Wykorzystanie narzędzi GIS do wyznaczenia obszaru wsparcia w Lokalnym Planie Rewitalizacji

Transkrypt

1 Monika Rutyna Marta Gęsikowska Gmina Miejska Bolesławiec Wykorzystanie narzędzi GIS do wyznaczenia obszaru wsparcia w Lokalnym Planie Rewitalizacji Monika Rutyna Marta Gęsikowska W roku 2007 zaistniała możliwość pozyskania znacznych środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata na działania związane z rewitalizacją. Podstawą przyznania środków było opracowanie Lokalnego Planu Rewitalizacji, w którym należało wskazać obszar o najwyższym stopniu wykluczenia społecznego. Założenia Lokalnego Planu Rewitalizacji miały być realizowane poprzez inwestycje zlokalizowane w wyznaczonym obszarze. Dobór metod przeprowadzonych analiz, oraz dobór sposobu prezentacji wyników analiz, dały w efekcie bardzo wysoką ocenę Lokalnego Planu Rewitalizacji oraz skutkowały przyznaniem środków dla Gminy Miejskiej Bolesławiec ponad 4 mln Euro, natomiast zgromadzone zasoby i opracowane struktury danych pozwalają na bieżąco monitorować efekty uzyskane w wyniku trwającej rewitalizacji. Miasto Bolesławiec położone jest w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego, przy drodze krajowej nr 94 oraz w pobliżu autostrady A4. Miasto Bolesławiec jest miastem powiatowym, w którym siedzibę mają władze Gminy Miejskiej Bolesławiec, Gminy Wiejskiej Bolesławiec oraz Starostwo Powiatowe. Jednocześnie stanowi główny ośrodek administracyjno-gospodarczy regionu i liczy ok mieszkańców. Bolesławiec został odbudowany po II wojnie światowej, ponieważ jego większa część została zniszczona. Przez czterdzieści lat sukcesywnie powstawała nowa tkanka miejska, kolejne tereny przebudowywano na osiedla zabudowy mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej. Nowe osiedla zasiedlali nowi mieszkańcy, a wraz z nimi powstawało nowe społeczeństwo i nowe struktury społeczne; nowoczesne budownictwo pociągało za sobą nowe problemy, nowe wyzwania. Miasto rozwijało się, a jego wizerunek się różnicował. Było to zjawisko nieuniknione, podobnie jak nieuniknione było równoległe powstanie środowisk

2 patologicznych, degradacji społecznych, dewastacji osiedli i wzrostu przestępczości na pewnych obszarach. Podobne procesy występują w każdym mieście, niezależnie od jego wielkości i stopnia rozwinięcia, rozwijają się na zapomnianych osiedlach, w miejscach gdzie układ architektury temu sprzyja. Wzrost świadomości społecznej w ostatnich latach spowodował podjęcie tematu rewitalizacji jako istotnego elementu polityki społecznej. Rewitalizacja jest procesem zmian społeczno-gospodarczych, ukierunkowanym na zdegradowane obszary zurbanizowane, którego celem jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania oraz stworzenie warunków do dalszego rozwoju. Zmiany realizowane są przez przedsięwzięcia, które w sposób kompleksowy podnoszą jakość obszarów na wielu płaszczyznach: społecznej, kulturowej, technicznej, funkcjonalno-przestrzennej i gospodarczej. Jednocześnie w roku 2007 zaistniała możliwość pozyskania znacznych środków, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata , na działania związane z rewitalizacją. Podstawą przyznania środków było opracowanie Lokalnego Planu Rewitalizacji. Lokalny Plan Rewitalizacji jest programem działań, realizowanym przez gminę, którego celem jest stworzenie polityki ukierunkowanej na działania w sferze przestrzennej, gospodarczej i społecznej zmierzającej do wyrównania dysproporcji pomiędzy poszczególnymi rejonami miasta. Zawiera kierunki działań oraz efekty, jakich się oczekuje w końcowej fazie projektu. Zgodnie z wytycznymi RPO, w Lokalnym Planie Rewitalizacji należało wskazać jeden obszar o najwyższym stopniu wykluczenia społecznego, na którym miały być zlokalizowane inwestycje przewidziane do wsparcia finansowego. W związku z powyższym Gmina Miejska Bolesławiec przystąpiła do opracowania Lokalnego Planu Rewitalizacji Miasta Bolesławiec. Pierwszym etapem było zgromadzenie danych pozwalających określić zakres i stopień problemów. Po informacje wystąpiono do Powiatowego Urzędu Pracy, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowej Komendy Policji, Wydziału Spraw Obywatelskich

3 oraz spółdzielni mieszkaniowych. Zgromadzone dane wymagały uporządkowania, ujednolicenia oraz standaryzacji. Kolejnym etapem była próba analiz z wykorzystaniem zgromadzonych informacji. Konieczność wyznaczenia obszaru wsparcia wymagała określenia parametrów charakteryzujących poszczególne części miasta, w związku z tym należało utworzyć bazę danych z informacjami o zjawiskach oraz o ich położeniu w przestrzeni. Praca na takich zasobach umożliwiła jednoczesną kontrolę wielu procesów oraz umożliwiała porównywanie ich natężenia w różnych skalach i odniesieniach. Ułatwiała także przeliczenia dotyczące planowanych przedsięwzięć, tzn. pozwoliła określić wszelkie parametry związane z terenem, potrzebne do przeliczenia kosztów i zysków rewitalizacji, wymaganych w wytycznych RPO. W rezultacie przeprowadzone analizy dały możliwość dokładnej identyfikacji miejsc kryzysowych w mieście oraz wskazały obszar najbardziej zdegradowany, a tym samym wskazany do objęcia Lokalnym Planem Rewitalizacji. METODY ANALIZY I PRZEDSTAWIANIA DANYCH Dla potrzeb opracowania wykorzystano program ArcView firmy Esri oraz zasoby danych Gminy Miejskiej Bolesławiec. Program dostarczył szeregu narzędzi, które ułatwiły badania i wizualizację zebranych informacji, natomiast posiadane zasoby danych poszerzyły i uszczegółowiły analizy oraz dały szerszy obraz problemów. Rodzaj i zakres analiz został dostosowany do szczegółowych wytycznych IZRPOWD (Instytucji Zarządzającej Regionalnym Planem Operacyjnym Województwa Dolnośląskiego). W związku z powyższym analizy oparto o następujące kryteria: poziom długotrwałego bezrobocia (liczba osób bezrobotnych poszukujących pracy 13 miesięcy i dłużej), poziom ubóstwa i wykluczenia (liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej), niekorzystne trendy demograficzne, poziom przestępczości i wykroczeń (liczba przestępstw i wykroczeń stwierdzonych, nie obejmujących zdarzeń drogowych oraz przestępstw

4 gospodarczych z uwzględnieniem czynów karalnych osób nieletnich, tj. do 17-tego roku życia), poziom wydajności energetycznej budynków, poziom gęstości zaludnienia. W opracowaniu zastosowano dwie równoległe techniki badania i wizualizacji, dzięki którym zwiększono możliwości interpretacji wyników: zgeneralizowany obraz gęstości zjawisk, analizę w jednostkach urbanistycznych. Za pomocą każdej metody niezależnie wyznaczony został obszar (lub obszary) o największej intensyfikacji wyznaczonych wskaźników. Zgeneralizowany obraz zjawisk jest procesem, w którym program zlicza w zadanym promieniu określone wartości dla obiektów. W wyniku powstaje GRID, w postaci tablicy pikseli. Każdy piksel zawiera dane, ich liczba w jednostce długości to jednocześnie parametr rozdzielczości. Powyższa metoda posłużyła do wstępnej prezentacji zgromadzonych zasobów, jako tło do pokazania innych grup obiektów oraz do wstępnej identyfikacji obszarów, na których kumulują się zjawiska niepożądane (bezrobocie, wysoki poziom przestępczości, wysoki wskaźnik ubóstwa). Zliczanie w jednostkach urbanistycznych - technikę tę zastosowano w celu zbadania zjawisk dla reprezentatywnych obszarów o zbliżonym sposobie zagospodarowania. Jednostki urbanistyczne wydzielono przez podział miejskich terenów mieszkaniowych na jednorodne obszary, gdzie ponad 90% stanowiły obiekty spełniające kryteria dotyczące podobnej architektury budynków, czasu powstania, jednorodnego układu urbanistycznego. Dzięki temu możliwe były zarówno analizy uwzględniające charakter jednostek, jak i analizy prowadzące do wskazania miejsc problemowych na terenie określonych zespołów zabudowy. WYZNACZENIE OBSZARU WSPARCIA Analizy prowadzono dla każdego zjawiska osobno, a następnie poprzez wyliczenie i zsumowanie odpowiednich wskaźników utworzono zbiorcze mapy porównawcze.

5 Na ich podstawie łatwo było zauważyć, że zdecydowana większość problemów społecznych występuje na terenach centrum i zabytkowego śródmieścia. Dokładne przeanalizowanie wyników wskazało na cztery punkty miasta o największym skupieniu wszystkich wartości. Jednym z nich był obszar przyrynkowy, który jest sercem i najcenniejszą częścią miasta. Stanowi kompozycyjne i funkcjonalne centrum, wokół Rynku znajduje się wiele obiektów zabytkowych, kulturowych i administracyjnych, dlatego wydało się rzeczą oczywistą, że spośród czterech obszarów predysponowanych do objęcia Lokalnym Planem Rewitalizacji, w pierwszej kolejności należało zadbać o tę część miasta. Wyznaczenie dokładnych granic obszaru wsparcia nastąpiło poprzez rozszerzenie jednostki przyrynkowej o tereny przyległe, tak aby powstały w ten sposób obszar stanowił funkcjonalno-przestrzenną całość. Charakterystyka i specyfika tego obszaru oraz ogrom potrzeb na tym terenie generowały wprost zakresy projektów, jakie zostały zawarte w Lokalnym Planie Rewitalizacji, w tym pięć głównych, przewidzianych do wsparcia w ramach priorytetu Miasta Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata , tj.: Adaptacja byłego kina Orzeł na potrzeby Centrum Integracji Kulturalnej, Przywrócenie dawnej funkcji zakładu kąpielowego w zabytkowej pływalni przy ul. Zgorzeleckiej, Remont i rozbudowa zabytkowego budynku Teatru Miejskiego siedziby MDK w Bolesławcu przy ul. Teatralnej, Modernizacja zapleczy w strefie zabudowy staromiejskiej, Poprawa atrakcyjności i wizerunku Starego Miasta II etap renowacji płyty głównej Rynku oraz plant miejskich. Dobór metod przeprowadzonych analiz, oraz dobór sposobu prezentacji ich wyników, dały w efekcie bardzo wysoką ocenę Lokalnego Planu Rewitalizacji oraz skutkowały przyznaniem środków dla Gminy Miejskiej Bolesławiec w kwocie ponad 4 mln Euro. Natomiast zgromadzone zasoby i opracowane struktury

6 danych pozwalają na bieżąco monitorować efekty uzyskane w wyniku trwającej rewitalizacji. Osiągnięte rezultaty były wynikiem wielu działań pośrednich, związanych z budową bazy danych przestrzennych oraz wykorzystaniem narzędzi GIS. Głównymi czynnikami, które przyczyniły się do sukcesu były: CZAS - szybkie przetwarzanie danych i namacalność wyników, PRECYZJA powiązanie danych liczbowych z mapą i właściwe diagnozy, BRAK OGRANICZEŃ wiele możliwości analiz przestrzennych, umożliwiających kompleksowe podejście do problemu, WIZUALIZACJA duże zróżnicowanie przedstawiania wyników analiz, ELASTYCZNOŚĆ szybkie dostosowanie zakresu analiz do zmieniających się kryteriów. Literatura: - Lokalny Plan Rewitalizacji Miasta Bolesławiec na lata GIS jako narzędzie wspomagania organizacji danych i jego zastosowanie w procesie rewitalizacji na przykładzie Bolesławca, Monika Rutyna, Monika Rutyna, tel , .: m.rutyna@um.boleslawiec.pl Marta Gęsikowska, tel , .: architekt.marta@um.boleslawiec.pl Gmina Miejska Bolesławiec Ul. Rynek- Ratusz Bolesławiec

7 Rysunek 1 Lokalizacja projektów na obszarze wsparcia. Rysunek 2 Podział miasta na jednostki urbanistyczne.

8 Rysunek 3 Wizualizacja poziomu wydajności energetycznej budynków miasta Bolesławiec. Rysunek 4 Wizualizacja zjawiska długotrwałego bezrobocia.

9 Rysunek 5 Wizualizacja zjawiska długotrwałego bezrobocia.