowoProjekt U S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia
Projekt z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia
Bardziej szczegółowoPEX PharmaSequence raport miesięczny - listopad 2018 Cały rynek apteczny (raport sell-out)
Cały rynek apteczny (raport sell-out) Narastająco Prognoza na cały rok Listopad Październik Styczeń Listopad 2016 Obrót całkowity (w mln PLN) Cały rynek apteczny 1 3 012-5,3% 1,5% 9,4% 31 446 4,3% 34 563
Bardziej szczegółowoSzczególne uprawnienia do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej. Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ Kraków, 10.04.2012r
Szczególne uprawnienia do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ Kraków, 10.04.2012r Grupy pacjentów uprzywilejowanych Uprawnieni żołnierze lub pracownicy wojska w
Bardziej szczegółowoOPIEKA NAD PACJENTEM CHORYM PRZEWLEKLE
OPIEKA NAD PACJENTEM CHORYM PRZEWLEKLE Zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy i opiekuńczo-leczniczy Zadaniem zakładu opiekuńczego jest okresowe objęcie całodobową pielęgnacją oraz kontynuacją leczenia świadczeniobiorców
Bardziej szczegółowoZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ
ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ Raport z Programu Edukacyjno-Badawczego Październik 2017 Założenia programu Małe zaangażowanie w przebieg
Bardziej szczegółowoPEX PharmaSequence raport miesięczny - sierpień 2018 Cały rynek apteczny (raport sell-out)
PEX PharmaSequence raport miesięczny - sierpień Cały rynek apteczny (raport sell-out) Narastająco Prognoza na cały rok Sierpień Lipiec Styczeń Sierpień 2016 Obrót całkowity (w mln PLN) Cały rynek apteczny
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA Departament Gospodarki Lekami Centrali NFZ Sporządzono na podstawie szczegółowych danych statystycznych sprawozdanych przez apteki do systemu informatycznego NFZ 1 Zasady refundacji
Bardziej szczegółowo