O d Redakcji 2 x Słowo wstępne / Streszczenia artykułów

Transkrypt

1 WYMAGANIA TECHNICZNE BUDYNKÓW n NR 4(68)/2013 rok XVI n IN n Cena 20 zł (w tym 5% VAT) þ Normy nakładów rzeczowych kalkulacja indywidualna metody kalkulacji przykłady kalkulacji wymagania þ Znaczące energetyczne izolacyjności przegród w nowych budynkach Zmiany po 1 stycznia 2014 r. Zmiany po 1 stycznia 2017 r. Zmiany po 1 stycznia 2021 r. þ Budynki energoefektywne terminologia klasyfikacje budynków stopnie zapotrzebowania na energię budynków þ zczelność niskoenergetycznych przepisy i normy wentylacja naturalna i mechaniczna obliczenia i wyniki pomiarów Bohdan ta wiski Naprawa i wzmacnian ie Niskoenergochłonny tarszy wykładowca Wydziału rii Politechniki Budownictwa Białostockiej i Inżyniepublikacji jest z zakresu cjonalizacji efektywności autorką licznych zużycia energii, energetycznej, w kontekście budownictwa razrównoważonego jednorodzinnego i instalacji. rozwoju Jest też autorką oraz opinii i ekspertyz. klimatyzacji Prowadzi wykłady tyzacji, instalacji i projekty w zakresie wentylacji, gazowych, nia spalin, ochrony klimasieci cieplnych, powietrza, oraz infrastruktury oczyszczabudownictwa energooszczędnego technicznej miast. Oficyna Wydawnicza Energoefektywny DOBRE BUDOWANIE TWOJE PRAWO Zapraszamy na kursy Przygotowujące na uprawnienia do egzaminu budowlane kosztorysowania obiektów i robót budowlanych 23:27:55 POLCEN p. z o.o., ul Warszawa, Polna 40 lok. 206 tel materiał 5 szkoleniowy Wydanie 8. Pytania i testy egzaminacyjne uprawnienia na Mirosław PORADNIK mgr inż. budowlane Mirosław Giera A Z KLUCZEM bsolwent P IBN Energoefektywny z o.o., ul. Polna 40 lok. tel. 206 Najlepszy dla: architektów konstruktorów drogowców, budowlanych mostowców kolejarzy, wyburzeniowców instalatorów Zapraszamy na kursy Przygotowujące na uprawnienia do egzaminu budowlane kosztorysowania obiektów i robót budowlanych 23:27:55 POLCEN p. z o.o., ul Warszawa, Polna 40 lok. 206 tel Mirosław IBN Giera Od innych OBiektów è księgarnia PORADNIK materiał 5 szkoleniowy Wydanie 8. Pytania i testy egzaminacyjne uprawnienia na budowlane Z KLUCZEM internetowa Pytania_testy_okladka_wyd8.indd :13:00 isbn: :34:37 Upraw nienia UDOWLANE Zapraszamy na kursy: na uprawnienia budowlane do Prawo budowlane) przepisy 2012 (art. 17 ustawy Oficyna Wydawnicza Energoefektywny DOBRE BUDOWANIE TWOJE PRAWO OdleGłOści sieci elektroenergetycznych kierownik budowy lub kierownik inspektor nadzoru inwestorskiegorobót inwestor. przygotowujące egzaminu (na miesiąc ok. 800 przed egzaminem) językowe pytań angielski z kluczem na budowie (siedem dni ii wkomentarzem biznesie w tygodniu) wykonawcze IBN i wybrane POLCEN p Warszawa, , sieci elektroenergetycznych... 2 Przepisy 0 techniczno1 -budowlane 2 dla budynków Kursy: wiosna, jesień przygotowujące do egzaminu na uprawnienia budowlane na wszystkie specjalności. okladka_odleglosci_sieci_elektromagn_a5.indd OdleGłOści Kosztorysowanie obiektów i robót budowlanych Uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, są: projektant 15:13:00 Giera 2. A Mirosław ujednolicone teksty rozporządzeń budowlane Rafał Wąchocki 2 Przepisy 0 techniczno1 -budowlane 2 dla budynków POLCEN p , isbn: :34:37 8 IBN :03:29 Z PRAWEM CO DNIA Oficyna Wydawnicza Energoefektywny DOBRE BUDOWANIE TWOJE PRAWO :27:55 Zapraszamy na kursy: na uprawnienia budowlane przygotowujące do egzaminu (na miesiąc przed egzaminem) językowe angielski na budowie (siedem dni i w biznesie w tygodniu) 8 IBN lane wykonawcze 2-3 Polccen_kompedium_208_293_04_2013.indd techniczno-budow tarszy wykładowca Wydziału rii Politechniki Budownictwa Białostockiej i publikacji jest autorką Inżyniez zakresu cjonalizacji licznych zużycia energii,efektywności energetycznej, w kontekście budownictwa razrównoważonego jednorodzinnego i instalacji. rozwoju Jest też autorką oraz opinii i ekspertyz. klimatyzacji Prowadzi wykłady tyzacji, instalacji i projekty w zakresie gazowych, wentylacji, nia spalin, ochrony klimasieci cieplnych, powietrza, oraz infrastruktury oczyszczabudownictwa energooszczędnego technicznej miast. Pośród jej szczególnych budownictwo zainteresowań niskoenergochłonne, można wymienić: ną budynków infrastrukturę o racjonalnej efektywność techniczcharakterystyce energetyczną energetycznej, fortowy mikroklimat struktur helioaktywnych, pomieszczeń. kom IBN Okladka_Energoefektywny.indd Niskoenergochłonny internetowa m.pl z o.o., ul Warszawa, Polna 40 lok. 206 tel księgarnia internetowa Polccen_kompedium_208_293_04_2013.indd przepisy z o.o., ul Warszawa, Polna 40 lok. 206 tel POLCEN p. księgarnia Zapraszamy na kursy: na uprawnienia budowlane przygotowujące do egzaminu (na miesiąc przed egzaminem) językowe angielski na budowie (siedem dni i w biznesie w tygodniu) Przepisy i wybrane 40 lok. 206 budowlane dla budynków tel. 22 na uprawnienia budowlanych techniczno-budowlane obiektów i robót z o.o., ul. Polna Prawo Budowlane Page 1 IBN egzaminacyjne 2:49 PM 2. POLCEN p Warszawa, Pytania i testy 3/21/2012 Przepisy Wydanie sieci elektroenergetycznych... Kosztorysowanie Okladka-CMYK.qxd publicznych Kacprzyk NIK Kursy: wiosna, jesień przygotowujące do egzaminu na uprawnienia budowlane na wszystkie specjalności. Niskoenergochłonny PORAD Kosztorysowanie obiektów i robót budowlanych metody i podstawy kosztorysowania komputerowe wspomaganie kosztorysowania kosztorysowanie w zamówieniach Pytania_testy_okladka_wyd8.indd OdleGłOści wydanie 2. Uprawnienia tarszy wykładowca Wydziału rii Politechniki Budownictwa Białostockiej i Inżyniepublikacji jest z zakresu cjonalizacji efektywności autorką licznych zużycia energii, energetycznej, w kontekście budownictwa razrównoważonego jednorodzinnego i instalacji. rozwoju Jest też autorką oraz opinii i ekspertyz. klimatyzacji Prowadzi wykłady tyzacji, instalacji i projekty w zakresie wentylacji, gazowych, nia spalin, ochrony powietrza, klimasieci cieplnych, oraz infrastruktury oczyszczabudownictwa energooszczędnego technicznej miast. Pośród jej szczególnych budownictwo zainteresowań niskoenergochłonne, można wymienić: ną budynków infrastrukturę o racjonalnej efektywność techniczcharakterystyce energetyczną energetycznej, fortowy mikroklimat struktur helioaktywnych, pomieszczeń. kom- internetowa 2-3 i kalkulacje kosztów są opracowania podstawą m.in. do: projektu, określenia technologii i organizacji przygotowania robót, ofert i pozyskania programu zleceń, finansowania, realizacji budowy, wyboru metod wykonywania robót, kontroli kosztów i postępu robót, formowania strategii działania przedsiębiorstwa. 23:27:55 Balbina Kacprzyk Kosztorysy Giera è księgarnia Giera Niskoenergochłonny Okladka_Energoefektywny.indd Balbina mgr inż. budownictwa A bsolwentka Wydziału Inżynierii skiej; wykładowca Lądowej Politechniki na kursach publicznych Warszawkosztorysowania na roboty publikacji oraz zamówień budowlane; związanych z kosztorysowaniem autorka ekspertyz dowlanych m.in. w i opinii, i zamawianiem kwartalniku ka podręcznika robót bu Kosztorysowanie Budownictwo i Prawo ; Metody współautorobiektów kosztorysowania i robót budowlanych rysowy towarzyszenia robót budowlanych ; oraz rzeczoznawca Kosztorysantów rządu KB, przewodnicząca kosztobudowlanych, prowadzi wiceprezes biuro kosztorysowewarszawskiego Zaoddziału Kosztorysowania KB; od Amplus, 1996 r. Robót Budowlanych od 2006 r. dyrektor Ośrodka WACETOB p. z o.o. IBN okladka_odleglosci_sieci_elektromagn_a5.indd POLCEN p. z o.o., ul Warszawa, Polna 40 lok. 206 tel :03:29 Z PRAWEM CO DNIA 2 księgarnia internetowa m.pl IBN Z PRAWEM CO DNIA Mirosław PORADNIK mgr inż. Energoefektyw ny dom A dostępny bsolwent P Upraw nienia UDOWLANE DOBRE BUDOWA NIE TWOJE PRA WO Prawo budowlane) (art. 17 ustawy l :27:55 ok. 800 pytań z kluczem i komentarzem Zapraszam POLCEN p. e z o.o., ul. Polna 40 lok Warsza 206 wa, tel wydawnictwo@ polcen.com.p l om.pl księgarnia internetowa com.pl edium_208_29 3 Polccen_komp wykonawcz y na kursy : na upraw nienia budow lane przyg do egzam otowujące inu (na miesi ąc przed językowe egzaminem) angielski na budow (siedem dni ie i w bizne w tygodniu) sie przepisy Uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, są: projektant kierownik budowy lub kierownik inspektor nadzoru inwestorskiegorobót inwestor. IBN Najlepszy dla: architektów konstruktorów drogowców, budowlanych mostowców kolejarzy, wyburzeniowców instalatorów budowlane com.pl 2-3 Giera Uprawnienia Oficyna Wydawnicza lko Mirosław Giera łonny IBN Okladka_Energoefektywny.indd Niedzie Niskoenergoch tarszy wykładowca Wydziału rii Politechniki Budownictwa Białostockiej i Inżyniepublikacji jest z zakresu cjonalizacji efektywności autorką licznych zużycia energii, energetycznej, w kontekście budownictwa razrównoważonego jednorodzinnego i instalacji. rozwoju Jest też autorką oraz opinii i ekspertyz. klimatyzacji Prowadzi wykłady tyzacji, instalacji i projekty w zakresie wentylacji, gazowych, nia spalin, ochrony klimasieci cieplnych, powietrza, oraz infrastruktury oczyszczabudownictwa energooszczędnego technicznej miast. Pośród jej szczególnych budownictwo zainteresowań niskoenergochłonn można ną budynków e, infrastrukturęwymienić: o racjonalnej efektywność techniczcharakterystyce energetyczną energetycznej, fortowy mikroklimat struktur helioaktywnych, pomieszczeń. kom- Prawo ene rgetyczne i wybrane Mirosław Od innych OBiektów budowlane IBN Giera OdleGłOści sieci elektroenergetycznych na uprawnienia Mirosław Oficyna Wydawnicza Energoefektywny DOBRE BUDOWANIE TWOJE PRAWO Prawo Budowlane egzaminacyjne PORADNIK Pytania i testy Pośród jej szczególnych budownictwo zainteresowań niskoenergochłonne, można wymienić: ną budynków infrastrukturę o racjonalnej efektywność techniczcharakterystyce energetyczną energetycznej, fortowy mikroklimat struktur helioaktywnych, pomieszczeń. kom IBN Okladka_Energoefektywny.indd tarszy wykładowca Wydziału rii Politechniki Budownictwa Białostockiej i Inżyniepublikacji jest z zakresu cjonalizacji efektywności autorką licznych zużycia energii, energetycznej, w kontekście budownictwa razrównoważonego jednorodzinnego i instalacji. rozwoju Jest też autorką oraz opinii i ekspertyz. klimatyzacji Prowadzi wykłady tyzacji, instalacji i projekty w zakresie wentylacji, gazowych, nia spalin, ochrony klimasieci cieplnych, powietrza, oraz infrastruktury oczyszczabudownictwa energooszczędnego technicznej miast. Pośród jej szczególnych budownictwo zainteresowań niskoenergochłonne, można wymienić: ną budynków infrastrukturę o racjonalnej efektywność techniczcharakterystyce energetyczną energetycznej, fortowy mikroklimat struktur helioaktywnych, pomieszczeń. kom IBN Okladka_Energoefektywny.indd 3_10_2013.ind d 8 Nowości! IBN???? 00:45:49????????? DOBRE BUDOWANIE TWOJE PRAWO Z PRAWEM CO DNIA

2 adresowanego do specjalistów w dziedzinie budownictwa i inżynierii lądowej: projektantów, inwestorów, wykonawców i użytkowników, pracowników naukowych i technicznych uczelni oraz instytutów naukowo-badawczych Warunki prenumeraty i konto wpłaty są podane na początku treści czasopisma oraz (z formularzem zamówienia) na stronie internetowej Informacje również w redakcji: tel pzitbinzynieria@neostrada.pl

3 W NUMERZE 4/13 BiP O d Redakcji 2 x łowo wstępne / treszczenia artykułów IN nr 4 (68)/13 A rtykuł problemowy 3 x prof. dr hab. inż. LEZEK LAKOWKI Meandry i uwarunkowania promocji budynków energoefektywnych W arunki techniczne 9 x ROBERT GERYŁO Znaczące zmiany wymagań energetycznych nowych budynków 12 x mgr inż. arch. WŁADYŁAW I RAFAŁ KORZENIEWKI Ochrona przed zawilgoceniem i korozją biologiczną B udownictwo energooszczędne 15 x mgr inż. KATARZYNA JAROCKA Badanie szczelności budynków w praktyce W ykonywanie robót budowlanych 22 x mgr inż. MARZENA MAZURKIEWICZ Reportaż z budowy B HP 25 x mgr inż. GRAŻYNA ŚWIDERKA Bezpieczeństwo pracy na budowie BiOZ K osztorysowanie 28 x mgr inż. BALBINA KACPRZYK Kalkulacja indywidualna kosztorysowych norm nakładów rzeczowych J ubileusz 31 x TEFAN PYRAK 75 lat miesięcznika Inżynieria i Budownictwo K onferencje 34 x Konferencja Bud-Eco 35 x XIX Konferencja Naukowo-Techniczna Ciechocinek 2013 REDAKTOR NACZELNY Ryszard obolewski prezes@polcen.com.pl Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO Janusz Wróblewski redakcja@informacjainstal.com.pl REDAKTOR PROWADZĄCY Jacek obolewski info@polcen.com.pl RADA PROGRAMOWA prof. dr hab. inż. Leonard Runkiewicz przewodniczący tefan Pyrak mgr inż. arch. Władysław Korzeniewski REDAKCJA, KOREKTA Agnieszka Rychlewicz redakcja@polcen.com.pl EKRETARZ REDAKCJI Aneta Radziszewska OPRACOWANIE GRAFICZNE ARTKOM Tomasz Drążek ADRE REDAKCJI POLCEN p. z o.o Warszawa, ul. Polna 40 fax , tel (księgarnia internetowa) WYDAWCY: Oficyna Wydawnicza POLCEN p. z o.o. Ośrodek Informacji Technika instalacyjna w budownictwie Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. Nakład: 5000 egz. W następnym numerze m.in.: P rzegląd prawny 36 x mgr ROBERT WYOCKI Omówienie ważniejszych zmian aktów prawnych wg stanu prawnego na dzień r. 38 x Targi budowlane A. Bratkowski Prawodawstwo budowlane R. Pilch Jak zaprojektować budynki niskoenergetyczne w Polsce Okładka: rysunek K. Olszewskiego 1

4 BiP 4/13 OD REDAKCJI Drodzy Czytelnicy! Zachęcamy do zapoznania się ze świątecznym numerem Budownictwa i Prawa. Jak zwykle co kwartał przygotowaliśmy dla Państwa szereg ciekawych artykułów. Numer ten otwiera artykuł problemowy prof. Leszka Laskowskiego, w którym autor komentuje i przybliża tematykę budynków energoefektywnych w kontekście polityki unijnej oraz rodzimych realiów. W tekście zebrano informacje dotyczące genezy oraz uwarunkowań determinujących upowszechnienie budynków o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię. Przy tej okazji warto również zwrócić uwagę na artykuł znanej już Czytelnikom autorki mgr inż. Katarzyny Jarockiej, która tym razem przybliża zagadnienie szczelności budynków energooszczędnych, wyjaśniając liczne wątpliwości w tym zakresie. O nowych wymaganiach energetycznych budynków projektowanych po 1 stycznia 2014 r. pisze także Robert Geryło, analizując zmiany wprowadzone znowelizowanym rozporządzeniem o warunkach technicznych. W niniejszym numerze prezentujemy również interesujący reportaż z budowy mgr inż. Marzeny Mazurkiewicz, przybliżający codzienne zmagania z wykonawstwem robót budowlanych. Polecamy także relacje z konferencji technicznych oraz zapoznanie się z najnowszymi zmianami w prawie (patrz przegląd prawny związany z budownictwem ZAP). Zapraszamy do lektury. W związku z nadchodzącymi Świętami chcielibyśmy życzyć wszystkim naszym Czytelnikom zdrowych, radosnych i spędzonych w rodzinnej atmosferze Świąt Bożego Narodzenia oraz wszelkiej pomyślności w Nowym Roku REDAKCJA TREZCZENIA ARTYKUŁÓW L. Laskowski Meandry i uwarunkowania promocji budynków energoefektyenych. W artykule usystematyzowano i skomentowano różne aspekty oraz uwarunkowania mające na celu upowszechnienie w Polsce energoefektywnych budynków mieszkalnych o ekstremalnie niskich potrzebach energetycznych. konfrontowano cele unijnej polityki energetycznej z realiami krajowymi i zwrócono uwagę na rolę racjonalności postępowania przy rozwiązywaniu zagadnień cząstkowych. Meanders and terms of promotion of energy-efficient buildings. The text systemizes and comments on various aspects and terms that aim to promote in Poland energy efficient buildings with very low energy needs. The EU objectives are compared to the reality of Poland and attention is drawn to the role of rationality of modus operandi when partial issues are solved. K. Jarocka Badanie szczelności budynków w praktyce. Autorka prezentuje korzyści i straty związane z tematyką szczelności budynków, odwołuje się do przepisów i norm. Omawia zagadnienia dotyczące wentylacji mechanicznej i naturalnej oraz zasady i metody pomiaru szczelności. Ww. zagadnienia zostały zobrazowane przez liczne rysunki techniczne. Testing air-tightness of buildings in practice. The author presents the benefits and losses related to how buil-dings air-tight are, and she refers to the norms and regulations. A description is given of the issues of natural and mechanical ventilation as well as the rules and methods of measurement of air-tightness. The above issues are exemplified by numerous technical drawings. R. Geryło Znaczące zmiany wymagań energetycznych nowych budynków. W tekście skomentowano i omówiono zmiany dotyczące oszczędności energii i izolacyjności cieplnej, wprowadzone rozporządzeniem o warunkach technicznych. Autor omawia wymagania dotyczące izolacyjności cieplnej przegród oraz wyposażenia technicznego budynków. Essential changes of energy requirements for new buildings. The text comments on and describes changes related to energy saving and thermal insulation, which were introduced by a government order on technical requirements. The author describes the requirements related to thermal insulation of barriers as well as of technical equipment of buidlings. B. Kacprzyk Kalkulacja indywidualna kosztorysowych norm nakładów rzeczowych. W tekście zostały przedstawione podstawy i metody kalkulacji indywidualnej nakładów rzeczowych. Na podstawie przykładów omówiono metody kalkulacji przez analogię, interpolację i ekstrapolację. Individual calculation of cost-estimate asset outlays norms. The text covers the basics and methods of individual calculation of asset outlays. Examples are used to describe the methods of calculation by way of analogy, interpolation and extrapolation.

5 ARTYKUŁ PROBLEMOWY 4/13 BiP Meandry i uwarunkowania promocji budynków energoefektywnych Przekonanie o sensowności promowania budynków energoefektywnych można już uznać za ugruntowane wśród specjalistów i nieodwracalne. W budownictwie wytycza dziś ono główne kierunki myślenia oraz dostarcza coraz bardziej wyrafinowanych wzorców obiektów, będących materialnym wyrazem realizacji strategii zrównoważonego rozwoju 1. Jeśli zaś sensowność ta budzi jeszcze czyjeś wątpliwości, to na ogół dzieje się tak wskutek albo kompletnej ignorancji, albo zbyt ogólnikowej bądź fragmentarycznej wiedzy. Rzetelna i obiektywna informacja rozmywa się bowiem w powodzi populizmu i pustosłowia cechujących naiwną publicystykę, agresywną reklamę lub wybiórczą agitację dyktowaną partykularnymi interesami. Zdeklarowanym ignorantom nie warto serwować specjalistycznej wiedzy, zanim nie opanują jej podstaw. Z kolei tych, którzy w sposób uprawniony aspirują do rozwiązywania zaawansowanych problemów racjonalizacji budownictwa, może zainteresować usystematyzowanie informacji dotyczących genezy, instrumentów prawnych oraz uwarunkowań determinujących upowszechnienie budynków o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię. Takie informacje zebrano w niniejszym artykule. Do jego napisania zainspirowały autora kolejne nowelizacje kilku przepisów techniczno-budowlanych oraz zapowiedzi nowych aktów prawnych RP. Działania te wynikają z obowiązku implementacji dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady UE, a także z realizacji strategii Europa prof. dr hab. inż. Leszek Laskowski Wędrujący paradygmat budynku niskoenergochłonnego W kategoriach zasad zrównoważonego rozwoju mianem niskoenergochłonnego określa się budynek, w którym ilość energii skumulowanej w całym cyklu jego ekonomicznego życia jest relatywnie odpowiednio mała. Taka opisowa definicja jest nieprecyzyjna, gdyż sformułowanie relatywnie odpowiednio mała ilość energii nie kwantyfikuje jednoznacznie charakterystyki energetycznej 2. Jest to sformułowanie trafne, ale zbyt ogólnikowe wobec dużej liczby wariantów rozwiązań i permanentnego zaostrzania granicy energochłonności, uznawanej akurat za niską. Praca, ciepło i energia są wielkościami fizycznymi. Można je więc jednoznacznie określić liczbowo, czyli precyzyjnie zmierzyć lub obliczyć. 1 Abstrahując od wcześniejszych definicji, Komisja Europejska za zrównoważony rozwój uznała budowanie zrównoważonej, bezpiecznej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów z zastosowaniem technologii sprzyjającej środowisku [Europa 2020 strategia na rzecz inteligentnego, zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM (2010)2020]. 2 Objaśnienia podstawowych pojęć i określeń, którymi operuje się w niniejszym artykule, można znaleźć w publikacji Laskowski L., Leksykon podstaw budownictwa niskoenergochłonnego, POLCEN, Warszawa Prof. dr hab. Leszek Laskowski Em. prof. nzw. Politechniki Warszawskiej, inżynier urządzeń sanitarnych o specjalności urządzenia cieplne i zdrowotne, absolwent Wydziału Inżynierii anitarnej i Wodnej Politechniki Warszawskiej z 1973 r. Były pracownik Instytutu Techniki Budowlanej i Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN. W latach kierował samodzielną Pracownią Fizyki Budowli i Instalacji anitarnych, następnie Zakładem Podstaw Technicznych Projektowania, a potem Zakładem Budownictwa, Infrastruktury i Ekonomiki Inwestycji na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Od 1981 r. zajmuje się zagadnieniami fizyki budowli, architechnologii oraz infrastruktury technicznej budynków, ze szczególnym uwzględnieniem racjonalizacji ich charakterystyki energetycznej i warunków mikroklimatu pomieszczeń. Autor publikacji książkowych i artykułów dotyczących tej tematyki. 3

6 BiP 4/13 ARTYKUŁ PROBLEMOWY Tabl. 1. Ewolucja jakości cząstkowej charakterystyki energetycznej budynków mieszkalnych w Polsce*) Obowiązujące przepisy Okres obowiązywania przepisu Wskaźnik zapotrzebowania z tytułu ogrzewania i wentylacji pomieszczeń, kw h/(m 2 a) PN-57/B dla Polski środkowej i wschodniej (mur 2 cegły ) dla Polski zachodniej (mur 1½ cegły ) na ciepło użyteczne EU H na energię pierwotną EP H PN-64/B PN-74/B PN-82/B PN-91/B Rozporządzenie resortowe w sprawie warunków technicznych ( ) *) Na podstawie: Podręcznik typologii budynków mieszkalnych z przykładami działań mających na celu zmniejszenie ich energochłonności, NAPE, Warszawa 2011 Charakterystyka opisowa, oparta na domniemaniach albo dowolnie zestawianych analogiach, nie wystarcza do obiektywnego opisu właściwości użytkowych i oceny wartości rynkowej budynku [1]. Jest podatna na manipulację i często nadinterpretowana. Przy okazji zwraca się uwagę, że w Polsce nie ma jeszcze oficjalnej, obligatoryjnej definicji budynku niskoenergochłonnego, co sprzyja wspomnianej nadinterpretacji. Światowy kryzys energetyczny w 1973 r. i w jego następstwie szokujący dla nabywców wzrost cen paliw doprowadziły do stwierdzenia, że najlepszym w takiej sytuacji źródłem energii jest jej oszczędzanie. Pojawiła się koncepcja budynku energooszczędnego, a ośrodki naukowe i zaplecze badawcze przemysłu podjęły intensywne prace nad określeniem i wdrożeniem tej koncepcji do praktyki budownictwa powszechnego. W UA i niektórych państwach europejskich zaczęto propagować tzw. pasywne ogrzewanie słoneczne, nawiązujące do zapomnianych rozwiązań architektury regionalnej, ale podbudowane osiągnięciami nowoczesnej fizyki budowli. Odpowiednio zaprojektowane budynki określano mianem helioaktywnych. Oszczędności uzyskiwane tym tanim sposobem były wówczas godne uwagi nawet w niezbyt słonecznym klimacie Polski [2]. Z czasem, wobec coraz szerszego dostępu do metod bardziej efektywnych, pasywne ogrzewanie słoneczne utraciło priorytetowe znaczenie. Pod koniec lat 70. w ówczesnych realiach sformułowano w zwecji zaakceptowaną przez Międzynarodową Agencję Energii (IEA) uogólnioną definicję budynku niskoenergochłonnego, zadedykowaną przede wszystkim obiektom mieszkalnym. Miał to być budynek charakteryzujący się wartością jednostkowego rocznego zapotrzebowania na energię użyteczną do ogrzewania i wentylacji pomieszczeń (a ściślej na ciepło), nieprzekraczającą 0,02 kw h/ (m 2 Kd). W warunkach referencyjnego klimatu Polski, dla których przyjmowano wtedy roczną liczbę stopniodni ogrzewania równą 4000 Kd/a, odpowiadało to wartości wskaźnika tego zapotrzebowania EU H = 80 kw h/(m 2 a). O faktycznym poziomie charakterystyki energetycznej krajowych budynków Deklaracja z Rio podpisana na konferencji ONZ w 1992 r. oraz Protokół z Kioto do ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu wyznaczyły kolejny etap na drodze wartościowania jakości użytkowej budynków. mieszkalnych, zaprojektowanych zgodnie z obowiązującymi w różnych okresach przepisami, informują orientacyjne dane zestawione w tablicy 1. Wystarczająco jasno świadczą one o miejscu Polski w rankingu państw aspirujących do miana liderów niskiej energochłonności eksploatacyjnej budynków. Równocześnie wskazują na ogromny potencjał racjonalizacji gospodarki energetycznej, tkwiący w sektorze budownictwa mieszkaniowego. Potencjał ten jeszcze wyraźniej ilustruje rys. 1. Dotyczy on Niemiec, w których od lat 4

7 ARTYKUŁ PROBLEMOWY 4/13 BiP Rys. 1. Potencjał racjonalizacji charakterystyki energetycznej budynków w Niemczech, zawarty między poziomami minimalnym (wyznaczanym przez regularnie zaostrzane przepisy WchVO i EnEV) a ekstremalnym, demonstrującym możliwości nowych technologii budowlanej i instalacyjnej sukcesywnie, systematycznie i konsekwentnie zaostrzanym wymaganiom minimalnym towarzyszą realizacje obiektów eksperymentalnych, wyznaczających standardy przyszłościowe. Przypadająca na lata 80. realizacja idei budynku energooszczędnego, zdopingowana drugim kryzysem na światowym rynku energii, walnie przyczyniła się do poprawy jakości ochrony cieplnej pomieszczeń. Dokonała między innymi trwałych zmian w tradycyjnej technologii budowlanej. Preferowała bowiem superizolację cieplną przegród oraz całkowitą szczelność powietrzną całej obudowy zewnętrznej. Powodowało to stopniową eliminację ścian jednowarstwowych i tzw. szczelinowych na rzecz ścian warstwowych, niewątpliwie droższych. Idea ta, źle rozumiana, niejednokrotnie prowadziła do pogorszenia się warunków higieniczno-zdrowotnych wnętrz, gdyż zabiegi prooszczędnościowe ograniczały, a nawet likwidowały powszechną wówczas w obiektach mieszkalnych i im podobnych wentylację grawitacyjną. Kryterium energooszczędności odnoszone wyłącznie do rozwiązań materiałowych, konstrukcyjnych i geometrycznych (uzasadnione namawianie do wznoszenia mało oryginalnych, prostych i zwartych brył o zminimalizowanym stopniu przeszklenia ścian zewnętrznych) ograniczało swobodę twórczą architektów budziło zatem ich sprzeciw. Bywało też kwestionowane przez instalatorów, którzy tracili dotychczasowy monopol na decydowanie o gospodarce energetycznej w budynkach i niechętnie spoglądali na ingerencję fizyków budowli w domenę ich działalności projektowej. Budynki energooszczędne stawały się obiektami nie zawsze słusznej krytyki, przez którą traciły zwolenników ze szkodą dla batalii o obniżenie energochłonności 3. Deklaracja z Rio podpisana na konferencji ONZ w 1992 r. oraz Protokół z Kioto do ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (przyjęty w 1997 r., a ratyfikowany przez Wspólnotę Europejską w 2002 r.) wyznaczyły kolejny etap na drodze wartościowania jakości użytkowej budynków [3]. Przekonanie o konieczności respektowania zasad zrównoważonego rozwoju wymusiło nowe spojrzenie na relację między człowiekiem a środowiskiem jego aktywności, zarówno naturalnym (przyrodniczym), jak i zbudowanym. Pojęcie oszczędności zaczęto zastępować pojęciem racjonalnego wykorzystania zasobów nieodnawialnych. Oznacza to poszukiwanie i wdrażanie rozwiązań o zrównoważonej proporcji między co najmniej akceptowalnymi efektami a koniecznymi do ich osiągnięcia nakładami uszczuplającymi bezpowrotnie zasoby surowców. Koncepcję budynku energooszczędnego zastąpiono paradygmatem budynku o racjonalnie niskim poziomie potrzeb energetycznych. Zmiana terminologii nie przekreśla słusznych i właściwie interpretowanych zasad budownictwa energooszczędnego. Zwrócenie uwagi na konieczność racjonalnego postępowania stanowi tylko wartość dodaną, która humanizuje 3 Powyższy opis generalnie dotyczy sytuacji państw o ugruntowanej gospodarce rynkowej. Jako kuriozalne pominięto dodatkowe czynniki determinujące początki rozwoju budownictwa niskoenergochłonnego w ówczesnej Polsce funkcjonującej w nakazowo-rozdzielczym systemie ekonomicznym. 5

8 BiP 4/13 ARTYKUŁ PROBLEMOWY strategię realizacji polityki energetycznej w tym sektorze gospodarki. Hasło racjonalizacji potrzeb energetycznych zaowocowało projektowaniem i wznoszeniem budynków niskoenergochłonnych ukierunkowanych już nie na samą oszczędność, ale na coraz wyższą sprawność pozyskiwania i użytkowania energii. Budynek zaczęto słusznie rozpatrywać jako system termodynamiczny złożony z: obudowy pomieszczeń o regulowanej temperaturze, infrastruktury technicznej transformującej energię końcową, zakumulowaną w nośnikach, w energię użyteczną do określonego celu, użytkowników o sprecyzowanych wymaganiach wynikających z przeznaczenia budynku. Ujęcie systemowe, stosowane zresztą już wiele lat wcześniej w opracowaniach naukowych (np. [2]), doprowadziło do koncepcji budynku energoefektywnego. Zrodziła się ona w pierwszej dekadzie obecnego stulecia, a w drugiej dekadzie stała się priorytetem na skalę globalną. Uwarunkowania obecnej polityki energetycznej i ekologicznej Unii Europejskiej sprawiły, że obligatoryjnym dla wszystkich państw członkowskich docelowym rozwiązaniem budynków energoefektywnych są obiekty o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię (rys. 2). W aktach prawnych i innych oficjalnych dokumentach UE określa się je mianem budynków o niemal zerowym zużyciu energii (nzeb) i definiuje jako budynki o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej, co niewątpliwie jest synonimem wymienionego wyżej ekstremalnie niskiego zapotrzebowania. Oficjalną ramową definicję uzupełniono objaśnieniem mówiącym, że niemal zerowa lub bardzo niska ilość wymaganej energii powinna pochodzić w bardzo Uwarunkowania obecnej polityki energetycznej i ekologicznej Unii Europejskiej sprawiły, że obligatoryjnym dla wszystkich państw członkowskich docelowym rozwiązaniem budynków energoefektywnych są obiekty o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię. wysokim stopniu z energii ze źródeł odnawialnych, w tym energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej na miejscu lub w pobliżu. Pozostawiono jednak swobodę w sformułowaniu stosowanej w praktyce przez dane państwo członkowskie definicji budynków o niemal zerowym zużyciu energii odzwierciedlającej ich krajowe, regionalne lub lokalne Rys. 2. chemat objaśniający zasadę funkcjonowania budynku o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię 6

9 ARTYKUŁ PROBLEMOWY 4/13 BiP Rys. 3. Objaśnienie pojęć stosowanych przy wyrażaniu charakterystyki energetycznej budynku Ciepło użyteczne do ogrzewania i wentylacji pomieszczeń Q h obliczona ilość ciepła niezbędna do utrzymania wymaganej, stałej temperatury powietrza w pomieszczeniach, czyli do pokrycia strat na drodze przenikania (Q t ) oraz tzw. strat wentylacyjnych (Q v ) bez względu na rodzaj i sprawność urządzenia ogrzewczego, ale z uwzględnieniem słonecznych (Q s ) i wewnętrznych (Q i ) zysków ciepła. Pojęcie istotne z punktu widzenia projektanta, charakteryzujące jakość ochrony cieplnej pomieszczeń, a pośrednio świadczące o właściwościach poszczególnych komponentów ich obudowy zewnętrznej. Energia końcowa obliczona ilość energii, którą należy dostarczyć do systemu grzewczego budynku o danej sprawności, aby pokryć roczne zapotrzebowanie na ciepło użyteczne do ogrzewania i wentylacji pomieszczeń (Q h ) oraz na ciepło niezbędne do przygotowania ciepłej wody użytkowej (Q w ). Pojęcie istotne z punktu widzenia użytkownika budynku, ponoszącego konkretne koszty związane z potrzebami cieplnymi w fazie eksploatacji. Energia pierwotna obliczona ilość energii zawartej w paliwach (Q b ) i nośnikach (Q e ), niezbędna do pokrycia zapotrzebowania na energię końcową, z uwzględnieniem sprawności całego łańcucha procesów pozyskania, konwersji, i transportu. Pojęcie istotne z punktu widzenia polityki energetycznej, a w szczególności realizowanej strategii zrównoważonego rozwoju. warunki i obejmującej liczbowy wskaźnik zużycia energii pierwotnej 4. Pozostawienie swobody zamiast narzucenia arbitralnej wartości liczbowego wskaźnika jest logiczne i uzasadnione, ale relatywizuje pojęcie niemal zerowego zużycia energii. Z tego względu wydaje się, że bardziej trafne byłoby tu używane przez autora określenie o ekstremalnie niskim zapotrzebowaniu na energię. Niejednoznaczne są również sformułowania bardzo niska ilość, w bardzo wysokim stopniu, w pobliżu, dotyczące udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) jako wręcz zachęcające do dowolnej, subiektywnej interpretacji niekoniecznie zbieżnej z intencją dyrektywy. Uważna lektura ramowej definicji nzeb pozostawia wrażenie, że osiągnięcie tej klasy efektywności energetycznej ocenia się tylko na poziomie energii pierwotnej. Daje to do zrozumienia, że jest to problem stojący przed polityką i gospodarką energetyczną. Wpływu budownictwa, a ściślej fizyki budowli odpowiedzialnej za jakość ochrony cieplnej, odzwierciedlanej poziomem zapotrzebowania na energię użyteczną do ogrzewania, chłodzenia i wentylacji pomieszczeń, ramowa definicja nie werbalizuje, podobnie jak i wpływu techniki instalacyjnej, odpowiedzialnej za zapotrzebowanie na energię końcową. Warto na te fakty zwrócić uwagę w przeddzień sformułowania krajowej definicji nzeb, która powinna być zrozumiała nie tylko dla specjalistów, ale i mniej w tych zagadnieniach zorientowanych innych uczestników procesu inwestycyjnego. Ponieważ kilkakrotnie użyto w tym rozdziale mylonych niekiedy określeń energii rozpatrywanej na trzech poziomach jako pierwotnej, końcowej i użytecznej, to stosowne objaśnienia podano na rys. 3. Gradacja jakości charakterystyki energetycznej budynku Wędrówka paradygmatu o niskiej energochłonności budynków odzwier- 4 Zacytowano in extenso fragmenty dyrektywy 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 maja 2010 r. zaczerpnięte z Dz.Urz. UE L 153 z 18 czerwca 2010 r., za których terminologię i polszczyznę autor nie bierze odpowiedzialności. 7

10 BiP 4/13 ARTYKUŁ PROBLEMOWY ciedla ewolucję filozofii racjonalizacji rozwiązań od budynku energooszczędnego do energoefektywnego, przy czym: oszczędność energii jest dość szerokim pojęciem określającym zmniejszenie zapotrzebowania wskutek wymuszonej okolicznościami zmiany zachowań aprobującej, w granicach akceptowalności, złagodzenie stawianych przez użytkowników wymagań dotyczących właściwości funkcjonalno-użytkowych pomieszczeń o określonym przeznaczeniu; efektywność energetyczna oznacza mniejsze zapotrzebowanie na energię przy niezmienionym poziomie tych wymagań. Zatem, zgodnie ze znaną w psychologii teorią hierarchii potrzeb [4], pierwotna koncepcja budynku energooszczędnego zaspokaja elementarną potrzebę niższego rzędu, tj. zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych odciążające budżet użytkownika 5. Wtórna koncepcja budynku energoefektywnego zaspokaja potrzebę rzędu wyższego, a mianowicie zrównoważony rozwój. Wymusza jednak ponoszenie z tego tytułu pewnych nieuniknionych kosztów dodatkowych (inwestycyjnych), ale w dalszej perspektywie i głównie w skali makroekonomicznej jest opłacalna, choć niełatwa do zaakceptowania przez inwestorów mniej zamożnych, a zwłaszcza indywidualnych. Promocja budynków niskoenergochłonnych i energoefektywnych ma już charakter imperatywny w skali globalnej, a jej słuszności nie można i nawet nie wypada kwestionować. Niemniej jednak poziom zapotrzebowania na energię powinien odzwierciedlać nie tylko rosnące ambicje materializowane w postaci unikatowych obiektów eksperymentalnych, ale przede wszystkim realne możliwości jego osiągania w budownictwie powszechnym. Z tego względu w nawiązaniu do opisanej w opracowaniach [1, 5] klasyfikacji budynków proponuje się trzy stopnie niskiego poziomu jednostkowego zapotrzebowania na energię: 1) wystarczająco niski obligatoryjny w danym okresie i najtańszy (co nie znaczy tani!), wynikający z granicznych (minimalnych lub maksymalnych) wartości cząstkowych parametrów narzuconych przez obowiązujące w chwili projektowania przepisy techniczno-budowlane; 2) ekstremalnie niski docelowy, niewątpliwie kosztowny, ale spełniający wymagania przyjętej do realizacji strategii, w praktyce strategii uzgodnionej w ramach Unii Europejskiej; 3) racjonalnie niski pośredni względem obu uprzednio wymienionych, dopasowany do krajowych uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, więc bynajmniej niesprzeczny z dyrektywami Parlamentu Europejskiego, sprzyjający zasadzie dobrej praktyki i pozostający w zgodzie z koncepcją tzw. domów dostępnych 6. Każdemu z tych określeń można przypisać jednoznaczne wartości wskaźnika rocznego zapotrzebowania na energię: Bibliografia użyteczną do pokrycia określonych potrzeb w zależności od przeznaczenia budynku, charakteryzującą jakość rozwiązania architektonicznego i konstrukcyjno-materiałowego; końcową, uwzględniającą sprawność infrastruktury technicznej budynku, a równocześnie najlepiej przemawiającą do użytkowników, gdyż przesądzającą o wysokości ponoszonych z tego tytułu kosztów; pierwotną, świadczącą o preferowanym kierunku gospodarki paliwowo-energetycznej, w tym o zakresie wykorzystania proekologicznych odnawialnych źródeł energii. Odnosi się wrażenie, że takiej klasyfikacji sprzyja konstrukcja wymagań zawartych w ostatniej nowelizacji rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 7. W kolejnym numerze autor omówi: politykę Unii Europejskiej i instrumenty prawne, szanse powodzenia ambitnej strategii. 1. Laskowski L., Podstawy obiektywnej kwantyfikacji charakterystyki energetycznej budynków. Ciepłownictwo Ogrzewnictwo Wentylacja 39(2008), Laskowski L., ystemy biernego ogrzewania słonecznego zagadnienia funkcjonowania i efektywności energetycznej, IPPT PAN, Warszawa Jędrzejewska-Ścibak T., Zadania budownictwa na tle strategii zrównoważonego rozwoju, Mat. XLVII Konf. Nauk. KILiW PAN i KN PZITB, Krynica Maslow A.H., Motywacja i osobowość, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa Laskowski L., Kwantyfikacja charakterystyki termoenergetycznej budynków mieszkalnych o cechach domu dostępnego Ciepłownictwo Ogrzewnictwo Wentylacja 34(2003), prawozdanie z danych i założeń użytych do obliczeń optymalnego poziomu wymagań minimalnych dotyczących charakterystyki energetycznej, wynikające z art. 5 ust. 2 dyrektywy 2010/31/UE, Min. Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa Implementing the Energy Performance of Buildings Directive (EPBD) Featuring Country Reports 2012, CA EPBD ADENE, Porto W minionej dekadzie należności za energię wnoszone przez lokatorów budynków wielorodzinnych sięgały 2/3 sumy opłat czynszowych. 6 Termin racjonalny jest lapidarnym synonimem określenia oparty na zasadach poprawnego myślenia i skutecznego działania. 7 Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 5 lipca 2013 r. (Dz.U. RP z 13 sierpnia 2013 r., poz. 926). 8

11 WARUNKI TECHNICZNE 4/13 BiP Znaczące zmiany wymagań energetycznych nowych budynków Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, wprowadziło dość istotne zmiany w wymaganiach dotyczących oszczędności energii i izolacyjności cieplnej, polegających na stopniowym zaostrzaniu przepisów w latach Robert Geryło, Instytut Techniki Budowlanej Kierunek i zakres zmian wyznaczyły postanowienia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE, z dnia 19 maja 2010 r., w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, która wymaga m.in. od krajów UE, aby w terminach określonych w dyrektywie wprowadziły niemal zeroenergetyczny standard nowych budynków oraz dostosowywały wymagania energetyczne do poziomu optymalnego z uwagi na łączne koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, związane z wykorzystaniem energii w budynkach. Zgodnie z dyrektywą budynki o niemal zerowym wykorzystaniu energii powinny się charakteryzować małym na nią zapotrzebowaniem. Powinno ono być zaspokojone w wysokim stopniu ze źródeł odnawialnych. Krajowe definicje takich budynków mają określać liczbowy wskaźnik zapotrzebowania na energię pierwotną, wyrażony w kwh/m 2 rok. Z tego powodu w warunkach technicznych podano maksymalne dopuszczalne wartości wskaźnika EP, który określa roczne obliczeniowe zapotrzebowanie budynku na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz oświetlenia. Z uwagi na wymogi podane w dyrektywie określono dopuszczalne wartości, które będą wprowadzane kolejno od 1 stycznia 2014 r., 2017 r., i 2019 r. w odniesieniu do budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz będących ich własnością, a także od 1 stycznia 2021 r. w odniesieniu do pozostałych nowych budynków. Podane w rozporządzeniu podstawowe wymaganie stanowi, że budynki i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, ciepłej wody użytkowej, a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych również oświetlenia wbudowanego, powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający spełnienie następujących warunków technicznych: 1. Wartość wskaźnika EP rocznego zapotrzebowania budynku na nieodnawialną energię pierwotną w kwh/ (m 2 rok) jest mniejsza od dopuszczalnych wartości maksymalnych. 2. Przegrody oraz wyposażenie techniczne budynku odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej. Na spełnienie pierwszej części wymagania wpływ mają zarówno rozwiązania architektoniczne w zakresie usytuowania budynku, jego bryły, rozmieszczenia pomieszczeń, jak i rozwiązania techniczne konstrukcyjne i instalacyjne. Istotny wpływ na wartość zapotrzebowania budynku na nieodnawialną energię pierwotną ma również rodzaj zastosowanego źródła lub źródeł energii. Druga część wymagania odnosi się bezpośrednio do poszczególnych przegród budynków oraz właściwości cieplnych wyrobów budowlanych, stanowiących kompletne przegrody budynku, np. okien (w tym połaciowych) i drzwi zewnętrznych, ścian osłonowych, płyt warstwowych (ściennych i dachowych samonośnych, izolacyjnych płyt warstwowych, z dwustronną okładziną metalową), świetlików oraz elementów murowych stosowanych Wymagania izolacyjności cieplnej przegród będą stopniowo zaostrzane. Decydujące znaczenie dla spełnienia tych wymagań ma zastosowanie materiałów izolacyjnych o dużym oporze cieplnym. w ścianach wewnętrznych, oddzielających pomieszczenie ogrzewane od nieogrzewanych, od klatek schodowych i korytarzy, przy różnicy temperatury większej niż 8 C oraz ścian przyległych do szczelin dylatacyjnych. Decyduje to o konieczności deklarowania ich właściwości cieplnych (głównie współczynnika przenikania ciepła) określonych według europejskiej normy wyrobu, w celu zapewnienia możliwości sprawdzenia spełnienia wymagania przedstawionego w warunkach technicznych. Dopuszczalne wartości współczynników przenikania ciepła podano w tablicy 1. Ze względu na to, że wymagania izolacyjności cieplnej przegród będą stopniowo zaostrzane, również inne wyroby 9

12 BiP 4/13 WARUNKI TECHNICZNE budowlane, których normy przewidują określenie właściwości cieplnych (oporu cieplnego, współczynnika przewodzenia ciepła), powinny mieć deklarowane wartości tych właściwości w celu ich uwzględnienia w całkowitym oporze cieplnym przegród, w których przewiduje się ich zastosowanie. Ułatwi to spełnienie tych wymagań. Dotyczy to np. podkładów podłogowych, sufitów podwieszanych, płyt gipsowo-kartonowych, płyt włóknisto-cementowych, wyrobów podłogowych. Decydujące znaczenie dla spełnienia wymagań izolacyjności cieplnej przegród nieprzezroczystych ma zastosowanie materiałów izolacyjnych o dużym oporze cieplnym. Z uwagi na potrzebę ograniczenia grubości warstwy izolacyjnej zwiększa się rola materiałów o niższych wartościach współczynnika przewodzenia ciepła zarówno w grupie tradycyjnych, najbardziej dostępnych wyrobów do izolacji cieplnej (np. wełny mineralnej i styropianu), jak i nowych technologii (np. na bazie aerożeli krzemionkowych). Aktualne przepisy wymagania izolacyjności cieplnej w kontekście wyposażenia technicznego budynku odnoszą się do izolacji cieplnej przewodów rozdzielczych i komponentów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej (w tym jej przewodów cyrkulacyjnych), instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego. Wymagania określają minimalne grubości warstwy materiału izolacyjnego o wartości współczynnika przewodzenia ciepła 0,035 W/(m K). Wartości podano w tablicy 2. W odniesieniu do wyrobów charakteryzujących się inną wartością tego współczynnika przepisy wymagają odpowiedniego skorygowania grubości warstwy izolacji, stąd konieczne jest podawanie jego wartości w deklaracji właściwości użytkowych wyrobów do izolacji cieplnej wyposażenia budynków. Dodatkowo w warunkach technicznych zawarto wymagania odnoszące się do innych (istotnych z uwagi na efektywność energetyczną budynków) szczegółowych zagadnień dotyczących elementów instalacji wentylacji, chłodzenia, Tabl. 1. Wymagania w odniesieniu do izolacyjności cieplnej przegród Maksymalna wartość współczynnika Rodzaj przegrody przenikania ciepła, [W/m 2 K] od 1 stycznia od 1 stycz- od 1 stycz r. nia 2017 r. nia 2021 r 1) Ściany zewnętrzne: t i 16 C 0,25 0,23 0,20 8 C t i < 16 C 0,45 t i < 8 C 0,90 Ściany wewnętrzne: oddzielające pomieszczenie ogrzewane 0,30 od nieogrzewanego Dt i 8 C oraz oddzielające pomieszczenia ogrzewane od klatek schodowych 1,0 i korytarzy Ściany przyległe do szczelin dylatacyjnych: szerokości powyżej 5 cm 0,70 szerokości do 5 cm, trwale zamkniętych i wypełnionych izolacją cieplną na głębokości 1,0 co najmniej 20 cm Dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub nad przejazdami: t i 16 C 0,20 0,18 0,15 8 C t i < 16 C 0,30 t i < 8 C 0,70 Podłogi na gruncie: t i 16 C 0,30 8 C t i < 16 C 1,2 t i < 8 C 1,5 tropy nad pomieszczeniami nieogrzewanymi i zamkniętymi przestrzeniami podpodłogowymi: t i 16 C 0,25 8 C t i < 16 C 0,30 t i < 8 C 1,0 tropy nad ogrzewanymi pomieszczeniami podziemnymi i stropy międzykondygnacyjne: Dt i 8 C 1,0 Okna (z wyjątkiem połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne: t i 16 C 1,3 1,1 0,9 t i < 16 C 1,8 1,6 1,4 Okna połaciowe: t i 16 C 1,5 1,3 1,1 t i < 16 C 1,8 1,6 1,4 Drzwi w przegrodach zewnętrznych 1,7 1,5 1,3 10

13 WARUNKI TECHNICZNE 4/13 BiP ograniczenia powierzchni okien o współczynniku przenikania ciepła powyżej 0,9 W/(m 2 K) oraz zaleceń w odniesieniu do szczelności powietrznej obudowy. W celu ochrony przed przegrzewaniem pomieszczeń w okresie letnim we wszystkich rodzajach budynków zastosowano wymaganie ograniczające przepuszczalność energii całkowitej promieniowania słonecznego okien oraz przegród szklanych i przezroczystych, które są narażone na promieniowanie słoneczne w zależności od swojego usytuowania względem kierunków geograficznych oraz występowania zacienienia. Na spełnienie tego wymagania wpływ ma przepuszczalność energii promieniowania słonecznego zastosowanego oszklenia oraz jego redukcja wynikająca z zastosowania urządzeń ochrony przeciwsłonecznej (np. żaluzje, zasłony). Użycie takich urządzeń i właściwy dobór ich właściwości związanych z promieniowaniem słonecznym umożliwia ograniczenie przegrzewania pomieszczeń i zmniejszenie zapotrzebowania na energię do chłodzenia w okresie letnim, przy zachowaniu możliwości wykorzystania zysków słonecznych w czasie ogrzewania. Tabl. 2. Wymagania w odniesieniu do izolacyjności cieplnej wyposażenia technicznego budynków Minimalna grubość izolacji cieplnej w odniesieniu do Rodzaj przewodu lub komponentu materiału o współczynniku przewodzenia ciepła 0,035 W/(m K) Przewód (rura) o średnicy wewnętrznej: do 22 mm 20 mm od 22 do 35 mm 30 mm równa średnicy od 35 do 100 mm wewnętrznej rury ponad 100 mm 100 mm Przewody i armatura jw., przechodzące przez ściany 50% wymagań jw. lub stropy, skrzyżowania przewodów Przewody ogrzewań centralnych, przewody ciepłej wody i cyrkulacji wody ciepłej użytkowej, ułożone 50% wymagań jw. w komponentach budowlanych między ogrzewanymi pomieszczeniami różnych użytkowników Przewody jw. ułożone w podłodze 6 mm Przewody ogrzewania powietrznego 40 mm (ułożone w części ogrzewanej budynku) Przewody ogrzewania powietrznego 80 mm (ułożone w części nieogrzewanej budynku) Przewody instalacji wody lodowej prowadzone 50% wymagań jw. wewnątrz budynku w odniesieniu do rur Przewody instalacji wody lodowej prowadzone na 100% wymagań jw. zewnątrz budynku w odniesieniu do rur XIII KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA WARZTAT PRACY RZECZOZNAWCY BUDOWLANEGO Kielce Cedzyna maja 2014 rok PATRONAT MEDIALNY Organizatorzy PZITB Oddział Kielce Politechnika Świętokrzyska Wydział Budownictwa i Architektury Patronat konferencji: Główny Urząd Nadzoru Budowlanego Instytut Techniki Budowlanej Polska Izba Inżynierów Budownictwa Zarząd Główny Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa Politechnika Świętokrzyska Komitet Honorowy: Adam JARUBA Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Wojciech LUBAWKI Prezydent Miasta Kielce Robert DZIWIŃKI Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego Jan BOBROWICZ Dyrektor Instytutu Techniki Budowlanej Andrzej Roch DOBRUCKI Prezes Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Ryszard TRYKOKO Przewodniczący Zarządu Głównego PZITB Prof. dr hab. inż. tanisław ADAMCZAK Rektor Politechniki Świętokrzyskiej Patronat Medialny: Inżynieria i Budownictwo Przegląd Budowlany Inżynier Budownictwa Materiały budowlane Builder Budownictwo i Prawo Tematyka warsztatów 1. Zagadnienia formalno-prawne w aspekcie działalności rzeczoznawcy 2. Ocena nośności i trwałości konstrukcji z uwzględnieniem wpływu środowiska i innych oddziaływań zewnętrznych 3. Problemy ekspertyzowe dotyczące infrastruktury drogowej 4. Ocena stanów technicznych przewodów kanalizacyjnych i sprawności sieci ciepłowniczych 5. Problemy energetycznych kontenerowych stacji betonowych 6. Wybrane problemy związane z diagnostyką betonu oraz nośnością i użytkowalnością konstrukcji żelbetowych 7. Problemy budownictwa z wielkiej płyty 11

14 BiP 4/13 WARUNKI TECHNICZNE Ochrona przed zawilgoceniem i korozją biologiczną Zgodnie z rozporządzeniem o warunkach technicznych w zakresie ochrony budynków przed zawilgoceniem budynek powinien być zaprojektowany i wykonany w taki sposób, aby opady atmosferyczne, woda w gruncie i na jego powierzchni, woda użytkowana w budynku oraz para wodna w powietrzu w tym budynku nie powodowały zagrożenia zdrowia i higieny użytkowania. W artykule omówiono przepisy rozdziału 4 w dziale VIII rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [ZAP 2]. mgr inż. arch. Władysław Korzeniewski, Rafał Korzeniewski W 315 został sformułowany ogólny cel ochrony budynków przed wodą i parą wodną, jakim jest uniknięcie zagrożenia dla zdrowia i higieny użytko wania. W istocie chodzi też o ochronę samego budynku, gdyż jego uszkodze nie przez wodę lub parę wodną pociąga za sobą zagrożenie dla zdrowia je go użytkowników. Należy tu zwrócić uwagę na specyficzną i zarazem groźną cechę tych zagrożeń. Często przez długi czas pozostają one niezauważone lub są niezbyt uciążliwe dla użytkowników dopóki ich skutki nie pojawią się w formie grzyba domowego, wykwitów pleśniowych, przebarwień tynków i ich odpadania. Konsekwencją są wtedy trudne do przeprowadzenia i kosz towne naprawy. Z tego powodu w dalszych przepisach rozdziału 4 zostały określone warunki techniczne wykonania zasadniczych elementów przegród zewnętrznych budynków, w sposób mający na celu skuteczne zabezpiecze nie ich przed przenikaniem wody z gruntu i powietrza. W 316 ust. 1 został ustalony warunek i wskazany podstawowy sposób ochrony budynku przed infiltracją do jego wnętrza wody gruntowej w przypadku jej wysokiego poziomu (więc powyżej poziomu posadzki kondygnacji podziemnej). Trzeba zwrócić uwagę, że jest to jedno z ważniejszych za grożeń, które podczas budowy i eksploatacji budynku może się pojawić bądź zwiększyć. Trzeba bowiem zauważyć, że zmiana 12 poziomu wód gruntowych może nastąpić na przykład na skutek melioracji czy wykonania kanalizacji. W każdym przypadku izolację przeciwwodną przegród zewnętrznych budyn ku poniżej najwyższego możliwego poziomu wód gruntowych należy wyko nać z najwyższą starannością, zachowując jej ciągłość i dostosowując jej charakter do stopnia zagrożenia. Powyżej, aż do poziomu urządzonego tere nu przy budynku, powinna być wykonana, również ciągła, izolacja przeciwwilgociowa. Przy czym często wyprowadza się ją wyżej ze względu na wyma gania 317 ust. 2. W ust. 2 narzucono racjonalny wymóg takiego urządzenia terenu wokół budynku, by spływ wody z opadów atmosferycznych następował od budyn ku. W 317 ust. 1 zostały określone warunki ochrony przed zawilgoceniem ścian wykonanych z materiałów mogących mu ulec wskutek kapilarnego podciągania wody. Warto stąd wyciągnąć wniosek, aby unikać stosowania materiałów higroskopijnych w warstwach ścian stykających się z gruntem. Można też zwrócić uwagę na możliwość zastosowania w tym miejscu bruzd odciekowych nakrytych metalowymi ażurowymi pokrywami, które przyspie szą odpływ wody i ograniczą zagrożenie zawilgoceniem ścian. W ust. 2 nałożono natomiast często w praktyce lekceważony obowiązek zabezpieczenia ścian zewnętrznych bezpośrednio ponad powierzchnią tere nu oraz powierzchnią tarasów, balkonów, a także dachów, przed odpryskującą wodą opadową oraz wilgocią z topniejącego śniegu. Ściany te należy zabezpieczyć przez wykonanie odpowiednich powłok (okładzin), przy czym rozporządzenie nie podaje, jak wysoko ta izolacja powinna sięgać, można jednak przyjąć na podstawie fachowej literatury, że wysokość ta to 0,3 m. W 318 zawarty jest warunek zapewnienia szczelności ścian zewnętrznych w celu zabezpieczenia ich przed przenikaniem wody opadowej. Miał on szczególnie duże znaczenie w okresie stosowania systemów wielkopłytowych, gdy spoiny ścian zewnętrznych były często wykonywane wadliwie (bywało, że wyni kało to z przyjętych błędnych rozwiązań), a sposoby ich naprawy były niesku teczne i do tego oszpecały elewację budynku. Problemy te były usuwane pod czas termomodernizacji budynków, a nabyte doświadczenie przekonuje o celowości stosowania na ścianach zewnętrznych budynków jednolitych powłok elewacyjnych, także układanych na warstwie izolacji termicznej albo (jest to rozwiązanie alternatywne) wentylowanej szczeliny powietrznej pomiędzy izola cją termiczną a mocowaną po jej zewnętrznej stronie osłoną elewacyjną. W 319 ust. 1 został ustalony ogólny warunek wykonania takich spadków dachów i tarasów, aby umożliwić odpływ wody opadowej i topniejącego śniegu do rynien oraz wewnętrznych lub zewnętrz-

15 WARUNKI TECHNICZNE 4/13 BiP nych rur spustowych. Zaprojektowanie odpowiedniego spadku każdego rodzaju przekrycia budynku, spełniającego w sposób optymalny ten warunek ogólny oraz warunek brze gowy, określony w ust. 2, wymaga zatem równoległego uwzględnienia współzależnych czynników, takich jak: - wielkość i kształt rzutu poziomego przekrycia budynku, - wymagany kąt nachylenia połaci dachowych, określony w planie miej scowym lub jednostkowej decyzji o warunkach zabudowy, czyli pra wem miejscowym, - rodzaj materiału zastosowanego na pokrycie dachu, spełniający wymagania określone prawem miejscowym albo wynikające z funkcji (technologii) obiektu bądź autorskiej koncepcji architektonicznej, - zastosowanie rozwiązań konstrukcyjnych przekrycia budynku lub jego części, spełniającego wymagania użytkowe (technologiczne), odpo wiednie do formy architektonicznej, rodzaju pokrycia oraz obciążeń użytkowych i po oddziaływaniu nań czynników atmosferycznych (wiatru, śniegu, oblodzenia i temperatury). W ust. 2 został ustanowiony warunek odprowadzenia do wewnętrznych rur spustowych wody z dachów budynków o wysokości powyżej 15 m ponad poziomem terenu (rys. 1). Od spełnienia tego warunku, określonego w 319, zwalnia się w rozporządzeniu niektóre rodzaje budynków, w których od wodnienie dachów zewnętrznymi rurami spustowymi stosuje się ze względów tradycyjno-kulturowych lub technologicznych. Należy jednak zwrócić uwagę, że odprowadzenie wody z dachów stromych na zewnątrz budynku o znacznej wysokości oraz zsuwający się lub usuwany śnieg i oblodzenie stwarzają zawsze zagrożenie dla ludzi znajdujących się bezpośrednio przy takim obiekcie. Zasto sowanie odwodnienia zewnętrznego dachów na budynkach wyższych niż 15 m wymaga więc przez zastosowanie odpowiednich rozwiązań wyeliminowania zagrożenia dla ludzi przechodzących bezpo średnio przy budynku: - urbanistycznych, np. przez odpowiednie prowadzenie chodni ków i dojść do budynku, - architektonicznych, np. przez odpowiednie uformowanie da chu, okapów, podcieni lub daszków nad wejściami do budynku ( 292), oraz - techniczno-budowlanych, np. przez zainstalowanie nad oka pem grzebieni rozbijających zsuwające się zaspy śniegu, a także po większenie przekroju rynien i rur spustowych i, w razie konieczności, ich podgrzewanie w celu ograniczenia moż liwości tworzenie się sopli lodu. Ust. 3. W przypadku dachów nad budynkami o małej wysokości i o nie zbyt dużych rozmiarach dopuszcza się niewykonywanie rynien i rur spusto wych pod warunkiem odpowiedniego ukształtowania okapu (co zilustrowa no na rys. 1c). Warto też wskazać na możliwość wykorzystania za miast rur spustowych rzygaczy lub łańcuchów. Przepis o nich nie wspomina, jednak dozwalając na rezygnację z rur spustowych, pozwala na sięgnięcie po inne rozwiązania. W 321 został nałożony wymóg zapobiegania kondensacji pary wodnej w strukturze przegród zewnętrznych budynku, aby uniemożliwić rozwój grzybów pleśniowych. Uznaje się go za zrealizowany, jeżeli przegroda spełnia warunek określony w pkt załącznika nr 2 do rozporządzenia. prawdza się a) b) a) b) Rys. c) 1. Odwodnienia dachów na budynkach niewymagających zastosowania odpływu wody do wewnętrznych rur spustowych ( 319): a) w budynku wielorodzinnym, z zastosowaniem rynien i rur spustowych zewnętrznych przyłączonych do kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej (wg 28 ust. 1), b) w budynku jednorodzinnym z odprowadzeniem wody na teren działki budowlanej (wg 28 ust. 2), c) w budynku jednokondygnacyjnym o wysokości do 4,5 m od poziomu terenu do okapu i powierzchni dachu do 100 m 2 (wg 319 ust. 3). Oznaczenia: Ck cokół budynku oblicowany okładziną nienasiąkliwą, O duży okap chroniący przed zaciekaniem deszczu na ścianę, W bardzo duży wysięg okapu uzasadnia zastąpienie rur spustowych (stanowiących tu wadliwie technicznie i nieestetyczne rozwiązanie) rzygaczami lub łańcuchami odprowadzającymi wodę na teren działki. c) 13

16 BiP 4/13 WARUNKI TECHNICZNE go zgodnie z rozdziałem 5 i 6 normy PN-EN IO 13788: 2003, wymienio nej w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Ta norma została już wycofana przez Polski Komitet Normalizacyjny i zastąpiona przez PN-EN 13788: E o identycznym tytule, dalej jednak należy stosować normę dotychczasową, gdyż w załączniku zastosowano powołanie datowane, podając też rok wydania normy. W takim przypadku należy stosować wersję normy z tego właśnie roku, niezależnie od tego, czy później dokonywano w niej jakichkolwiek zmian bądź nawet wycofano, jak to się stało w tym wypadku. Przy okazji należy zwrócić uwagę, że począwszy od 2013 r. nieco zmieniono zasady numeracji norm. Dwie cyfry po myślniku oznaczają miesiąc ustanowienia normy (w tym wypadku maj), a litera na końcu język. W przypadku, gdyby była to norma wydana po polsku, byłaby to litera P, litera E oznacza zaś, że w tym wypadku normę w języku polskim zastąpiła nietłumaczona norma europejska w języku angielskim. Przetłumaczono tylko jej tytuł i informację z okładki. Wprowadzona więc została do katalogu polskich norm tzw. metodą okładkową, na co polskie prawo pozwala, ale Polski Komitet Normalizacyjny zarzekał się, że ta metoda nie jest już stosowana. Taką deklarację wciąż można znaleźć na jego stronie internetowej, praktyka jest jednak inna. I to właśnie, jak się łatwo domyślić, spowodowało, że w ramach dokonanej w sierpniu ostatniej nowelizacji rozporządzenia (przepisy wchodzą w życie od r.), nie znowelizowano tego punktu załącznika nr 1 i pozostawiono starą, wycofaną już normę w języku polskim. Trzeba tu zwrócić uwagę, że ta ostatnia nowelizacja rozporządzenia nie pozwala już na rezygnację ze sprawdzania tego warunku dla przegród, dla których dotychczasowa praktyka dowiodła, że kondensacja w nich nie występuje, podając jako przykład jednowarstwowe ściany murowane. To odstępstwo już nie obowiązuje i warunek musimy sprawdzać w każdym przypadku. W 322 ust. 1 nałożono wymóg, by zastosowane w przegrodach rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe, rozpatrywane łącznie z temperaturą i wilgotnością oraz intensywnością (krotnością) wymiany powietrza panującymi wewnątrz pomieszczeń, uniemożliwiały powstanie warunków rozwoju grzyba domowego. Trzeba tu zwrócić uwagę, że związek pomiędzy tym za grożeniem a wentylacją pomieszczeń jest zupełnie oczywisty dla osób posia dających wykształcenie budowlane, ale już nie dla innych użytkowników, co ujawniło się zwłaszcza po wprowadzeniu szczelnych okien z tworzyw sztucznych. Dodatkowe zagrożenie stwarza częsta praktyka nawet całkowitego wyłączania ogrzewania w aktualnie nieużytkowanych pomieszczeniach. Zapis można wykorzystywać także dla uświadamiania użytkownikom tego związku. W ust. 2 sformułowano wymóg, by zastosowane materiały i wyroby budowlane oraz całe elementy budowlane były uodpornione na zagrzybienie (a także inne formy biodegradacji) odpowiednio do stopnia zagrożenia, czy li panujących w pomieszczeniach warunków cieplno-wilgotnościowych, o których mowa w ust. 1, bo te mogą być różne i zastosowane rozwiązania należy do nich dostosować. W ust. 3 nałożono poważny wymóg, by w przypadku przebudowy, rozbu dowy, a także zmiany sposobu użytkowania, jeśli tylko stwierdzono występo wanie zawilgocenia i oznaki korozji biologicznej, każdorazowo wykonać eks pertyzę mykologiczną. I już na podstawie jej wyników odpowiednie roboty zabezpieczające. Wskazuje to na wyjątkową wagę tego rodzaju zagrożenia. Oczywiście potrzeba wykonania analizy mykologicznej nie zawsze wystąpi. Należy jednak rozumieć ten zapis także jako nałożony w praktyce na wykonawcę wymóg dokonania w takich sytu acjach kontroli obiektu pod kątem oznak występowania zawilgocenia i jego konsekwencji (mogą się one bo wiem ujawnić już podczas prac budowlanych). Na posiadanie pełnych i wia rygodnych informacji na ten temat powinien oczywiście zwrócić uwagę również projektant. Warunki techniczne dla budynków i ich usytuowania według stanu prawnego na dzień 1 stycznia 2014 r. Poradnik z komentarzem opisowo-graficznym (w tym 170 rysunków technicznych). Niezbędny do projektowania budynków, ich budowy i przebudowy oraz zmiany sposobu użytkowania. autorzy: Władysław Korzeniewski, Rafał Korzeniewski wyd. 10, format B5 W PRZYGOTOWANIU Poradnik ten jest jedyną tego typu publikacją na rynku wydawnictw specjalistycznych. Niewątpliwą zaletą poradnika jest opisowo-graficzny komentarz opracowany przez znanego i cenionego autora architekta Władysława Korzeniewskiego, wspólnie z synem Rafałem Korzeniewskim. Komentarz wkomponowany jest w treść przepisów rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Znajomość tych przepisów jest niezbędna, gdyż ich stosowanie ma charakter obligatoryjny. W treści uwzględniono także ostatnią nowelizację rozporządzenia, która wchodzi w życie z dniem r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 926). 14

17 BUDOWNICTWO ENERGOOZCZĘDNE 4/13 BiP Badanie szczelności budynków w praktyce Poniższy artykuł udziela odpowiedzi na liczne pytania, m.in.: czy budynek powinien być szczelny; jakie wynikają z tego korzyści, a jakie straty; czy można zmierzyć szczelność; na jakim etapie powinno się planować szczelność oraz co mówią o tym przepisy. W pierwszej części artykułu w kontekście problematyki budownictwa energooszczędnego omówiono zagadnienia związane z wentylacją naturalną i mechaniczną, zasady oraz metody pomiaru szczelności. mgr inż. Katarzyna Jarocka Budownictwo energooszczędne w Polsce Nowoczesny budynek energooszczędny musi być szczelny. Media ostatnio dostarczają coraz więcej informacji na temat budownictwa energooszczędnego. W Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) powstał program dopłat do budynków energooszczędnych NF15 i NF40 ( 1. Wymaganie szczelności Jednym z kryteriów do uzyskania dotacji jest spełnienie wymagania szczelności dla budynków wykonanych w obu standardach NF15 i NF40. Kryterium określa współczynnik krotności wymian n 50. Obowiązkowe zatem stało się wykonanie testu szczelności budynku. już od 2002 r., a kryterium n 50 <=0,6 h -1 dotyczy budynków pasywnych. Proces projektowania budynku musi uwzględniać planowanie szczelności w detalach już podczas projektowania. 2. Co przepisy i normy mówią o szczelności? Według rozporządzenia Ministra Infrastruktury z r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie: [ ] w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz budynkach użyteczności publicznej, a także w budynkach produkcyjnych przegrody zewnętrzne nieprzezroczyste, złącza między przegrodami i częściami przegród oraz połączenia okien z ościeżami należy projektować i wykonywać pod kątem osiągnięcia ich całkowitej szczelności na przenikanie powietrza. Zaleca się przeprowadzenie sprawdzenia szczelności powietrznej budynku. Wymagana szczelność wynosi: budynki z wentylacją grawitacyjną n 50 3 h -1 budynki z wentylacją mechaniczną n 50 1,5 h -1 Kryterium szczelności (h -1 ) tandard NF40 tandard NF15 n 50 1,0 0,6 Czym jest n 50? Dostarcza informacji o tym, ile powietrza wymienia się w budynku przez nieszczelności w ciągu 1 h. Jeżeli w budynku o kubaturze 1000 m 3 w wyniku pomiaru n 50 = 0,5, oznacza to, że 500 m 3 powietrza uchodzi z budynku przez nieszczelności w ciągu 1h. Obecnie na potrzeby wspomnianych dotacji badanie to będzie potwierdzało m.in. zgodność realizacji wykonania budynku z projektem. W Niemczech takie badania są wykonywane obligatoryjnie Rys. 1. Współczynnik n 50 a zapotrzebowanie na energię do ogrzewania budynku ( 15

18 BiP 4/13 BUDOWNICTWO ENERGOOZCZĘDNE Według PN-EN 13799:2008 Wentylacja budynków niemieszkalnych. Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji : Zaleca się, aby szczelność budynku była odpowiednia do sposobu jego użytkowania i rodzaju wykonanej instalacji wentylacji. Budynki wyposażone w instalację wentylacji zrównoważonej (mechaniczny nawiew i wywiew powietrza) powinny być jak najszczelniejsze i charakteryzować się szczelnością n 50 1 h -1 w przypadku budynków wysokich (wyższych niż 3 kondygnacje) i n 50 2 h -1 w przypadku budynków niskich. Rozporządzenie określa: [ ] w przypadku zastosowania w pomieszczeniach innego rodzaju wentylacji niż wentylacja mechaniczna nawiewna lub nawiewno- -wywiewna, dopływ powietrza zewnętrznego w ilości niezbędnej dla potrzeb wentylacyjnych należy zapewnić przez urządzenia nawiewne umieszczone w oknach, drzwiach balkonowych lub w innych częściach przegród zewnętrznych. Powyższy przepisy należy interpretować tak, że dopływ powietrza do pomieszczeń winien być zapewniony nie przez nieszczelności w obudowie, ale przez celowo wykonane otwory. Należy, zatem wyeliminować zjawisko niekontrolowanej infiltracji i eksfiltracji. Rys. 3. Różnica ciśnień powietrza (rys. autorski) Powstaniem różnicy ciśnień w budynku, szczególnie wielokondygnacyjnym. 4. Gdzie szukać nieszczelności? 5. Wentylacja naturalna czy się opłaca? W budynku z wentylacją grawitacyjną mamy do czynienia z niekontrolowaną wymianą powietrza i bardzo dużymi stratami ciepła uciekającego przez kominy. Rys. 5. traty ciepła przez przegrody i wentylację (rys. autorski) Zalety: niskie koszty instalacji, prosta zasada działania; 3. Źródło niekontrolowanej wymiany powietrza Zjawisko napływu i wypływu powietrza w budynku jest spowodowane dwiema przyczynami: Naporem wiatru na budynek, Rys. 2. Napływ wiatru na budynek (rys. autorski) Rys. 4. Ucieczka ciepłego powietrza: 1 włazy strychowe, 2 listwy przypodłogowe, 3 przewody kominowe, 4 okna i drzwi, 5 stropy podwieszane, 6 ściany zewnętrzne działowe, 7 oprawy oświetleniowe, 8 przejścia instalacyjne, 9 gniazdka elektryczne; Infiltracja zimnego powietrza: 10 okna i drzwi, 11 wieńce, 12 inne szczeliny i otwory (źródło: Mineapolis Blower Door) 16

19 BUDOWNICTWO ENERGOOZCZĘDNE 4/13 BiP Wady: działa tylko w okresie zimy, nie działa w okresach przejściowych, generuje duże straty ciepła większe niż straty przez przenikanie przez przegrody, brak ciągu może powodować wykraplanie wilgoci (pleśń, grzyb) na ścianach, oknach. 7). Idealnie jest wówczas, gdy linia nie jest nigdzie przerwana. 6. Wentylacja mechaniczna pełnienie wymagań cieplnych dla budynków niskoenergetycznych i pasywnych może nastąpić wyłącznie przy zastosowaniu wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła. Jednak warunkiem działania wentylacji z deklarowaną sprawnością jest szczelny budynek. Im mniejsza szczelność, tym mniejszy odzysk ciepła. Cechy wentylacji mechanicznej: rozwiązanie dla budynków energooszczędnych, kontrolowana wymiana powietrza, odzysk ciepła ogrzewanie budynku, świeże powietrze. Rys. 6. Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła 7. Jak uzyskać szczelność? Zasadą, której należy bezwzględnie przestrzegać, jest planowanie powłoki szczelnej na etapie projektowania budynku, jak również to, iż prowadzić należy jedną szczelną warstwę, czyli unikać dokładania kolejnych. Prowadzenie szczelnej powłoki można przedstawić metodą flamastra (rys. Rys. 7. Ciągłość szczelnej powłoki ( 8. Zasady planowania szczelnej powłoki koncepcja i projekt budowlany ze szczegółami wykonawczymi, określenie przebiegu szczelnej powłoki budynku, unikanie przebić powłoki szczelnej powietrznie, minimalizacja długości połączeń ewentualnych przebić, wybór odpowiednich materiałów, wykonanie projektu detali w skali 1:10, instrukcja (wskazówki) wykonawcza dla wykonawców, nadzór nad jakością wykonania (źródło: 9. kutki niedotrzymania szczelnej powłoki Obniżenie jakości użytych komponentów w obudowie budynku izolacje, konstrukcje, okna, drzwi Przerwanie ciągłości szczelnej powłoki powoduje eksfiltrację powietrza w powstałe szczeliny i kondensację w okresie zimy. Zjawisko to może się znacznie przyczynić do pogorszenia parametru współczynnika przenikania ciepła U (izolacji termicznej) przegród, co ma wpływ na zwiększenie strat ciepła. Rys. 8. Wpływ szczeliny w przegrodzie na ilość pochłanianej wilgoci traty finansowe Obniżenie trwałości konstrukcji konieczność inwestowania w remonty i naprawy w czasie krótszym, niż wynikałoby to z planowania na początku realizacji inwestycji. Brak komfortu użytkowania Zgromadzona wilgoć w przegrodach może powodować powstawanie pleśni i grzybów. Zjawisko to jest niekorzystne dla zdrowia mieszkańców, zwłaszcza małych dzieci (astma, alergia). Poza tym wychłodzenie okolic podłogi, wychłodzenie szyb po stronie wewnętrznej, nieszczelności przy otworach okiennych i drzwiowych powodują najczęściej powstawanie przeciągów, co w znacznym stopniu obniża komfort cieplny, zarówno zimą, jak i latem. Pogarsza się akustyka hałasy z zewnątrz negatywnie wpływają na mieszkańców. 10. Aparatura pomiarowa Pomiar szczelności wykonuje się zgodnie z normą PN-EN Właściwości cieplne budynków. Określenie przepuszczalności powietrznej budynków. Metoda pomiaru ciśnieniowego z użyciem wentylatora. Norma dopuszcza dowolne urządzenie pomiarowe wprowadzające powietrze w ruch wyposażone w aparaturę do pomiaru ciśnienia, strumienia przepływu powietrza i temperatury. Jednym z dostępnych na rynku urządzeń jest Mineapolis Blower Door drzwi nawiewne. Na urządzenie składają się wentylator osiowy o regulowanej prędkości obrotowej oraz rama wraz z plandeką. 17

20 BiP 4/13 BUDOWNICTWO ENERGOOZCZĘDNE Fot. 1. Drzwi nawiewne ( 11. Zasada pomiaru Pomiar polega na wytworzeniu przy użyciu wentylatora podciśnienia lub nadciśnienia tak, aby różnica ciśnienia pomiędzy wnętrzem budynku a zewnętrzem wynosiła 50 Pa. Wielkość ciśnienia odpowiada działaniu na budynek w warunkach naturalnych siły wiatru o prędkości 8 10 m/s, co w skali Beauforta odpowiada cyfrze 5 opisującej w normie PN-EN stan: małe drzewa liściaste zaczynają się kołysać, na wodach lądowych powstają grzebieniaste małe fale. Jak widać, warunki wytworzone na potrzeby pomiaru mogą zaistnieć w sytuacjach naturalnych w zależności od lokalizacji badanego budynku. W celu zamocowania wentylatora w obudowie budynku konstrukcję ramy wraz z plandeką umieszcza się w otworze okiennym lub drzwiowym. Fot. 2. Urządzenie zamontowane w drzwiach domu jednorodzinnego (fot. autorska) Fot. 3. Duży budynek ( 12. Celem badania może być wg Metody A sprawdzenie przepuszczalności powietrznej budynku lub jego części pod kątem spełnienia wymagań projektowych w zakresie szczelności powietrznej wyznaczenie n 50 w (h -1 ); wg Metody B lokalizowanie źródeł nieszczelności. Przygotowanie budynku do badania: Metoda A obudowę budynku bada się w stanie takim, w jakim jest użytkowana, czyli zamyka się jedynie celowo wykonane otwory (jeśli jest taka możliwość) lub pozostawia się je w stanie użytkowania. Metoda B celowo wykonane otwory zaślepia się (szczelnie zamyka). 13. Dane do pomiaru Należy zmierzyć powierzchnię podłogi netto, kubaturę netto i powierzchnię przegród zewnętrznych po obrysie zewnętrznym. 14. Mierzone parametry n 50 współczynnik krotności wymian informuje ile razy w ciągu godziny następuje całkowita wymiana powietrza przy różnicy ciśnienia odniesienia 50 Pa. n 50 = V/V (h -1 ) V średni przeciek powietrza m 3 /h, V kubatura powierzchni mierzona w m 3. q 50 przepuszczalność powietrzna informuje, ile powietrza w jednostce objętości przedostaje się przez powierzchnię przegrody przy różnicy ciśnienia odniesienia 50 Pa. q 50 = V / A E (m/h) V średni przeciek powietrza w m 3 /h, A E pole powierzchni przegrody w m 2. Rys. 9. chemat mocowania wentylatora w drzwiach budynku ( 18