ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Seria ROLNICTWO Nr 1 (1) 2015

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Seria ROLNICTWO Nr 1 (1) 2015 Zofia Rzymowska Katedra Ekologii Rolniczej Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach zofia.rzymowska@uph.edu.pl NASILENIE WYSTĘPOWANIA Solidago canadensis L. W ZACHWASZCZENIU UPRAW W GRANICACH MIASTA SIEDLCE I NA OBSZARACH PODMIEJSKICH MORE FREQUENT OCCURRENCE OF Solidago canadensis L. IN WEED INFESTED CROPS IN THE BORDERS OF SIEDLCE CITY AND ITS SUBURBAN AREAS Streszczenie. Praca obejmuje wyniki badań dotyczące przenikania Solidago canadensis na pola uprawne. Obserwacje prowadzono na terenie miasta Siedlce i na obszarach podmiejskich ze względu na masowe występowanie analizowanego gatunku na nieużytkach porolnych w tym rejonie. Polegały one na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta. Zarejestrowano występowanie Solidago canadensis w uprawach zbóż i gorczycy oraz na ścierniskach. Na części pól gatunek ten osiągał znaczne pokrycie. Najczęściej spotykano go w fazie siewek lub w formie juwenilnej, jednak na niektórych polach zdarzały się duże okazy w fazie wykształcania kwiatostanów i początku kwitnienia. Z badań wynika, że Solidago canadensis może zagrażać uprawom w warunkach ekstensywnego lub ekologicznego rolnictwa. Słowa kluczowe: nawłoć kanadyjska, zagrożenie upraw, migracja, zachwaszczenie upraw, zachwaszczenie ściernisk WSTĘP Solidago canadensis w Polsce i w Europie jest gatunkiem inwazyjnym [Weber 1998, Weber i Jakobs 2005, Tokarska-Guzik i in. 2012]. Do Europy została sprowadzona jako gatunek ozdobny w połowie XVII w. [Kowarik 2003]. W Polsce po raz pierwszy notowano ją w 1872 r. [Tokarska-Guzik 2003]. Charakteryzuje się dużą tolerancją siedliskową, szybko rośnie oraz wytwarza olbrzymie ilości nasion. Ponadto jej rozprzestrzenianiu sprzyja allelopatyczne oddziaływanie na roślinność współwystępującą, co eliminuje roślinność konkurencyjną

2 30 Zofia Rzymowska przyczyniając się do dominacji tego gatunku w zajmowanych siedliskach [Sun i in. 2006, Yang i in. 2007, Abhilasha i in. 2008, Skrajna i in. 2012]. Poza kształtowanymi obszarami zieleni spotykana jest w wielu siedliskach: w opuszczonych ogrodach, na nieużytkach i rumowiskach, na przydrożach i miedzach, w zaroślach i na obrzeżach lasów, na terenach kolejowych itp. [Szymura i Wolski 2006, Dajdok i Pawlaczyk 2009]. Uznawana jest za biowskaźnik odłogów [Rola i Rola 2010]. Rzadko podawana jest jako gatunek występujący na polach uprawnych [Anioł-Kwiatkowska 2008, Jezierska-Domaradzka i Domaradzki 2012, Pużyńska i in. 2012]. Celem pracy była analiza zachwaszczenia upraw i ściernisk przez Solidago canadensis oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy ten gatunek może stać się groźnym chwastem segetalnym. MATERIAŁ I METODY Badania terenowe wykonano na polach uprawnych w granicach miasta Siedlce i na terenach przyległych w latach Obserwacje prowadzono na polach typowych w tym rejonie gospodarstw ekstensywnych. Brak jest dokładnych danych na temat stosowanych zabiegów ograniczających zachwaszczenie, chociaż na ścierniskach na niektórych polach były ślady stosowania herbicydów. Badania polegały na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta [Pawłowski 1977]. O wyborze terenu badań zdecydował fakt intensywnego występowania badanego gatunku na nieużytkach porolnych w bezpośrednim sąsiedztwie pól uprawnych. Łącznie wykonano 102 zdjęcia fitosocjologiczne, w tym 33, w których występowała Solidago canadensis (13 zdjęć w uprawach i 20 na ścierniskach). Badania w uprawach prowadzono w lipcu i na początku sierpnia, a na ścierniskach we wrześniu i październiku. Wśród roślin uprawnych, w których prowadzono obserwacje, były: pszenica jara i ozima, pszenżyto i gorczyca na nasiona. Większość badanych upraw zlokalizowana była na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Zdjęcia zestawiono w tabele oddzielnie dla upraw i ściernisk. Dla każdego gatunku w tabeli wyliczono stałość fitosocjologiczną (S) i współczynnik pokrycia (D) [Pawłowski 1977]. Nomenklaturę gatunków przyjęto za Mirkiem i in. [2002]. W celu określenia wpływu Solidago canadensis na analizowane zbiorowiska wyliczono wskaźnik dominacji Simpsona D i bioróżnorodności Shannona-Wienera H [Topham i Lawson 1982] przy użyciu programu PAST. Do ich wyliczania zastosowano skalę pokrycia: r, + - 0,1; 1 5; 2 17,5; 3 37,5; 4 62,5; 5 87,5. Ponadto przeanalizowano również około 6 tys. zdjęć wykonanych na Nizinie Południowopodlaskiej w latach pod kątem występowania Solidago canadensis w badanych płatach. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

3 Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach 31 WYNIKI Solidago canadensis występuje masowo na nieużytkach w obrębie miasta Siedlce, jak również na terenach podmiejskich. Bliskie sąsiedztwo takich ksenospontanicznych zbiorowisk zdominowanych przez Solidago canadensis ułatwia rozprzestrzenianie się analizowanego gatunku na pobliskie pola uprawne. Jego występowanie na ścierniskach w tym rejonie jest dość powszechne. W tych zbiorowiskach wykonano tylko 20 zdjęć fitosocjologicznych z udziałem Solidago canadensis z uwagi na to, że ścierniska są aktualnie dość szybko podorywane (tab. 1). Współczynnik pokrycia, jaki nawłoć kanadyjska osiągała w tych zbiorowiskach, był dość wysoki (D=458). Najczęściej były to młode siewki wschodzące na ścierniskach, rzadziej spotykano osobniki starsze, występujące jako dobrze ukorzenione kępy pochodzące przynajmniej z poprzedniego okresu wegetacji. Analizowane zbiorowiska ścierniskowe były bogate gatunkowo. Stwierdzono w nich występowanie ogółem 109 gatunków, w tym 66 krótkotrwałych i 43 wieloletnich. Średnio w jednym zdjęciu notowano 32 gatunki. Zwraca uwagę częste i dość liczne występowanie w tych fitocenozach chwastów wieloletnich. Poza Solidago canadensis były to: Artemisia vulgaris, Cirsium arvense, Equisetum arvense, Tanacetum vulgare oraz lokalnie Elymus repens, Convolvulus arvensis i Epilobium ciliatum. Wśród gatunków krótkotrwałych największą stałość i pokrycie osiągały: Conyza canadensis, Setaria pumila, Matricaria maritima subsp. inodora, Stellaria media, Lactuca serriola, Geranium pusillum, Polygonum aviculare, Viola arvensis oraz lokalnie Echinochloa crus-galli, Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium, Gypsophila muralis i Galinsoga parviflora. W uprawach zbóż Solidago canadensis najczęściej osiągała małe pokrycie poniżej 5%. Największe pokrycie (w granicach 20%) stwierdzono w zasiewach gorczycy (tab. 2). Na części pól, zarówno w gorczycy, jak i w zbożach stwierdzono duże, ukorzenione kępy Solidago canadensis. W momencie wykonywania zdjęć (najczęściej na początku sierpnia) okazy te były w fazie wykształcania kwiatostanów i na początku kwitnienia. Ogółem w uprawach stwierdzono 95 gatunków, w tym 58 gatunków krótkotrwałych i 37 wieloletnich. Średnio w jednym zdjęciu notowano 28 gatunków. Średnie pokrycie chwastami było duże i wynosiło 40,8% przy małym zwarciu rośliny uprawnej około 70%. W grupie gatunków krótkotrwałych największą stałość i pokrycie osiągały: Lactuca serriola, Matricaria maritima subsp. inodora, Polygonum aviculare, Apera spica-venti, Conyza canadensis i Setaria pumila. Dominującymi chwastami w grupie wieloletnich były: Solidago canadensis, Artemisia vulgaris, Cirsium arvense i Equisetum arvense. Wskaźnik dominacji Simpsona wyliczony dla zbiorowisk badanych upraw kształtował się na poziomie 0,259 (0,077-0,736), natomiast wskaźnik bioróżnorodności Shannona-Wienera był bardzo zróżnicowany i wahał się od 0,606 do 2,675, średnio wynosił 1,859 (tab. 2). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

4 32 Tabela 1. Występowanie Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu ściernisk Table 1. Occurence of Solidago canadensis L. in weed infestation of stubble-fields Numer zdjęcia w tabeli Relevé no. in table Nr zdjęcia w terenie No relevé in nature Rok Year Miejscowość Locality % pokrycia przez chwasty Coverage of weeds in % Liczba gatunków w zdjęciu Number of weeds per relevé Wskaźnik dominacji Simpsona Simpson s index of domination Wskaźnik bioróżnorodności Shannona- -Wienera Shannon-Wiener biodiversity index b 2a 2a 1 2a 1 2a 2a 2a 2a 2a 2a 2a 2a 2a a , ,098 0,103 0,259 0,148 0,275 0,237 0,146 0,191 0,224 0,158 0,227 0,268 0,286 0,245 0,251 0,114 0,084 0,115 0,096 0,078 0,180 2,592 2,546 1,665 2,181 1,696 1,765 2,083 1,960 1,743 2,039 1,731 1,560 1,544 1,840 1,681 2,466 2,737 2,436 2,610 2,636 2,076 Średnia Mean

5 Gatunki krótkotrwałe Short-lived Conyza canadensis Setaria pumila Matricaria maritima subsp. inodora V V V 743 Stellaria media V 470 Lactuca serriola V 275 Viola arvensis V 235 Myosotis arvensis V 155 Geranium pusillum IV 455 Polygonum aviculare Veronica arvensis Chenopodium album Fallopia convolvulus Capsella bursa-pastoris Echinochloa crus-galli Anthemis arvensis Polygonum persicaria Lamium purpureum IV IV IV IV IV III III III III 85 Centaurea cyanus III 75 S 33 D

6 Melandrium album III 65 Vicia hirsuta III 55 Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium II 203 Galinsoga parviflora II 220 Gypsophila muralis II 200 Gnaphalium uliginosum Cerastium holosteoides Anagallis arvensis Raphanus raphanistrum Galeopsis tetrahit Gatunki wieloletnie Perennial Artemisia vulgaris Solidago canadensis II II II II II V r V 458 Equisetum arvense V 190 Taraxacum officinale V 90 Cirsium arvense IV 193 Tanacetum vulgare IV 130 Epilobium III 135 ciliatum Elymus repens II

7 Convolvulus arvensis II 208 Rumex crispus II 95 Rumex acetosella II 65 Sonchus arvensis II 50 Plantago major II 35 Achillea millefolium Hypericum perforatum II II 25 Cirsium vulgare r + r II 20 Senecio jacobea r r + + r II 10 Objaśnienia / Explanations: 1 - Grabianów, 2a - Siedlce ul. Piaskowa, 2b - Siedlce ul. Sokołowska, 3 - Wola Suchożebrska, 4 - Stok Lacki S - stałość fitosocjologiczna / constancy of occurrence; D - współczynnik pokrycia / coefficient of coverage Gatunki sporadyczne / Sporadic species: krótkotrwałe / short-lived Veronica persica 1(2), 2(+), 16(+), 17(1); Vicia tetrasperma 2(+), 5(+), 7(+), 16(+); Arabidopsis thaliana 3(+), 6(+), 13(+), 14(+); Lamium amplexicaule 4(1), 5(+), 6(+), 14(1); Sonchus oleraceus 4(+), 6(+), 8(+), 19(+); Galeopsis pubescens 15(+), 17(+), 19(+), 20(+); Senecio vulgaris 1(+), 4(+), 19(+); Sonchus asper 1(+), 4(+), 6(+); Galinsoga ciliata 1(+), 7(+), 17(+); Setaria viridis 2(+), 5(+), 16(+); Consolida regalis 2(+), 5(+), 16(+); Spergula arvensis 3(+), 13(+), 19(+); Anchusa arvensis 5(1), 7(+), 8(+); Vicia angustifolia 5(+), 8(+), 15(+); Erodium cicutarium 9(+), 10(+), 11(+); Amaranthus retroflexus 1(+), 19(+); Chamomilla suaveolens 1(+), 20(+); Juncus bufonius 2(r), 16(+); Berteroa incana 3(+), 13(+); Sinapis alba 4(+), 6(1); Lapsana communis 6(+), 17(+); Scleranthus annuus 8(+), 10(+); Erigeron acris 8(+), 18(+); Galeopsis bifida 10(+), 11(2); Galium aparine 14(+), 18(+); Poa annua 17(+), 18(+); Apera spica-venti 1(+); Medicago lupulina 1(+); Malva neglecta 1(+); Atriplex patula 4(+); Malva pusilla 5(+); Vicia sativa 5(+); Daucus carota 6(+); Arenaria serpyllifolia 8(+); Galeopsis ladanum 9(+); Solanum tuberosum 10(+); Vicia villosa 14(+); Oenothera biennis 18(r); wieloletnie / perennial Solidago virgaurea 2(+), 3(+), 13(+), 16(+); Oxalis fontana 6(2), 7(1), 17(+); Agrostis gigantea 7(2), 10(1), 11(1); Trifolium repens 8(+), 18(+), 19(+); Armoracia rusticana 10(+), 17(r), 20(r); Acer negundo 1(r), 8(r); Leontodon autumnalis 4(+), 20(+); Rumex acetosa 7(+), 15(+); Plantago lanceolata 17(+), 19(r); Agrostis stolonifera 18(+), 20(1); Epilobium roseum 1(+); Urtica dioica 1(+); Juglans regia 1(r); Rosa sp. 1(r); Rumex obtusifolius 5(+); Hypochoeris radicata 5(r); Stachys palustris 7(2); Knautia arvensis 7(r); Plantago intermedia 8(+); Stellaria graminea 8(+); Ranunculus sardous 14(+); Gnaphalium sylvaticum 15(+), Hieracium pilosella 15(+); Salix sp. 15(r); Potentilla collina 15(r); Ranunculus repens 18(+). 35

8 36 Tabela 2. Występowanie Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw Table 2. Occurence of Solidago canadensis L. in weed infestation of crops Numer zdjęcia w tabeli Relevé no. in table Numer zdjęcia w terenie No relevé in nature Rok Year Miejscowość Locality % pokrycia przez roślinę uprawną Coverage of crops in % % pokrycia przez chwasty Coverage of weeds in % Liczba gatunków w zdjęciu Number of weeds per relevé Wskaźnik dominacji Simpsona Simpson s index of domination Wskaźnik bioróżnorodności Shannona-Wienera Shannon-Wiener biodiversity index Roślina uprawna Cultivated plants Gatunki krótkotrwałe Short-lived b 2a 2b 1 2a 3 3 2a 2a 2b 2a Średnia Mean , , ,299 0,367 0,077 0,147 0,082 0,290 0,116 0,318 0,501 0,736 0,152 0,084 0,198 0,259 1,640 1,419 2,675 2,101 2,653 1,499 2,258 1,699 1,058 0,606 2,012 2,604 1,939 1,859 Pj G Pj Pż Pj G Mj Poz Poz Pż Pż Pj Pż Lactuca serriola V 535 Matricaria maritima subsp. inodora V 473 Polygonum aviculare V 215 S D

9 Fallopia convolvulus V 154 Apera spica-venti IV 573 Conyza canadensis IV 388 Setaria pumila IV 227 Chenopodium album IV 131 Viola arvensis IV 100 Myosotis arvensis IV 77 Centaurea cyanus IV 62 Polygonum persicaria III 169 Geranium pusillum III 146 Gnaphalium uliginosum III 138 Stellaria media III 138 Gypsophila muralis III 108 Echinochloa crus-galli III 77 Sonchus oleraceus III 46 Lamium purpureum II 123 Veronica persica II 115 Senecio vulgaris II 62 Capsella bursa-pastoris II 62 Vicia hirsuta II 62 Anthemis arvensis II 54 Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium II 54 Galinsoga ciliata II 54 Melandrium album II 38 Sonchus asper II 38 Medicago lupulina II 31 Vicia tetrasperma II 23 37

10 Amaranthus retroflexus II 23 Malva neglecta r + r II 8 Gatunki wieloletnie Perennial Solidago canadensis r V 342 Artemisia vulgaris V 288 Cirsium arvense IV 154 Epilobium ciliatum IV 92 Sonchus arvensis IV 92 Rumex crispus IV 92 Equisetum arvense III 396 Tanacetum vulgare III 85 Taraxacum officinale III 54 Elymus repens II 54 Achillea millefolium II 31 Cirsium vulgare II 31 Convolvulus arvensis II 23 Objaśnienia / Explanations : 1 - Grabianów, 2a - Siedlce ul. Piaskowa, 2b - Siedlce ul. Sokołowska, 3 - Wola Suchożebrska; Pj - pszenica jara / spring wheat, G - gorczyca / mustard, Pż - pszenżyto / triticale, Mj - mieszanka zbożowa jara / cereal cereal mix, Poz - pszenica ozima /winter wheat; S - stałość fitosocjologiczna / constancy of occurrence; D - współczynnik pokrycia / coefficient of coverage Gatunki sporadyczne/ Sporadic species: krótkotrwałe/ short-lived Galeopsis tetrahit 1(+), 4(+); Daucus carota 1(+), 6(+); Anchusa arvensis 1(+), 7(+); Galinsoga parviflora 1(1), 12(1); Galium aparine 1(+), 13(+); Consolida regalis 4(1), 11(r); Spergularia rubra 4(+), 11(+); Chamomilla suaveolens 5(+), 12(+); Anagallis arvensis 7(+), 8(1); Erodium cicutarium 1(+); Trifolium arvense 1(+); Trifolium campestre 1(+); Vicia villosa 2(+); Euphorbia helioscopia 3(1); Veronica agrestis 5(+); Urtica urens 5(r); Raphanus raphanistrum 6(+); Atriplex patula 6(+); Galeopsis bifida 6(+); Polygonum lapathifolium subsp. pallidum 7(+); Crepis tectorum 7(+); Juncus bufonius 8(+); Agrostemma githago 8(+); Melilotus alba 8(+); Cerastium holosteoides 13(+); Veronica arvensis 13(+); wieloletnie/ perennial Oxalis fontana 1(+), 6(3); Epilobium hirsutum 3(+), 5(+); Rumex acetosella 6(+), 9(+); Rorippa sylvestris 1(+); Epilobium obscurum 2(+); Stachys palustris 3(+); Fraxinus excelsior 5(r); Juglans regia 5(r); Rosa sp. 5(r); Agrostis gigantea 8(+); Plantago intermedia 8(+); Heracleum sphondylium 8(+); Juncus articulatus 8(r); Rumex acetosa 9;(+) Leontodon autumnalis 9(+); Cichorium intybus 9(+); Eupatorium cannabinum 9(+); Gnaphalium sylvaticum 9(+); Erigeron acris 9(+); Arctium lappa 9(r); Solidago virgaurea 11(+); Trifolium repens 13(+); Plantago lanceolata 13(+); Plantago major 13(+). 38

11 Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach 39 Zbiorowiska ścierniskowe charakteryzowały się mniejszym wskaźnikiem dominacji niż zbiorowiska upraw. Przyjmował on wartości od 0,078 do 0,286, średnio 0,180. Natomiast wskaźnik Shannona-Wienera był wyższy niż w zbożach i kształtował się na poziomie 1,544-2,737, średnio 2,076 (tab. 1). Z analizy materiału dokumentacyjnego dotyczącego Niziny Południowopodlaskiej wynika, że Solidago canadensis była bardzo rzadko notowana we florze segetalnej poszczególnych mezoregionów (tab. 3). Brak jej we florze segetalnej Podlaskiego Przełomu Bugu zarówno w latach [Rzymowska 1999, Skrzyczyńska, Rzymowska 2001], jak i w późniejszych badaniach z lat [Rzymowska 2013] oraz we florze Równiny Łukowskiej [Rzymowska, Skrajna 2011]. Należała do bardzo rzadkich gatunków we florze segetalnej miasta Siedlce [Marciniuk 2001, Skrzyczyńska, Marciniuk 2002], natomiast nie notowano jej we florze segetalnej Wysoczyzny Siedleckiej [Skrzyczyńska 1994]. Również bardzo rzadkim gatunkiem była we florze segetalnej Wysoczyzny Kałuszyńskiej [Skrajna 1998, Skrzyczyńska, Skrajna 1999] i Obniżenia Węgrowskiego (badania nieopublikowane). Tabela 3. Częstość występowania Solidago canadensis w zachwaszczeniu upraw na Nizinie Południowopodlaskiej Table 3. Frequency occurrence of Solidago canadensis in weed infestation of crops in the Południowopodlaska Lowland Teren badań Area of investigations Wysoczyzna Siedlecka Siedlce Upland Flora segetalna Siedlec Segetal flora of Siedlce Wysoczyzna Kałuszyńska Kałuszyn Upland Podlaski Przełom Bugu Podlasie Gorge of Bug Równina Łukowska Łuków Plain Obniżenie Węgrowskie Węgrów Lowering Lata badań Study period Liczba zdjęć Number of relevés Częstość występowania Frequency occurrence Autorzy Authors Skrzyczyńska [1994] bardzo rzadki Marciniuk [2001] bardzo rzadki Skrajna [1998] Rzymowska [1999] Rzymowska [2013] Rzymowska, Skrajna [2011] Skrajna, Rzymowska bardzo rzadki (materiały niepublikowane) Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

12 40 Zofia Rzymowska DYSKUSJA Solidago canadensis występuje bardzo często w przestrzeni miejskiej, zarówno Siedlec, jak również innych miast [Korczyński 2012, Korniak i in. 2012]. Szczególnie masowo porasta opuszczone ogrody i nieużytki w mieście i w strefie podmiejskiej. Wielu autorów podkreśla jej wielorakie negatywne oddziaływanie. Duży udział tego gatunku w zbiorowiskach prowadzi do ubożenia różnorodności [Hejda i in. 2009, Szymura i in. 2011]. Spada liczba gatunków na łąkach zajętych przez nawłoć kanadyjską. Negatywny wpływ jest także na liczebność i różnorodność owadów zapylających [Moroń i in. 2009] oraz na środowisko glebowe [Abhilasha i in. 2008, Zhang i in. 2009]. Na podstawie prezentowanych badań nie można stwierdzić negatywnego wpływu Solidago canadensis na bioróżnorodność zbiorowisk zbóż i gorczycy oraz ściernisk wyrażoną wskaźnikiem Shannona-Wienera, jaką obserwowano na użytkach porolnych [Skrajna i in. 2012]. Wskaźnik bioróżnorodności zbiorowisk analizowanych upraw był wyższy niż notowano dla fitocenoz zbóż w zbliżonych warunkach siedliskowych na terenie Wysoczyzny Siedleckiej [Ługowska i Rzymowska 2014] oraz na obszarze Podlaskiego Przełomu Bugu [Rzymowska 2013]. Poza tym nie obserwowano spadku tego wskaźnika wraz ze wzrostem pokrycia powierzchni badawczych przez Solidago canadensis. Ogólnie znany jest pogląd, że Solidago canadensis nie zagraża zbiorowiskom segetalnym [Rola i Rola 2010]. Są jednak udokumentowane przypadki wnikania nawłoci kanadyjskiej na pola uprawne [Anioł-Kwiatkowska 2008, Jezierska-Domaradzka i Domaradzki 2012, Pużyńska i in. 2012]. Wytwarzanie dużej ilości nasion łatwo rozsiewanych przez wiatr sprzyja rozprzestrzenianiu się tego gatunku z odłogów na sąsiadujące pola uprawne. Na obecność nasion Solidago canadensis wskazywali Sekutowski i in. [2012], jednak nie obserwowali analizowanego gatunku w zachwaszczeniu upraw. Prezentowane badania przeprowadzone na terenie Siedlec i na obszarach podmiejskich również wskazują na przenikanie tego gatunku na pola uprawne. Siedliska te na badanym terenie aktualnie są dość mocno narażone na ekspansję Solidago canadensis z racji bezpośredniego sąsiedztwa z nieużytkami porolnymi zdominowanymi tym gatunkiem. Siewki analizowanego gatunku spotykane są na ścierniskach bardzo często. Ich dalszy rozwój zależy przede wszystkim od intensywności zabiegów agrotechnicznych. Podorywka pielęgnowana oraz powszechne obecnie stosowanie herbicydów na ścierniskach dość skutecznie ograniczają występowanie tego gatunku w uprawach. Jednak zdarzają się uprawy, w których spotykano analizowany gatunek i to nie tylko w fazie siewki czy form juwenilnych, ale w postaci dużych kwitnących kęp. W takiej sytuacji zwalczanie tego gatunku na polu jest już zdecydowanie trudniejsze. W celu dokładnego określenia warunków przenikania Solidago canadensis na pola uprawne istnieje konieczność poznania histo- Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

13 Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach 41 rii pola, a szczególnie zabiegów tam przeprowadzonych. Być może zaistniała sytuacja jest wynikiem zaniedbań agrotechnicznych lub mogła nastąpić wskutek przemiennego użytkowania z okresowym wyłączeniem pola z uprawy. Rolnicy na terenach podmiejskich, chcąc uzyskać dopłaty bezpośrednie, często przywracają do użytkowania pola odłogowane. Na trudności w zwalczaniu Solidago canadensis na siedliskach odłogowanych wskazują Domaradzki i Badowski [2012]. Fakt, że w latach Solidago canadensis należała do bardzo rzadkich składników flory segetalnej miasta Siedlce [Skrzyczyńska i Marciniuk 2002], świadczy o dużych zmianach w występowaniu tego gatunku na polach uprawnych w granicach miasta. Aktualnie można obserwować inwazyjne występowanie analizowanego gatunku na nieużytkach porolnych w obrębie miasta i na terenach podmiejskich oraz migrację tego gatunku na pola uprawne w warunkach ekstensywnego rolnictwa. Na podstawie analizy archiwalnych zdjęć fitosocjologicznych wykonanych na obszarze Niziny Południowopodlaskiej można sądzić, że Solidago canadensis nie zagraża uprawom rolniczym. Należy jednak zauważyć, że zgromadzony materiał badawczy pochodzi z lat [Skrzyczyńska 1994, Skrzyczyńska i Skrajna 1999, Skrzyczyńska i Rzymowska 2001, Marciniuk 2001, Skrzyczyńska i Marciniuk 2002, Rzymowska i Skrajna 2011, Rzymowska 2013] i może nie w pełni odzwierciedlać aktualną sytuację. Z obserwacji prowadzonych na Nizinie Południowopodlaskiej wynika, że inwazyjne rozprzestrzenianie się Solidago canadensis nie słabnie, co zauważane jest też w innych częściach Polski [Szymura i Wolski 2006, Dajdok i Pawlaczyk 2009, Jezierska-Domaradzka i in. 2012, Pużyńska i in. 2012]. Gatunek ten zajmuje wolne nisze ekologiczne, masowo porastając przede wszystkim użytki porolne, nawet te bardzo oddalone od terenów zurbanizowanych. Częściej też występuje na miedzach i przydrożach oraz nasypach kolejowych. Na podstawie obserwacji własnych można stwierdzić, że nasilenie jej występowania na Nizinie Południowopodlaskiej obserwuje się zwłaszcza w ostatnich 10 latach. Być może następnym etapem ekspansji gatunku będzie rozprzestrzenianie się na pola uprawne, jak ma to miejsce obecnie na obszarze miasta Siedlce i na terenach podmiejskich. WNIOSKI 1. Solidago canadensis jest ruderalnym gatunkiem masowo występującym na nieużytkach w rejonie miasta Siedlce i na obszarach podmiejskich. 2. Ze względu na inwazyjny charakter gatunku należy prowadzić obserwacje nad jego rozprzestrzenianiem się, zwłaszcza na polach mniej intensywnie chronionych przed zachwaszczeniem (gospodarstwa ekstensywne i ekologiczne). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

14 42 Zofia Rzymowska PIŚMIENNICTWO Abhilasha D., Quintana N., Vivanco J., Joshi J., Do allelopathic compounds in invasive Solidago canadensis s.l. restrain the native European flora? J. Ecol. 96: Anioł-Kwiatkowska J., Segetal communities of Wrocław city. Acta Bot. Siles. 3: Dajdok Z., Pawlaczyk P., Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Wyd. Klubu Przyr. Świebodzin: Domaradzki K., Badowski M., Możliwość chemicznego ograniczania występowania Solidago gigantea Aiton na terenach odłogowanych. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Hejda M., Pysek P., Jarosík V., Impact of invasive plants on the species richness, diversity and composition of invaded communities. J. Ecol. 97: Jezierska-Domaradzka A., Domaradzki K., Solidago canadensis L. jako potencjalny gatunek energetyczny zagrożenia dla środowiska przyrodniczego oraz ocena naturalnych zasobów surowca na przykładzie wybranych odłogowanych pól w powiecie wołowskim na Dolnym Śląsku. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Korczyński M., Solidago w przestrzeni zurbanizowanej miasta Bydgoszczy. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Korniak T., Hołdyński Cz., Wąsowicz K., Święczkowska J., Amerykańskie gatunki z rodzaju Solidago w północno-wschodniej Polsce. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Kowarik I., Biologische Invasionen: Neophyten und Neozoen in Mitteleuropa. Ulmer, Stuttgart. ss Marciniuk J., Skład gatunkowy i struktura zbiorowisk segetalnych miasta Siedlce. Msc rozprawy doktorskiej. Akademia Podlaska w Siedlcach. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist, [w:] Z. Mirek (red.) Biodiversity of Poland 1, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, ss Moroń D., Lenda M., Skórka P., Szentgyörgyi H., Settele J., Wojciechowski M., Wild pollinator communities are negatively affected by invasion of alien goldenrods in grassland landscapes. Biol. Conserv. 142: Ługowska M., Rzymowska Z., The effect of the application of the exact and approximate methods on values of selected ecological indices. Acta Agrobot. 67 (1): Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

15 Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach 43 Pawłowski B., Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania, [w:] Szata roślinna Polski, 1, PWN, Warszawa: Pużyńska K., Stokłosa A., Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Wpływ warunków ekologicznych na występowanie Solidago sp. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Rola J., Rola H., Solidago sp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach porolnych. Fragm. Agron. 27(3): Rzymowska Z., Zbiorowiska roślinne pól uprawnych Podlaskiego Przełomu Bugu. Msc rozprawy doktorskiej. WSRP w Siedlcach. ss tabele. Rzymowska Z., Współczesne zmiany we florze i zbiorowiskach segetalnych Podlaskiego Przełomu Bugu. Wyd. UPH w Siedlcach. Rozpr. nauk. 124: Rzymowska Z., Skrajna T., Segetal flora of the Łuków Plain. Acta Agrobot. 64(2): Sekutowski T. R., Włodek S., Biskupski A., Sienkiewicz-Cholewa U., Porównanie odłogu i sąsiadującego pola uprawnego pod względem zasobności w nasiona i rośliny nawłoci (Solidago sp.). Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: Skrajna T., Zachwaszczenie roślin uprawnych oraz zbiorowiska segetalne Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Msc rozprawy doktorskiej. WSRP w Siedlcach. ss. 96+ tabele. Skrajna T., Ługowska M., Pawlonka Z., Wybrane cechy morfologiczne i biologia Solidago canadensis L. na odłogach środkowej części Niziny Południowopodlaskiej. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. CI, 585: Skrzyczyńska J., Studia nad florą i zbiorowiskami Wysoczyzny Siedleckiej. Wyd. AP w Siedlcach. Rozpr. nauk. 39: Skrzyczyńska J., Marciniuk J., Podobieństwa i różnice we florach segetalnych Siedlec i terenów rolniczych Wysoczyzny Siedleckiej. Acta Agrobot. 56(2): Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., Flora segetalna Podlaskiego Przełomu Bugu. Acta Agrobot. 54(1): ; Skrzyczyńska J., Skrajna T., Flora segetalna Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Acta Agrobot. 52(1-2): Sun B.J., Tan J.Z., Wan Z.G., Gu F.G., Zhu M.D., Allelopathic effects of exstracts from Solidago canadensis L. against seed germination and seedling growth of some plants. J. Environ. Sci. 18 (2): Szymura M., Szymura T.H., Rozmieszczenie nawłoci (Solidago spp.) na obszarze Dolnego Śląska oraz ich wpływ na różnorodność biologiczną zasiedlanych fitocenoz, [w:] Kącki Z., Stefańska-Krzaczek E., (red.). Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej. Acta Bot. Siles. 6: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015

16 44 Zofia Rzymowska Szymura M., Wolski K., Zmiany krajobrazu pod wpływem ekspansywnych bylin północnoamerykańskich z rodzaju Solidago L. Problemy Ekologii Krajobrazu 16: Tokarska-Guzik B., The expansion of some alien plant species (neophytes) in Poland, [in] Child L.E., Brock J.H., Brundu G., Prach K., Pysek P., Wade P.M., Wiliamson M., (eds.) Plant invasions: Ekological treats and management solutions. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands: Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa: ss Topham P.B., Lawson H.M., Measurement of weed species diversity in crop/weed competition studies/. Weed Res. 22: Weber E., The dynamic of plant invasion: a case of three exotic goldenrod species (Solidago L.) in Europe. J. Biogeogr. 25: ; /j x Weber E., Jakobs G., Biological flora of Central Europe: Solidago gigantea Aiton. Flora 200: Yang R.Y., Mei L.X., Tang J.J., Chen X., Allelopathic effects of invasive Solidago canadensisl. on germination and growth of native Chinense plant species. Allelopathy J. 19(1): Zhang S., Jin Y., Tang J., Chen X., The invasive plant Solidago canadensis L. suppresses local soil pathogens through allelopathy. Appl. Soil Ecol. 41: MORE FREQUENT OCCURRENCE OF Solidago canadensis L. IN WEED INFESTED CROPS IN THE BORDERS OF SIEDLCE CITY AND ITS SUBURBAN AREAS Summary: The paper presents the results of studies on occurrence of Solidago canadensis specimens in croplands phytocenoses. The observations were carried out in the area of Siedlce city and its suburban areas due to a massive occurrence of the analysed species in fallow lands in that region. During the field studies some phytosociological relevés according to Braun-Blanquet method were made. The occurrence of Solidago canadensis in cereal crops, charlock cultivations and stubble-fields was noted. In some areas a considerable cover of the species was recorded. The analysed species was observed the most frequently in seedling or juvenile phase, however in some fields high specimens in the early inflorescence and early flowering phase were noted. The studies indicated that Solidago canadensis may be a threat to crops in conditions of extensive or ecological agriculture. Keywords: Canadian goldenrod, threat to cultivation, migration, weed infestation of cultivations, weed infestation of stubble-fields Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015