ANNALES. Jan Kapeluszny, Małgorzata Haliniarz

Transkrypt

1 ANNALES UNERSTATS OL. LX, Nr * MARAE CURE S K Ł O O W S K A L U B L N POL O N A SECTO E 00 Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Akademicka, 00 Lublin, Poland Jan Kapeluszny, Małgorzata Haliniarz Charakterystyka fitosocjologiczna zbiorowisk segetalnych z udziałem escurainia sophia (L.) Webb ex Prantl na Lubelszczyźnie Phytosociological characteristics of segetal communities with escurainia sophia (L.) Webb ex Prantl in the Lublin region ABSTRACT. escurainia sophia is a winter or spring annual weed. Flixweed used to be described as a ruderal weed, where it occurred mainly in associantion Sisymbrietum sophiae Kreh 5 and community Artemisietalia Lohm. apud R. Tx. 7. However, recently this species has become one of the main weed species in the cultivated crops. The aim of the present research was phytosociological characterization s of segetal communities with flixweed. The research was connected with looking for escurainia sophia in the agricultural crops cultivated in the Lublin region. Phytosociological records were made with the BraunBlanquet s method were made in the places of occurrence flixweed. All observations were carried out in the years The weed species were characterized on the basis of the constancy (S) and cover coefficients (). The classification of communities was based on Kornaś system [50]. The communities with escurainia sophia were described as fragmentary communities, without characteristic species of associations. Flixweed occurred in communities belonging to combinations: Panico Setarion, Eu Polygono Chenopodion, Aperion spicae venti and communitie from order Secali ioletalia arvensis. These communities grew mostly in winter cereals and winter rape, on,, and soil complex. escurainia sophia was characterized by the highest cover coefficient in communities with eronica persica from EuPolygono Chenopodion combination (=5), Papaver rhoeas Consolida from Aperion spicae venti combination (=8), however, the smallest in communitie with Echinoc hloa crus galli from PanicoSetarion alliance (=7). KEY WORS: escurainia sophia, Lublin region, segetal communities Annales UMCS, Sec. E, 00, 5,,

2 08 escurainia sophia (L.) Webb ex Prantl należy do rodziny Brassicaceae. Jest rośliną krótkotrwałą, której wschody notuje się zarówno jesienią, jak i wiosną. Przez wiele lat stwierdzano występowanie escurainia sophia stulichy psiej głównie w miejscach ruderalnych, takich jak: wysypiska śmieci, nasypy, stacje kolejowe itp., gdzie wraz z towarzyszącymi jej chwastami tworzyła zespół Sisymbrietum sophiae Kreh 5 [Fijałkowski 78; Matuszkiewicz 00] lub wchodziła w skład zbiorowisk z rzędu Artemisietalia Lohm. apud R. Tx. 7 [Fijałkowski 6]. W ostatnim czasie escurainia sophia coraz częściej spotykana jest w zbiorowiskach segetalnych i stanowi jeden z gatunków zachwaszczających rośliny uprawne. Celem pracy była charakterystyka zbiorowisk segetalnych chwastów z udziałem stulichy psiej. METOY Badania polegały na wyszukiwaniu stanowisk stulichy psiej w łanach roślin uprawnych na terenie województwa lubelskiego. W miejscu występowania tego gatunku wykonywano zdjęcie fitosocjologiczne metodą BraunBlanqueta [5]. Badania terenowe prowadzono w czerwcu i lipcu w latach Nomenklaturę chwastów podano za Mirkiem i in. [5]. Jednostki glebowe wyznaczono na podstawie map gleboworolniczych w skali : Wykonane zdjęcia fitosocjologiczne, w liczbie 0 sztuk, pogrupowano pod względem podobieństwa florystycznego, a następnie przeprowadzono próbę wyodrębnienia zbiorowisk, których klasyfikację oparto na systemie Kornasia [50]. W zbiorowiskach charakteryzowano gatunki na podstawie stałości fitosocjologicznej [S] oraz współczynników pokrycia [] [Pawłowski 5]. W obliczeniach wskaźnika pokrycia dla ilościowości + i r umownie przyjęto,0 i 0,%. WYNK Analiza 0 zdjęć fitosocjologicznych wykazała, że zbiorowiska chwastów w uprawach rolniczych z udziałem escurainia sophia są słabo wykształcone. latego nie można ich zakwalifikować do żadnego ze znanych zespołów. Opisano je zatem jako zubożałe zbiorowiska z gatunkami charakterystycznymi związków Panico Setarion, Eu Polygono Chenopodion, Aperion spicae venti. Sześć zaś spośród wykonanych zdjęć fitosocjologicznych zakwalifikowano do ubogiego florystycznie zbiorowiska rzędu Secali ioletalia arvensis (tab. ). Systematyka wyróżnionych zbiorowisk przedstawia się następująco:

3 08 Klasa: Ruderali Secalietea (Br.Bl. 6) Rząd: Secali ioletalia arvensis [(Siss.) ap. Br.Bl. Et R.Tx. (6)] Zbiorowisko: z Matricaria maritima Podrząd: Centauretenalia cyani [(Tx. 7) R. Tx. Lohm. Et Prsg. 50] Związek: Aperion spicae venti (R. Tx. Ap. Oberd. 50) Zbiorowisko: Papaver rhoeas Consolida regalis Zbiorowisko: z Apera spica venti Podrząd: Polygono Chenopodietalia [(R. Tx. Et Lohm. 50) J. Tx. 6] Związek: Panico Setarion (Siss. 6) Zbiorowisko: z Echinochloa crus galli Związek: EuPolygono Chenopodion polyspermi (W. Koch 6 em. Siss. 6) Zbiorowisko: z eronica persica Zbiorowisko segetalne ze związku Aperion spicae venti, z gatunkami wyróżniającymi Papaver rhoeas i Consolida regalis, rozwija się głównie w oziminach (pszenica, rzepak), na glebach zaliczanych do kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego. Opisano je na podstawie 6 zdjęć fitosocjologicznych. Ogółem stwierdzono w nim 5 gatunków chwastów, natomiast średnia liczba taksonów w zdjęciu wynosiła 7 (tab. ). Oba gatunki wyróżniające omawiane zbiorowisko występowały w klasie stałości, przy czym współczynnik pokrycia maku polnego Papaver rhoeas (=7) był trzykrotnie wyższy niż ostróżeczki polnej Consolida regalis (=5). W składzie florystycznym omawianego zbiorowiska uwagę zwraca miotła zbożowa (Apera spica venti) i chaber bławatek (Centaurea cyanus ). Pierwszy gatunek, występując w klasie stałości, posiadał najwyższy ze wszystkich taksonów współczynnik pokrycia (=6). Z gatunków towarzyszących w analizowanym zbiorowisku wysoką stałością (S=) i pokryciem (=5) wyróżniała się Galium aparine. W porównaniu z innymi było to zbiorowisko najbogatsze florystycznie. Jego skład florystyczny nawiązuje do znanego z literatury, rozwijającego się w zespołach zbóż, zespołu icietum tetraspermae consolidetosum [Skrzyczyńska ]. Zubożałe zbiorowisko z Apera spica venti, zakwalifikowane do związku Aperion spicae venti, występowało w rzepaku ozimym, pszenicy ozimej, jęczmieniu ozimym i życie na glebach kompleksów pszennych oraz żytnim bardzo dobrym i dobrym. Zbiorowisko to wyodrębniono i opisano na podstawie zdjęć fitosocjologicznych. W analizowanych agrofitocenozach dominującym taksonem była Apera spicae venti miotła zbożowa (S=; =0). Spośród gatunków charakterystycznych dla związku, oprócz miotły zbożowej, tylko icia hirsuta była notowana w stopniu stałości. Pozostałe taksony charakterystyczne występowały w stopniu stałości. Na zachwaszczenie analizowanych pól uprawnych znaczący wpływ miała Galium aparine, którą zarejestrowano

4 08 Tabela. Zbiorowiska segetalne z udziałem escurainia sophia Table. Segetal communities with escurainia sophia Zbiorowisko Plant community Papaver rhoeas Consolida regalis Liczba zdjęć 6 Number of records Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean number of species in 7 the record Stałość (S) constancy (S) S współczynnik pokrycia () cover coefficient ().. Papaver rhoeas Consolida regalis Papaver rhoeas 7 Consolida regalis 5. Ch. Aperion spicae venti Apera spica venti 6 icia hirsuta 5. Ch. Centauretenalia cyani Centaurea cyanus 50 Avena fatua 7. Ch. EuPolygono Chenopodion polyspermi eronica persica 5 Euphorbia helioscopia 5 Lamium amplexicaule (w) Sonchus asper (w) 0,. Ch. Panico Setarion Echinochloa crus galli 8 Amaranthus retroflexus Galinsoga parviflora Setaria pumila 6. Ch. Secali ioletalia arve nsis Matricaria maritima 55 iola arvensis 7 Myosotis arvensis Fallopia convolvulus 55 Thlaspi arvense eronica arvensis Sonchus arvensis. Ch. Ruderali Secalietea escurainia sophia 8 Convolvulus arvensis Stellaria media. 56 Capsella bursa pastoris Melandrium album 5 Chenopodium album 58 Agropyron repens 0 Artemisia vulgaris 50 Cirsium arvense. Polygonum aviculare 6 Gatunki towarzyszące Accompanying species Galium aparine 5 Taraxacum officinale z Echin oz Matricaria chloa crus marit ima galli z Apera spicaventi z eronica persica S S S *L.w

5 085 Gatunki sporadyczne Sporadic species: icia villosa (,, 5), eronica hederifolia (,,, 5), Bromus secalinus (, 5), icia angustifolia (,, 5), icia tetrasperma (,, 5), Agrostemma githago (, 5), Lithospermum arvense (,,, 5), Aethusa cynapium (,, 5), Adonis aestivalis (), Camelia sativa (), Anagallis foemina (), Equisetum arvense (, ), Euphorbia peplus (,, 5), Erodium cicutarium (,,, 5), Lamium purpureum (, ), Fumaria officinalis (, ), eronica polita (), Galinsoga ciliata (, 5), Setaria viridis (,, 5), Lathyrus tuberosus (,,, 5, 6), Anthemis arvensis (,, 5), Neslia paniculata (), Solanum nigrum (), Stachys palustris (,, 5), Galeopsis tetrahit (,, 5), Anagallis arvensis (,,, 5), Erysimum cheiran thoides (), Spergula arvensis (), Mentha arvensis (,, 5), Lapsana communis (,,, 6), Arabidopsis thaliana (), Euphorbia exiqua (, 6), Anchusa arvensis (, ), Sinapis arvensis (,,, 5), Armoracia rusticana (), Agrostis stolonifera (), Potentilla anserina (,, 5), Rumex crispus (, ), Lactuca serriola (,, 5), Sonchus oleraceus (,, 5, 6), Poa annua (), Carduus crispus (), Polygonum lapathifolium. subsp. lapathifolium (,, 5), Polygonum persicaria (6), Chamomilla suaveolens (, 6), Sisymbrium officinale (,, 5), Geranium pusillum (,,, 5), Conyza canade nsis (,, ), Gatunki towarzyszące icia tenuifolia (), Arenaria serpyllifolia (,,, 5, 6), Achillea millefolium (), Tussilago farfara (), Odontites verna (), Myosurus minimus (), Ger anium dissectum (,,, 5), Oxalis stricta (,, 5), Silene vulgaris (, ), Trifolium arvense (,, 5), Euphorbia cyparissias (), Glechoma hederacea (,, 5), Triticum aestivum (), Anchusa officinalis (), Avena strigosa (), Campanula rapunculoides (), Euphorbia virgata (), Lolium perenne (), Onobrychis viciifolia (), Phleum pratense (), Sedum maximum (), aucus carota (, 5), Polygonum amphibium (, 5), Medicago lupulina (,,, 5), Urtica dioica (, 5, 6), Lathyrus pratensis (, 5), Rumex acetosella (,,, 5), Chaenorhinum minus (), Thlaspi perfo liatum (, ), Cerastium hol osteoides (,, 5), icia cracca (,, 5), Rhinanthus serotinus (, 5), Festuca pratensis (6), Gnaphalium uliginosum (6), Gypsophila muralis (6), Juncus bufonius (6), Plantago intermedia (6). *Objaśnienia Explanations: L.w. liczba wystąpień number of occurrences w, na, zdjęciach fitosocjologicznych (S=; =78). W zbiorowisku zanotowano łącznie 7 taksony, zaś na jedno zdjęcie fitosocjologiczne przypadało średnio 6. Na żyznych glebach zaliczanych do, i kompleksu rolniczej przydatności wykształcały się płaty zbiorowiska z eronica persica, które zakwalifikowano do związku EuPolygono Chenopodion polyspermi. Fitocenozy takie notowano w pszenicy ozimej, jęczmieniu jarym oraz formie jarej i ozimej rzepaku. Omawiane zbiorowisko opisano na podstawie 0 zdjęć fitosocjologicznych. Spośród gatunków charakterystycznych związku najliczniej występowała eronica pe rsica (S=; =0) oraz Euphorbia helioscopia (S=; =0). Wśród gatunków charakterystycznych rzędu i klasy najczęściej i najliczniej notowano Matricaria maritima subsp. inodora (S=; =00), Papaver rhoeas (S=; =06), Agropyron repens (S=; =66) i Convolvulus arvensis (S=; =0). Na zachwaszczenie omawianych upraw duży wpływ miała również Galium aparine (S=; =60). Średnia liczba taksonów w zdjęciu wynosiła 8, zaś zbiorowisko tworzyło łącznie 56 gatunków chwastów.

6 086 Zbiorowisko chwastów z Echinochloa crus galli, umieszczone w związku Panico Setarion, odnotowano na glebach kompleksów,, i. Zbiorowisko to występowało w różnych uprawach, wśród których przeważają okopowe. Agrofitocenozy zaliczone do tego związku opisano na podstawie zdjęć fitosocjologicznych. Z gatunków charakterystycznych związku Panico Setarion najczęściej, w klasie stałości, występowała Echino chloa crus galli (=58). W Amaranthus retroflexus (=07) i Galinsoga parviflora (=80). Pozostałe taksony występowały rzadziej. Z taksonów charakterystycznych dla wyższych jednostek fitosocjologicznych największy udział w zachwaszczeniu upraw miała Chenopodium album (S=; =0). Spośród chwastów towarzyszących, podobnie jak w poprzednio opisanych zbiorowiskach, znaczącą pozycję zajmowała Galium aparine (S=; =). W składzie florystycznym omawianego zbiorowiska odnotowano łącznie 7 gatunki chwastów, zaś średnia liczba taksonów w zdjęciu wynosiła 5. Nawiązuje ono do znanego z upraw okopowych zespołu Echinochloo Setarietum. Niekiedy działalność człowieka tak dalece modyfikowała zbiorowiska chwastów, że nie było możliwe zaszeregowanie ich do któregokolwiek związku. Takie fragmentaryczne fitocenozy opisano na podstawie sześciu zdjęć fitosocjologicznych i zaliczono do rzędu Secali ioletalia arvensis. Zbiorowiska te wykształcały się głównie w ozimych formach rzepaku i pszenicy, na glebach kompleksów pszennych i żytnim bardzo dobrym. Odznaczały się niewielkim zróżnicowaniem florystycznym (łączna liczba gatunków 8) oraz niską, średnią liczbą taksonów w zdjęciu. Wśród gatunków o najwyższym współczynniku pokrycia można wymienić: Matric aria maritima subsp. inodora (L.w.=6; =508), Chenopodium album (L.w.=; =75), Stellaria media (L.w.=; =08), Agropyron repens (L.w.=; =50). Spośród analizowanych agrofitocenoz escurainia sophia najliczniej występowała w zbiorowisku z eronica per sica, ze związku EuPolygono Cheno podion polyspermi (ryc. ). Jej współczynnik pokrycia w tej jednostce wynosił =5. Z nieco mniejszym zwarciem zasiedlała zbiorowisko z Papaver rhoeas i Consolida regalis (=8) oraz ubogie zbiorowisko segetalne z rzędu Secali ioletalia arvensis (=0). W zbiorowisku z Apera spica venti ze związku Aperion spicae venti współczynnik pokrycia stulichy psiej wynosił 8, natomiast najniższe pokrycie powierzchni przez badany gatunek (=7) zanotowano w zbiorowisku z Echino chloa crus galli, ze związku Panico Setarion. Z terenu Lubelszczyzny brak jest doniesień na temat występowania escu rainia sophia w zespołach chwastów pól uprawnych. Zanotowano jedynie kilka przykładów z innych części kraju, w których gatunek ten był jednym z elementów kształtujących zbiorowiska segetalne. Na przykład Wójcik [80] zareje

7 z eronica persica Papaver rhoeas Consolida regalis z Matricaria maritima z Apera spicaventi z Echinochloa crusgalli Rycina. Współczynniki pokrycia escurainia sophia w analizowanych zbiorowiskach Figure. Cover coefficients of escurainia sophia in analyzed communities strowała go w klasie stałości w zbiorowisku Oxalido Chenopodietum oraz asocjacji pośredniej pomiędzy zespołami Echinochloo Setarietum a Lamio eronicetum politae na obszarze Mazowsza. W okolicach Skierniewic Warcholińska [8] wykazała występowanie stulichy psiej w zespole Papaveretum arge mones w stopniu stałości. W latach siedemdziesiątych na terenie Równiny Piotrkowskiej Warcholińska [] stwierdziła obecność badanego taksonu w zbiorowisku icietum tetraspermae i Papaveretum argemones, natomiast 0 lat później tylko w tym drugim zbiorowisku, gdzie zaliczyła stulichę psią do tzw. gatunków stałych. Obserwacje Warcholińskiej zastały potwierdzone przez Marciniuk [00], która prowadziła badania na użytkowanych rolniczo terenach Siedlec. Stwierdziła ona, iż stulicha psia najczęściej wnika do płatów zespołu Papaveretum argemones. W zbiorowisku tym gatunek ten wykazywał się wysokim, stopniem stałości oraz znaczącym współczynnikiem pokrycia (=50). WNOSK. Stulichę psią najczęściej spotykano w zbiorowiskach ze związku Panico Setarion i Aperion spicae venti.. Najwyższe współczynniki pokrycia wykazywała escurainia sophia w zbiorowiskach z eronica persica ze związku EuPolygono Chenopodion polyspermi oraz Papaver rhoeas Consolida regalis ze związku Aperion spicae venti, a najniższą wartość tego wskaźnika w zbiorowisku z Echinochloa crus galli ze związku Panico Setarion.

8 088. Zbiorowiska segetalne z udziałem stulichy psiej wykształcały się głównie w formach ozimych pszenicy i rzepaku, na glebach,, i kompleksu rolniczej przydatności gleb. PŚMENNCTWO BraunBlanquet J. 5. Pflanzensoziologie. Aufl. Wien. Fijałkowski. 6. Zbiorowiska roślin synatropijnych miasta Chełma. Annales UMCS, Sec. C, 8, 5. Fijałkowski. 78. Synantropy roślinne Lubelszczyzny. PWN, Warszawa Łódź, ss. 60. Kornaś J. 50. Zespoły roślinne Jury Krakowskiej. Część. Zespoły pól uprawnych. Acta. Soc. Bot. Pol. 0,, 6 8. Marciniuk J. 00. Skład gatunkowy i struktura zbiorowisk segetalnych miasta Siedlce. Praca doktorska, Akademia Podlaska w Siedlcach. Matuszkiewicz W. 00. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. Mirek Z., PiękośMirek H., Zając A., Zając M. 5. ascular plants of Poland a checklist. Polish Botanical Studies, Guidebook Series 5. Pawłowski B. 5. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. W: Szata roślinna Polski. (red.) W. Szafer,, PWN, Warszawa. Skrzyczyńska J.. Studia nad florą i zbiorowiskami segetalnymi Wysoczyzny Siedleckiej. Rozprawy Naukowe WSRP w Siedlcach,. Warcholińska A.U. 8. Zbiorowiska segetalne zbóż ozimych Skierniewic i terenów przyległych. Acta Agrobotanica,, Warcholińska A.U.. Zmiany roślinności segetalnej Równiny Piotrkowskiej w ostatnich latach. Cz.. Zbiorowiska chwastów upraw zbóż ozimych. Acta Agrobotanica 7,, 5 6. Wójcik Z. 80. Plant communities of Mazovian cultivated fields. Part. Rootcrop communities. Pol. Ecol. Stud. 6,,