Departament Analiz Rynku Telekomunikacyjnego Wydział Analiz i Strategii. Analiza substytucji usług głosowych

Transkrypt

1 Departament Analiz Rynku Telekomunikacyjnego Wydział Analiz i Strategii Analiza substytucji usług głosowych Maj 2009

2 SPIS TREŚCI WSTĘP SUBSTYTUCJA USŁUG GŁOSOWYCH NA POLSKIM RYNKU TELEKOMUNIKACYJNYM PREFERENCJE KONSUMENTÓW SUBSTYTUCJA CENOWA USŁUG GŁOSOWYCH... 9 PODSUMOWANIE

3 Wstęp Substytucja jest zjawiskiem zastępowania, w procesie produkcji dóbr i usług (substytucja podaŝowa) lub ich konsumpcji (substytucja popytowa), jednego rodzaju usług - innymi. Aby mówić o zjawisku substytucji pomiędzy usługami musi ono występować zarówno ze strony popytu jak i podaŝy. W niniejszej analizie skupimy się jednak na substytucji ze strony konsumenta, czyli substytucji popytowej. Substytucja popytowa występuje w przypadku zastępowania jednych usług innymi ze względu na ich cechy, zastosowanie lub przydatność do określonego celu. Na rynku telekomunikacyjnym zjawisko to odnosi się przede wszystkim do zastępowania usług głosowych w telefonii stacjonarnej tymi samymi usługami telefonii ruchomej, tak zwane zjawisko fixed-mobile substitution. JeŜeli więc zarówno telefon stacjonarny jak i telefon komórkowy dostarczają uŝytkownikom końcowym usług o takich samych cechach i zastosowaniu, powoduje to, iŝ są one toŝsame w ocenie konsumenta i moŝna mówić o substytucji między tymi usługami. W pierwszej części niniejszego opracowania została przedstawiona sytuacja na rynku telekomunikacyjnym w Polsce, pokazująca postępujący trend zastępowania telefonii stacjonarnej telefonią ruchomą, następnie przedstawione zostały preferencje konsumentów w tym zakresie oraz zostało rozpatrzone występowanie zjawiska substytucji cenowej porównanie cen za połączenie głosowe w sieciach stacjonarnych i komórkowych. 1. Substytucja usług głosowych na polskim rynku telekomunikacyjnym Zjawisko substytucji pomiędzy usługami telefonii stacjonarnej a usługami telefonii ruchomej to tendencja światowa, ale jest ona szczególnie charakterystyczna dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej i państw, w których rozwój telefonii ruchomej rozpoczynał się przy niskiej penetracji telefonii stacjonarnej. W Polsce operatorzy telefonii ruchomej rozpoczęli działalność na rynku w 1996 r., a penetracja na rynku telefonii stacjonarnej wynosiła wówczas 16,9% 1. Penetracja ta zwiększała się z roku na rok osiągając najwyŝszy poziom w roku 2005 (31,3%), natomiast w kolejnych latach wielkość ta zmniejszała się średnio o 2% rocznie. Na koniec 2008 roku liczba abonentów telefonii stacjonarnej w Polsce wyniosła 9,6 mln 2, dając penetrację na poziomie 25,3%. Malejąca od kilu lat liczba abonentów oraz przychodów ze świadczonych usług telefonii stacjonarnej na rzecz rosnącego udziału telefonii ruchomej to wynik między innymi zjawiska substytucji. Według danych na koniec 2008 roku statystycznie kaŝdy Polak posiadał przynajmniej jeden telefon komórkowy, gdyŝ nominalna penetracja na 100 mieszkańców wyniosła ponad 115% 3, a rzeczywista ponad 97%. 1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. 2 Na podstawie formularzy informacyjnych przesłanych przez operatorów telekomunikacyjnych na dzień 20 kwietnia 2009r. 3 Nominalna penetracja dotyczy uŝytkowników zarejestrowanych przez operatorów według stanu na grudzień 2008 roku, rzeczywista penetracja, pomniejszona o tzw. nieaktywnych uŝytkowników, tj. uŝytkowników usług przedpłaconych (pre-paid), którzy nie realizowali usług w 4 kwartale 2008 r. wyniosła 97,2%. 3

4 Wykres 1 Penetracja telefonii ruchomej oraz telefonii stacjonarnej na przestrzeni lat % 100% 80% 76,4% 96,3% 108,6% 115,2% 60% 40% 31,3% 29,9% 26,9% 25,3% 20% 0% penetracja telefonii ruchomej penetracja telefonii stacjonarnej Źródło: UKE. Telefonia ruchoma zdobywa z roku na rok coraz więcej abonentów oraz, w przeciwieństwie do telefonii stacjonarnej, wzrasta jej udział pod względem przychodów w rynku telekomunikacyjnym. Tendencja ta wskazuje na występowanie zjawiska zrównania uŝyteczności usług głosowych w telefonii stacjonarnej z usługami telefonii ruchomej. Niewątpliwie wpływ na ten trend ma funkcjonalność usług telefonii ruchomej oraz stale rosnąca jakość połączeń, dająca ponadto uŝytkownikom mobilność i przez to swobodę miejsca wykonywania połączeń. Rozpoczęcie uŝytkowania usług oferowanych przez operatorów sieci ruchomych jest równieŝ łatwiejsze i nie zdeterminowane zasięgiem sieci miedzianej operatora świadczącego usługi w sieci stacjonarnej. Usługi głosowe świadczone przez operatorów sieci ruchomych są teŝ z reguły bardziej dostosowane do indywidualnych potrzeb uŝytkowników usług głosowych, co zostało opisane w dalszej części, opisującej preferencje konsumentów. Oprócz funkcjonalnego zrównania uŝyteczności usług głosowych w sieci stacjonarnej i w sieci ruchomej, waŝna jest równieŝ ich cenowa zaleŝność. Według teorii ekonomii dwie usługi są substytutami, gdy spadek cen jednej usługi powoduje spadek popytu na drugą usługę. W celu zbadania tej zaleŝności, na poniŝszym wykresie przedstawiono wpływ zmiany średnich cen rynkowych za minutę połączenia na wielkość ruchu (całkowity czas połączeń w milionach minut) na przestrzeni lat Średnia cena rynkowa wyliczona została dla obydwóch segmentów jako stosunek przychodów do całkowitego czasu trwania połączeń wychodzących. 4

5 Wykres 2 Wielkość ruchu (mln min) oraz średnie ceny połączeń (zł/min) na rynku telefonii stacjonarnej oraz ruchomej na przestrzeni lat , średnia cena [zł min] 1,00 0,80 0,60 0,40 0, wielkość ruchu [mln min] 0, Wielkość ruchu - rynek stacjonarny Średnia cena na minutę (r. stacjonarny) Wielkość ruchu - rynek ruchomy Średnia cena na minutę (r. ruchomy) Źródło: UKE. Zatem jak wynika z powyŝszego wykresu spadek cen na rynku telefonii ruchomej powodował spadek wielkości ruchu na rynku telefonii stacjonarnej, co świadczy o występowaniu zjawiska substytucji pomiędzy tymi usługami. Temat substytucji cenowej, na podstawie wybranych cenników, został szerzej omówiony w punkcie 3 niniejszego opracowania. 2. Preferencje konsumentów Jak zostało wspomniane, na wzrost popytu na róŝne dobra czy usługi nie wpływa jedynie spadek cen, ale równieŝ poziom dochodów konsumentów oraz czynniki pozarynkowe, takie jak preferencje konsumentów (gusty i przyzwyczajenia). Wyniki badań przeprowadzonych przez firmę Indicator na zlecenie UKE wskazują na znaczny spadek zainteresowania wykonywaniem połączeń z sieci stacjonarnych do sieci ruchomych (F2M, ang. Fixed to Mobile) przez abonentów. 5

6 Wykres 3 Częstotliwość wykonywania połączeń typu F2M przez abonentów operatorów sieci stacjonarnych w Polsce w latach 2005 i 2008 (w %) 40 36, [%] ,2 16,7 14,5 6, ,3 6,9 7,9 5,1 6,7 11,5 5 0 Codziennie 3-5 razy w tygodniu 1-3 razy w miesiącu 1-2 razy na kwartał raz na pół roku jeszcze rzadziej Źródło: Indicator na zlecenie UKE. W 2008 roku znacznie zmniejszyła się liczba wykonywanych połączeń F2M. Odnotowano 1/3 mniej połączeń kierowanych do sieci ruchomych wykonywanych w ciągu tygodnia (dla kategorii codziennie i 3-5 razy w tygodniu), przy czym największy spadek dotyczy liczby połączeń wykonywanych codziennie; ponad dwukrotnie zmalała liczba wykonywanych połączeń 1 2 razy na kwartał, natomiast o 72% wzrosła liczba połączeń F2M wykonywanych sporadycznie czyli rzadziej niŝ raz na pół roku. Niewątpliwie zmiany te są wynikiem istotnych spadków cen jakie nastąpiły pomiędzy rokiem 2005 a 2008, gdyŝ nadal głównym czynnikiem, którym kieruje się konsument podejmujący decyzję o wyborze lub zmianie operatora zarówno stacjonarnego jak i komórkowego, pozostaje atrakcyjność cenowa oferty. Jak wynika z badania w 2008 (podobnie jak w 2005 roku), dla prawie 60% konsumentów głównym kryterium decydującym o wyborze nowego operatora stacjonarnego, nadal pozostawała atrakcyjność cenowa oferty. Na drugim miejscu jest to atrakcyjność promocji i rabatów oferowanych przez operatorów, w dalszej kolejności renoma firmy i zakres oferowanych usług, przy czym dla uŝytkowników telefonii ruchomej trzecim co do waŝności, kryterium wyboru, jest atrakcyjność oferowanych aparatów telefonicznych. Obecnie, pomimo znacznego spadku cen połączeń kierowanych do sieci ruchomych przekonanie o niekorzystnych relacjach cenowych nadal istnieje, o czym świadczy spadek częstotliwości wykonywania połączeń typu F2M. 6

7 Wykres 4 Kryteria zmiany/ponownego wyboru operatora telefonii ruchomej atrakcyjność cenowa oferty 30,9 36,8 48,1 59,6 atrakcyjność promocji i rabatów 34,3 36,8 50,4 53,1 atrakcyjność oferowanych aparatów telefonicznych 37,3 44,4 renoma firmy świadczącej usługi 29 37,1 szerokość zakresu oferowanych usług 33,4 32,1 44,7 46,3 dostępność obsługi, dostępność linii informacyjnych dla abonenta 31 31,7 37,1 40,4 rekomendacja znajomych / rodziny 25,8 33,4 34,2 38 Źródło: Indicator na zlecenie UKE bardzo waŝne 2008 waŝne 2005 bardzo waŝne 2005 waŝne Wykres 5 Kryteria zmiany/ponownego wyboru operatora telefonii stacjonarnej atrakcyjność cenowa oferty 29,1 29,4 56,1 59,7 atrakcyjność promocji i rabatów 35,8 35,5 49,2 47,8 dostępność obsługi, linii informacyjnych 21 25,8 30,4 39,2 szerokość zakresu oferowanych usług 34,2 31,4 29,7 46,3 renoma firmy świadczącej usługi 24,9 23,4 36,2 48,2 rekomendacja znajomych / rodziny 18,4 33,8 41,2 47,2 Źródło: Indicator na zlecenie UKE bardzo waŝne 2008 waŝne 2005 bardzo waŝne 2005 waŝne 7

8 Znaczna róŝnica w stosunku do roku 2005 widoczna jest stopień przypadku stopnia waŝności kryterium opisanego jako rekomendacje rodziny, znajomych w 2008 ponad dwukrotnie mniej konsumentów uwaŝało ten czynnik za bardzo waŝny, natomiast prawie dwa razy więcej uŝytkowników niŝ w 2005 roku ceniło sobie dostępność obsługi klienta oraz linii informacyjnych i traktowało ten czynnik jako mający duŝy wpływ na wybór lub zmianę operatora telefonii stacjonarnej. Spadek liczby połączeń głosowych wykonywanych z sieci stacjonarnych do sieci ruchomych jak równieŝ malejąca liczba łączy stacjonarnych jest równieŝ konsekwencją wysokiej penetracji usług mobilnych. Wśród przyczyn nieposiadania bądź rezygnacji z usług telefonii stacjonarnej respondenci badania podkreślają, iŝ telefon komórkowy wystarcza im wystarcza jak równieŝ jest on lepiej dostosowany do ich potrzeb (Wykres 6 i 7). Wykres 6 Przyczyny nieposiadania telefonu stacjonarnego wystarcza telefon komórkowy jest za drogi wystarcza telefon w miejsu pracy nie jest potrzebny uŝywa telefonu rodziny mieszkającej w pobliŝu mieszka tu tymczasowo niedawno się wprowadził i jeszcze nie ma korzysta z budek telefonicznych inny powód oczekuje na przyłączenie telefonu 4,3 4,3 4 2,6 4 1,3 1,4 1,2 0,5 4,3 9,8 14,3 9,5 12,6 16,5 9, ,4 51,1 79, Źródło: Indicator na zlecenie UKE. Uwaga: Wyniki nie sumują się do 100%, poniewaŝ respondenci mieli moŝliwość udzielenia kilku odpowiedzi. Wykres 7 Przyczyny rezygnacji z telefonu stacjonarnego była za droga 59,5 59,7 kupiłem (am) telefon komórkowy, lepiej odpowiada moim potrzebom 19,4 51,9 nie była mi potrzebna 3,2 24,4 inny powód zła jakość połączeń zła obsługa operatora 4,2 2,7 1,6 2,3 9,7 8, Źródło: Indicator na zlecenie UKE

9 Uwaga: Wyniki nie sumują się do 100%, poniewaŝ respondenci mieli moŝliwość udzielenia kilku odpowiedzi. Jak moŝna wnioskować na podstawie badania, w ocenie konsumenta usługi głosowe świadczone przez operatorów sieci ruchomych i stacjonarnych są substytutem, gdyŝ są one toŝsame ze względu na spełniane funkcje, usługami a dodatkowo pozwalają na korzystanie z innych usług niŝ głosowe, na przykład MMS oraz zapewniają abonentowi mobilność i swobodę korzystania z tych usług w dowolnym miejscu. Dodatkowo, konsumenci zamieszkujący obszary słabiej zurbanizowane, nieposiadający sieci stacjonarnych w swojej okolicy z pewnością uznają usługi telefonii ruchomej za satysfakcjonujący substytut. Świadczyć o tym moŝe równieŝ spadek odsetka respondentów oczekujących na przyłączenie do sieci stacjonarnej - z ponad 4% w 2005 do 0,5% w Natomiast jeśli chodzi o substytucję usługi głosowej pod względem ceny, zwłaszcza w przypadku połączeń F2M, występują znaczne róŝnice, które pomimo wyników badania wskazujących na znaczne migracje pomiędzy sieciami nadal stanowią przeszkodę do uznania tych usług za substytuty przez mniej zamoŝnych uŝytkowników. Wysokie ceny stosowane przez operatorów sieci stacjonarnych do sieci ruchomych spowodowały większą opłacalność wykonywania połączeń w ramach sieci ruchomych (M2M, ang. Mobile to Mobile) a przez to gwałtowny wzrost wykorzystania telefonów komórkowych. 3. Substytucja cenowa usług głosowych Zjawisko substytucji - negatywne dla operatorów sieci stacjonarnych - potęgowane jest istnieniem znacznej różnicy w kosztach realizacji połączeń wewnątrz sieci komórkowej i połączeń z sieci stacjonarnej do sieci mobilnej. Różnice te wynikają z wysokości stosowanych w rozliczeniach międzyoperatorskich stawek za zakańczanie połączeń w sieci mobilnej (MTR, ang. Mobile Termination Rates). Jednym z celów działań podejmowanych przez Prezesa UKE, jest stopniowe obniŝanie stawek MTR poprzez wydawanie kolejnych decyzji w zakresie zmiany stawki z tytułu zakańczania połączeń głosowych w ruchomej publicznej sieci telefonicznej, które jest niewątpliwie korzystne dla operatorów sieci stacjonarnej, gdyż daje moŝliwość skutecznego konkurowania z ofertami operatorów mobilnych i ograniczenia zjawiska fixed-mobile substitution. Aby ten pozytywny dla operatorów stacjonarnych efekt mógł być zrealizowany, muszą oni skonsumować obniżki stawek MTR poprzez obniżki stawek detalicznych za połączenie do sieci mobilnych. Celem zbadania czy usługi głosowe świadczone przez operatorów sieci ruchomych i stacjonarnych są substytucyjne cenowo, przeprowadzono porównanie stawek za połączenia wykonywane wewnątrz tych sieci, jak i pomiędzy nimi, dla planów taryfowych ze zbliŝoną opłatą abonamentową. Do porównania cen połączeń wykonywanych z sieci stacjonarnych typu F2F (ang. Fixed to Fixed) i F2M (ang. Fixed to Mobile) oraz z sieci mobilnych typu M2M (ang. Mobile to Mobile) i M2F (ang. Mobile to Fixed), wzięto ceny brutto za minutę połączenia realizowanego w dni robocze w godzinach szczytu (od 8.00 do 18.00) w ramach abonamentu jak równieŝ poza abonamentem. Do zestawienia opłat za połączenia wybrano plany taryfowe z opłatą abonamentową z przedziału od 50 do 65 zł brutto, ze względu na największą popularność planów o takiej wysokości w telefonii stacjonarnej. Wybrane plany taryfowe zaczerpnięto z dostępnych na dzień 20 kwietnia 2009 roku cenników 9

10 zamieszczonych na stronach internetowych największych, pod względem liczby abonentów, operatorów sieci stacjonarnych oraz ruchomych: Telekomunikacja Polska S.A. Plan domowy tp 60 Netia S.A. Lepszy Telefon 50 Telefonia Dialog S.A. Taryfa Domowa Twoje 120 minu PTK Centertel Sp. z o.o. Orange abonament 55 Polkomtel S.A. Taryfa Syberyjska 55 PTC Sp. z o.o. Nowa Era 60 P4 Sp. z o.o. One Play W wymienionych powyŝej planach taryfowych w ramach opłaty abonamentowej operatorzy oferują pakiety minut do wykorzystania na połączenia do sieci stacjonarnych, jak i sieci ruchomych po określonych stawkach za minutę połączenia: Tabela 1 Zestawienie analizowanych planów taryfowych poszczególnych operatorów pod względem kwoty miesięcznego abonamentu, liczby minut wliczonych w abonament oraz stawki za minutę połączenia w abonamencie (w zł/min) Operator stacjonarny TP Plan taryfowy Plan domowy tp 60 Kwota aboname ntu (zł brutto na miesiąc) Liczba minut do wykorzystania na połączenia w ramach abonamentu (wymiennie 4 ) F2F Stawka (zł/min) F2M Do Orange, Era, Plus Stawka (zł/min) F2M do Play Stawka (zł/min) ,83 brak - brak - Netia Dialog Lepszy Telefon 50 Taryfa Domowa Twoje 120 minut 50 *) 129 0, , , , , ,50 Operator komórkowy Plan taryfowy Kwota aboname ntu (zł brutto na miesiąc) Liczba minut do wykorzystania na połączenia w ramach abonamentu (wymiennie) M2F Stawka (zł/min) M2M do Orange, Era, Plus Stawka (zł/min) M2M do Play Stawka (zł/min) PTK Centertel Orange abonament , , ,74 Polkomtel Taryfa Syberyjska , , ,61 4 Abonent wykonując połączenie do sieci ruchomych lub do sieci stacjonarnych obniŝa dany pakiet minut o wykorzystaną ilość minut. Przykładowo Telefonia Dialog oferuje w planie Twoje 120 minut pakiet 120 minut na połączenia lokalne, strefowe, międzystrefowe wymienny na 40 minut połączeń do sieci komórkowych, tzn. 1 minuta połączenia do sieci komórkowych równa jest 3 minutom połączenia do sieci stacjonarnych. 10

11 PTC Nowa Era , , ,50 P4 One Play , , ,39 *) do wykorzystania 45 zł na połączenia do sieci stacjonarnych i ruchomych w ramach abonamentu Źródło: UKE na podstawie wybranych cenników dostępnych na stronach internetowych operatorów na dzień r. Na poniŝszym wykresie zestawiono stawki za minutowe połączenie w ramach abonamentu w zaleŝności od rodzaju połączenia (Wykres 8) oraz wynikającą z nich liczbę minut do wykorzystania w ramach abonamentu (Wykres 9) wybranych planów taryfowych poszczególnych operatorów telekomunikacyjnych. Wykres 8 Zestawienie opłat za połączenie, w zaleŝności od jego rodzaju, w ramach miesięcznej opłaty abonamentowej (zł/min) 1,60 1,5 F2F lokalne 1,40 F2F międzystrefowe F2M do Orange, Era, Plus 1,20 F2M do Play M2M do Orange, Era, Plus 1,00 0,80 0,83 0,9 0,74 M2M do Play M2F 0,60 0,5 0,55 0,55 0,61 0,5 0,40 0,35 0,39 0,20 0,00 TP Netia Dialog Orange Plus Era Play Źródło: UKE. Oferowane przez operatorów stacjonarnych stawki za połączenia typu F2M w ramach abonamentu (wyliczone jako stosunek opłaty abonamentowej do liczby minut zawartych w abonamencie), są zdecydowanie wyŝsze niŝ stawki M2M oraz M2F w sieciach ruchomych. Stawka F2M w Telefonii Dialog jest dwa razy wyŝsza od stawki M2M oferowanej przez sieć Orange, która to ma najwyŝszą, z operatorów ruchomych, opłatę za połączenie wykonywane do sieci Play w ramach abonamentu. Stawka ta kształtuje się na poziomie 0,74 zł za minutę i jest o 48% wyŝsza od średniej stawki oferowanej przez pozostałych operatorów ruchomych. Warto zaznaczyć, iŝ PTK Centertel jako jedyny operator z analizowanych w tym opracowaniu róŝnicuje stawki w ramach abonamentu ze względu na sieć do której wykonywane jest połączenie. Natomiast najkorzystniejszy z prezentowanych planów taryfowych sieci ruchomych jest plan oferowany w sieci Play, gdyŝ cena za wszystkie połączenia typu M2M oraz M2F w ramach abonamentu wynosi 0,39 zł. 11

12 Wykres 9 Liczba minut do wykorzystania na połączenia do sieci stacjonarnych oraz sieci komórkowych (wymiennie) w ramach kwoty abonamentowej (na miesiąc) liczba minut wliczonych w abonament [min] zł zł zł zł zł zł zł wysokość opłaty abonamentowej [zł] 0 TP Netia Dialog Orange Plus Era Play 0 liczba minut na stacjonarne w ramach abonamentu liczba minut do sieci Orange, Era, Plus w ramach abonamentu liczba minut do sieci Play w ramach abonamentu abonament Źródło: UKE. TP jako jedyny operator nie oferuje w ramach opłaty abonamentowej minut do wykorzystania na połączenia do sieci ruchomych. Pozostali operatorzy stacjonarni oferują dwa razy więcej minut na połączenia typu F2F niŝ TP, a ponadto oferują pakiety minut (od 40 do 50 minut) na połączenia typu F2M, jednakŝe jak wspomniano wyŝej, te połączenia są znacznie droŝsze niŝ połączenia do sieci stacjonarnych (F2F). Natomiast najkorzystniejszy pod względem minut wliczonych w abonament z prezentowanych planów taryfowych jest plan oferowany w sieci Play, gdzie abonent ma moŝliwość wykonania aŝ 129 minut, niezaleŝnie od typu sieci do której kieruje połączenie. Opłaty za połączenia wychodzące z sieci stacjonarnych oraz sieci ruchomych w wybranych planach taryfowych (w dni robocze w godzinach szczytu) po wykorzystaniu pakietu minut w ramach abonamentu, kształtują się następująco: 12

13 Wykres 10 Zestawienie opłat za połączenie, w zaleŝności od jego rodzaju, po wykorzystaniu minut wliczonych w abonament (zł/min) 1,4 1,2 1 0,8 1,04 0,9 0,84 0,75 F2F lokalne F2F międzystrefowe F2M do Orange, Era, Plus F2M do Play M2M do Orange, Era, Plus M2F M2M do Play 0,72 0,72 0,6 0,4 0,4 0,35 0,37 0,55 0,48 0,59 0,39 0,2 0,17 0,16 0 TP Netia Dialog Orange Plus Era Play Źródło: UKE. Ceny za połączenia F2M w obecnie (maj 2009 r.) obowiązujących planach taryfowych TP S.A. (połączenia F2M nie są wliczone w opłatę abonamentową), dla klientów indywidualnych zostały obniŝone lecz tylko za połączenia kierowane do operatorów sieci zasiedziałych tj. Plusa, Ery i Orange i wynoszą 0,40 zł za minutę, nie zmieniła się zaś wielkość cen za połączenia kierowane do sieci Play (1,04zł za minutę. U pozostałych operatorów telefonii stacjonarnej stawki F2M poza abonamentem są wyŝsze niŝ u TP i średnio wynoszą 0,87 zł za minutę połączenia (w ramach abonamentu od 0,9 do 1,5 zł). Natomiast, z przedstawionych powyŝej planów taryfowych operatorów sieci ruchomych, najniŝszą stawkę oferuje operator sieci Play, gdzie za minutę połączenia, niezaleŝnie do której sieci jest kierowane, uŝytkownik zapłaci 0,39 zł. Natomiast uŝytkownicy sieci Orange, Era, Plus za minutę połączenia typu M2M między swoimi sieciami zapłacą średnio 0,54 zł a za połączenie kierowane do sieci Play średnio 0,73 zł za minutę. Operatorzy telefonii ruchomej oferują takŝe w ramach promocji pakiety dodatkowych minut do wykorzystania na przykład do wybranych osób lub w weekendy, wówczas koszt minuty waha się od kilku do kilkunastu groszy za minutę połączenia. Przykładowo operator sieci Plus, przy wybranym abonamencie 55 zł, oferuje za dodatkową kwotą 10 zł pakiety minut na wybrane numery od 30 do 5 tys. minut wówczas koszt minuty kształtuje się od 33 gr brutto za minutę do 0,2 gr brutto za minutę. Największe obniŝki cen za połączenia typu M2M odnotowano w 2006 roku względem roku 2005, co spowodowało wzrost abonentów sieci ruchomych (np. u operatorów sieci Orange 13

14 oraz Era spadek cen średnio o 46% spowodował wzrost liczby abonentów średnio o 24% 5 ). Następne znaczne spadki cen nastąpiły w 2008 roku w stosunku do 2007 roku. Wysoką elastyczność cenową, czyli wyŝszą procentową zmianę popytu od procentowej zmiany ceny, widać na przykładzie operatora Play, która w związku z obniŝeniem cen w 2008 o 20% w stosunku do 2007 roku, zdobył ponad 2 razy więcej abonentów. Analizując zatem tylko wybrane plany taryfowe, mające na celu zobrazowanie ogólnej tendencji na rynku, widać, Ŝe abonent telefonii stacjonarnej moŝe zapłacić nawet 1,50 zł za minutę połączenia do sieci ruchomej w ramach abonamentu. Poza abonamentem natomiast stawki są juŝ duŝo niŝsze i za minutę abonent zapłaci od 0,40 do 1,04 zł w zaleŝności od operatora sieci ruchomej do którego kierowane jest połączenie. U operatorów komórkowych stawki za połączenia kierowane do sieci stacjonarnej są takie same jak za połączenia wewnątrz tych sieci i kształtują się od 0,39 zł do ok. 0,75 zł w ramach abonamentu jak i poza nim. Dlatego konsumenci preferują wykonywanie połączeń z telefonu komórkowego do sieci ruchomych jak i stacjonarnych, niŝ z posiadanego telefonu stacjonarnego. Podsumowanie Podsumowując powyŝsze, za substytucyjnością usług głosowych w telefonii stacjonarnej i ruchomej niewątpliwie przemawiają zatem następujące fakty: występowanie elastyczności mieszanej: spadek cen na rynku telefonii ruchomej spowodował spadek wielkości ruchu na rynku telefonii stacjonarnej, występowanie elastyczności cenowej popytu: spadek cen na rynku telefonii ruchomej powoduje wzrost popytu na te usługi (wzrost liczby abonentów, wzrost wolumenu ruchu) substytucja popytowa: preferencje konsumentów świadczą o funkcjonalnej równowaŝności tych usług oraz kierowanie się konsumentów przede wszystkim ceną przy decyzji o zastąpieniu usług stacjonarnych usługami w sieci ruchomej, Analizując substytucję usługi głosowej pod względem ceny, u operatorów stacjonarnych jak i ruchomych, nadal występują znaczne róŝnice. Z reguły uŝytkownik posiadający jednocześnie telefon stacjonarny i ruchomy, w przypadku połączeń do sieci ruchomej skorzysta raczej z telefonu komórkowego, zwłaszcza jeśli jest uŝytkownikiem planu taryfowego w sieci stacjonarnej nie zawierającego Ŝadnych minut do wykorzystania na takie połączenia. Kolejnym substytutem jest zdobywająca popularność wśród polskich konsumentów jak równieŝ i na całym świecie Telefonia internetowa. Zarówno w ocenie konsumentów i dostawców usług usługi w technologii VoIP maja szanse w niedalekiej przyszłości równieŝ stanowić substytut dla tradycyjnej telefonii stacjonarnej. Obecnie juŝ moŝna mówić o substytucji cenowej tych usług ze względu na cenę połączenia jednak ze względu na konieczność podłączenia szerokopasmowego, nie moŝna jeszcze mówić o pełnej substytucji funkcjonalnej względem telefonii stacjonarnej czy ruchomej. Zaostrzająca się konkurencja na szeroko rozumianym rynku telekomunikacyjnym oraz postęp technologiczny generujący nowe rozwiązania niewątpliwie przyspieszają rozwój usług konwergentnych, które w efekcie, zwłaszcza z punktu widzenia konsumenta, spowodują pełną substytucję usług głosowych, niezaleŝnie od wykorzystywanych w tym celu technologii. 5 Źródło: Teligen, porównanie stawek na podstawie podstawowych planów taryfowych Ery i Orange, których opłata abonamentowa jest w granicach od 50 zł do 60 zł brutto stawka za minutę połączenia typu M2M oraz M2F w godzinach szczytu po wykorzystaniu minut w ramach abonamentu. 14