ZACHWASZCZENIE UPRAW ZBÓŻ NA RÓWNINIE ŁUKOWSKIEJ WEED INFESTATION OF CEREAL CROPS IN THE ŁUKÓW PLAIN

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Seria ROLNICTWO Nr 1 (1) 2015 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Katedra Ekologii Rolniczej Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach zofia.rzymowska@uph.edu.pl ZACHWASZCZENIE UPRAW ZBÓŻ NA RÓWNINIE ŁUKOWSKIEJ WEED INFESTATION OF CEREAL CROPS IN THE ŁUKÓW PLAIN Streszczenie: Praca obejmuje analizę zachwaszczenia zbóż ozimych i jarych na tle warunków glebowych Równiny Łukowskiej. Obserwacje polegały na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych, które prowadzono w latach Zdjęcia zestawiono w tabele według kompleksów glebowo-rolniczych z podaniem dla każdego gatunku stałości fitosocjologicznej i współczynnika pokrycia. Szczególną uwagą zwrócono na gatunki dominujące w badanych uprawach w zależności od warunków glebowych. W zasiewach zbóż ozimych niezależnie od warunków siedliskowych największe zagrożenie stanowiła Apera spica-venti oraz Centurea cyanus i Viola arvensis. Ponadto na glebach zwięzłych często i w dużym pokryciu notowano Matricaria maritima subsp. inodora, Vicia tetrasperma i Galium aparine, a na glebach lekkich Scleranthus annuus, Rumex acetosella i Arnoseris minima. Natomiast zboża jare zachwaszczały: Viola arvensis, Apera spica-venti, Centaurea cyanus, Chenopodium album, Echinochloa crus-galli. Zbiorowiska na glebach lekkich były zdominowane przez: Raphanus raphanistrum, Avena strigosa, Anthemis arvensis, a na zwięzłych: Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine i Avena fatua. Słowa kluczowe: zboża ozime, zboża jare, kompleksy glebowo-rolnicze, gatunki dominujące, Nizina Południowopodlaska WSTĘP Znajomość jakościowego i ilościowego składu flory segetalnej oraz przestrzennego rozmieszczenia chwastów w uprawach rolniczych na terenie kraju stanowi podstawę opracowania metod skutecznego ich zwalczania [Rola i in. 1999]. Skład botaniczny i dominacja gatunków w zachwaszczeniu zależą od warunków siedliskowych i od rodzaju rośliny uprawnej, a zwłaszcza od agrotechniki z nią związanej. Intensyfikacja produkcji rolnej prowadzi do zmian w zachwaszczeniu. Obserwuje się zanikanie wielu gatunków z grupy archeofitów związanych z tradycyjnym rolnictwem oraz z siedliskami ubogimi troficznie, zarówno

2 46 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk tymi o niskim ph, jak i bogatym w węglan wapnia. Ich miejsce zajmują ekspansywne chwasty o szerokiej amplitudzie ekologicznej, łatwo dostosowujące się do nowych warunków siedliskowych [Trąba i Ziemińska 1998, Węgrzynek i Nowak 2002, Bomanowska 2010, Kapeluszny i Haliniarz 2010, Dąbkowska i Łabza 2010]. W zachwaszczeniu wzrasta udział gatunków jednoliściennych, nitrofilnych i neofitów [Davies 2008, Andreasen i Stryhn 2008, Trichard i in. 2013]. Wzrost zachwaszczenia gatunkami z rodziny traw spowodowany jest stosowaniem herbicydów oraz uproszczeniami w agrotechnice i zmianowaniu [Kwiatkowski i in. 2004, Weber i Hryńczuk 2005, Wojciechowski i Zawieja 2007, Dąbkowska i Łabza 2010]. Przyczynia się do tego również powstawanie odporności na stosowane herbicydy [Marczewska i Rola 2006, Adamczewski i Kierzek 2007]. Celem podjętych badań było określenie składu gatunkowego i struktury zachwaszczenia upraw zbóż w zależności od warunków glebowych oraz wyróżnienie chwastów dominujących w tych zasiewach na obszarze Równiny Łukowskiej. TEREN BADAŃ Równina Łukowska zajmuje powierzchnię 2600 km 2. Administracyjnie obszar ten leży na terytorium kilku powiatów: siedleckiego, łosickiego, łukowskiego, radzyńskiego i bialskopodlaskiego. Równina Łukowska należy do makroregionu Nizina Południowopodlaska, która jest częścią podprowincji Nizin Środkowopolskich [Kondracki 2002]. Przeważają tu powierzchnie równin, głównie denudacyjnych, niekiedy lekko falistych. Utwory zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego, głównie gliny i piaski moreny dennej zostały dość silnie przemieszane i rozmyte pod wpływem procesów peryglacyjnych związanych z transgresją i regresją lodowca. Na badanym terenie przeważają piaski fluwioglacjalne zalegające na różnej głębokości na materiale zwałowym, który miejscami wydostaje się na powierzchnię w postaci piasków i glin. Utwory piaszczyste są przeważnie z domieszką frakcji pyłowej. W dolinach rzek i zagłębieniach terenowych wykształciły się osady współczesne w postaci torfów na podłożu mineralnym i gleby bagienne. Gleby Równiny Łukowskiej są mało zróżnicowane pod względem typologicznym. Znaczną część terenu badań zajmują piaszczyste gleby bielicoziemne. Występują tu gleby płowe w kompleksie z glebami brunatnymi i odgórnie oglejonymi oraz gleby hydrogeniczne wytworzone z torfów niskich. W sąsiedztwie dolin rzecznych lokalnie występują czarne ziemie zdegradowane i mady. Pod względem bonitacyjnym na gruntach ornych przeważają gleby klasy IVb (29,3%) i V (29,2%). Duży udział stanowią także gleby klasy IVa (22,1%), niewielki natomiast gleby klasy II i III [Witek i in. 1981].

3 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 47 Równina Łukowska charakteryzuje się przeciętnymi warunkami do produkcji rolniczej. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej waha się od 50,0 do 69,2. Najwyższe wartości tego wskaźnika osiągają gminy: Radzyń Podlaski (69,2), Stara Kornica (67,4), Kąkolewnica 67,2), najniższe zaś: Krzywda (50,0), Stanin (55,5) i Adamów (55,7) [Witek i in. 1981]. MATERIAŁ I METODY Badania terenowe prowadzono w uprawach zbóż na terenie Równiny Łukowskiej w latach Polegały one na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta [Pawłowski 1977]. Zdjęcia wykonywano na reprezentatywnych powierzchniach wielkości 50 m 2. Stanowiska do badań wybierano biorąc pod uwagę zróżnicowanie warunków glebowych. Zmienność edaficzną określono posługując się mapami glebowo-rolniczymi w skali 1:5000. Badaniami objęto 186 miejscowości w miarę równomiernie rozmieszczonych w badanym mezoregionie. Obserwacje wykonywano na wszystkich jednostkach glebowo-rolniczych reprezentujących badany teren pod względem warunków glebowych w terminie optymalnym dla rozwoju zbiorowisk zbożowych (koniec czerwca i lipiec). Łącznie wykonano 395 zdjęć fitosocjologicznych, w tym 79 w zbożach jarych i 226 w zasiewach zbóż ozimych. Zdjęcia zestawiono w tabele według kompleksów glebowo-rolniczych oddzielnie dla zbóż jarych i ozimych. Dla każdego gatunku w tabeli wyliczono stałość fitosocjologiczną (S) i współczynnik pokrycia (D) [Pawłowski 1977]. Ze względu na obszerność materiału faktograficznego w pracy przedstawiono tylko tabele zbiorcze obrazujące częstość i nasilenie występowania poszczególnych gatunków w badanych uprawach na tle warunków glebowych. Nomenklaturę gatunków podano za Mirkiem i in. [2002]. Na podstawie stałości fitosocjologicznej i współczynnika pokrycia wyliczono stopnie zachwaszczenia [Rola 1993]. Zagrożenie upraw przez dominujące chwasty na poszczególnych kompleksach glebowo-rolniczych przedstawiono graficznie. WYNIKI Zboża ozime Obserwacje zachwaszczenia zasiewów zbóż ozimych prowadzono w życie, pszenżycie, pszenicy i jęczmieniu. Pokrycie rośliną uprawną kształtowało się średnio od 65% na kompleksie żytnim bardzo słabym do 75% na kompleksie żytnim bardzo dobrym i zbożowo-pastewnym mocnym (tab. 1). Natomiast średnie pokrycie chwastami było dość duże i wahało się od około 30% w uprawach na glebach kompleksu żytniego bardzo słabego do około 50% na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych.

4 48 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Tabela 1. Zachwaszczenie zbóż ozimych na kompleksach glebowo-rolniczych Równiny Łukowskiej Table 1. Weed infestation of winter cereals on soil complexes of Łuków Plain Kompleks glebowo-rolniczy Soil complex Typ gleby Soil type Skład granulometryczny Granulometric composition Średnie pokrycie przez roślinę uprawną w % Mean range of cultivated plant over field in % Średnie pokrycie przez chwasty w % Mean range of weeds over fileld in % Liczba gatunków w zdjęciu Numbers of weeds species Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean numbers of weeds species Liczba zdjęć Number of record Łączna liczba gatunków Total number of species Gatunki krótkotrwałe Shord-lived species A, Bw A, Bw, M A, Bw pl; ps.pl; ps:pl ps; ps.pl; ps:pl; ps:gl; pgl.pl; pgl:pl; pglp.pl; pgl.ps; pgl:ps; pglp:ps; pgl; pgl:gl pglp:pl; pgl.ps; pglp:ps; pgl.ps:gl; pgl; pglp; pgl:gl; pgm.ps; pgmp.ps; pgmp:ps; płz:ps; pgm:glp A, Bw, Dz, D pgl:gl; pgl.gl; pglp:gl; pglp.gl; pgl;gs; pglp:gs; pgm.pgl:gl; pgm:gl; pgm.gl; pgmp:gl; pgm:gs; pgm.gs; płz; płz:gl; płz:gs; gl:ps; glp A, Bw, Dz, D pgmp; pgm.gl; płz; gl; glp; glp.gl; gs.gc A, Bw, Dz, D pglp; pgl.gl; pgm.pgl:gl; pgm; pgm.gl; pgmp; pgmp:gl; płz; płz.gl; gl; glp A, Bw, M, Dz, D ps; psp; pgl.pl; pgl:pl; pgl:ps; pgl.ps; pgl; pgl:gl; pgl:gs; pgm.ps; płz:ps; płz; gl:ps 65,8 66,5 72,7 75,0 76,5 70,9 70,4 29,8 35,5 39,6 36,6 43,0 50,9 49, S D S D S D S D S D S D S D Apera spica-venti III 160 IV 578 V 1069 V 952 V 845 IV 982 V 1602 Anthemis arvensis V 205 V 549 IV 339 II 84 I 385 IV 185 III 133 Centaurea cyanus IV 105 IV 146 V 403 IV 350 IV 200 III 100 III 127 Viola arvensis IV 70 IV 96 V 120 V 155 III 60 V 106 IV 67

5 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 49 Scleranthus annuus V 1138 IV 735 II 73 I 6 I 10 II 47 II 204 Vicia hirsuta I 5 II 164 IV 686 IV 497 IV 255 IV 621 IV 627 Vicia angustifolia I 20 III 85 IV 92 III 68 II 30 III 59 IV 83 Myosotis arvensis I 10 II 29 IV 174 V 119 IV 200 IV 135 III 46 Veronica arvensis I 10 II 26 II 31 III 61 IV 70 III 53 IV 92 Arnoseris minima IV 425 III 264 I 10 I 17 Vicia villosa II 20 II 184 III 171 III 361 I 185 II 59 II 156 Conyza canadensis III 75 III 148 II 35 II 39 I 10 II 29 II 131 Gnaphalium uliginosum I 5 I 8 I 14 I 137 I 20 IV 385 IV 198 Juncus bufonius I 5 I 18 I 27 I 39 I 10 V 1018 V 610 Fallopia convolvulus II 25 II 21 II 29 I 19 III 50 I 18 I 13 Vicia tetrasperma II 127 V 657 IV 534 III 170 V 562 V 629 Matricaria maritima subsp. inodora I 25 IV 286 IV 224 V 160 III 297 III 288 Galium aparine I 3 II 111 III 245 V 720 IV 229 II 131 Stellaria media I 4 II 49 II 39 III 60 III 71 III 79 Capsella bursa-pastoris I 11 III 43 III 61 III 90 III 59 II 21 Polygonum hydropiper I 16 I 6 I 10 II 82 III 188 Gypsophila muralis I 16 I 10 I 29 I 10 II 82 III 75 Anagallis arvensis I 7 I 6 I 10 II 30 III 71 II 29 Gatunki wieloletnie Perennial species Rumex acetosella V 455 IV 297 I 16 I 6 I 10 II 71 III 213 Equisetum arvense I 10 II 51 II 51 II 95 II 40 II 65 II 58 Convolvulus arvensis I 103 II 27 II 68 II 39 II 30 II 29 II 38 Elymus repens I 5 I 19 II 47 II 52 II 80 II 82 I 17 Cirsium arvense I 5 II 47 III 87 IV 60 IV 94 III 79 Sonchus arvensis I 1 I 6 I 10 I 10 III 71 Mentha arvensis I 36 I 4 I 6 III 197 III 185 Taraxacum officinale I 3 I 4 I 3 II 30 III 35 II 17 Plantago intermedia I 8 I 23 I 10 IV 135 III 125 Objaśnienia: liczby po nazwach gatunków informują o numerach kolumn w tabeli; S - stałość fitosocjologiczna; D - współczynnik pokrycia Explanation: number after of species inform about numbers of columns in the table; S - constancy of occurrence; D - coefficient of coverage

6 50 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Gatunki występujące w II i I klasie stałości: krótkotrwałe (Species occurring in I and II class of constancy: aphemeral) - Spergula arvensis 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Chenopodium album 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Cerastium holosteoides 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Agrostemma githago 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Rhinanthus serotinus 1, 2, 3, 4, 5, 7; Raphanus raphanistrum 1, 2, 4, 5, 6, 7; Polygonum persicaria 1, 2, 3, 4, 6; Galeopsis ladanum 1, 2, 3, 4, 7; Arenaria serpyllifolia 1, 2, 3, 4; Anthoxanthum aristatum 1, 2, 3, 6; Setaria pumila 1, 2, 3; Veronica dillenii 1, 2, 3; Berteroa incana 1, 2, 3; Digitaria ischaemum 1, 2; Filago minima 1, 2; Jasione montana 1, 2; Oenothera biennis 1, 2; Setaria viridis 1, 3; Anchusa officinalis 1, 4; Helichrysum arenarium 1; Bromus secalinus 2, 3, 4, 5, 6, 7; Odonites serotina 2, 3, 4, 5, 6, 7; Polygonum aviculare 2, 3, 4, 5, 6, 7; Geranium pusillum 2, 3, 4, 5, 6, 7; Galeopsis tetrahit 2, 3, 4, 5, 6, 7; Polygonum lapathifolium subsp. pallidum 2, 3, 4, 5, 6, 7; Poa annua 2, 3, 4, 5, 6, 7; Trifolium campestre 2, 3, 4, 5, 6, 7; Consolida regalis 2, 3, 4, 5, 6; Daucus carota 2, 3, 4, 5, 6; Trifolium arvense 2, 3, 4, 5, 7; Spergularia rubra 2, 3, 4, 6, 7; Arabidopsis thaliana 2, 3, 4, 6, 7; Echinochloa crus-galli 2, 3, 4, 6, 7; Centunculus minimus 2, 3, 4, 6, 7; Vicia sativa 2, 3, 5, 6, 7; Vicia grandiflora 2, 3, 4, 5; Anchusa arvensis 2, 3, 4, 5; Erodium cicutarium 2, 3, 4, 7; Cerastium semidecandrum 2, 3, 4, 7; Bidens tripartita 2, 3, 6, 7; Myosotis stricta 2, 3, 6, 7; Chamomilla suaveolens 2, 3, 6, 7; Lithospermum arvense 2, 3, 4; Lactuca serriola 2, 3, 4; Descurainia sophia 2, 3, 6; Galeopsis bifida 2, 3, 7; Chamomilla recutita 2, 4, 7; Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium 2, 6, 7; Veronica triphyllos 2, 3; Crepis tectorum 2, 3; Erophila verna 2, 7; Juncus capitatus 2, 7; Papaver argemone 2; Papaver dubium 2; Avena strigosa 2; Teesdalea nudicaulis 2; Trifolium dubium 2; Spergula morisonii 2; Ornithopus sativus 2; Centaurea stoebe 2; Medicago lupulina 3, 4, 5, 6, 7; Papaver rhoeas 3, 4, 5, 6; Lapsana communis 3, 4, 5, 6; Sisymbrium officinale 3, 4, 6; Sinapis arvensis 3, 4, 6; Erysimum cheiranthoides 3, 4, 7; Galinsoga parviflora 3, 4, 7; Medicago falcata 3, 4; Chenopodium hybridum 3; Veronica persica 4, 5, 6, 7; Melandrium noctiflorum 4, 5, 6, 7; Galeopsis speciosa 4, 5, 6; Sonchus asper 4, 5, 6; Melandrium album 4, 5, 7; Thlaspi arvense 4, 6; Melilotus alba 4, 6; Sonchus oleraceus 4, 6; Lamium purpureum 4, 6; Euphorbia helioscopia 4, 6; Geranium dissectum 4, 6; Avena fatua 4, 6; Veronica verna 4, 7; Galinsoga ciliata 4; Galeopsis pubescens 4; Holosteum umlellatum 4; Pastinaca sativa 4; Veronica agrestis 5, 6; Veronica polita 5, 6; Trifolium pratense 5; Lotus corniculatus 5; Myosurus minimus 6, 7; Peplis portula 6, 7; Rorippa palustris 6, 7; Atriplex patula 6; Chenopodium polyspermum 6; Odonites verna 7; wieloletnie (perennial) - Agrostis stolonifera 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Artemisia vulgaris 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7; Plantago major 1, 3, 4, 5, 6, 7; Stellaria graminea 1, 2, 6, 7; Polygonum amphibium 1, 3, 6, 7; Hypochoeris radicata 1, 2, 3; Artemisia campestris 1, 2, 3; Knautia arvensis 1, 2, 3; Holcus lanatus 1, 2, 7; Hieracium pilosella 1, 2; Plantago lanceolata 1, 7; Trifolium repens 2, 3, 4, 5, 6, 7; Ranunculus repens 2, 3, 4, 5, 6, 7; Sagina procumbens 2, 3, 4, 5, 7; Achillea millefolium 2, 3, 4, 6, 7; Equisetum sylvaticum 2, 3, 6, 7; Oxalis fontana 2, 3, 6, 7; Leontodon autumnalis 2, 3, 6, 7; Stachys palustris 2, 4, 6, 7; Hypericum humifusum 2, 4, 6, 7; Epilobium roseum 2, 3, 6; Lolium perenne 2, 5, 6; Veronica serpyllifolia 2, 6, 7; Prunella vulgaris 2, 6, 7; Cerastium arvense 2, 6, 7; Cichorium intybus 2, 4; Heracleum sphondylium 2, 6; Holcus mollis 2, 7; Hypericum perforatum 2, 7; Corynephorus canescens 2; Allium vineale 2; Potentilla argentea 2; Artemisia obsinthium 2; Carex hirta 2; Hieracium umbellatum 2; Urtica dioica 2; Alopecurus myosuroides 3, 6, 7; Rumex crispus 3, 6, 7; Rumex obtusifolius 3, 6, 7; Rorippa sylvestris 3, 6, 7; Armoracia rusticana 3, 4; Phleum pratense 3, 5; Vicia cracca 3; Anthriscus sylvestris 3; Bromus hordeaceus 3; Torilis japonica 3; Tragopogon dubius 3; Potentilla anserina 4, 5, 6, 7; Ranunculus sardous 4, 6, 7; Bunias orientalis 4; Galium boreale 4; Veronica chamaedrys 4; Rubus caesius 4; Ballota nigra 5; Glechoma hederacea 6, 7; Ranunculus flammula 6; Phragmites australis 6; Equisetum palustre 6; Ranunculus acris 6; Trifolium medium 6; Potentilla reptans 6; Pimpinella saxifraga 6; Campanula rapunculoides 7; Symphytum officinale 7; Potentilla collina 7; Fastuca ovina 7; Lysimachia nummularia 7; Plantago media 7; Euphorbia cyparissias 7.

7 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 51 W zasiewach zbóż ozimych stwierdzono 188 gatunków chwastów, w tym 119 gatunków krótkotrwałych i 69 wieloletnich (tab. 1). Największą liczbę gatunków chwastów zarejestrowano na kompleksie żytnim słabym (122 gatunki) i zbożowo-pastewnym mocnym (115 gat.). Zdecydowanie mniej gatunków stwierdzono na glebach kompleksu żytniego bardzo słabego (50 gat.) i pszennego dobrego (69 gat.). Najbogatsze florystycznie zbiorowiska wykształcały się na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego (28 gatunków w jednym zdjęciu) i zbożowo-pastewnego słabego (24 gatunki). Do najuboższych zbiorowisk należały natomiast te na glebach kompleksu żytniego bardzo słabego średnio 11 gatunków w zdjęciu (tab. 1). Uprawy zbóż ozimych niezależnie od warunków glebowych zdominowane były przez Apera spica-venti. Największe nasilenie tego gatunku obserwowano na glebach kompleksu żytniego dobrego i zbożowo-pastewnego słabego. Zdecydowanie rzadziej i w mniejszym pokryciu notowano go na glebach kompleksu żytniego bardzo słabego. W wysokiej stałości na większości kompleksów występowały również gatunki, takie jak: Centaurea cyanus, Viola arvensis oraz Anthemis arvensis z wyjątkiem kompleksu pszennego dobrego. Centaurea cyanus największe pokrycie osiągał na glebach kompleksów żytnich: dobrego i bardzo dobrego. Natomiast Viola arvensis notowano w zdecydowanie mniejszym pokryciu. Częstymi gatunkami na większości kompleksów były również: Veronica arvensis, Myosotis arvensis, Vicia hirsuta oraz V. angustifolia, której większe pokrycie notowano na glebach żyźniejszych (tab. 1, rys. 1, 2). Ponadto siedliska o wyższym ph i większej zasobności w składniki pokarmowe zajmowały gatunki o wyższych wymaganiach siedliskowych, jak: Matricaria maritima subsp. inodora, Vicia tetrasperma, Galium aparine, częściej też notowano w nich Cirsium arvense, chociaż pokrycie tym gatunkiem było na ogół dość niskie. Natomiast zbiorowiska wykształcające się w zbożach na najsłabszych siedliskach zdominowane były przez gatunki acidofilne: Scleranthus annuus, Rumex acetosella, Arnoseris minima, częściej też notowano w nich Conyza canadensis. W zachwaszczeniu upraw zbóż na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych zwraca uwagę udział gatunków higrofilnych (tab. 1, rys. 1, 2). Wśród nich największą stałość i pokrycie osiągały: Juncus bufonius, Gnaphalium uliginosum, Mentha arvensis i Plantago intermedia oraz lokalnie większe pokrycie osiągał Ranunculus sardous. Rzadziej i w mniejszym pokryciu notowano: Polygonum hydropiper, Gypsophila muralis, Spergularia rubra, Centunculus minimus, Ranunculus repens, Stachys palustris, Sagina procumbens.

8 52 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Rys. 1. Wybrane gatunki dominujące w uprawach zbóż Równiny Łukowskiej Fig. 1. Selected predominant species in cereals of Łuków Upland

9 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 53 Rys. 2. Wybrane gatunki dominujące w uprawach zbóż Równiny Łukowskiej Fig. 2. Selected predominant species in cereals of Łuków Upland

10 54 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Zboża jare Analizę zachwaszczenia zbóż jarych wykonano w oparciu o badania przeprowadzone w uprawach: mieszanki zbożowej jarej, pszenicy, owsa, jęczmienia i gryki. Pokrycie rośliną uprawną kształtowało się na poziomie 70-80%, natomiast pokrycie chwastami było dość zróżnicowane. Na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych było duże - na poziomie 49-56%. Natomiast na pozostałych kompleksach wahało się od około 20% na glebach kompleksu żytniego dobrego do 35% na kompleksie pszennym dobrym (tab. 2). Zbiorowiska wykształcające się w uprawach zbóż jarych cechowały się, w porównaniu do zbóż ozimych, mniejszym bogactwem florystycznym wyrażającym się mniejszą ogólną liczą gatunków jak i średnią liczbą gatunków w jednym zdjęciu. Najwięcej gatunków stwierdzono w zbożach jarych na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych: słabego (101 gatunków) i mocnego (95 gatunków) (tab. 2). Najmniej gatunków wystąpiło w zbiorowiskach zachwaszczających badane uprawy na glebach kompleksu żytniego słabego (52 gatunki). Najwyższą średnią liczbę gatunków w jednym zdjęciu stwierdzono na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych (po 25 gatunków). Najniższą zaś zanotowano na glebach kompleksu żytniego słabego (13 gatunków). Zaobserwowano jej wzrost wraz ze wzrostem zwięzłości i żyzności siedlisk. W zachwaszczeniu upraw zbóż jarych, niezależnie od warunków glebowych, występowały: Viola arvensis, Apera spica-venti, Centaurea cyanus, Chenopodium album, Echinochloa crus-galli, Fallopia convolvulus, Polygonum lapathifolium subsp. pallidum, a z gatunków wieloletnich: Equisetum arvense, Elymus repens i Cirsium arvense (tab. 2, rys. 1, 2). Jednak pokrycie tych gatunków było zróżnicowane z zależności od warunków siedliskowych. Zdecydowanie większe pokrycie osiągały one na siedliskach potencjalnie żyźniejszych i o wyższym odczynie. Na słabszych siedliskach (gleby kompleksów żytniego słabego i dobrego oraz zbożowo-pastewnego słabego) stwierdzono większe pokrycie Raphanus raphanistrum, Avena strigosa, Anthemis arvensis i Spergula arvensis. Natomiast siedliska o większej troficzności charakteryzowały się liczniejszym występowaniem: Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine i Avena fatua (tab. 2, rys. 1, 2). Częściej notowano też Stellaria media oraz lokalnie większe pokrycie osiągały: Vicia tetrasperma i Anagallis arvensis. Na siedliskach nadmiernie uwilgotnionych notowano gatunki, takie jak: Juncus bufonius, Gnaphalium uliginosum, Plantago intermedia, Polygonum hydropiper, Rorippa sylvestris, Sagina procumbens, i wiele innych w niższym pokryciu (tab. 2, rys. 1, 2). Zwraca też uwagę występowanie Oxalis fontana osiągającego lokalnie na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego słabego duże pokrycie.

11 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 55 Tabela 2. Zachwaszczenie zbóż jarych na kompleksach glebowo-rolniczych Równiny Łukowskiej Table 2. Weed infestation of spring cereals an soil complexes of Łuków Plain Kompleks glebowo-rolniczy Soil complex Typ gleby Soil type Skład granulometryczny Granulometric composition Średnie pokrycie przez roślinę uprawną w % Mean range of cultivated plant over field in % Średnie pokrycie przez chwasty w % Mean range of weeds over fileld in % A, Bw A, Bw A, Bw ps.pl; ps; ps:gl; pgl.pl; pglp:pl pgl:pl; pglp:ps; pglp; pgl:gl; pgl:gs; pglp:gc pgl; pgl.gl; pgl.gs; pglp:gs; pgm:gl; pgm.gs; płz; płz:gl; glp A, Bw, Dz, D pgm; pgmp; gl; glp; płz.gs A, Dz, D pgl:gs; pgmp:ps; pgmp; płz; gl; glp A, Bw, M, Dz, D ps:pl; ps; psp; pgl:pl; pgl:gl; pgm.ps; pgm:ps; płz:ps; gl Liczba gatunków w zdjęciu Numbers of weeds species Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean numbers of weeds species Liczba zdjęć Number of record Łączna liczba gatunków Total number of species Gatunki krótkotrwałe Short-lived species S D S D S D S D S D S D Matricaria maritima subsp. inodora I 8 II 92 III 443 IV 325 V 550 IV 300 Viola arvensis III 46 III 46 V 160 II 40 III 57 III 50 Apera spica-venti III 235 III 46 III 413 IV 655 V 671 IV 771 Galium aparine I 8 I 38 III 133 II 445 III 78 IV 228 Fallopia convolvulus IV 185 IV 62 III 80 III 60 I 14 II 35 Centaurea cyanus II 38 IV 131 IV 230 III 90 III 57 II 28 Stellaria media I 46 II 69 III 47 IV 190 IV 78 III 114 Raphanus raphanistrum IV 235 IV 185 I 13 I 10 II 35 III 43 Avena strigosa IV 373 II 92 II 143 I 50 I 7 II 175 Anthemis arvensis III 396 IV 188 II 67 I 20 III 71 III 57 Spergula arvensis III 177 II 62 I 10 II 50 IV 239 Chenopodium album III 146 III 273 III 183 IV 490 I 14 II 92 Gnaphalium uliginosum I 8 I 8 I 20 IV 178 IV 332

12 56 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Echinochloa crus-galli II 181 III 304 I 150 II 195 III 521 III 710 Polygonum aviculare II 23 II 31 I 20 III 100 III 43 II 64 Capsella bursa-pastoris I 15 II 31 III 73 III 50 III 85 II 35 Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium II 100 II 30 III 43 III 100 Avena fatua I 8 II 54 II 53 III 725 II 503 Polygonum lapathifolium subsp. pallidum II 31 III 77 II 33 I 10 II 146 II 35 Polygonum hydropiper I 46 II 54 I 7 I 20 II 142 III 496 Vicia angustifolia I 15 II 23 I 20 II 30 II 57 III 43 Myosostis arvensis II 23 II 60 IV 110 IV 100 III 160 Juncus bufonius I 288 I 7 III 50 IV 778 IV 917 Veronica arvensis II 31 III 47 III 60 III 50 III 57 Vicia hirsuta II 137 II 177 III 100 II 64 II 28 Vicia tetrasperma I 142 II 40 II 30 II 182 II 289 Anagallis arvensis I 15 II 53 I 60 III 289 II 28 Gatunki wieloletnie Perennial species Equisetum arvense IV 227 IV 54 II 33 II 30 I 14 II 21 Elymus repens IV 92 II 31 II 33 III 100 III 100 II 85 Plantago intermedia I 8 I 40 I 20 IV 328 III 289 Cirsium arvense I 15 II 38 III 157 III 140 III 78 III 78 Artemisia vulgaris I 8 II 23 II 60 III 40 III 43 II 21 Oxalis fontana I 15 I 46 I 60 I 14 III 335 Sonchus arvensis I 8 II 53 II 30 III 71 II 50 Rorippa sylvestris I 8 I 10 II 57 III 100 Sagina procumbens III 71 Objaśnienia: liczby po nazwach gatunków informują o numerach kolumn w tabeli; S - stałość fitosocjologiczna; D - współczynnik pokrycia Explanation: number after of species inform about numbers of columns in the table; S - constancy of occurrence; D - coefficient of coverage

13 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 57 Gatunki występujące w II i I klasie stałości: krótkotrwałe (Species occurring in I and II class of constancy: aphemeral) - Galeopsis bifida 1, 2, 3, 4, 5, 6; Galinsoga parviflora 1, 2, 3, 4, 5, 6; Galeopsis tetrahit 1, 2, 3, 4, 5, 6; Conyza canadensis 1, 2, 4, 5, 6; Scleranthus annuus 1, 2, 4, 5, 6; Daucus carota 1, 4, 5, 6; Erodium cicutarium 1, 2, 3; Vicia villosa 1, 3, 4; Setaria viridis 1, 2; Setaria pumila 1, 2; Digitaria ischaemum 1, 2; Arnoseris minima 1, 6; Arabidopsis thaliana 1, 6; Galeopsis ladanum 1, 6; Oenothera biennis 1; Anthoxanthum aristatum 1; Veronica persica 2, 3, 4, 5, 6; Poa annua 2, 3, 4, 5, 6; Chamomilla suaveolens 2, 3, 4, 5, 6; Lapsana communis 2, 3, 4, 5, 6; Polygonum persicaria 2, 3, 4, 6; Bidens tripartita 2, 3, 5, 6; Thlaspi arvense 2, 3, 5, 6; Lamium amplexicaule 2, 3, 4; Sonchus oleraceus 2, 3, 5; Trifolium arvense 2, 3, 5; Geranium pusillum 2, 5, 6; Crepis tectorum 2, 5; Odontites serotina 2, 5; Myosurus minimus 2, 6; Cerastium holosteoides 3, 4, 5, 6; Medicago lupulina 3, 4, 5, 6; Trifolium campestre 3, 4, 5, 6; Sinapis arvenis 3, 4, 5, 6; Erysimum cheiranthoides 3, 4, 5, 6; Melandrium album 3, 4, 5, 6; Bromus secalinus 3, 4, 5, 6; Lamium purpureum 3, 4, 5; Sonchus asper 3, 4, 5; Veronica polita 3, 4, 5; Sisymbrium officinale 3, 4, 5; Spergularia rubra 3, 5, 6; Aethusa cynapium 3, 4; Veronica agrestis 3, 5; Papaver rhoeas 3, 5; Galeopsis pubescens 3, 6; Lactuca serriola 3, 6; Chamomilla recutita 3; Vicia grandiflora 3; Melilotus alba 3; Papaver somniferum 3; Centunculus minimus 4, 5, 6; Consolida regalis 4, 5; Melandrium noctiflorum 4, 5; Vicia sativa 4, 5; Senecio vulgaris 4, 5; Solanum nigrum 4, 5; Gypsophila muralis 4, 6; Galeopsis speciosa 4, 6; Descurainia sophia 4; Galinsoga ciliata 4; Sinapis alba 4; Amaranthus retroflexus 4; Rorippa palustris 5, 6; Centaurium pulchellum 5; Euphorbia helioscopia 5; Chenopodium polyspermum 5; Chenopodium glaucum 5; Lithospermum arvense 5; Geranium dissectum 5; Peplis portula 6; Arctium lappa 6; wieloletnie (perennial) - Taraxacum officinale 1, 2, 3, 4, 5, 6; Convolvulus arvensis 1, 2, 3, 4, 6; Rumex acetosella 1, 2, 3, 5, 6; Rumex crispus 1, 2, 3, 5, 6; Mentha arvensis 1, 2, 4, 5, 6; Polygonum amphibium 1, 3, 5, 6; Holcus lanathus 1, 6; Agrostis gigantea 1; Vicia cracca 1; Rumex obtusifolius 1; Stachys palustris 2, 3, 4, 5, 6; Achillea millefolium 2, 3, 4, 5; Plantago major 2, 4, 5, 6; Agrostis stolonifera 2, 4, 5, 6; Veronica chamaedrys 2, 3; Glechoma hederacea 2; Lolium perenne 3, 4, 5, 6; Ranunculus repens 3, 5, 6; Phleum pratense 3; Pimpinella saxifraga 3; Artemisia campestris 3; Dactylis glomerata 3; Cichorium intybus 3; Bromus hordeaceus 3; Galium boreale 3; Potentilla anserina 4, 5, 6; Trifolium repens 4, 5, 6; Trifolium pratense 4; Ballota nigra 4; Ranunculus sardous 5, 6; Phragmites australis 5, 6; Alopecurus myosuroides 5, 6; Veronica serpyllifolia 6; Phalaris arundinacea 6; Prunella vulgaris 6; Plantago lanceolata 6; Ranunculus flammula 6; Epilobium roseum 6; Stellaria graminea 6; Leontodon autumnalis 6; Lysimachia nummularia 6; Lathyrus pratensis 6; Lythrium salicaria 6; Urtica dioica 6; Potentilla collina 6; Eupatorium cannabinum 6. DYSKUSJA Zachwaszczenie upraw stanowi poważny problem dla rolnictwa przyczyniając się do obniżenia ilości i jakości plonów roślin uprawnych. Skłania to do prowadzenia obserwacji zmian zachwaszczenia w czasie i w zależności od zróżnicowania czynników produkcji oraz poszukiwania nowych, bardziej skutecznych metod ograniczania zachwaszczenia. Szczególnie groźnymi gatunkami, których znaczenie w zachwaszczeniu wzrasta są chwasty z rodziny traw [Korniak i Hołdyński 1996, Rzymowska i in. 2005, Dąbkowska i Łabza 2010, Skrzyczyńska i in. 2010, Trzcińska-Tacik i in. 2010b, Ziemińska-Smyk 2012]. Ich dominacja jest często wynikiem kompensacji wywołanej nawożeniem azotowym i częstym stosowaniem herbicydów niszczą-

14 58 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk cych chwasty dwuliścienne, a także uproszczeniami w uprawie i płodozmianie [Kwiatkowski i in. 2004, Weber i Hryńczuk 2005, Wojciechowski i Zawieja 2007, Dąbkowska i Łabza 2010]. Nasilenie obecności tej grupy chwastów obserwuje się w płodozmianach zbożowych lub w ich monokulturze [Kwiatkowski i in. 2004, Wojciechowski i Zawieja 2007, Dąbkowska i Łabza 2010]. Wzrost udziału gatunków z rodziny traw w zachwaszczeniu zbóż obserwuje się od dawna na całym obszarze kraju, a także w Europie [Davies 2008, Andreasen i Stryhn 2008, Trichard i in. 2013]. Do gatunków szczególnie ekspansywnych należą: Apera spica-venti, Avena fatua, gatunki prosowate, Anthoxanthum aristatum oraz w niektórych rejonach Alopecurus myosuroides [Urbisz 2005, Domaradzki 2006, Domaradzki i Rola 2006, Korniak 2007]. Gatunki te notowano również na Równinie Łukowskiej. Ostatni z wyżej wymienionych na badanym terenie należy do bardzo rzadkich składników flory, natomiast Anthoxanthum aristatum jest rzadkim gatunkiem. Aktualnie nie odgrywają one znaczącej roli w zachwaszczeniu upraw, jednak ze względu na ich status i inwazyjne rozprzestrzenianie się Anthoxanthum aristatum w sąsiednich mezoregionach [Ciosek i Skrzyczyńska 1997, Skrzyczyńska i in. 2004, Skrzyczyńska i in. 2010, Rzymowska i Skrajna 2011] wymagają ciągłej obserwacji. Natomiast Apera spica-venti jest gatunkiem dominującym w zachwaszczeniu, zwłaszcza zbóż ozimych [Kapeluszny i Haliniarz 2010, Dąbkowska i Łabza 2010, Pawlonka i in. 2010, Ziemińska-Smyk 2012], a ostatnio również jarych [Ziemińska-Smyk i Trąba 2004, Pawlonka i in. 2010]. Na Równinie Łukowskiej Apera spica-venti jest dominującym gatunkiem zarówno w zbożach ozimych, jak i jarych. Poza wymienionymi wcześniej przyczynami nasilenia występowania tego gatunku należy zaznaczyć jeszcze jedną, jaką jest pojawianie się biotypów odpornych na stosowane herbicydy [Marczewska i Rola 2006, Adamczewski i Kierzek 2007]. Wśród chwastów prosowatych na badanym terenie jedynie Echinochloa crus-galli jest często spotykanym gatunkiem w zasiewach zbóż jarych, lokalnie osiągającym duże pokrycie przede wszystkim na kompleksach zbożowopastewnych. Nasilenie jego występowania jest związane szczególnie z warunkami termiczno-wodnymi [Adamczewski i in. 1994, Rzymowska i Radzka 2015]. O zagrożeniu upraw zbóż jarych tym gatunkiem informowali [Woźniak i Hołdyński 1991, Skrzyczyńska i Skrajna 1999, Skrzyczyńska 1999, Skrzyczyńska i in. 2002, Węgrzynek i Nowak 2002, Rzymowska i in. 2005, Dąbkowska i Łabza 2010, Ziemińska-Smyk 2012]. Pozostałe gatunki z tej grupy nie stanowią zagrożenia dla upraw na Równinie Łukowskiej. Na glebach kompleksów zbożowo-pastewnych szczególnie groźnym gatunkiem w zachwaszczeniu zbóż jarych jest owies głuchy. Jest to gatunek inten-

15 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 59 sywnie występujący w innych mezoregionach Niziny Południowopodlaskiej [Skrzyczyńska i in. 1996, Rzymowska i Skrzyczyńska 2004, Skrajna i in. 2005a, Rzymowska 2013a] oraz w wielu rejonach Polski [Kapeluszny i Haliniarz 2010, Dąbkowska i Łabza 2010, Trzcińska-Tacik i in. 2010a]. Natomiast Avena strigosa w większym nasileniu występuje jedynie na glebach kompleksu żytniego słabego, na pozostałych siedliskach nie stwarza zagrożenia uprawom zbóż jarych. Na obszarze sąsiedniego mezoregionu (Podlaski Przełom Bugu) częstość jego występowania w ostatnich latach mocno zwiększyła się [Skrzyczyńska i in. 2005, Rzymowska 2013a]. Zdecydowanie w mniejszym nasileniu na badanym terenie w porównaniu z obszarem Podlaskiego Przełomu Bugu [Rzymowska 2013a, b] notowano też Bromus secalinus. Wzrost zachwaszczenia tym gatunkiem obserwuje się zwłaszcza na obszarze wschodniej i środkowo-wschodniej Polski [Skrajna i in. 2005b, Korniak i Hołdyński 2006, Kapeluszny i Haliniarz 2010, Rzymowska i in. 2010, Korniak i Dynowski 2011, Rzymowska 2013a, b] oraz w Małopolsce [Dąbkowska i in. 2007a, b, Grabowska-Orządała i in. 2007, Dąbkowska i Łabza 2010]. Zarówno Avena strigosa, jak i Bromus secalinus ze względu na speirochoryczny sposób rozsiewania się należą do gatunków ustępujących, a nawet zagrożonych, na większości obszaru Polski [Jezierska-Domaradzka i Kuźniewski 2006, Jackowiak i in. 2007, Anioł-Kwiatkowska i Szczęśniak 2011] oraz w Europie [Lososová i in. 2004, Storkey i in. 2012]. W zasiewach zbóż jarych poza chwastami jednoliściennymi dominującym gatunkiem jest Matricaria maritima subsp. inodora, zagrażająca tym uprawom na siedliskach żyznych. Nasilenie występowania tego gatunku obserwowane jest w całej Polsce [Rola i Rola 1996, Skrzyczyńska 1999, Skrzyczyńska i Skrajna 1999, Ziemińska-Smyk i Trąba 2004]. Jest on wyrazem żyzności siedlisk, często spowodowanej wysokim nawożeniem azotowym. W uprawach zbóż ozimych, poza trawami, dominującymi chwastami na glebach zwięzłych Równiny Łukowskiej są: Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine, Vicia hirsuta i Vicia tetrasperma, a na glebach lekkich Scleranthus annuus, Anthemis arvensis, Arnoseris minima i Rumex acetosella. Natomiast Centaurea cyanus i Viola arvensis notowano często niezależnie od warunków glebowych. Jednak wysoki stopień pokrycia Centaurea cyanus osiągał tylko na glebach kompleksu żytniego dobrego i bardzo dobrego. O zagrożeniu upraw tymi gatunkami donosiło w swych pracach wielu autorów: Adamczewski i Adamczewska-Jazdon [1996], Ziemińska-Smyk i Trąba [2004], Marczewska i Rola [2008], Adamczewski i Kierzek [2010] oraz Rzymowska [2013a]. Dynamicznie zmieniające się zbiorowiska segetalne wymagają ciągłych obserwacji, a śledzenie tych zmian jest podstawą rozpoznania skali problemu i opracowania skutecznych metod ograniczania zachwaszczenia.

16 60 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk WNIOSKI 1. Duży udział w zachwaszczeniu upraw zbóż na Równinie Łukowskiej miały gatunki chwastów z rodziny Poaceae, wśród których zdecydowanie dominowała Apera spica-venti, masowo występująca zarówno w zbożach ozimych, jak i jarych. 2. W zbożach jarych ekspansywnymi gatunkami chwastów należącymi do tej rodziny były również: Avena fatua i Echinochloa crus-galli oraz na najsłabszych siedliskach Avena strigosa. 3. Z gatunków dwuliściennych uprawom zbóż ozimych na glebach zwięzłych zagrażały Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine, Vicia hirsuta i Vicia tetrasperma, a na glebach lekkich Scleranthus annuus, Anthemis arvensis, Arnoseris minima i Rumex acetosella. W zasiewach zbóż jarych z tej grupy gatunków najbardziej groźnym chwastem był Matricaria maritima subsp. inodora. 4. W zachwaszczeniu upraw zbóż w warunkach nadmiernego uwilgotnienia w dużym pokryciu notowano gatunki higrofilne, jak: Juncus bufonius, Gnaphalium uliginosum, Plantago intermedia, Polygonum hydropiper i Mentha arvensis. PIŚMIENNICTWO Adamczewski K., Adamczewska-Jazdon B., Viola arvensis Murr. ekspansywny chwast w uprawach rolniczych. Zesz. Nauk. ATR Bydgdoszcz, Roln., 196(38): Adamczewski K., Kierzek R., Występowanie biotypów miotły zbożowej (Apera spica-venti L.) odpornej na herbicydy sulfonylomocznikowe. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 47(3): Adamczewski K., Kierzek R., Chaber bławatek (Centaurea cyanus L.) odporny na inhibitory ALS. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 50 (1): Adamczewski K., Praczyk T., Stachecki S., Wpływ opadów atmosferycznych i temperatury powietrza na występowanie niektórych gatunków chwastów oraz ich konkurencyjność w stosunku do roślin uprawnych. Wyd. AR-T Olsztyn. Mat. XVII Kraj. Konf. Olsztyn-Bęsia, Andreasen C., Stryhn H., Increasing weed flora in Danish arable fields and its importance for biodiversity. Weed Res., 48(1): 1-9; /j x Anioł-Kwiatkowska J., Szczęśniak E. (red.), Zagrożone archeofity Dolnego Śląska. Acta Bot. Siles., Suppl. 1, ss. 227.

17 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 61 Bomanowska A., Threat to arable weeds in Poland in the light of national and regional red lists. Plant Breed. Seed Sci., 61: 55-74; /v Ciosek M.T., Skrzyczyńska J., Anthoxanthum aristatum (Poaceae) in the Nizina Południowopodlaska and its neighbourhood (Poland). Fragm. Flor. Geobot., 42(2): Davies D.H.K., Changing weed species and management then, now and tomorrow. HGCA Conf. Arable cropping in a changing climate, January 2008, Dąbkowska T., Łabza T., Gatunki z rodziny Poaceae w uprawach zbóż na wybranych siedliskach Polski południowej w ostatnich 25 latach. Fragm. Agron., 27(2): Dąbkowska T., Łabza T., Krańska A., 2007a. Zmiany we florze chwastów segetalnych w latach zagrożonych na rędzinie brunatnej Wyżyny Miechowskiej. Fragm. Agron., 24(3): Dąbkowska T., Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Łabza T., 2007b. Zachwaszczenie upraw zbóż w gospodarstwach ekologicznym, konwencjonalnym i intensywnym na wybranych przykładach z Małopolski. Pam. Puł., 145: Domaradzki K., Influence of herbicide and application timing on Alopecurus myosuroides Huds. Control in winter wheat in Poland. J. Plant Dis. Prot., Spec. Iss., 20: Domaradzki K., Rola H., Szkodliwość i możliwości zwalczania Alopecurus myosuroides w warunkach Śląska Opolskiego. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 46(1): Grabowska-Orządała M., Dąbkowska T., Łabza T., Zachwaszczenie upraw zbóż i bioindykacja wybranych właściwości glebowych w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. I. Wybrane wskaźniki zachwaszczenia w latach 1999 i Pam. Puł., 145: Jackowiak B., Celka Z., Chmiel J., Latowski K., Żukowski W., Red list of vascular flora of Wielkopolska (Poland). Biodiv. Res. Conserv., 5-8: Jezierska-Domaradzka A., Kuźniewski E., Wstępne wyniki badań flory i roślinności segetalnej dwóch parków krajobrazowych Opolszczyzny. Pam. Puł., 143: Kapeluszny J., Haliniarz M., Ekspansywne i zagrożone gatunki flory segetalnej w środkowo-wschodniej Polsce. Ann. UMCS sec. Agricult., 65(1): 26-33; Kondracki J., Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, ss Korniak T., Występowanie Alopecurus myosuroides (Poaceae) na Równinie Sępopolskiej. Fragm. Flor. Geobot. Polonica, Suppl., 9: 3-9.

18 62 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Korniak T., Dynowski P., Bromus secalinus zanikający czy rozprzestrzeniający się chwast upraw zbożowych w północno-wschodniej Polsce. Fragm. Flor. Geobot. Polonica, 18(2): Korniak T., Hołdyński C Ekspansja chwastów należących do traw (Poaceae) w północno-wschodniej Polsce, [w:] Ekspansywne chwasty segetalne. Zesz. Nauk. AT-R Bydgoszcz, 196(38): Korniak T., Hołdyński C., Zmiany we florze segetalnej upraw zbożowych Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Pam. Puł., 143: Kwiatkowski C., Wesołowski M., Stępień A., Bioróżnorodność chwastów w trzech odmianach jęczmienia jarego uprawianych w siedmioletniej monokulturze i zmianowaniu. Acta Sci. Pol., Agricult., 3(2): Lososová Z., Chytrý M., Climová S., Kropáč Z., Otýpková Z., Pyšek P., Weed vegetation of arable land in Central Europe: gradiens in diversity and species composition. J. Veg. Sci., 15: Marczewska K., Rola H., Identyfikacja odpornych na chlorosulfuron biotypów Apera spica-venti i Centaurea cyanus oraz sposoby ich chemicznego zwalczania. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 46(1): Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist, [w:] Z. Mirek (red.) Biodiversity of Poland 1, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, ss Pawlonka Z., Skrzyczyńska J., Ługowska M., Rozwój Apera spica-venti (L.) Beauv. w pszenżycie ozimym w warunkach różnej uprawy roli i nawożenia. Fragm. Agron., 27(2): Pawłowski B., Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania, [w:] Szata roślinna Polski, 1, PWN, Warszawa, Rola H. (red.), Występowanie wybranych gatunków w uprawach rolniczych ( ). Makroregion południowy. Supl. 1, IUNG, Puławy, 6. Rola H., Rola J., Zalewski A., Monitoring stanu i stopnia zachwaszczenia upraw rolniczych w Polsce. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 39(1): Rola J., Rola H., Ekspansywne chwasty segetalne w uprawach rolniczych w Polsce. Zesz. Nauk. AT-R, Bydgoszcz, Rol., 196(38): Rzymowska Z., 2013a. Współczesne zmiany we florze i zbiorowiskach segetalnych Podlaskiego Przełomu Bugu. Wyd. UPH w Siedlcach. Rozpr. Nauk., 124, ss Rzymowska Z., 2013b. Bromus secalinus L. w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Ann. UMCS sec. E, 68(4):

19 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 63 Rzymowska Z., Radzka E., Wpływ warunków wilgotnościowych na średnie pokrycie Echinochloa crus-galli w zasiewach zbóż jarych. Ann. UMCS sec. E, 70(1): Rzymowska Z., Skrzyczyńska J., Występowanie Avena fatua L. w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Acta Sci. Pol., Biologia, 3(2): Rzymowska Z, Skrzyczyńska J., Affek-Starczewska A., Występowanie i niektóre cechy morfologiczne Bromus secalinus L. w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Fragm. Agron., 27(2): Rzymowska Z., Skrzyczyńska J., Skrajna T., Chwasty prosowate (Paniceae) w uprawach okopowych i zbóż jarych gm. Mrozy. Zesz. Nauk. AP w Siedlcach, Rol., 66/67: Rzymowska Z., Skrajna T., Segetal flora of the Łuków Plain. Acta Agrobot., 64(2): Skrzyczyńska J., Zachwaszczenie upraw Wysoczyzny Siedleckiej na tle warunków glebowych. Cz. II. Zmiany w zachwaszczeniu pól uprawnych. Rocz. Nauk Rol. ser. A, 114(1-2): Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., Skrajna T., Znaczenie Chenopodium album L. i Echinochola crus-galli (L.) P. Beauv. w zachwaszczeniu zbóż jarych i okopowych środkowo-wschodniej Polski. Pam. Puł., 129: Skrzyczyńska J., Skrzyczyński T., Rzymowska Z., Występowanie Avena fatua L. w zbożach jarych województwa siedleckiego. Zesz Nauk. AT-R, Bydgoszcz, Roln., 196(38): Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., Stachowicz P., Avena strigosa Schreb. w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Acta Agrobot., 58(1): ; Skrzyczyńska J., Skrajna T., Zachwaszczenie upraw na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej. Cz. I. Zachwaszczenie zbóż. Fragm. Agron., 62(2): Skrzyczyńska J., Skrajna T., Ciosek M. T., Anthoxanthum aristatum Boiss. ekspansywny gatunek Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Acta Agrobot., 57(1-2): ; Skrzyczyńska J., Skrajna T., Rzymowska Z., Ekspansja Anthoxanthum aristatum Boiss. w uprawach rolniczych na Nizinie Południowopodlaskiej. Fragm. Agron., 27(2): Skrajna T., Skrzyczyńska J., Ługowska M., 2005a. Występowanie Avena fatua L. w agrocenozach Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Zesz. Nauk AP w Siedlcach, Rol., 66/67: Skrajna T., Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., 2005b. Występowanie Bromus secalinus L. w agrocenozach Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Zesz. Nauk. AP w Siedlcach, Rol., 66/67:

20 64 Zofia Rzymowska, Teresa Skrajna, Damian Dunajko, Katarzyna Kościuk Storkey J., Meyer S., Still K. S., Leuschner C., The impact of agricultural intensification and land-use change on the European arable flora. Proc., R. Soc. B, 279: ; Trichard A., Alignier A., Chauvel B., Petit S., Identification of weed community traits response to conservation agriculture. Agric. Ecosyst. Environ., 179: ; Trąba Cz., Ziemińska M., Stan gatunków chwastów segetalnych uważanych za zagrożone w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Acta Univ. Lodz. Folia Bot., 13: Trzcińska-Tacik H., Puła J., Stokłosa A., Malara J., 2010a. Ekspansja Avena fatua i gatunków z rodzaju Galinsoga w zbiorowiskach chwastów polnych w dolinie Wisły powyżej Krakowa. Fragm. Agron., 27(2): Trzcińska-Tacik H., Stachurska-Swakoń A., 2010b. Zmiany we florze chwastów upraw zbożowych w latach : badania na terenie i w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Prądnik. Prace Muz. Szafera, 20: Urbisz A., Allien grass species permanently established in the area of the Cracow-Częstochowa Upland (S Poland), [w:] Frey L. (red.), Biology of grasses. Wyd. Inst. Bot. PAN, Kraków, Weber R., Hryńczuk B., Wpływ sposobu uprawy roli i przedplonu w zachwaszczeniu pszenicy ozimej. Ann. UMCS, sec. E, 60: Węgrzynek B., Nowak T., Udział Amaranthus retroflexus, Chenopodium album i Echinochloa crus-galli w zbiorowiskach segetalnych Wyżyny Śląskiej. Pam. Puł., 129: Witek (red.) Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej według gmin. Wyd. IUNG Puławy, Wojciechowski W., Zawieja J., Oddziaływanie płodozmianów specjalistycznych na dynamikę zachwaszczenia pól. Pam. Puł., 145: Woźniak M., Hołdyński Cz., Aktualny stan zachwaszczenia pól uprawnych przez chwastnicę jednostronną (Echinochloa crus-galli L. P. B.) na Żuławach Wiślanych. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agricult., 53: Ziemińska-Smyk M., Zmiany w zachwaszczeniu upraw zbóż na Zamojszczyźnie gatunkami z rodziny traw (Poaceae). Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Ziemińska-Smyk M., Trąba Cz., Zachwaszczenie roślin uprawnych na różnych glebach otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego. Cz. I. Zboża ozime i jare. Acta Agrobot., 57(1-2): ; /aa

21 Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej 65 WEED INFESTATION OF CEREAL CROPS IN THE ŁUKÓW PLAIN Summary. The paper includes the analysis of weed infestation of winter and spring cereals against a background of soil conditions of the Łuków Plain. During the field studies, carried out between 2004 and 2006, phytosociological relevés were made. The relevés were arranged in phytosociological tables according to the soil-agricultural complexes. The phytosociological affinity of species and coverage factor were also given. A special attention was paid to species dominating in the studied crops, depending on the soil conditions. Regardless of habitat conditions, the main threat for winter cereals were: Apera spica-venti, Centurea cyanus and Viola arvensis. Moreover, on compact soils frequently and abundantly were noted: Matricaria maritima subsp. inodora, Vicia tetrasperma and Galium aparine, whereas on light soils Scleranthus annuus, Rumex acetosella and Arnoseris minima were the most frequent. Spring cereals were mainly infested by Viola arvensis, Apera spica-venti, Centaurea cyanus, Chenopodium album and Echinochloa crus-galli. Additionally, on light soils abundantly occurred: Raphanus raphanistrum, Avena strigosa, Anthemis arvensis, on compact soils Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine and Avena fatua. Keywords: winter cereals, springs cereals, soil-agricultural complexes, dominant species, Południowopodlaska Lowland