Spółdzielczość i akcjonariat pracowniczy jako elementy bezpieczeństwa społecznego i trwałego rozwoju

Transkrypt

1 KRAJOWA RADA SPÓŁDZIELCZA NACZELNY ORGAN SAMOPRZĄDU SPÓŁDZIELCZEGO ul. Jasna 1, Warszawa, tel , , tel./fax , POLSKIE LOBBY PRZEMYSŁOWE im. Eugeniusza Kwiatkowskiego ul. Świętokrzyska 14 "a" pok. 540 ( ZG SIMP ) Warszawa tel: ; fax: pawel@plp.info.pl; Spółdzielczość i akcjonariat pracowniczy jako elementy bezpieczeństwa społecznego i trwałego rozwoju Motta konferencji: Nikt nie jest tak beznadziejnie zniewolony, jak ktoś, kto błędnie wierzy, że jest wolny. J.W. Goethe Kiedy daję chleb biednym, nazywają mnie świętym. Gdy pytam dlaczego biedni nie mają jedzenia, nazywają mnie komunistą. Arcybiskup Helder Camara Warszawa, 12 października 2009 r.

2 Spis treści Alfred Domagalski - Prezes KRS - Demokracja gospodarcza warunkiem bezpieczeństwa społecznego.3 Marek Głogowski Formy własności i mechanizmy gospodarcze, a kryzys kapitalizmu 7 Krzysztof Ludwiniak Kapitalizm na rozdrożu społeczeństwo redystrybucyjne czy społeczeństwo własności...17 Jan Koziar Projekt systemu własności pracowniczej w nawiązaniu do Polskiej Spółki Pracowniczej GAZOLINA i amerykańskich ESOP ów...26 Rafał Górski - Spółki pracownicze i spółdzielnie pracy próba analizy porównawczej 37 Adam Piechowski - Tworzenie nowych spółdzielni pracy na bazie likwidowanych firm prywatnych przykłady z wybranych krajów europejskich 47 Krzysztof Lachowski - Spółdzielczość, akcjonariat pracowniczy i bezodsetkowe systemy pieniężne jako niezbędne rozwiązania antykryzysowe..55 Przygotowanie merytoryczno-organizacyjne konferencji i opracowanie materiałów dr Krzysztof Lachowski klachowski@poczta.onet.pl tel

3 Alfred Domagalski Prezes Krajowej Rady Spółdzielczej Demokracja gospodarcza warunkiem bezpieczeństwa społecznego Jak żyć mądrze, dobrze i zgodnie w światowej rodzinie nie naruszając niczyjej godności? Oto pytanie, które stawia sobie dziś wielu strategów współczesnego świata. Obrana bowiem, także przez nich samych, strategia i filozofia rozwoju świata oparta wyłącznie na wartościach materialnych, monolitycznych rynkach i kształtowaniu konsumpcyjnego modelu życia poniosła porażkę. Niekontrolowany wzrost gospodarczy i doraźne korzyści różnych grup interesów, będące pochodną fundamentalizmu rynkowego doprowadziły do najpoważniejszego kryzysu w powojennej historii. Kryzys jak każdy kiedyś się skończy. Wydaje się, że recesja właśnie ma się ku końcowi. Trzeba jednak oszacować straty i spróbować odpowiedzieć na pytanie jaki ład ekonomiczny budować, aby nie tworzył takich zagrożeń i lepiej służył kolejnym pokoleniom. Co do strat to wydają się ogromne. Poniosły je przede wszystkim banki. Według szacunków Europejskiego Banku Centralnego banki w strefie Euro będą zmuszone odpisać do końca 2010 roku 649 mld euro. W skali świata kwota ta wynosi ok. 2,8 biliona dolarów, z czego połowa odpisów ma dopiero nastąpić. Wszystko to w sytuacji kiedy rządy przeznaczyły na ratowanie światowej gospodarki blisko 9 bilionów dolarów. Międzynarodowy Fundusz Walutowy szacuje, że dług publiczny państw G 20 wzrośnie do 37 bilionów dolarów w 2010 roku, a więc o 20% w porównaniu do roku Wszystko to musi kosztować. Banki, konsekwencje własnej odpowiedzialności i ryzyko akcjonariuszy przeniosły na barki państw, a więc wszystkich obywateli. Sami do żadnej odpowiedzialności się nie poczuwają o czym świadczą decyzje o milionowych premiach dla własnych finansowych spekulantów. Chciwość jest więc zła, zdają się potwierdzać, ale nie dla nas. Jak widać odpowiedzialnych raczej się nie odnajdzie, wiadomo natomiast kto zapłaci rachunek. Będą to niewątpliwie podatnicy i instytucje sektora publicznego. To gorzkie doświadczenie jest już za nami i musimy ponieść jego konsekwencje. Ważne pozostają wnioski dotyczące przyszłości. Czy bezgraniczna wiara w mądrość i zdolność do samoregulacji gospodarki rynkowej pozostanie nadal wyznacznikiem strategii rozwojowych? Preferowany współcześnie model globalnego kapitalizmu zwany neoliberalizmem, któremu nie można odmówić efektywności ekonomicznej prowadzi do wielu poważnych zagrożeń i wynaturzeń. Efektem poddawania wszystkiego nieograniczonej presji rynku i maksymalizacji zysku jest społeczna alienacja, egoizm indywidualny i społeczny, kolizja z wymogami ekologii, niestabilność systemu finansowego, ostre nierówności dochodowe, a także ujawniające się tendencje monopolizujące rynek. Naturą kapitalizmu są nierówności. Współczesny model kapitalizmu z nierówności tych uczynił jednak cnotę. Świadczą o tym wyraźnie raporty międzynarodowych organizacji. Dziś nie jest tak groźne naturalne, geograficzne i kulturowe zróżnicowanie świata jak jego rozwój ekonomiczny. Pieniądz, który stał się celem samym w sobie, podzielił ludzi i świat na dwa bieguny bogactwa oraz ubóstwa i nędzy. Świat znalazł się w fazie najwyższego w swej historii rozwoju, ale jednocześnie największych nierówności. Nędza, nierozłącznie towarzysząca istocie ludzkiej była jednak kiedyś wynikiem niewydolności gospodarczej, dziś jest rezultatem świadomego podziału. Według ostatniego raportu World Institute for Development and Ekonomic Research w 2000 roku 2 % najbogatszych ludzi posiadało ponad połowę całego bogactwa świata, a najwyżej usytuowane 10% populacji dysponowało 85% światowego majątku. Połowa ludności świata uczestniczy w zaledwie 1% bogactwa naszego globu. Zbudowaliśmy globalną gospodarkę, w której 3 miliardy ludzi żyje za mniej niż 2 dolary dziennie. 3

4 Analiza rozwoju społeczno gospodarczego poszczególnych państw pokazuje narastanie różnic w tempie wzrostu PKB na jednego mieszkańca. Alarmujący jest także ostatni raport ONZ. Zgodnie z danymi jakie zawiera, 963 miliony ludzi na świecie głoduje. Ich liczba w ostatnim roku zwiększyła się o 40 milionów a w stosunku do lat o 115 milionów. Ciekawe, że liczba głodujących zwiększyła się także i to aż o 43 % w ciągu ostatnich 5 lat w Stanach Zjednoczonych najbogatszym państwie naszego globu. Z powodu głodu lub niedostatecznego dostępu do żywności cierpi dziś 32 miliony Amerykanów. Co 5 sekund umiera z głodu na świecie dziecko. Na skutek kryzysu, którego jesteśmy mimo woli uczestnikami, według raportu Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego w 2009 roku przybędzie na świecie milionów głodujących. Wystarczy dodać do tego problemy z zachowaniem środowiska naturalnego, powtarzającymi się coraz częściej kryzysami gospodarczymi i brakiem pracy to mamy wystarczająco niepokojący obraz świata, do którego zmierzamy. Z okien wysokich urzędów państwowych i luksusowych biur wielkich korporacji tego niestety się nie dostrzega. Wielu zapewne powie że nie dotyczy to naszego kraju. Może jeszcze nie w takim stopniu, ale dwa raporty jakie zostały opublikowane w ubiegłym roku (jeszcze przed kryzysem) są mocno niepokojące, żeby nie powiedzieć zatrważające. Jednym z nich jest raport Komisji Europejskiej o sytuacji społecznej w Unii Europejskiej. Według niego 35% Polaków mówi, że nie stać ich na posiłek mięsny co drugi dzień. To po Słowacji i Łotwie najgorszy wskaźnik w UE. Komisja uznała te dane za niepokojące z uwagi na fakt, że wg Światowej Organizacji Zdrowia posiłek mięsny raz na dwa dni to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, a także dlatego, że na taki posiłek nie stać także osób zarabiających powyżej 60% przeciętnego krajowego wynagrodzenia. Z kolei raport o długach Polaków przygotowany przez Krajowy Rejestr Długów we współpracy i przy wykorzystaniu materiałów Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wykazuje jak wielkie są niespłacone w terminie zobowiązania naszych obywateli. Wynosiły one w połowie ubiegłego roku prawie 60 mld złotych. Niewątpliwie aktualny kryzys sprawi, że przybędzie osób znajdujących się w trudnej sytuacji i zwiększy się kwota zadłużenia. Vaclaw Havel, pisarz i prezydent Czech powiedział: Zbawienie tego ludzkiego świata leży nie gdzie indziej jak w ludzkim sercu, w sile ludzkiej myśli, w ludzkiej skromności i ludzkiej odpowiedzialności. Bez powszechnej determinacji ludzkiej świadomości nic się nie zmieni na lepsze i nie unikniemy katastrofy, do której zdąża świat. Tylko tyle i aż tyle. Artykuł 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi: Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, a także prawo do poczucia bezpieczeństwa w przypadku bezrobocia, choroby, kalectwa, owdowienia, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. Poszukując więc odpowiedzi na pytanie jak budować lepszą i bezpieczniejszą przyszłość trzeba sięgnąć do naszej świadomości i odpowiedzialności. To nasze przekonania, system wartości i wierzeń zdecyduje o dokonywanych wyborach i modelu systemu w którym chcemy żyć. Zapewne nie da się uniknąć jakichkolwiek niepowodzeń, ale poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa, mające wielką wartość może ulec znacznemu wzmocnieniu. Taki jest zresztą cel dobrze rozumianego kapitalizmu. Można tu przytoczyć słowa Miltona Friedmana, jednego z największych współczesnych autorytetów ekonomicznych i niestrudzonego obrońcy wolnego rynku: Celem liberalnej polityki jest przecież to, aby było możliwie mało osób słabych i biednych. W tym tkwi siła liberalnego ideału. Celem aktywności społeczno zawodowej ludzi jest budowanie przyzwoitego społeczeństwa. Każdy z nas chciałby w takim społeczeństwie żyć i pracować. Budowa takiego 4

5 społeczeństwa nie jest łatwa. Odpowiedzialność za urzeczywistnianie tej idei powierzyliśmy niemal całkowicie rządzącym, tak jakby nie pozbawieni byli ułomności. Działania rządu mogą i powinni znakomicie wzmacniać sami obywatele. Najbardziej bowiem trwałe i bezpieczne są organizacje będące wspólnotami ludzi. Trzeba jednak stworzyć ku temu odpowiednie warunki i zachęcać do aktywności i brania odpowiedzialności za podejmowane działania. Problemem globalnego kapitalizmu jest postępująca ciągle koncentracja własności w rękach wąskiej grupy, żyjącej w coraz większym oderwaniu od przeważającej części społeczeństwa i wykazującej dla niego brak zrozumienia. Klucz, więc do naprawy systemu ekonomicznego i skierowania go na rzecz lepszej służby dla ludzi leży w sferze własności aktywów produkcyjnych. Mówiąc ściślej w upowszechnieniu własności tych aktywów. Kapitalizm bez właścicieli nie ma przyszłości. Dlatego coraz częściej mówi się o nowych formach przedsiębiorstw rynkowych. Jedni wskazują na rozwój tzw. ekonomii uczestniczącej, inni na transfer własności z akcjonariuszy do interesariuszy, jeszcze inni na różne formy gospodarki społecznej. Cel jest jednak ten sam. Upowszechnić własność i zróżnicować rynek. Jego bowiem wartość i bogactwo tkwi w różnorodności, w tym, że obok siebie mogą funkcjonować podmioty gospodarcze o różnym statusie prawnym, różnej strukturze własności, a także odmiennych celach prowadzonej działalności. System neoliberalny przy biernej postawie rządzących prowadzi wbrew pozorom do zubożenia gospodarki rynkowej zarówno poprzez ograniczenie form własności jak i unifikację systemu gospodarczego. Naprawianie kapitalizmu nie koniecznie wymaga nowych teorii. Wystarczy otwarcie podejść do starych idei dobrze opisanych przez Adama Smitha, na którego zresztą powołuje, się wielu zwolenników wolnego rynku. Dotyczą one zasięgu i ograniczeń gospodarki rynkowej oraz właściwego rozumienia funkcjonowania różnych instytucji i organizacji z agendami rządowymi włącznie. Wyraźnie wówczas zauważymy, iż szansy zapobieżenia zagrożeniom niesionym z natury rzeczy przez kapitalizm i pojawiającym się kryzysom upatrywać należy, w dobrze zorganizowanych społeczeństwach obywatelskich. Tak jak wady i ułomności politycznego systemu demokratycznego skutecznie łagodzi samorząd terytorialny oraz sektor organizacji pozarządowych, tak wady i słabości systemu gospodarczego i wynikające stąd zagrożenia może korygować i osłabiać różnorodność struktur gospodarczych. Tak jak dywersyfikacja źródeł energii odgrywa ważną rolę w zachowaniu bezpieczeństwa energetycznego kraju tak dywersyfikacja systemu gospodarczego stanowi jeden z ważnych warunków bezpieczeństwa społecznego i trwałego rozwoju. Dominacja wielkich ponadnarodowych korporacji prywatnych prowadzi do kolizji interesów społecznych z prywatnymi i pogorszenia jakości życia ludzi w dłuższej perspektywie czasowej (skutki dewastacji środowiska). Anonimowi najczęściej właściciele nie czują się odpowiedzialni ani za bezpieczeństwo społeczne ani za przyszłość przedsiębiorstwa jako takiego. Pozytywną rolę polegającą m. in. na niwelowaniu własnych wad, może odegrać współistniejąca ze sobą własność prywatna, państwowa, komunalna oraz wspólnotowa. W ramach własności wspólnotowej mogą funkcjonować spółdzielnie, spółki pracownicze, firmy rodzinne, ale nie należy zapominać o fundacjach, stowarzyszeniach czy towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych. Wspólnotowe formy własności z uwagi na swe walory i znaczenie w budowie społeczeństwa obywatelskiego zasługują na szczególną promocję i wsparcie. Unifikacja systemu gospodarczego, którą obserwujemy stanowi jedno z podstawowych źródeł pojawiających się kryzysów. Stanowi ona zaprzeczenie idei gospodarki rynkowej, której bogactwo tkwi właśnie w różnorodności struktur gospodarczych zarówno w sensie formy prawnej jak i celów działania. Wspieranie budowy różnorodnego rynku to urzeczywistnianie idei demokracji gospodarczej, która może zapewnić obywatelom możliwie szeroki dostęp do własności środków produkcji. W 5

6 gospodarce rynkowej, w której dochody ludzi pochodzą z pracy i majątku, własność stanowi gwarancję godziwego życia oraz poczucie współgospodarzenia we własnym kraju. Uczy podejmowania rozsądnych decyzji i ponoszenia konsekwencji popełnionych błędów. Wielką rolę w procesie upowszechnienia własności może i powinien odegrać system spółdzielczy oraz akcjonariat pracowniczy jako forma wspólnotowej przedsiębiorczości, oparta o zasady samopomocy, solidarności, współpracy i odpowiedzialności. Przemawia za tym długa i wielce użyteczna tradycja polska i światowa, ale także najnowsze doświadczenia. Fakt, że w okresie Polski Ludowej spółdzielczość była traktowana instrumentalnie i wtłoczona została w system gospodarki państwowej nie może przekreślać jej roli i znaczenia dla wielu ludzi w obecnym czasie. Nie można też bagatelizować roli spółdzielczości i własności pracowniczej jako jednego ze współczesnych paradygmatów rozwoju społeczno-gospodarczego. Spółdzielnie i akcjonariat pracowniczy funkcjonują w większości krajów świata niezależnie od poziomu ich rozwoju. Spółdzielnie, na przykład zrzeszają na świecie około 800 milionów członków wywierając znaczny wpływ na poziom i warunki ich życia. W krajach Unii Europejskiej funkcjonuje 235 tysięcy podmiotów spółdzielczych, które zatrudniają blisko 4,5 miliona pracowników, a wyniki ich działalności mają wpływ na życie 140 milionów członków. Polski sektor spółdzielczy to około 10 tysięcy spółdzielni, które zrzeszają ponad 8 milionów członków i zatrudniają blisko 400 tysięcy pracowników. Obecny kryzys finansowy i gospodarczy znacznie wyraźniej uwidacznia walory zarówno własności pracowniczej jak i spółdzielczej niosących ze sobą większe poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. We współczesnej gospodarce rynkowej, w sytuacji coraz częściej powtarzających się kryzysów, jest coraz większa potrzeba rozwoju działalności nakierowanej na potrzeby ludzi, którzy korzystają z własnych usług, niż tych którzy inwestują swój kapitał w ryzykowne przedsięwzięcia. W rzeczywistości spółdzielnie i spółki pracownicze dywersyfikują system gospodarczy, wzbogacają rynek oraz wspomagają jego zrównoważone funkcjonowanie. Społeczeństwo obywatelskie stanowiące cel działania Rządu to społeczeństwo aktywnych zawodowo i społecznie obywateli. Spółdzielczość i akcjonariat pracowniczy są wielkim obszarem takiej aktywności. Angażują ludzi do podejmowania decyzji, budują więzi społeczne, uczą odpowiedzialności oraz przygotowują ludzi do udziału w demokratycznym systemie funkcjonowania państwa. Te niezaprzeczalne walory tych zbiorowych form przedsiębiorczości wymagają lepszego zrozumienia ze strony państwa i jego organów. Tworzenie dobrych warunków dla ich funkcjonowania to działania na rzecz budowania lepszego, bardziej przyjaznego ludziom państwa, troski o zrównoważony, trwały rozwój i poprawy warunków życia kilku milionów obywateli. 6

7 Marek Głogowski Formy własności i mechanizmy gospodarcze, a kryzys kapitalizmu W maju 2009 r. ( kilka miesięcy po rozpoczęciu światowego kryzysu), prezes polskiej filii jednego z dużych banków zachodnich, powiedział: nadchodzi bankowe tsunami. A jego ojciec, legendarny człowiek naszych przemian, powiedział: w ziemię nie uderzyła kometa, nie wybuchły bomby atomowe, nie ma wojny, nie było gigantycznej klęski żywiołowej, nie jesteśmy głupsi, a wszystkim będzie żyło się gorzej. Medialny optymizm i poprawność polityczno-systemowa w ekonomii powoduje, że mechanizm kryzysu nie jest społecznie rozpoznany. Wiele zjawisk i faktów wskazuje, że formy własności w gospodarce i w zakresie kreacji pieniądza odgrywają znaczącą rolę w tworzeniu warunków rozwoju kryzysu systemu kapitalistycznego. Referat przybliży ewolucję gospodarki kapitalistycznej i związki form własności z mechanizmami kryzysu. Dla zrozumienia obecnych determinant, potrzebne jest spojrzenie na ewolucję systemu kapitalistycznego świata zachodniego. Kamień filozoficzny ekonomisty głosi: doskonała konkurencja usuwa w końcu wszelkie zyski, powodując, iż nawet najlepsze przedsięwzięcia upadają. Konkurencja nigdy nie jest doskonała, - ktoś wie więcej, - niema jednej ceny równowagi, nie ma racjonalności zachowań, ani doskonałej reakcji w czasie. Niekiedy nowe technologie wprowadzane są tak szybko, że nie ma czasu na wytworzenie się równowagi. Wolny rynek powoduje, że silniejszy pochłania słabszego, bezpośrednio lub przejmując jego rynek. W efekcie gospodarka przekształcała się z modelu indywidualnego właściciela w kierunku koncentracji własności w strukturach korporacyjnych. Korporacje realizowały masową produkcję. Poprzez kartelowe porozumienia, ceny ustalono na poziomie zapewniającym dobre zyski. Inwestowano w fabryki i w pracownicze płace co nakręcało popyt. Rząd wygładzał cykl koniunktury gospodarczej i zachęcał korporacje do inwestowania za granicą oraz chronił tam ich interesy. System taki budował klasę średnią i popyt na produkcję. Zaczęto udostępniać know-how zachodniego przemysłu na zewnątrz np. Azjatom. A to skutkowało tym, że podjęli oni masową produkcję i zaczęli sprzedawać ją w krajach zachodnich dużo taniej a z czasem o wyższej jakości. Korporacje narodowe nie mogły już ustalać cen kartelowo, bo poddane zostały ostrej zagranicznej konkurencji. Zastosowano więc protekcjonizm. Ustalono kwoty importowe i taryfy celne. Protekcjonizm dawał ulgę korporacjom, ale nie przywracał dawnych zysków. Chroniona gałąź przemysłu stawała się niekonkurencyjną a import jednak rósł. Zagraniczne firmy tworzyły montownie. Własny protekcjonizm zamykał przed swoimi producentami rynki światowe. Ochrona rynku podwyższała ceny i dusiła popyt krajowy. Zastosowano inną strategię. Jeśli obcokrajowcy produkują tanio, to dlaczego nie my? Korporacje zaczęły obniżać płace pracowników i ich zwalniać, zamykały fabryki a zakładały je za granicą, w krajach o niskich kosztach produkcji. Niższe krajowe płace ograniczały popyt. Zagraniczni producenci dalej zbijali ceny, niszcząc zyski narodowych korporacji. Prof. L Thurow, Prezes Amerykańskiego Towarzystwa Ekonomicznego napisał: Dlaczego ktoś miałby płacić amerykańskiemu absolwentowi szkoły średniej 20 tys. dolarów rocznie, skoro za 35 $ miesięcznie można zatrudnić Chińczyka, który będzie pracował przez 29 dni w miesiącu po 11 godzin dziennie w Chinach. To rozumowanie działa w skali całego świata kapitału. 7

8 Zastosowano kolejny chwyt. Korporacje przekształcały się w finansowe holdingi dla operowania korporacyjnymi aktywami. Zdywersyfikowały portfel, w częściach wyprzedawały przedsiębiorstwa. Gdy to straciło walor dochodowości, korporacje wdały się we wrogie przejęcia zadłużonych firm, by zmniejszyć opodatkowanie swoich dochodów. Własność spółek zaczęła krążyć ze szkodą dla długofalowej strategii ich rozwoju. W taki sposób zyski wielkich korporacji szybko topniały. Szukano nowych kierunków inwestowania. Kapitał zaangażował się w spekulację giełdową i 97% światowego obrotu kapitału nie ma powiązania z realnymi procesami gospodarczymi! Na każdego mieszkańca ziemi przypada 150 tys. dolarów wirtualnego kapitału. I to jest beczka prochu światowego krachu finansowego na nie notowaną dotąd skalę. Potencjalnie jest do zniknięcia 880 bilionów dolarów sald w bankach i na giełdach. Na razie kryzys skasował niecałe 10% tej kwoty. To określa możliwy kierunek rozwoju sytuacji. Korporacyjni finansiści szukali oparcia w realnej gospodarce. Infrastruktura jako niezbędna stała się atrakcyjnym celem. Dorobiono ideologię konkurencji i podziału zintegrowanych firm infrastrukturalnych. Powstały pomysły prywatyzacji, demonopolizacji i podziałów: energetyki, kolei, telekomunikacji i gazownictwa, mostów, tuneli, dróg. Chociaż prosty rachunek wykaże, że dobrze zarządzane publiczne przedsiębiorstwo o modelu non profit będzie zawsze tańsze dla użytkownika, od prywatnego z dodanym zyskiem dla właściciela, to w świecie zachodnim praktykuje się ten model ze szkodą dla mniej rentownych funkcji społecznych i odsuwa się od tej sfery inwestycje publiczne. Korporacje już nie wytwarzają masy dóbr, nie inwestują w fabryki, laboratoria. Nie zatrudniają już armii pracowników. Nie służą narodowej klasie średniej. Przejęcia, filie zagraniczne, spekulacja na giełdach świata spowodowały, że korporacje nie są już narodowymi. Praktyczna likwidacja klasy średniej i zduszenie popytu na skutek przedstawionych mechanizmów spowodowało też niecelowość masowej produkcji. Połączenie mocy produkcyjnych byłego bloku socjalistycznego i kapitalistycznego dało w sumie nadmierną moc produkcyjną w stosunku do siły nabywczej społeczeństw. Całość przekształceń kapitalizmu w syntezie to: zamiast 6% rentowności rocznie na produkcji przemysłowej, lepiej tyle samo uzyskać tygodniowo na spekulacji giełdowo-walutowej, od kapitału z fabryki przerobionej na place budowlane. Zamiast zatrudnić pracownika po 6 dolarów za godzinę plus socjal, lepiej zatrudnić chińczyka za 1 dolara dziennie bez innych kosztów. Filozofia ta podsadziła ogień pod pokazana wyżej beczkę prochu. W skutek przeniesionej z USA do Azji produkcji połączonej z upadkiem klasy średniej i krajowych oszczędności, Azjaci dolary uzyskane za swą produkcję lokują w rynku amerykańskim. Tylko Chiny kupiły za 2 biliony dolarów akcji i obligacji amerykańskich. Pojawiają się łatwe pieniądze. Banki udziesięciokrotniają je w akcji kredytowej. Jak powiedział Prof. Stiglitz - co minutę rodzi się głupiec który weźmie kredyt. Łatwy pieniądz rodzi nadmierny popyt i podbija zawyżane ceny nieruchomości. System finansowy powinien spełniać trzy zadania: mobilizowanie oszczędności, zarządzanie ryzykiem i alokacja kapitału. W efekcie oszczędności Amerykanów mają ujemny wymiar, ryzyko banki same tworzyły, alokacja zmarnowała zasoby. Źródło problemów w sferze psychologii to stadność zachowań wszyscy robią głupstwo to ja też, optymizm - mimo że trzeszczy to będzie dobrze i nawet część słuchaczy też nie przyjmie tego wywodu, trzecie to chciwość - mieć bez umiaru jak najwięcej, która to wygenerowała 8

9 innowacje sektora finansowego, polegające na omijaniu uregulowań prawdziwej informacji dla akcjonariuszy. To też banki nie są w stanie określić aktywów na produktach, które same wytworzyły. Dziś nie potrafią powiedzieć na co wydały pieniądze z planu Paulsona. Powstała kategoria kredyt dla kłamców. Dziennikarze w ramach prowokacji uzyskali spory kredyt dla kota. Sumienie bankowe uspokaja sekuratyzacja kredytów, zdjęła ona obowiązek dobrej informacji, zapomniano jednak, że przy skorelowanych rynkach ubezpieczenie nie działa. Wszystkie jajka znalazły się w jednym koszyku, który pod ich ciężarem się urwał. Agencje ratingowe określające ryzyko miały czuwać, ale są opłacane przez banki, co jest ewidentnym konfliktem interesów, stąd katastrofa. Kryzys pogłębiło spekulacyjne, poprzez wojnę w Zatoce Perskiej, wielokrotne podniesienie cen ropy. W kryzysach naftowych wzrost cen ropy wprowadzał USA w recesję. Tym razem łatwy, lewarowany azjatycki pieniądz zrobił cud. Potencjalną recesję załatano bańką finansową a pożyczane pieniądze pod zastaw drożejących nieruchomości przeznaczono na konsumpcję, nie bacząc, że gwałtownie spadły realne dochody, bo gospodarka nie żyje z produkcji tylko ze spekulacji. Sytuację określił Judd Gregg, najstarszy rangą senator w komisji budżetowej Senatu USA, który był nominatem Prezydenta Obamy na stanowisko ministra handlu, ale zrezygnował. Powiedział on: wydatki publiczne proponowane w planie budżetowym Prezydenta Obamy doprowadzą USA do bankructwa. Ludzie przestaną kupować nasz dług, dolar zostanie zdewaluowany. Jest rok 1996, a więc 12 lat do kryzysu, szef FED Greenspan mówi: trudno oszacować wartość czegoś takiego jak nieruchomość, to też trudno powiedzieć kiedy spekulacyjny rynek przejdzie do kontrakcji, kiedy nagłe skurczenie się rynku, może okazać się katastrofą dla gospodarki. Mój komentarz: trudno powiedzieć, kiedy dzieci bawiące się zapałkami podpalą stodołę. Komentarz Stiglitza: miał nadzieję na opanowanie bańki samymi słowami - szef FED regulator bez wiary w regulację. Dawniej państwo pełnio korzystną rolę regulatora. Polityk amerykański napisał, że trudno robić politykę prospołeczną, gdy połowa najbardziej potrzebujących nie idzie do urn a ktoś akceptuje rachunek za kampanię wyborczą. Żądania kapitału eliminują prospołeczne działania władzy ; w USA realne dochody od lat 60 tych spadły o 40% i utrzymuje się tempo spadku 2,5% rocznie. A więc jak spłacać kredyty? Banki przejmą 5 milionów domów amerykańskich, ale kto je kupi?. Kapitalizm bez zagrożenia komunizmu się zdegenerował i przekształcił w finansizm. Przyczyniły się do tego zmiany struktury własności kapitału. Model nadreńskiego solidaryzmu społecznego wyparł dziki kapitalizm modelu anglosaskiego. Gospodarka modelu nadreńskiego, oparta na spersonalizowanej własności, zarządzana była (z uwagi na schyłkowość modelu trzeba użyć czasu przeszłego), aby osiągać cele długoterminowe. Horyzonty decyzyjne wykraczały nierzadko poza czas życia decydentów. Zarządzający dysponują władzą i w modelu nadreńskim zarządzanie oparte jest na wzorcu zarządzania majątkiem rodzinnym. Zarządzający sami są posiadaczami a często spadkobiercami znacznych fortun. Istotą modelu nadreńskiego było bogacenie się spersonalizowanych właścicieli przedsiębiorstw dzięki rozwojowi tych przedsiębiorstw i rzeczywistemu wzrostowi ich wartości, niestety z naturalnych przyczyn w długim okresie czasu. Istotną różnicę między modelem anglosaskim a nadreńskim kapitalizmu stanowi horyzont czasu, w którym ma nastąpić maksymalizacja zysku. Horyzont zarządzania najbardziej reprezentatywną dla modelu anglosaskiego gospodarką amerykańską w najlepszym przypadku nie wybiega dalej na 9

10 przód, niż trzy, cztery lata. Akcjonariusze prywatnych korporacji oczekują dywidendy na koniec roku, a gdy jest ona mała, zarząd uruchamia twórczą księgowość. W praktyce z uwagi na upubliczniane raporty spółek giełdowych wartość akcji określa się w okresach kwartalnych i to stanowi często horyzont decyzji menadżerskich ( tyrania sprawozdań kwartalnych ). Najkrótsza definicja różnicy modeli kapitalizmu to taka, że kapitalizm anglosaski poświęca przyszłość dla teraźniejszości a ta okazuje się finansową wydmuszką. W decyzjach gospodarczych dominuje nadrzędność szybkiego zysku. Większością akcji dysponują finansiści, zarządzając akcjami w imieniu i na rachunek osób prywatnych, które w różnej formie powierzyły im to zadanie. Niedoskonałość rynków akcji wynika z tego, że reagują one na opinię o rzeczywistości kreowaną przez finansistów, nie zaś na samą rzeczywistość. Ta branża, to przedsiębiorstwo ma się źle, ale pojawia się opinia rynku, że będzie się rozwijać, rosną więc zakupy akcji i ich wartość. Ten mechanizm działa też odwrotnie. Na początku operacje future obejmowały tylko zależny od przyrody rynek rolny, obecnie robi się spekulacyjne zakłady o cenę wszystkich materiałów, których pozyskanie i zużycie jest planowo przewidywalne, a wielkie zmiany cen dla spekulacji tworzą tylko opinie i pogłoski. Patologię systemu pogłębia to, że nie mamy odczynienia z kapitalizmem właścicieli wartości materialnych, determinujących inercję alokacji. Swoboda transakcji i możliwość zakupów akcji na kredyt ograniczyły związki emocjonalne stanowiące więź właścicieli z posiadanymi dobrami. Zmiany kursów giełdowych wywołuje się za pomocą pogłosek lub opinii suto opłacanych, nobliwych ekspertów i gra się na tym z pieniędzy kredytowych, nie tworząc żadnych wartości materialnych i żadnej polityki rozwojowej. Dematerializacja akcji implikuje dehumanizację systemu i jego aspołeczność. A jaki ma to wpływ na politykę i strategię rozwoju kreowaną przez dyrekcje i zarządy przedsiębiorstw? Horyzont takiego zarządzania akcjami to ułamek czasu zarządzania ekonomicznego, handlowego i produktowo-rozwojowego przedsiębiorstw. Codziennie zmienia się kurs giełdowy, zarządzający holdingiem finansowym zmieniają własność walorów kupując sprzedając to jedno to drugie, chcąc zachować i zadowolić swoich akcjonariuszy. Finansowe koczownictwo na spekulacjach giełdowych daje zysk (niby daje bo gdy pryska bańka spekulacji ), niczego jednak nie buduje, nie kreuje rzeczywistego rozwoju, zwłaszcza w kategoriach społecznych. Akiro Morita, dyrektor generalny SONY, w książce pt: Japonia, która może powiedzieć nie napisał : Amerykanie robią pieniądze za pomocą fuzji i przejęć, ale nie potrafią już produkować nowych rzeczy. Podczas gdy my planujemy na dziesięć lat wcześniej, oni interesują się tylko zyskami, które można zrobić w ciągu dziesięciu najbliższych minut. Taki rytm spowodował, że amerykańska gospodarka stała się gospodarką - widmem. W takiej gospodarce wynajęty prezes, dyrektor dziś jest tu, jutro gdzie indziej. Eklezjasta mówi: Najemnik i ten, kto nie jest pasterzem, którego owce nie są własnością, widząc nadchodzącego wilka, opuszcza owce i ucieka... Taka reprezentacja i ekspozycja odpersonalizowanej własności sprzyja kryzysowi a nie rozwojowi gospodarczemu. Zwyciężający model własności faktycznie wartości finansowych, a nie materialnych, prowadzi do postulatu likwidacji państwa. Indywidualna własność wymagała ochrony ze strony państwa jej samej jak i kontraktu - umowy jej dotyczącej. Nowa filozofia to: państwo jest złe i zbędne, rynek zaś daje panaceum na wszystko. Opieka społeczna i zdrowotna, dawniej wskaźnik rozwoju człowieka, dziś zachęca do lenistwa i podtrzymuje nadmierną populację. Podatek dawniej równoważący rozwój gospodarczy i sprawiedliwość społeczną, hamuje przedsiębiorczość i wzrost, należy więc zdławić państwo, obniżyć obciążenia socjalne i podatkowe. Kapitał postuluje zastąpienie państwa siłami rynku, co praktycznie od 1990 roku następuje. W zdegenerowanym 10

11 systemie elity oczekują usunięcia jednostek słabych ekonomicznie. Stąd ograniczanie programów socjalnych, prywatyzacja i niedostępność służby zdrowia, propagacja eutanazji, i tak dalej. Równie istotny wpływ na mechanizmy kryzysu ma struktura własności w systemie kreacji pieniądza. Prezydent Lincoln w czasie wojny domowej powiedział: mam dwóch wrogów, armię Południa przede mną i instytucje finansowe na tyłach. Z nich najgroźniejszy jest ten za plecami. Wydrukował więc bezodsetkowe Greenback - zielone państwowe dolary i zginął w zamachu czwartego czerwca 1963 r. Kennedy podpisał dekret, który przekazał kreowanie pieniądza w ręce państwa. Jego ojciec na korytarzu Białego Domu (bo w gabinecie jest nagrywanie) powiedział mu: oni cię zabiją. Wydrukowano 4 miliardy dolarów i puszczono większość w obieg. 22 listopada 1963 r. Kennedy ginie w zamachu, a Prezydent Johnson w ramach pierwszych decyzji dał na przemiał dolary jeszcze nie puszczone w obieg, a banki wycofały resztę. Prezes Deutshebanku przygotował na sesję Banku Światowego wystąpienie o koniecznej zmianie systemu pieniądza odsetkowego i zginął w sterylnym zamachu. Ten wróg ma długie ręce. Encyklopedia Britanika - cytat Błędem jest przypuszczenie, że kredyt jest tworzony w istotnej części przez wkłady bankowe. Środkiem płatniczym są długi wobec banku stanowiące pieniądz kredytowy. A te długi to przykład z polskiej telewizji, w kontekście upadłości konsumenckiej. Kobieta wzięła kredyt 32 tysiące złotych o odroczonej spłacie, oddała już 51 tysięcy i winna jest dalej - nie jakiejś mafii, ale bankowi 65 tysięcy złotych. Prof. Soddy z Oxfordu : Czy w naszych czasach, można by znaleźć większy dziwoląg od tych instytucji, które jakoby pożyczają pieniądze, lecz ich nie pożyczają, ale je tworzą.. Udało się zrealizować...fizyczny cud, aby nie tylko dostać coś za nic, ale ponadto otrzymywać z tego tytułu niekończące się odsetki. Gdy praktycznie wszystkie pieniądze wchodzą do obiegu jako dług z odsetkami to wszelkie opodatkowanie musi rosnąć. Prywatne banki tworzą pieniądze, które pożyczają, ale nie tworzą na odsetki jakich żądają w zamian. Jeśli ktoś spłaci pożyczkę - inny musi zbankrutować. Pożyczkobiorcy wszyscy razem nie są wypłacalni. Jedynym sposobem podtrzymania systemu jest tworzenie coraz więcej pieniędzy kredytowych, a więc większego długu. Wykładniczość zjawiska prowadzi do kresu tej zabawy. Już nawet spłata samych odsetek staje się niemożliwa. Wprowadzanie ratunkowych pieniędzy, notabene pożyczonych przez rządy od systemu bankowego przez obarczone odsetkami obligacje, nie ocali systemu, opóźni jedynie jego upadek. A dla czego tak się dzieje? Rządy odstąpiły od swego przywileju emitowania pieniądza, więc majątki narodowe i prywatne są systematycznie zadłużane. Profesor Colin B. Smith obrazowo przedstawia : wyobraźmy sobie, że wodociągi dostarczałyby ludziom wodę, jako oprocentowaną pożyczkę i że dla oddania odsetek zwracalibyśmy się do wodociągów o dodatkową pożyczkę wody aby zapłacić za już zużytą. Banki czynią z pieniędzmi dokładnie to samo a głównym klientem są rządy. Obecnie sukcesywnie załamuje się rynek indywidualnych biorców kredytów. Z gołego nic się nie zdejmie, nie ma więc gdzie kreować podtrzymującego chory system pieniądza, udziela się więc krajom jeszcze nie zrujnowanym platynowych kredytów, m.in. Polsce. Powtarzam za Stiglitzem - co minutę rodzi się głupiec który weźmie kredyt -- to dotyczy też krajów. Teraz wiemy dlaczego Jan Paweł II w ONZ powiedział Reforma światowego systemu finansowego jest bez wątpienia jednym z najbardziej pilnych zadań. A Henry Ford: Jeżeli ludzie w kraju rozumieliby naszą bankowość i system monetarny, wierzę, że przed jutrzejszym rankiem 11

12 wybuchłaby rewolucja. System odsetkowy swoim obciążeniem, zarówno wszystkich obywateli jak i gospodarki, dawno przewyższył ciężary podatkowe i rośnie wykładniczo. Bankierzy potrafią liczyć pieniądze ale zupełnie nie znają matematyki. Wykładnicze narastanie odsetek i brak mechanizmu kreowania pieniądza na ich zupełną spłatę prowadzi do katastrofy. Aczkolwiek w Szwajcarii niezatapialnym lotniskowcu systemu bankowego, zapewne przez świadomość zabójczości systemu odsetkowego dla gospodarki, aby uniknąć potencjalnej rewolucji pustego żołądka wprowadzono drugą dodatkową walutę nie obarczoną ciężarem odsetek. Szwajcaria ma więc dwie waluty - CHF i oficjalnie zaakceptowaną przez Bank Światowy (trzy miesiące po wybuchu kryzysu), jednostkę monetarną CHW - franka szwajcarskiego WIR. Po konstatacji powyższego łatwo zrozumieć, że w obecnie zglobalizowanym sfinasizmowanym zachodnim świecie, istnieją niesprzyjające warunki polityczne dla własności pracowniczej i spółdzielczej. Akcjonariatowi pracowniczemu paradoksalnie nie sprzyja to, że w zachodniej kulturze przemysłowej przedsiębiorstwa z tym akcjonariatem cechuje wielokrotnie mniejsza podatność na upadłość i wrogie rujnujące przejęcia. W Polsce sytuacja jest jeszcze bardziej niekorzystna. Połączenie mocy produkcyjnych byłego bloku socjalistycznego i kapitalistycznego w jedną światową gospodarkę objawiło nadmierną moc produkcyjną w stosunku do potrzeb społeczeństw. Świat zachodni borykając się z problemami narastającego bezrobocia i malejącego popytu z powodów prowadzenia korporacyjnej, wyżej opisanej polityki, zainteresowany był redukcją nadmiaru potencjału produkcyjnego na obszarze krajów postkomunistycznych. Stąd wytyczne i programy dostosowawcze narzucane tym krajom przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Załogi przedsiębiorstw stanowiły przeszkodę dla restrukturyzacji przemysłu, która w istocie zmierzała do jego znacznej likwidacji. Nasze władze oportunistycznie przyjęły jednak narzuconą drogę transformacji w kierunku uwłaszczenia zagranicznych korporacji na naszym majątku. W polskiej publicznej telewizji w czasie nieoglądalności można było zobaczyć Japończyka, który w profesjonalnym programie o japońskiej gospodarce pokazał restrukturyzację japońskiego przemysłu ciężkiego w kierunku wysokich technologii, zarazem krytykując skandaliczną polską drogę transformacji na gruzach, przez likwidacje i upadłości. Pokazał system kapitalizmu upowszechniającego własność, jako alternatywę wilczego systemu budowanego w Polsce, wskazując na utracone szanse transformacji uspołecznionej gospodarki w kierunku akcjonariatu pracowniczego. Prowadzonej prywatyzacji towarzyszyła niechęć do zwrotu przedsiębiorstw spadkobiercom i wyjątkowo negatywny stosunek do spółdzielczości. Takie podejście może wskazywać, że transformacja miała charakter przywłaszczeniowy, że chodziło o nie pozostawienie majątku w rękach, które go wypracowały. Stąd zduszenie w zarodku wszelkich poprawnych ekonomicznie inicjatyw przekazania majątku w ręce społeczeństwa. W 1993 roku do Laski Marszałkowskiej złożono projekt Ustawy o Akcjonariacie Narodowym. Na tydzień przed pierwszym czytaniem ustawy nastąpiło rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta Wałęsę (czy przypadkowo?!). Było to jedyne przedterminowe rozwiązanie parlamentu!!! Aby temat uwłaszczenia i akcjonariatu zamknąć, wprowadzono farsę w postaci Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, gdzie naród w jednym okienku banku kupił swój udział w majątku 12

13 narodowym, a zaraz potem sprzedał w drugim - za równowartość flaszki. Następnie przeważnie zagraniczni fachowcy od zarządzania zrujnowali perły polskiego przemysłu wmontowane w ten program, przejmując ich rynek. Wprawdzie to nie społeczeństwo przeputało swój majątek narodowy, ale to my pozwoliliśmy, by roztrwonili go nasi wybrańcy. W Polsce to, co nazywa się partiami politycznymi to wierzchołki gór lodowych, pod którymi kryją się często mafijnie powiązane grupy interesów. W tym układzie nie ma miejsca na akcjonariat pracowniczy. Brak ukształtowania świadomości społecznej dla rozpowszechnienia własności utrwala występujący brak obiektywnej informacji na skutek przejęcia mediów przez kapitał, powiązany z korporacjami międzynarodowymi. Wmawia się społeczeństwu, że nie ma znaczenia, kto jest właścicielem, byle by była zapewniona tylko praca, o co jak widać coraz trudniej. Nie dostrzega się przy tym, że zagraniczny właściciel w poszukiwaniu taniej siły roboczej łatwiej podejmuje decyzje o alokacji produkcji na wschód, że przez rozliczenia transgraniczne sztucznie zaniża jej efektywność w Polsce. Struktura własności ma tu kolosalne znaczenie. Społeczeństwo nie jest tego do końca świadome, nie pilnuje swoich interesów, wykazuje znaczny stopień bierności wyborczej, co z kolei paraliżuje polityków, którzy chcieliby i mogli zrobić coś pozytywnego dla społeczeństwa. Istotę tego mechanizmu pokazał minister pracy w ekipie Clintona R.B. Rejch. Napisał on, że trudno robić politykę dla ludzi najbardziej potrzebujących pomocy ze strony rządu, gdy większość z nich nie idzie głosować w wyborach. W efekcie polityka jest kreowana pod potrzeby tych środowisk, które sfinansowały kampanię wyborczą (!). Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej opisane aspekty uwarunkowań politycznych nie dziwi, że w Polsce w ramach transformacji akcjonariat pracowniczy wprowadzono w bardzo ograniczonym zakresie. System przekazywania 15% akcji prywatyzowanych zakładów nie służył funkcji współzarządzania i współwłasności, ale był formą zalegalizowanej łapówki za przyzwolenie załogi na bezkonfliktową prywatyzację kapitałową przedsiębiorstwa. W olbrzymiej większości akcje te następnie wykupił inwestor strategiczny po cenie dla siebie wygodnej. W zasadzie nie wprowadzano instytucjonalnego współudziału akcjonariatu pracowniczego we własności przedsiębiorstw. Akcjonariat pracowniczy w Polsce wprowadzono w branżach, gdzie występują niskie krańcowe koszty alokacji inwestycji, gdzie przez konkurencję można będzie z zewnątrz stosunkowo łatwo przejąć rynek bez ryzyka. Akcjonariat więc wprowadzono głównie w sferze przedsiębiorstw usługowych, gdzie przez korupcyjne kupowanie ustawowych warunków prowadzenia działalności, których mały nie jest w stanie spełnić, rynek w przyszłości przejmą korporacje. Zalety akcjonariatu pracowniczego: większa trwałość miejsc pracy, mniejsza podatność na bankructwo, większa świadomość pracowników, mniej roszczeniowe postawy, poczucie współodpowiedzialności za losy firmy, lepsza jakość pracy, własność skutkująca korzystnie pod względem podatkowym dla polskiego budżetu i siły nabywczej rynku, powinny skłaniać do rozwijania tej formy własności. Doświadczenia 15% akcjonariatu bezpośredniego w prywatyzowanych przedsiębiorstwach, polegające na szybkim wyzbyciu się darowanych akcji, przemawiają za niefunkcjonalnością w polskich warunkach tej formy akcjonariatu. Relatywnie niski poziom polskich płac nie pozwala na efektywne kontynuowanie tej formy w ramach powszechnego systemu. Dlatego też w Polsce jedyną efektywną drogą powszechnego akcjonariatu mogą być 13

14 tylko formy akcjonariatu instytucjonalnego - pośredniego udziału pracowników (ustabilizowany udział odrębnej spółki pracowniczej w spółce przedsiębiorstwie) lub objęcie całej własności przedsiębiorstwa bezpośrednim akcjonariatem pracowniczym. Lansowanie bezpośredniego akcjonariatu, funkcjonującego obok inwestorów strategicznych, byłoby formą sztucznego nadmuchiwania giełdy i chorego systemu finansowego, bez istotnych zmian jakościowych w zakresie funkcjonowania i patologicznego zarządzania (patrz wyżej) przedsiębiorstw objętych tą formą. Wprowadzenie ulg podatkowych w takim celu można by potraktować jako świadome przestępstwo wobec budżetu państwa. Wykorzystując zachodnie doświadczenia (USA, Niemcy) należy stworzyć systemowe warunki ekonomicznego bodźcowania przedsiębiorców korporacji do wdrażania akcjonariatu pracowniczego w prywatnych przedsiębiorstwach. W przedsiębiorstwach państwowych i przeznaczanych dopiero do prywatyzacji, istnieją lepsze warunki do wprowadzenia akcjonariatu. I zgodnie z wnioskiem wicepremiera odpowiedzialnego za gospodarkę należy podjąć systemowe wprowadzenie tego potencjalnego antidotum na kryzysowe mechanizmy, dla spersonalizowania zarządzania gospodarką. Spółdzielczość jako forma uspołecznionej, ale i zarazem zindywidualizowanej własności jest bytem podobnym do akcjonariatu pracowniczego. Ma więc te same zalety antykryzysowe i jest formą własności godną wszechstronnego wsparcia. W socjalizmie spółdzielczość została zdegenerowana. Kierownictwa zdemoralizowane były reglamentacją w gospodarce permanentnego niedoboru. Trzeba ustawowo i w praktyce upodmiotowić członków spółdzielni - w kierunku faktycznego wzrostu ich roli kontrolnej. Tak aby zarządy pełniły rolę służebną, a nie jak dziś parawłaścicielską. Inaczej np. w spółdzielczości mieszkaniowej parcie lokatorów do uwłaszczenia i wprowadzania kondominiów po kolejnych zmianach rządzących Rzeczypospolitą, spółdzielczość mieszkaniową zlikwiduje definitywnie. Dziś wyalienowany, praktycznie nieodwoływalny zarząd, w korupcyjnym trybie wybiera śmieciarza, dekarza,...(!) i - jak pokazał medialnie nagłośniony przykład - może wykluczyć z członkostwa lokatora zasłużonego dla spółdzielczości, za realizację jego prawa do wytknięcia niegospodarności zarządowi. Prawo i praktyka w tym zakresie sięgnęło dna! Podobne mechanizmy mogą występować w innych obszarach spółdzielczości. Trzeba w tym kontekście dokonać krytycznego przeglądu praktyki i niezbędnych regulacji. Prof. Stiglitz - noblista, główny ekonomista Prezydenta Clintona i Banku Światowego, na spotkaniu z polskimi ekonomistami w Warszawie powiedział, że: 15 września 2008 r. skończył się fundamentalizm rynkowy. Więcej - ideologia ta nigdzie się nie sprawdziła w praktyce a zastosowana na masową skalę w Chile doprowadziła do kryzysu, z którego wyjście wymagało aż 25 lat działań państwa, również w zakresie nacjonalizacji części gospodarki Powiedział też, że maksymalizacja zysku nie zapewnia dobrobytu a niewidzialna ręka rynku nie istnieje. Obecnie Rządy są bez wiary w regulacje, bo reguluje niewidzialna ręka rynku, która okazuje się ręką spekulanta. Zmowa międzynarodowych instytucji finansowych okrada państwo, przez atak na walutę - to jest rynek. A instytucje te doradzają Rządowi w procesach prywatyzacji. Gdy banki przez wciśnięte opcje rujnują kilka tysięcy przedsiębiorstw, to też jest rynek.. Taka religia spekulacyjnego pieniądza może spowodować zmierzch tej cywilizacji. Kryzysy powstają w światowych centrach finansowych, ale wypalają dziury w portfelach na peryferiach, takich jak Polska opcje walutowe i atak na złotego to pokazuje. Kryzys będzie 14

15 miał charakter falowy przez wiele lat, Stigltz ma nadzieję, że będzie to mniej niż 10 lat. Falowy bo będzie się tworzyć iluzje końca, aby ściągnąć kolejne, realne aktywa z rynku. Amerykański odkurzacz będzie wymiatał. Dziś jest iluzja poprawy. Kolejne tąpnięcie, będzie silniejsze od wrześniowego z 2008 roku. David Walker przewodniczący Głównej Izby Kontroli Wydatków Państwowych USA, powiedział, że USA nie będą w stanie obsługiwać swego długu publicznego po 2009 r. Jeden ze scenariuszy to bankructwo USA, stworzenie wspólnego rynku - Unii Północno- amerykańskiej z Kanadą i Meksykiem, likwidacyjna, rujnująca dewaluacja dolara i nowa waluta AMERO,. Ujemne oszczędności w Stanach ułatwią operację. Różnice dochodów i narastanie nędzy zrodzą, zarówno u elity kapitału chęć utrzymania swojej władzy, jak i u mas chęć jej przejęcia dla dokonania rozliczeń kryzysowej nędzy. Dla obu grup demokratyczne wybory staną się przeszkodą. To może prowadzić do jakiejś formy dyktatury. Lata trzydzieste - wielki kryzys i weimarska polityka nieinterwencji w gospodarkę wykreowała faszyzm. A Amerykanie dla usunięcia jego skutków przez doktrynę o kwarantannie i reżyserowane dla japońskiego ataszatu ćwiczenia w Pearl Harbour, sprowokowali atak na ten port. Niewykluczona jest powtórka pomysłu wojny na kryzys. Może się też okazać, że mamy już odczynienia ze schyłkową fazą formacji społeczno politycznej kapitalizmu i kontrolę nad gospodarką światową przejmą rozwijające się kraje Azji, do których Zachód przeniósł produkcję i które mają nadwyżki kapitału, a na kryzys zaszczepiły się dziesięć lat temu (Akiro Morita, Japonia, która może powiedzieć nie patrz wyżej). Integracja unijna jest też zagrożona, przykład rozpadu Czechosłowacji może być inspirujący. Minimalna wersja kryzysu to wieloletni proces redukcji wirtualnych kapitałów, poprzez redukcję notowań akcji do poziomu nie więcej niż 20% z maksimum, redukcja aktywów bankowych i odpowiednie bankructwa. Już braki kapitału w europejskich bankach szacuje się na połowę aktywów. Banki zwiększają obciążenia klientów i zrujnują wielu z nich a potem siebie. Będzie postępował spadek przychodów, podatków, wydatków w tym państw na podstawowe funkcje, to co u nas już się zaczęło, notabene w najgorszym możliwym z ekonomicznego punktu widzenia obszarze obronności. Nastąpią bankructwa wielu instytucji finansowych, w tym funduszy emerytalnych. Komisja europejska dziś kwestionuje ograniczenia inwestowania przez OFE tylko na polskim rynku, a więc i te pieniądze mogą zginąć w spekulacyjnej dziurze. Na wszystkim zaciąży kryzys zaufania, w tym do instytucji finansowych i do rządów. Można prognozować, ale feldmarszałek Von Moltke przed bitwą pod Sadową powiedział: przeciwnik ma trzy wyjścia i z nich wybierze czwarte. Ratunku należy więc szukać w nowym zdefiniowaniu systemu finansowego, eliminując rujnującą rolę pieniądza odsetkowego, przez wprowadzenie alternatywnie- pieniądza bez odsetkowego, kreowanego pod nadzorem społecznym, kredytu społecznego, a może wystarczy tylko pieniądz rozliczeniowy. Barter doskonale wpisuje się w potrzeby sanacji systemu kapitalistycznego. Wzorem narodowych banków zachodnich, NBP musi odejść od warunków określanych przez rynki zagraniczne i oprzeć emisję złotego na warunkach dyktowanych przez rynek polskich papierów wartościowych. Potrzeba nowej optyki konkurencji rynkowej z nowym porządkiem spersonalizowanej własności, w tym spółdzielczej i pracowniczej lub zarządzanej w sposób zbiorowy. Są już pewne nieśmiałe symptomy tego kierunku w centrum anglosaskiego zła w USA, gdzie bodźcowo wdraża się akcjonariat pracowniczy. Korekta rynku musi zmierzać do wspierania 15

16 small biznesu, przez eliminowanie kumulacyjnego, korporacyjnego zawłaszczania środków produkcji w sferę spekulacji. Podejmowane antykryzysowe działania światowych przywódców G 20, niestety, nie dotykają istoty problemu co napawa pesymizmem. Pokazałem możliwe scenariusze. Jesteśmy jak na małej wyspie wulkanicznej w przededniu wybuchu wulkanu. Bądźmy gotowi na najgorszy wariant, a może będzie lepiej. Zachętą do rozważań i działań w kierunku rozpowszechniania własności spółdzielczej i akcjonariatu pracowniczego jako czynnika ograniczającego opisaną autodestrukcję kapitalizmu może być konstatacja Ministra Pracy USA w ekipie Prezydenta Clintona; Prof. Harvardu, Robert B. Reich w publikacji pt. Praca narodów, w której opisuje proces staczania się amerykańskiej gospodarki na skutek działania opisanych wyżej mechanizmów i przedstawia wizję (cytat poniżej), w której mechanizm naprawy zdegenerowanego systemu ma warunki do powstania gdzieś na peryferiach świata zachodniego. Może to być też Polska, gdzie zniszczony komunizmem kraj został poddany destruktywnej terapii wilczego kapitalizmu. Czytelnik winien przemyśleć swe własne osobiste doświadczenie. Nic z większą pewnością nie stłumi reformatorskiego zapału niż systematyczna lektura The New York Timesa czy jakiejkolwiek wielkiej gazety o świecie (np. Gazety Wyborczej przypis autora), w której globalne wymiary głodu, chorób, rasizmu, zniszczenia środowiska i politycznej niesprawiedliwości są codziennie szczegółowo przedstawiane. Nie powinno więc być niespodzianką, iż wszelkie wielkie społeczne ruchy zaczynały się lokalnie. Ci, którzy zamierzają zreformować świat za jednym zamachem, często mają trudności z pozyskaniem wierzących im zwolenników. Krótko mówiąc, podczas gdy spojrzenie kosmopolityczne dostarcza użytecznej i właściwej perspektywy dla wielu problemów świata i pozwala unikać pułapek myślenia wedle schematu sumy zerowej, może równocześnie zniechęcać do podjęcia tych właśnie potrzebnych działań dla uporania się z problemami, które oświetla. Nie jest oczywiste, iż ludzkości znacząco lepiej służy obfitość mądrych kosmopolitów czujących się obojętnymi lub bezradnymi w obliczu chorób świata niż zgrają głupich nacjonalistów zamierzających uczynić ich własne społeczeństwo Numerem Pierwszym. Marek Głogowski - ukończył interdyscyplinarne studia magisterskie na Politechnice Warszawskiej, studia ekonomiki przemysłu na SGPiS, oraz podyplomowe studia zarządzania gospodarką narodową. Pracował w obszarze planowania urbanistycznego, prowadził marketing w firmie informatycznej. Kierował pionem ekonomicznym przedsiębiorstwa budowlano-montażowego i górniczego. Był dyrektorem naczelnym i prezesem zarządu dużych, wielozakładowych przedsiębiorstw z branży budownictwa, transportu, logistyki, telekomunikacji, hutnictwa. W administracji państwowej pełnił funkcję Pełnomocnikiem Rządu w kierownictwie resortu MGPiB. Posiada tytuł Generalnego Dyrektora Górniczego I stopnia. Jest ekspertem Polskiego Lobby Przemysłowego w dziedzinie przemysłu i infrastruktury. 16

17 Krzysztof Ludwiniak KAPITALIZM NA ROZDROŻU - SPOŁECZEŃSTWO REDYSTRYBUCYJNE CZY SPOŁECZEŃSTWO WŁASNOŚCI Stan obecny akcjonariatu pracowniczego w Polsce Upływa 20 lat, od kiedy to Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej podjęły wysiłek przekształceń systemowych mających przebudować struktury społeczne, polityczne i gospodarcze państwa z dotychczasowych socjalistycznych na demokratyczne i wolnorynkowe. Proces reform objął stopniowo wszystkie sfery aktywności państwowej i obywatelskiej, będąc w istocie próbą konstrukcji nowego paradygmatu cywilizacyjnego, którą podjęto w obliczu załamania się tak zwanego realnego socjalizmu. Obok przemian o charakterze politycznym, tworzących instytucje państwa demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego, przekształcenie struktury własnościowej gospodarki stało się i pozostaje w dalszym ciągu kluczowym zagadnieniem decydującym o powodzeniu transformacji ustrojowej, W istocie, bowiem rozwiązania zastosowane w procesach prywatyzacji zadecydują o modelu kapitalizmu, jaki uformuje się w Polsce i innych krajach naszego regionu. W zależności od przyjętego wariantu prywatyzacja może doprowadzić do dekoncentracji i upowszechniania własności produktywnego kapitału lub też jego dekoncentracji w ramach innej formacji systemowej i oligarchizacji własności. Doświadczenia wielu krajów wskazują na fakt, iż samo zaistnienie prywatnej własności kapitału nie jest gwarancją sukcesu gospodarczego i społecznego oraz warunkiem wystarczającym do sprawnego funkcjonowania mechanizmów wolnorynkowych i demokracji parlamentarnej. Aby osiągnąć te pożądane skutki, równie ważna okazuje się także struktura dystrybucji własności kapitału i istnienie instytucji dających realne szanse nabywania go wszystkim zainteresowanym obywatelom. Cechą charakterystyczne polskiej prywatyzacji, albo jak niektórzy mówią - polskiej drogi do kapitalizmu stało się od początku szerokie zastosowanie akcjonariat pracowniczego jako jednej z metod przekształceń własnościowych. Zwłaszcza w postaci tzw. leasingu pracowniczego metoda ta okazała się nadzwyczaj skuteczną techniką prywatyzacji, stosunkowo bezkonfliktową i jak wykazały badania Polskiej Akademii Nauk - najbardziej akceptowalna społecznie. Wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw sprywatyzowanych metodą leasingu pracowniczego oceniane z perspektywy 20 lat okazały się zaskakująco dobre. Badania wykazują, iż pomimo znacznych obciążeń finansowych warunkami leasingu przedsiębiorstwa te osiągają rezultaty porównywalne, a czasami lepsze od przedsiębiorstw prywatyzowanych innymi metodami. Wydaje się jednakże, te największym sukcesem akcjonariatu pracowniczego w Polsce jest uratowanie setek tysięcy miejsc pracy znajdujących się w ponad 1500 przedsiębiorstwach powstałych w wyniku prywatyzacji leasingowej. Wiele z tych przedsiębiorstw utworzono, bowiem w opóźnionych ekonomicznie regionach kraju, na bazie marginalnie rentownych, a czasami upadających firm państwowych, nie mających szans na znalezienie nabywcy. Pracownicy tych przedsiębiorstw byli jedynymi inwestorami, skłonnymi podjąć ryzyko finansowego zaangażowania w cel ratowania swoich miejsc zatrudnienia. W przeważającej liczbie wypadków ryzyko się opłaciło. Wiele przedsiębiorstw balansujących, początkowo ją granicy bankructwa wykazuje obecnie zadowalające wyniki i rozwija się. Duża liczba przedsiębiorstw stosujących własność pracowniczą osiąga wyniki ponadprzeciętne, czy też nawet znakomite, pasując się w gronie liderów swoich branż. Rzeczywistość nie potwierdziła obaw sceptyków, że własność pracownic spowoduje szybkie przejadacie majątków przedsiębiorstw przez uwłaszczonych pracowników i ich upadek. Badania prowadzone przez grupę prof. Marii Jarosz z Polskiej Akadem Nauk wykazały, iż pierwsze 17

18 miejsce w hierarchii wartości pracowników spółek leasingowych zajmuje przetrwanie firmy, drugie utrzymanie poziomu zatrudnienia, zaś dopiero trzecie zarobki pracownicze. Poziom i temp wzrostu płac w spółkach pracowniczych nie odbiega od tego, co się dzieje w innych sprywatyzowanych przedsiębiorstwach. Podobnie nie wykazują one przerostów zatrudnienia, utrzymując jednocześnie zadowalające tempo wzrostu produkcji. Charakterystyczną cechą spółek pracowniczych jest też radykalne zmniejszenie się konfliktów w miejscu prący i załatwianie kwestii spornych bez protestów i strajków. Mimo tych znaczących sukcesów i pozytywnych doświadczeń związanych z funkcjonowaniem akcjonariatu pracowniczego w Polsce, niewątpliwie wymaga on jeszcze wielu udoskonaleń i korekt. Ustawa z 30 sierpnia 1996 roku mająca ulepszyć ustawę o przekształceniach własnościowych z 1990 roku - jak wykazują statystyki - zamiast udrożnić proces prywatyzacyjny i wpłynąć na rozwój akcjonariatu pracowniczego wyhamowała go. Te negatywne skutki spowodowane są między innymi zapisami ustawowymi, które tworzą nowe kryteria dopuszczalności prywatyzacji bezpośredniej zatrudnienie nie więcej niż 500 osób, wartość sprzedaży w ciągu roku nie przekraczająca 6 mln ecu, wysokość funduszy własnych 2 mln ecu. Istotną wadą systemową polskiego ustawodawstwa prywatyzacyjnego jest dopuszczenie do rozdawnictwa kapitału przedsiębiorstw państwowych prywatyzowanych metodą kapitałową. Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 30 sierpnia 1996 roku umożliwia nieodpłatne przekazywanie pracownikom do 15% własności kapitału tychże przedsiębiorstw. Te olbrzymie wartości szacowane w okresie największego nasilenia procesów prywatyzacyjnych przez Ministerstwo Skarbu Państwa na około 2 mld złotych rocznie w przeważającej masie używane były przez obdarowanych na bieżącą konsumpcję o co w gruncie rzeczy trudno obwiniać beneficjantów. Nie stworzono - jak dotąd - pomimo wielokrotnie ponawianych sugestii mechanizmu, który kumulowałby te środki w formie np. funduszowej na cele zabezpieczenia emerytalnego zatrudnionych oraz ich dodatkowego źródła dochodu. De facto olbrzymi majątek Skarbu Państwa zamiast stać się zaczynem rozwoju gospodarczego oraz finansowego zabezpieczenia rodzin pracowniczych zostaje przejadany najczęściej w formie zakupów towarów importowanych. Proceder ten odbywa się bez jakiejkolwiek prób przeciwdziałania ze strony kompetentnych instytucji czy też reformatorów systemu emerytalnego, nie wspominając już o negatywnym efekcie inflacyjnym czy też niekorzystnym wpływie na bilans handlowy państwa. Jak najszybsze uregulowanie tego problemu pozwoliłoby zapobiec dalszemu wypływowi olbrzymiego prywatyzowanego majątku Skarbu Państwa bez kontroli i bez konsekwencji dla systemowego rozwoju struktur wolnego rynku w Polsce. Akcjonariat pracowniczy osiągnął w Polsce znaczną masę krytyczną. Mimo różnych ułomności zawsze cechujących rozwiązania nowatorskie, okrzepł już i podobnie jak w innych krajach wolnorynkowych stanowi standardowy element systemu gospodarczego. Biorąc ten fakt pod uwagę, należałoby stworzyć także w naszym kraju, wzorem Stanów Zjednoczonych czy te wiodących krajów Unii Europejskiej, odpowiednie ustawodawstwo regulujące zasady tworzenia, funkcjonowania i finansowania akcjonariatu pracowniczego. Inspiracje i motywacje tworzenia akcjonariatu pracowniczego w Polsce Początki akcjonariatu pracowniczego w Polsce nie były łatwe. Idea własności pracowniczej nie zawsze właściwie rozumiana, a często atakowana z pobudek ideologicznych, z mozołem przebijała się prze bariery zbudowane z niedostatków informacji, fałszywych skojarzeń i politycznych dogmatów zastępujących czasami rzetelną wiedzę o ewolucyjnych procesach zachodzących w zaawansowanych gospodarkach wolnorynkowych. W ramach dominującej na scenie politycznej Solidarności, na początku lat 90-tych ścierały się dwie opcje proponujące odmienne koncepcje 18

19 przekształceń własnościowych. Jedna o orientacji neoliberalnej, za którą optowała większość ówczesnych decydentów rządowych, postulowała prostą sprzedaż aktywów Skarbu Państwa na rzecz kogokolwiek posiadającego odpowiednie zasoby finansowe, a zwłaszcza inwestorów zagranicznych. Druga, wywodząca się ze środowisk samorządowych, opowiadała się za prywatyzacją z udziałem akcjonariatu pracowniczego i stworzeniem szans dla tworzącego się prywatnego kapitału krajowego, który mógłby współuczestniczyć na zasadach partnerstwa z kapitałem zagranicznym w procesach przekształceń własnościowych. Koncepcje orientacji optującej za bezwarunkową sprzedażą własności państwowej sformułowane zostały w postaci kilkunastu projektów ustaw zgłaszanych przez rząd kolejno nie akceptowanych przez właściwe komisje sejmowe. Koncepcje orientacji samorządowej przedstawione zostały w postaci tzw. projektu poselskiego Ustawy o przekształceniach własnościowych, podpisanego przez kilkudziesięciu posłów. Projekt poselski ścierał się z projektami rządowymi zarówno publicznie, jak i w ramach obrad komisji sejmowej. Uchwalona przez Sejm Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z r. była aktem jedynie częściowo zaspokajającym oczekiwania obydwu konkurencyjnych opcji prywatyzacyjnych. Ustawa prywatyzacyjna z 1990 r. pomimo uchybień i niedoskonałości okazała się aktem prawnym, który dobrze przysłużył się polskim przekształceniom własnościowym. Doświadczenie ostatnich dziesięciu tal wykazało też, iż skutecznie wprowadziła ona akcjonariat pracowniczy w orbitę polskiej gospodarki, a jego zaistnienie stało się niewątpliwie elementem dynamizującym i społecznie stabilizującym procesy transformacji systemowej w Polsce. Patrząc z perspektywy lat warto przypomnieć inspiracje i motywacje jakimi kierowały się osoby j środowiska zaangażowane w tworzenie rozwój polskiego akcjonariatu pracowniczego. Niewątpliwie istotną dla wielu inspiracją moralną, etyczną i filozoficzną była encyklika Laborem Exercens Jana Pawła II. Papież w sposób bezpośredni i jednoznaczny wypowiada się w niej na rzecz własności pracowniczej, a w szczególności akcjonariatu pracowniczego. Stwierdza iż jest to sprawiedliwa metoda organizacji kapitału i procesów produkcyjnych eliminująca konflikt pomiędzy kapitałem, a pracą podnosząca godność pracującego człowieka. Najważniejszą inspiracją przede wszystkim o systemowym charakterze, były doświadczenia i przykłady płynące ze Stanów Zjednoczonych. Amerykański akcjonariat pracowniczy, będąc jednym z elementów filozofii gospodarczej prezydenta Ronalda Reagana, pod koniec lat 80-tych stanowił już standardowy element wolnorynkowego systemu gospodarczego i wykazywał wielką dynamikę wzrostu. Wizyta prezydenta Reagana W Polsce w 1990 roku jego historyczne przemówienie w Stoczni Gdańskiej wskazujące na akcjonariat pracowniczy jako sprawdzoną i rekomendowaną dla Polski metodę przekształceń własnościowych, dały silny pozytywny impuls pracownikom chcącym uczestniczyć kapitałowo w procesach prywatyzacyjnych. Rekomendacje prezydenta Reagana postulujące uczestnictwo pracowników w procesie prywatyzacji drogą akcjonariatu pracowniczego zaakceptowane zostały przede wszystkim przez środowiska samorządowe NSZZ Solidarność. Paradoksalnie doradcy ekonomiczni związku o orientacji najczęściej neoliberalnej nie zaakceptowali przesłania amerykańskiego prezydenta. Formułując stanowisko NSZZ Solidarność w sprawie poselskiego projektu ustawy o przekształceniach własnościowych pismem 3 maja 1990 r. sugerowali oni Sejmowi odrzucenie projektu w całości. Argumentem przemawiającym za odrzuceniem projektu formułującego polską wersję akcjonariatu pracowniczego miały być rzekomo wyniki ich konsultacji z ekspertami AFL-CIO, którzy sugerowali, iż rząd USA popiera ESOP-y, aby osłabić ruch związkowy, a połowa ESOP-ów jest organizowana przez pracodawców do walki ze zwózkami pracowniczymi. Stanowisko to wyrażone jako oficjalne w imieniu Biura Polityki Ekonomicznej i uzupełnione 19

20 opiniami ekspertów, jakkolwiek absurdalnie umotywowane, na długo sparaliżowało politykę Solidarności względem własności pracowniczej. Wizyta w Polsce Luisa Kelso, twórcy nowoczesnego akcjonariat pracowniczego oraz jego wykłady na temat własności pracowniczej, jej miejsca i roli w ewolucji systemu kapitalistycznego otworzyły nowe horyzonty pojęciowe i zainspirowały wiele środowisk pracowniczych akademickich. Spotkania z I.uisem Kelso pozwoliły na sformułowani realistycznej oceny warunków, w jakich znajdowała się Polska na początku drogi przekształceń systemowych. Warunki te, uzasadniające zastosowania mechanizmów uczestnictwa pracowników w procesach przekształceń własnościowych, to: 1.Brak rodzimego kapitału; 2. Zainteresowanie inwestorów zagranicznych nabywaniem jedynie najlepszych przedsiębiorstw, tzn. jedynie ok. 5 proc. z ponad 8 tysięcy istniejących przedsiębiorstw państwowych; 3. Silny ruch samorządowy i związkowy; 4. Silne poczucie więzi pracowników z zakładami pracy, utrwalone przez lata wałki NSZZ Solidamość z reżimem komunistycznym. LOUIS KELSO - twórca nowoczesnego akcjonariatu pracowniczego Początki akcjonariatu pracowniczego sięgają 19 wieku, kiedy to w Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych niektórzy przedsiębiorcy eksperymentalnie wprowadzali w swych zakładach system współwłasności kapitału. Jednak twórcą nowoczesnego akcjonariatu pracowniczego opartego na zaawansowanych technikach finansowych i prawnych, który w różnych odmianach stosowany jest obecnie w większości zaawansowanych gospodarczo krajów świata jest Louis Kelso. Ten kalifornijski prawnik finansista pod koniec lat 50 po przeprowadzeniu szczegółowych analiz i badań wydał przełomową pracę pod prowokującym tytułem Rewolucja Kapitalistyczna dającą podwaliny filozoficzne i ekonomiczne pod rozwój własności pracowniczej. W swoim dziele Louis Kelso postulował, iż dalszy rozwój gospodarki wolnorynkowej będzie utrudniony, jeżeli nie nastąpi dekoncentracja własności kapitału. Powszechnie dostępne dane statystyczne wykazywały, iż górne 2-3% populacji kumuluje około 90% prywatnej własności produktywnego kapitału. Postępująca mechanizacja i robotyzacja miejsc pracy powoduje też, iż około 80% wartości tegoż kapitału wytwarzane jest przez materialne środki produkcji. Postęp techniczny eliminuje człowieka z procesów produkcyjnych wykluczając go też coraz hardziej także z rynku konsumenta. Teoria pracy jako jedynego źródła tworzenia wartości tzw. labor theory of yalue będąca podstawowym dogmatem ekonomii poczynając od Adama Smitha przez Ricardo, Marksa, aż do współczesnych teoretyków w świetle realiów współczesnych procesów produkcyjnych nie przystaje już do rzeczywistości. W istocie bowiem rewolucja techniczna spowodowała, iż praca kapitału w coraz większym stopniu jest źródłem tworzenia wartości ekonomicznych, a tradycyjnie pojęta praca ludzka w coraz to mniejszym. Wielki brytyjski historyk Arnotd Toynbee opisując procesy zachodzące w gospodarce światowej zdefiniował rewolucję przemysłową jako rewolucyjną zmianę w naturze czynnika który wykonuje pracę polegającą na zastąpieniu ludzi przez maszyny. W pojęciu Kelso, jeżeli właścicielem tychże maszyn i urządzeń dostarczających coraz to większych wartości ekonomicznych będzie 2-3% populacji to ich dochody z tytułu własności kapitału staną są nieproporcjonalnie wielkie w stosunku do dochodów wynikających jedynie ze świadczenia pracy najemnej przez pozostałe 97% społeczeństwa. Państwowy mechanizm redystrybucji w pewnym momencie nie będzie wstanie sprostać narastającemu rozziewowi pomiędzy dochodami z kapitału i dochodami z pracy. Popyt konsumpcyjny 97% populacji oparty tylko o dochody z pracy najemnej i redystrybucyjną politykę państwa nie sprosta podaży wytworzonych przez kapitał dóbr. Natomiast 2-3% społeczeństwa czerpiącego dochody z 20