Prawa wyborcze dla cudzoziemców tak czy nie?

Transkrypt

1 Prawa wyborcze dla cudzoziemców tak czy nie? Analiza procesu przyznawania praw wyborczych na poziomie lokalnym cudzoziemcom z państw trzecich w wybranych krajach Unii Europejskiej redakcja Sławomir Łodziński, Dorota Pudzianowska, Marta Szaranowicz-Kusz Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji (IOM) Instytut Socjologii UW Warszawa, październik 2014 roku Publikacja powstała w ramach projektu Analiza procesu przyznawania praw wyborczych migrantom na przykładach wybranych krajów UE. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Obywateli Państw Trzecich. 1

2 Prawa wyborcze dla cudzoziemców tak czy nie? Analiza procesu przyznawania praw wyborczych na poziomie lokalnym cudzoziemcom z państw trzecich w wybranych krajach Unii Europejskiej redakcja Sławomir Łodziński, Dorota Pudzianowska, Marta Szaranowicz-Kusz Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji (IOM) Instytut Socjologii UW Warszawa, październik 2014 roku

3 Warszawa 2014 IOM 2014 ISBN Redakcja Sławomir Łodziński, Dorota Pudzianowska, Marta Szaranowicz-Kusz Projekt graficzny Marianna Wybieralska Tłumaczenie Piotr Mleczko i Wspólnicy Sp. K. Korekta Agnieszka Zygmunt Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Obywateli Państw Trzecich w ramach projektu Analiza procesu przyznawania praw wyborczych migrantom na przykładach wybranych krajów UE realizowanego przez Międzynarodową Organizację do spraw Migracji (IOM) w partnerstwie z Uniwersytetem Warszawskim i Ministerstwem Spraw Wewnętrznych RP. Wyłączna odpowiedzialność za publikowane treści spoczywa na autorach i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji. Treść publikacji niekoniecznie odzwierciedla poglądy IOM lub jej państw członkowskich, Komisji Europejskiej czy innych darczyńców projektu lub partnerów, lecz jedynie punkt widzenia autorów.

4 5 Przyznawanie praw wyborczych cudzoziemcom w Irlandii fot. CC BY Yuri Samoilov Maciej A. Górecki Rozdział zredagowany przez S. Łodzińskiego, D. Pudzianowską, M. Szaranowicz-Kusz, D. Gołębiewską w oparciu o ekspertyzę sporządzoną na zlecenie IOM, The Electoral Enfranchisement of Immigrants in the Republic of Ireland. 65

5 Wprowadzenie Irlandzkie doświadczenia związane z masowym napływem imigrantów są relatywnie świeże i sięgają zaledwie lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Pod tym względem Republika Irlandii (zwana dalej w tekście Irlandią albo Republiką ) wyróżnia się wśród innych państw Europy Zachodniej. Jednocześnie na irlandzki stosunek do uczestnictwa imigrantów w życiu politycznym, w szczególności na poziomie lokalnym, wpływają nie tylko bardziej emigracyjne niż imigracyjne tradycje tego państwa, lecz także bardziej ogólne aspekty ustrojowe irlandzkiej państwowości. Należą do nich: duże znaczenie nadawane lokalności, postrzeganej przede wszystkim jako domena bezpośrednich kontaktów międzyludzkich, a także niektóre szersze uwarunkowania historyczne, takie jak stosunki Irlandii ze Zjednoczonym Królestwem, a nawet doświadczenia związane z podziałem politycznym wyspy. W niniejszym opracowaniu skupię się na omówieniu zagadnienia przyznawania praw wyborczych cudzoziemcom w Republice, ich uczestnictwa w lokalnym życiu politycznym oraz wpływu różnorodnych aktorów instytucjonalnych (partii politycznych, organizacji imigranckich) na procesy włączania imigrantów w życie polityczne na szczeblu lokalnym. Treść tego artykułu przedstawia się następująco: jego następna część odnosi się do prawnych aspektów udziału imigrantów bez obywatelstwa w wyborach lokalnych. Podkreśla ona fakt, że decyzja o przyznaniu cudzoziemcom lokalnych praw wyborczych podjęta została przed rzeczywistym rozpoczęciem masowej imigracji do Irlandii, oraz opisuje szerszy kontekst tej decyzji. Trzecia część omawia debatę przy okazji referendum o obywatelstwie z 2004 roku. Był to pierwszy przypadek, gdy imigranci i ich prawa stały się przedmiotem publicznej dyskusji. Czwarta opisuje różnorodne aspekty uczestnictwa cudzoziemców i rolę, jaką odegrali oni w ostatnich wyborach lokalnych. Piąta część odnosi się do różnych lokalnych inicjatyw integracyjnych, jakie pojawiły się w Irlandii. W ostatniej zaś znaleźć można podsumowanie oraz rekomendacje dotyczące ewentualnego rozszerzenia praw wyborczych cudzoziemców na stałe mieszkających w Polsce Historyczne i instytucjonalne uwarunkowania uczestnictwa cudzoziemców w lokalnej polityce w Irlandii Irlandia stanowi unikalny najprawdopodobniej w skali całej Europy Zachodniej przypadek przyznania cudzoziemcom praw wyborczych na poziomie lokalnym na co najmniej trzydzieści lat przed masowym napływem imigrantów do tego kraju. Podczas gdy większość krajów Europy Zachodniej zaczęła przyciągać imigrantów w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, masowa imigracja do Irlandii rozpoczęła się dopiero w jego ostatniej dekadzie (Messina 2009: 1 24). Wcześniej Irlandia przy kilku okazjach gościła osoby poszukujące azylu, np. po Powstaniu Węgierskim 1956 roku, chilijskim zamachu stanu z 1973 roku czy irańskiej rewolucji islamskiej z 1979 roku. Jednak w każdym z tych przypadków liczba uchodźców była dość niska i nigdy nie przekroczyła 66

6 5 poziomu 600 osób (Fanning 2003: 83 99). Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku Irlandia pozostawała w istocie krajem migracji netto. Liczba imigrantów zasadniczo zrównała się z liczbą emigrantów dopiero w 1995 roku (Hughes i inni 2008: ). Co więcej, chociaż w ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia liczba imigrantów gwałtownie wzrosła, większość z przyjeżdżających w tym okresie do kraju stanowili powracający irlandzcy emigranci albo ich potomkowie. Przykładowo, z osób, które imigrowały do Republiki w 1999 roku (czyli 54,6%) było pochodzenia irlandzkiego (Messina 2009: 1 24). Co za tym idzie, osoby te albo miały irlandzkie obywatelstwo, albo były w stanie uzyskać je niemal natychmiast po powrocie. Począwszy od roku 2000, sytuacja uległa zmianie, a liczba imigrantów niebędących Irlandczykami przewyższyła liczbę powracających osób tej narodowości, osiągając pod koniec pierwszej dekady XXI wieku wartość około 80% (tamże). W wyniku tych procesów odsetek etnicznych Irlandczyków zamieszkujących w Republice spadł z poziomu 96,7% (2000 r.) do nieco poniżej 87% w 2011 r. (zob. Hughes i inni 2008: ; This Is Ireland 2012: 37). Zgodnie z danymi uzyskanymi w spisie powszechnym z 2011 roku (This Is Ireland 2012: 33) najliczniejsze grupy imigranckie stanowią obywatele Polski ( ) i Zjednoczonego Królestwa ( ). Pozostałe, istotne liczebnie czyli liczące sobie ponad członków grupy to obywatele Litwy (36 683), Łotwy (20 593), Nigerii (17 642), Rumunii (17 304), Indii (16 986), Filipin (12 791), Niemiec (11 305), USA (11 015), Chin (10 896) oraz Słowacji (10 801). Gwałtowny wzrost liczby imigrantów w Irlandii bez wątpienia powoduje szereg problemów, których skutki dodatkowo pogłębił niedawny kryzys ekonomiczny. Z informacji uzyskanych przy pomocy narzędzia MIPEX (Migrant Integration Policy Index Indeks polityki integracji imigrantów) 33 wynika, że największym nierozwiązanym problemem jest ograniczony dostęp do rynku pracy. Kwestia ta wykracza poza restrykcje o charakterze czysto prawnym, obejmując dyskryminację ze względu na pochodzenie etniczne i rasę (w najtrudniejszym pod tym względem położeniu znajdują się osoby czarnoskóre). Wszystko to sprawia, że w grupach imigrantów występuje coraz wyższy poziom bezrobocia. Co więcej, bardzo często pracują oni poniżej swoich kwalifikacji (European Commission against Racism 2013: 19). Badania wykazały też powszechne istnienie u pracodawców irlandzkich uprzedzeń wobec osób noszących nieirlandzkie nazwiska. Uprzedzenia takie dramatycznie obniżają szanse imigrantów na znalezienie zatrudnienia (McGinnity i inni 2009). Kolejnym obszarem występowania problemów jest system edukacji, który nie zawsze skutecznie radzi sobie z zaspakajaniem szczególnych potrzeb imigrantów, zwłaszcza tych, którzy nie władają dostatecznie biegle językiem angielskim. Problem ten zintensyfikował się ostatnio ze względu na zwolnienia wielu nauczycieli prowadzących zajęcia

7 5 wyrównawcze z języka angielskiego, dokonane ze względu na oszczędności budżetowe, które wprowadzono na skutek recesji 34. Jeszcze inne problemy dotyczą przyznawania zezwoleń na pobyt długoterminowy oraz obywatelstwa irlandzkiego. Przepisy regulujące kwestię zezwoleń ustanawiają wysoce uznaniową procedurę. Kolejne, niedookreślone przesłanki, takie jak wymóg stosownej integracji (reasonable integration), zostały przewidziane w (dotychczas niewprowadzonym w życie) projekcie ustawy o imigracji, pobycie i ochronie z 2010 roku 35. W niektórych przypadkach uzyskanie obywatelstwa może być względnie łatwe, ponieważ Irlandia stosuje w pewnym zakresie zasadę ius soli, zgodnie z którą obywatelstwo tego kraju uzyskują osoby urodzone w Irlandii. Zakres obowiązywania tej zasady został jednak ograniczony w wyniku przeprowadzonego w 2004 roku referendum w sprawie obywatelstwa irlandzkiego, opisanego szczegółowo w kolejnej części niniejszego rozdziału. Co więcej, właściwe regulacje ustanawiają znaczący zakres uznaniowości przy przyznawaniu obywatelstwa. Istnieje na przykład wymóg posiadania przez osobę ubiegającą się o obywatelstwo nieposzlakowanej opinii (good character) 36. Ponadto opłaty pobierane za złożenie wniosku o naturalizację są względnie wysokie 37. Na takim tle przepisy prawne dotyczące udziału cudzoziemców w lokalnym życiu politycznym należy uznać za liberalne. Co prawda, Irlandia nie podpisała o ratyfikowaniu nie wspominając Konwencji Rady Europy z 1992 roku o uczestnictwie cudzoziemców w życiu publicznym na szczeblu lokalnym 38, jednak już od 1963 roku zamieszkujący w niej cudzoziemcy w Republice mieli prawo udziału w wyborach lokalnych. Powyższy krótki (i z konieczności nieco uproszczony) przegląd trendów i problemów dotyczących imigracji do Irlandii wyraźnie pokazuje, że imigranci dopiero w ciągu ostatniej dekady stali się w tym kraju grupą o istotnym politycznym znaczeniu. Co ciekawe, nie musieli oni walczyć o przyznanie cudzoziemcom lokalnych praw wyborczych, gdyż te zostały wprowadzone już w 1963 roku, jednakże w zupełnie w innym kontekście politycznym. W tamtym czasie to brytyjscy obywatele stanowili nadal jedyną zauważalną mniejszość zamieszkującą w tym kraju. I to właśnie ze względu na Brytyjczyków podjęta została inicjatywa nadania zamieszkałym w Irlandii cudzoziemcom praw wyborczych w wyborach lokalnych. Ściślej rzecz ujmując, uprawnienia te zostały przyznane na zasadzie wzajemności po tym, jak w 1948 roku Zjednoczone Królestwo umożliwiło obywatelom irlandzkim głosowanie w brytyjskich wyborach lokalnych (Rodríguez 2006: 30 49) i pozostawiło tak przyznane prawa wyborcze w mocy bez względu na opuszczenie Ustawa o narodowości i obywatelstwie z 1956 r. (Nationality and Citizenship Act), Irlandzki Dziennik Ustaw (Statute Book) nr 26/

8 5 przez Irlandię Brytyjskiej Wspólnoty Narodów w 1949 roku. Podczas debaty na temat rozszerzenia lokalnych praw wyborczych na zamieszkujących w Irlandii obcokrajowców, która odbyła się 10 lipca 1963 roku w Seanad (irlandzkim Senacie), wyrażone zostało praktycznie jednogłośne poparcie dla omawianej inicjatywy. Senatorowie podkreślali wyrażoną przez Wielką Brytanię wspaniałomyślność w kwestii przyznawania Irlandczykom obywatelstwa, a także fakt doświadczania przez zamieszkujących w Irlandii Brytyjczyków niesprawiedliwej sprzeczności pomiędzy koniecznością płacenia podatków a ty, że nie mają demokratycznych praw (tamże). Należy podkreślić, że chociaż omawiane regulacje ustanowione zostały ze względu na obywateli brytyjskich prawo do głosowania w wyborach lokalnych przyznane zostało wszystkim osobom zamieszkującym w Republice przez co najmniej sześć miesięcy. Co prawda, fakt przyznania powszechnego prawa wyborczego można wyjaśnić, wskazując na niezmiernie małą liczbę niebędących Brytyjczykami imigrantów zamieszkujących wówczas w Irlandii oraz administracyjną dogodność tego rozwiązania (argumenty w tej ostatniej kwestii były istotnie podnoszone w trakcie debaty), ale wskazać należy również głębiej ukryte przyczyny podjęcia decyzji o rozszerzeniu praw wyborczych. Alexandra Starr wskazuje, że w żadnym wypadku nie było zwykłym zbiegiem okoliczności to, że prawo udziału obcokrajowców w wyborach lokalnych przyznano na krótko przed rozpoczęciem konfliktu w Irlandii Północnej (ang. The Troubles), który toczył się od lat sześćdziesiątych XX wieku do 1998 roku 39. Jedną z przyczyn napięć etnicznych i wynikającego z nich konfliktu było znaczące ograniczenie przez rządzącą tam większość unionistyczną (probrytyjską i w przeważającej części protestancką) praw wyborczych republikańskiej (i głównie katolickiej) mniejszości. Z tego punktu widzenia, wprowadzenie powszechnego i obejmującego wszystkich mieszkańców prawa wyborczego na szczeblu lokalnym stanowiło sygnał skierowany przez rząd w Dublinie do unionistycznych władz północnej części wyspy. Oznaczało to, że prawa wyborcze, przynajmniej na szczeblu lokalnym, postrzegane były jako wywodzące się z faktu zamieszkiwania na danym obszarze, a nie jako związane z czynnikami takimi, jak pochodzenie etniczne czy wyznanie. Przyznanie imigrantom prawa do uczestniczenia w wyborach lokalnych może być tym samym interpretowane jako próba wywarcia presji na władze Irlandii Północnej w sytuacji trwałego podziału Zielonej Wyspy. Kolejnym interesującym aspektem dziejów politycznych imigracji do Irlandii jest to, że przyznanie praw wyborczych cudzoziemcom na szczeblu lokalnym nie było nigdy później kwestionowane ani nie stanowiło obiektu krytyki, nawet w trakcie debaty publicznej poprzedzającej referendum w sprawie obywatelstwa irlandzkiego, które odbyło się w 2004 roku (referendum to opisane jest w dalszej części rozdziału). To wynik, między 39 transformed.html. 69

9 5 innymi, wyraźnie zaznaczonego w irlandzkim systemie politycznym podziału na polityką lokalną i krajową. Co zrozumiałe, wspomnianemu podziałowi towarzyszą rozbieżne definicje lokalnego i krajowego elektoratu (Rodríguez 2006: 30 49). Polityka lokalna stanowi domenę przede wszystkim osobistych i bezpośrednich interakcji i kontaktów nie jest ona sferą, w której wchodzą w grę bardziej abstrakcyjne uczucia narodowe. W takiej sytuacji inkluzywne instytucje lokalne nie stoją w sprzeczności z wykluczającymi instytucjami funkcjonującymi na poziomie ogólnokrajowym. Ogólnie rzecz ujmując, biorąc pod uwagę kontekst zachodnioeuropejski, irlandzka decyzja o przyznaniu imigrantom prawa uczestniczenia w wyborach lokalnych wydaje się dość unikalnym przypadkiem. Jak już zostało powiedziane, wyprzedziła ona falę masowej imigracji do Irlandii o trzy dekady i stanowiła próbę zadośćuczynienia raczej niewielkiej niesprawiedliwości, z jaką spotykali się zamieszkujący Republikę obywatele brytyjscy czy też raczej oddania przysługi wyświadczonej obywatelom irlandzkim przez władze brytyjskie. Z tej przyczyny, decyzja ta stanowiła jeden z produktów ubocznych ówczesnych stosunków pomiędzy Irlandią i Zjednoczonym Królestwem (w tym z Irlandią Północną). Celowość przyznania praw wyborczych cudzoziemcom nie wzbudziła niemal żadnych kontrowersji, a spokojny charakter debaty w tej sprawie wynikał po części z rzeczywistego braku obecności większych grup imigranckich w kraju. Imigracja miała wzbudzić publiczne kontrowersje dopiero czterdzieści lat po wprowadzeniu omawianych regulacji. Nie zmienia to jednak faktu, że nawet w okresie, w którym kwestie z nią związane stały się ważnym elementem debaty publicznej czyli w trakcie kampanii poprzedzającej referendum w sprawie obywatelstwa z 2004 roku przysługujące zamieszkującym w Irlandii cudzoziemcom prawo do uczestniczenia w wyborach lokalnych pozostało zabezpieczone przed jakąkolwiek ingerencją i nigdy nie było w poważny sposób zakwestionowane w publicznym dyskursie. Chociaż nigdy nie podjęto próby pozbawienia imigrantów przysługujących im lokalnych praw wyborczych, przepisy uchwalone w 1963 roku 40 podlegały w późniejszym okresie nowelizacjom. Zmiany te szły raczej w kierunku poszerzania praw imigrantów niż ich ograniczania. Przykładowo, regulacje z 1963 roku przyznawały cudzoziemcom uczestniczącym w wyborach lokalnych wyłącznie czynne prawo wyborcze. Prawo do kandydowania na urzędy lokalne zostało im nadane w 1972 roku 41. Ponadto wymóg sześciomiesięcznego okresu zamieszkania, ustanowiony w projekcie z 1963 roku, zniesiono w 1985 roku 42. Zgodnie z obecnie obowiązującym prawem, każdy, kto osiągnął wiek uprawniający do głosowania (czyli 18 lat) i na stałe zamieszkuje na danym obszarze w dniu sporządzenia spisu wyborców, ma zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze 40 Ustawa o prawie wyborczym z 1963 r. (Electoral Act), I.Dz.U. nr 19/ Ustawa o zmianie ustawy of prawie wyborczym z 1972 r. (Electoral Amendment Act), I.Dz.U. nr 4/1972, zobacz także Starr, Europe deals with immigration. 42 Ustawa o zmianie ustawy of prawie wyborczym z 1985 r., I.Dz.U. nr 12/1985, zob. także Mutwarasibo 2012: 7. 70

10 5 w wyborach lokalnych. W praktyce, w toku procedury rejestracyjnej zamieszkujący w Irlandii imigrant musi udać się na najbliższy posterunek policji (Gardy), aby uzyskać stempel na formularzu rejestracyjnym, potwierdzający, że zamieszkuje on na danym obszarze. Kolejna nowelizacja kodeksu wyborczego, wprowadzona na mocy Ustawy o zmianie prawa wyborczego (Electoral Amendment Act) z 1985 roku 43, wprowadziła rozróżnienie pomiędzy obywatelami Zjednoczonego Królestwa i pozostałymi obcokrajowcami zamieszkującymi w Irlandii. Obywatelom brytyjskim przyznano czynne (ale nie bierne) prawo wyborcze także w wyborach do izby niższej irlandzkiego Parlamentu (Dáil). Ponownie, decyzja ta miała na celu odwzajemnienie za analogiczne uprawnienie przyznane przez władze brytyjskie obywatelom irlandzkim zamieszkującym w Zjednoczonym Królestwie. Wspomniana ustawa nowelizująca umożliwiła ponadto przyznanie prawa głosu w wyborach do Dáil obywatelom pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej, pod warunkiem, że dany kraj przyzna ekwiwalentne uprawnienia obywatelom Irlandii (Shaw 2007). Jak do tej pory jednak, takie wzajemne przyznanie praw nie nastąpiło w stosunku do jakiegokolwiek kraju członkowskiego UE poza Wielką Brytanią. Podsumowując, obecnie obowiązujące w Irlandii regulacje w zakresie czynnego prawa wyborczego wprowadzają rozróżnienie na cztery kategorie wyborców (Mutwarasibo 2012: 8). Pierwszą są rezydenci niebędący obywatelami kraju członkowskiego Unii Europejskiej mają prawo głosu wyłącznie w wyborach lokalnych. Drugą zamieszkujący w Irlandii obywatele kraju UE innego niż Irlandia lub Zjednoczone Królestwo którzy mogą głosować w wyborach lokalnych i wyborach do Parlamentu Europejskiego. Trzecią stanowią rezydenci mający obywatelstwo brytyjskie, którzy mają prawo do głosowania w wyborach lokalnych, w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach do izby niższej Parlamentu Irlandzkiego. Nie mogą jednak głosować w wyborach prezydenckich i w referendach. Na koniec, obywatele Irlandii mają, oczywiście, prawo do głosowania we wszystkich rodzajach wyborów i referendów Referendum w sprawie obywatelstwa irlandzkiego z 2004 roku 10 marca 2004 roku Michael McDowell, irlandzki Minister ds. Sprawiedliwości, Równości i Reform Prawa, zaproponował przeprowadzenie referendum w sprawie nowelizacji Konstytucji. Nowelizacja ta miała na celu zniesienie długoletniej praktyki przyznawania obywatelstwa zgodnie z zasadą ius soli, czyli wszystkim osobom urodzonym w Irlandii. 6 kwietnia tego samego roku gabinet zaakceptował tę propozycję i zadecydował o przeprowadzeniu referendum (Breen i inni 2006). Referendum to z punktu widzenia przyznawania praw wyborczych imigrantom było istotne z trzech powodów. Po pierwsze, kampania poprzedzająca głosowanie stanowiła okazję do przeprowadzenia po raz pierwszy poważnej debaty na temat zjawiska imigracji. Po drugie, jak już było wspomniane, 43 Ustawa o zmianie ustawy of prawie wyborczym z 1985 r. 71

11 5 jedynie posiadanie irlandzkiego obywatelstwa gwarantuje prawo głosu we wszystkich rodzajach wyborów i referendach. Po trzecie, wybory lokalne z 2004 roku czyli pierwsze wybory, w trakcie których imigranci w szerokim zakresie skorzystali z przyznanych im w 1963 roku praw zorganizowane zostały w tym samym dniu, co referendum, i z tej przyczyny rywalizacja wyborcza trwała w cieniu głosowania w sprawie obywatelstwa. Referendum w sprawie obywatelstwa odbyło się 11 czerwca 2004 roku, razem z wyborami lokalnymi i wyborami do Parlamentu Europejskiego. Zdecydowana większość jego uczestników (79,2%) opowiedziała się za rządową propozycją zniesienia zasady ius soli, która funkcjonowała od 1922 roku, czyli niemalże od początku istnienia Republiki. Poskutkowało to powstaniem sytuacji, w której począwszy od 1 stycznia 2005 roku obywatelstwo irlandzkie przyznawane jest automatycznie dzieciom urodzonym w Irlandii, których (co najmniej) jedno z rodziców ma obywatelstwo irlandzkie, brytyjskie albo uprawnione jest do przebywania na terytorium Republiki Irlandii albo Irlandii Północnej (w tym z tytułu przyznanego statusu uchodźcy) 44. Prawo wynikające z urodzenia jest jednak gwarantowane konstytucyjnie wyłącznie pierwszej z wymienionych kategorii dzieci, czyli tym, które mają co najmniej jednego irlandzkiego rodzica 45. Analogiczne prawo przysługujące pozostałym wyżej wspomnianym kategoriom nowo narodzonych dzieci może zostać zniesione na mocy ustawy Oireachtas (irlandzkiego Parlamentu). Jak stwierdził minister McDowell, powodem ogłoszenia referendum był kryzys irlandzkiego systemu usług położniczych, spowodowanego turystyką porodową, czyli przyjazdami kobiet w ciąży, które poprzez urodzenie dzieci na terytorium Irlandii chciały zapewnić im obywatelstwo tego kraju (Fanning, Mutwarasibo 2007). W czasie kampanii przedreferendalnej największe irlandzkie partie polityczne prezentowały dość rozbieżne poglądy na tę kwestię. Fianna Fáil, główna partia rządzącej koalicji, opowiadała się za głosowaniem na tak, czyli zniesieniem zasady prawa ziemi. Kampania tego stronnictwa skoncentrowana była na pojęciu zdroworozsądkowego obywatelstwa (common-sense citizenship) koncepcji zakładającej przeważająco monokulturową i monoetniczną naturę irlandzkości. Kampania prowadzona przez Postępowych Demokratów mniejszego z koalicyjnych partnerów i macierzyste stronnictwo ministra McDowella (oficjalnie rozwiązane w 2009 roku) podkreślała wskazane wyżej argumenty dotyczące wykorzystywania irlandzkiego systemu opieki zdrowotnej przez turystki porodowe (tamże). Fine Gael, największa ówcześnie partia opozycyjna, wyraziła poparcie dla głosowania na tak, ale zdecydowała o nieprowadzeniu jakiejkolwiek kampanii (tamże). Partie lewicowe Partia Pracy i Sinn Féin zachęcały do głosowania na nie, opowiadając się tym samym za zachowaniem zasady ius soli (Fanning i inni 2010: ). Relacje medialne z kampanii referendalnej były dość niejednoznaczne. Pogłębiona 44 Ustawa o narodowości i obywatelstwie z 2004 r., I. Dz.U. nr 38/ Dwudziesta siódma poprawka do Ustawy Konstytucyjnej z 2004 r. (Twenty-Seventh Amendment of the Constitution Act), I.Dz.U., Poprawki do Konstytucji (Constitutional Amendments). 72

12 5 analiza dotyczących jej doniesień medialnych, ukazujących się w dwóch renomowanych irlandzkich dziennikach, The Sunday Times i The Sunday Tribune, wskazała, że obie gazety poświęciły kampanii znaczną ilość miejsca i wyraźnie wyrażały przynajmniej w artykułach zawierających pogłębione analizy i komentarzach redakcyjnych poparcie dla głosowania na nie (Breen i inni 2006: 59-70). Oba tytuły podkreślały, że referendum ogłoszone zostało z niewielkim wyprzedzeniem i z tego względu zabrakło wystarczającej ilości czasu na autentyczną debatę. Co ważniejsze, wskazywano konieczność przeprowadzenia kompleksowej reformy całego systemu opieki zdrowotnej, a w szczególności systemu usług położniczych, i zauważano, że obwinianie imigrantów za jego stan jest nieuzasadnione. Przywoływano też głosy niektórych autorytetów, w tym arcybiskupa Dublina, Diarmuida Martina, wyrażających swój sprzeciw wobec proponowanej przez rząd nowelizacji konstytucji. Jednocześnie wspomniane gazety dużo rzadziej przedstawiały relacje, w których pojawiały się treści powtarzające język argumentacji ministra McDowella. Cytaty z wypowiedzi polityków ukazywały się często, przeważnie bez jakiegokolwiek komentarza. Biorąc pod uwagę fakt, że większość partii zachęcało do głosowania na tak, zniekształcało to treść debaty. Równocześnie w gazetach rzadko pojawiały się głosy przedstawicieli organizacji pozarządowych zajmujących się azylantami. Opinie takie częstokroć były pomijane w relacjach. Niemniej jednak na krótko przed datą referendum największa z organizacji reprezentujących uchodźców, Centrum Solidarności z Afryką (Africa Solidarity Centre, organizacja znana powszechnie jako Africa Centre Centrum Afrykańskie), opublikowała raport o różnych aspektach społecznej i politycznej integracji imigrantów (Fanning i inni 2004). W raporcie tym wyrażona została obawa, że kampania referendalna spowoduje pojawienie się rasistowskich i ksenofobicznych nastrojów. Jego autorzy wezwali do przeprowadzenia pogłębionej debaty o kwestiach imigracji i obywatelstwa. Ponadto raport zawierał rekomendacje dotyczące sposobów na lepszą integrację zamieszkujących w kraju cudzoziemców ze społeczeństwem irlandzkim. Podkreślono między innymi, że zarówno rząd, jak i partie polityczne powinny zachęcać imigrantów do głosowania w nadchodzących wyborach lokalnych. Podsumowując: referendum w sprawie obywatelstwa z 2004 roku, poprzedzająca je kampania oraz ostateczny wynik głosowania stanowiły ilustrację nastawienia społeczeństwa irlandzkiego wobec imigrantów. Argumenty odwołujące się do monokulturowego i jednolicie etnicznego charakteru wspólnoty Irlandczyków okazały się mieć znaczenie decydujące, mimo że elity (głównie media) częściowo opowiedziały się przeciwko zniesieniu zasady ius soli. Niezależnie jednak od zaobserwowanego konserwatywnego podejścia do ogólnonarodowego poczucia przynależności, przysługujące imigrantom prawo uczestniczenia w życiu politycznym na poziomie lokalnym nie zostało w trakcie debaty zakwestionowane. Najlepszym dowodem na istnienie takiego dwoistego obrazu polityki, rozróżniającego to, co lokalne, od tego, co krajowe, był fakt, że przed wyborami 73

13 5 lokalnymi z 2004 roku Martin Cullen, Minister ds. Środowiska, Dziedzictwa Narodowego i Samorządu Lokalnego, podjął działania umożliwiające wykorzystanie dodatkowych rodzajów dokumentów w tym świadectw pobytu tymczasowego i kart Krajowego Biura Imigracyjnego Policji Irlandzkiej w celu identyfikacji niebędących obywatelami rezydentów na potrzeby wyborcze. Inicjatywa ta częściowo usunęła biurokratyczne bariery utrudniające uczestnictwo cudzoziemców w wyborach (Fanning i inni 2004: 4). Tym samym wydaje się, że uzyskane przez zamieszkujących w Irlandii obcokrajowców prawa wyborcze związane z wyborami lokalnymi nigdy nie były zagrożone. Nie kwestionowali ich bowiem żadni ze znaczących interesariuszy irlandzkiego życia politycznego i społecznego. Ponadto, wybory lokalne z 2004 roku, które odbyły się w tym samym dniu, co referendum w sprawie obywatelstwa, były tak naprawdę pierwszymi, w których imigranci bez obywatelstwa faktycznie zaznaczyli swoją obecność Imigranci w irlandzkich wyborach lokalnych z 2004 roku Wybory lokalne z 2004 roku stanowiły pierwszy przypadek wystąpienia zbiorowości imigrantów w charakterze znaczącego podmiotu biorącego udział w irlandzkiej polityce na szczeblu lokalnym. Należy jednocześnie zauważyć, że z uwagi na fakt, iż spisy wyborców sporządzone zostały przed dokonanym w 2004 roku rozszerzeniem Unii Europejskiej, a samo to rozszerzenie nastąpiło jedynie sześć tygodni przed wyborami, imigranci z Europy Środkowo-Wschodniej nie stanowili dużej grupy uczestników tego współzawodnictwa wyborczego. Tym samym, jedyną znaczącą i dostrzegalną grupą imigrantów, która aktywnie uczestniczyła w wyborach, byli uchodźcy z Afryki i pochodzące z tego kontynentu osoby ubiegające się o azyl. O elekcję ubiegało się sześciu kandydatów z Afryki, dwóch z nich zostało wybranych na radnych: Taiwo Matthew w Ennis w hrabstwie Clare (zachodnia Irlandia) i Rotimi Adebari w Portlaoise w hrabstwie Laois (środkowa Irlandia). Ci urodzeni w Nigerii azylanci, niemający w czasie wyborów irlandzkiego obywatelstwa, występowali jako kandydaci niezależni (Fanning i inni 2010: ; Fanning, O Boyle 2010: ). Adebari znany jest z tego, że został pierwszym w historii Irlandii czarnoskórym burmistrzem (w 2007 r. wybrany został na tę funkcję w miejscowości Portlaoise). Później uzyskał obywatelstwo irlandzkie i w 2011 roku kandydował (bez powodzenia) w wyborach do izby niższej irlandzkiego parlamentu (Dáil). Niezależnie od sukcesu dwóch pierwszych czarnoskórych radnych, sama droga do politycznej integracji imigrantów w Irlandii na poziomie lokalnym nie była wcale (i z pewnością nadal nie jest) łatwa. Co ważniejsze, irlandzkie partie polityczne raczej wolno i niechętnie zwracały się w kierunku wspólnot imigranckich, choć przed wyborami z 2004 roku podjęto pewne istotne starania w tym kierunku. Obejmowały one takie działania, jak tłumaczenie materiałów wyborczych na języki imigrantów, reklamy w mediach mniejszości narodowych oraz antyrasistowskie szkolenia dla kandydatów (Fanning i inni 2004: 12). 74

14 5 Jednocześnie, kolejny raport sporządzony na zamówienie Centrum Afrykańskiego (Ejorh 2006) wskazywał, że na poziomie elektoratu sytuacja migrantów nie wyglądała zbyt optymistycznie. O ile średnia frekwencja w wyborach do rad miejskich w 2004 roku osiągnęła poziom 58% (Local Elections 2005), odsetek uczestniczących w wyborach imigrantów z Afryki ankietowanych przez Centrum wyniósł 27% (Ejorh 2006: 24). Najważniejszym powodem tak niskiego poziomu partycypacji wyborczej tej grupy imigrantów wydaje się być brak odpowiednich informacji na temat praw wyborczych cudzoziemców. Wielu zamieszkujących Republikę Afrykańczyków było po prostu nieświadomych przysługującego im prawa do głosowania w wyborach lokalnych. Pojawiły się także (rzadkie) przypadki nieprzyjaznego lub krańcowo niegrzecznego zachowania funkcjonariuszy publicznych obsługujących uprawnionych do głosowania imigrantów, którzy usiłowali zarejestrować się w lokalnych spisach wyborców. To, czy wystąpienie tych najwyraźniej odosobnionych incydentów można przypisać atmosferze wytworzonej w trakcie kampanii poprzedzającej referendum w sprawie obywatelstwa, pozostaje z pewnością ważnym pytaniem. Z drugiej strony, wydaje się, że sami afrykańscy imigranci byli w dużej mierze apatyczną i politycznie niezorientowaną grupą (tamże: 24 25). Wygląda więc na to, że zakończone sukcesem kampanie wyborcze Taiwo Matthewa i Rotimi Adebariego stanowiły raczej spektakularne wyjątki, a nie zdarzenia wpisujące się w bardziej ogólny obraz uczestnictwa imigrantów w wyborach lokalnych z 2004 roku. Chociaż Centrum Afrykańskie aktywnie zachęcało partie i rząd do ubiegania się o poparcie istniejących grup imigrantów i pewne starania w tym kierunku były faktycznie podejmowane, niezwykle niska frekwencja wśród imigrantów pokazuje, że skuteczność tych działań była umiarkowana. Kolejne wybory lokalne w 2009 roku były jeszcze większym wyzwaniem z uwagi na wyłonienie się nowych grup imigranckich, przybyłych do Irlandii po rozszerzeniu Unii Europejskiej, głównie z Europy Środkowo-Wschodniej. Najliczniejszą wspólnotą imigrancką stali się Polacy, którzy z biegiem czasu zastąpili Brytyjczyków na pozycji największej mniejszości w Republice. W 2009 roku liczba imigrantów startujących w wyborach lokalnych wzrosła do 44 (Fanning, O Boyle 2010: ). Czterech z nich zostało wybranych, w tym Rotimi Adebari, który zachował stanowisko w Portlaoise (Taiwo Matthew, drugi ze zwycięskich nigeryjskich kandydatów z 2004 r., nie ubiegał się o reelekcję w 2009 roku). Pozostałymi trzema zwycięzcami zostali: Jan Rotte z Holandii, który startował w Lismore w hrabstwie Waterford (południowa Irlandia) jako przedstawiciel Partii Pracy, Litwinka Kristina Jankaitiene, startująca w Carrickmacross w hrabstwie Monaghan (północny kraniec Republiki) z listy Zielonych, oraz Rosjanka Anna Rooney, która kandydowała w Clones w hrabstwie Monaghan jako reprezentantka Fianna Fáil. Co ciekawe, nie został wybrany ani jeden spośród siedmiorga kandydujących Polaków, chociaż pokaźną liczbę głosów zdobyła Anna Michalska, startująca z ramienia Fianna Fáil w mieście Kilkenny w hrabstwie Kilkenny (w południowej części środkowej Irlandii). 75

15 5 Wydaje się, że wyborcze niepowodzenia kandydatów z Polski odzwierciedlają bardzo apatyczny stosunek do polityki prezentowany przez zdecydowaną większość imigrantów z naszego kraju. Ustalenie dokładnej frekwencji jest trudne, jako że polską diasporę cechuje niezwykła ruchliwość, a wielu polskich imigrantów traktuje Irlandię jako miejsce krótkotrwałego pobytu związanego tylko i wyłącznie z pracą. Ciężko tym samym ustalić, kto faktycznie jest, a kto nie jest, mieszkańcem Republiki w czasie wyborów. Jednakże pogłębione wywiady przeprowadzone z polskimi kandydatami startującymi w wyborach z 2009 roku rysują obraz przeciętnego polskiego imigranta jako osoby pasywnej i niewyrobionej politycznie, odnoszącej się z nieufnością do polityki i niewykazującej chęci zarejestrowania się jako wyborca głosujący w wyborach lokalnych (tamże). Nie powinno to w żaden sposób zaskakiwać, jeśli weźmie się pod uwagę, że imigranci ci przyjeżdżają z kraju, w którym frekwencja wyborcza należy do najniższych w demokratycznym świecie. Co więcej, diaspora polska składa się głównie z ludzi młodych (w wieku lat) a wskaźniki partycypacji wyborczej dla tej grupy wiekowej w krajach demokratycznych należą do relatywnie najniższych (Blais 2000). Pewne wysiłki w celu poprawy sytuacji i zmaksymalizowania wpływu polskiej diaspory na irlandzką politykę lokalną podjęły polskie elity. W czasie kampanii poprzedzającej wybory z 2009 roku, inicjatywy takie w dużej mierze koordynowane były przez Forum Polonia, platformę zrzeszającą część polskich organizacji działających w Irlandii (Fanning, O Boyle 2010: ). Forum przeprowadziło m.in. kampanię mobilizacyjną Oddaj głos (Give a voice) w latach 2008 i 2009, której celem było zachęcenie polskich imigrantów do rejestrowania się w spisach wyborców uprawnionych do głosowania w wyborach lokalnych (Fanning i inni 2014: 15). Najbardziej widocznym skutkiem działań podejmowanych przez Forum była budowa relacji z dwiema największymi irlandzkimi partiami politycznymi: Fianna Fáil i Fine Gael. Obie wyznaczyły osoby odpowiedzialne za integrację Polaków (tzw. integration oficers) w obu przypadkach byli to także członkowie Forum. Specjalne działania w celu mobilizacji polskiego elektoratu podjęła Fianna Fáil, organizując, między innymi, spotkania z udziałem działaczy partyjnych i ministrów, inicjując wydarzenia społeczne i prowadząc polskojęzyczny dział strony internetowej partii. Także na stronie www Fine Gael znaleźć było można dział w języku polskim wysiłki partii koncentrowały się na podkreślaniu wspólnych wartości, szczególnie tradycji i zasad etyki religii rzymskokatolickiej. Jeżeli chodzi o imigrantów z Afryki, w okresie pomiędzy wyborami z 2004 i 2009 roku sytuacja nie zmieniła się w widoczny sposób. Poziom partycypacji wyborczej przynajmniej ten ujawniony w badaniu przeprowadzonym na zamówienie Centrum Afrykańskiego pozostaje na niskim poziomie. Zaledwie jedna trzecia zamieszkujących Irlandię Afrykańczyków wpisała się na listy wyborców a jedynie 25% faktycznie wzięło udział w głosowaniu. Statystyki te nie imponują, tym bardziej, że średnia frekwencja w Irlandii ponownie sięgnęła poziomu około 58% (Okigbo 2012: 15). Tym samym, frekwencja wyborcza wśród irlandzkich Afrykanów nie poprawiła się od 2004 roku. Wskazywano 76

16 5 jednocześnie na oznaki rasizmu prezentowane zarówno przez irlandzkich wyborców, jak i irlandzkie elity. Przykładowo, artykuł w The Irish Times sugerował, że postawy rasistowskie mogły być przyczyną niepowodzeń wyborczych afrykańskich kandydatów w Dundalk w hrabstwie Louth (północny kraniec Republiki) (Mac Cormaic 2009). W szczególności startująca w wyborach lokalnych Nigeryjka Benedicta Attoh ujawniła w artykule, że członkowie Fine Gael partii, z ramienia której kandydowała, wprost odmówili jej poparcia, tłumacząc to tym, jakoby nie była ona lokalnym kandydatem. Tymczasem Attoh mieszkała w Dundalk na wiele lat przed wyborami z 2009 roku. O ile Dundalk, bastion nacjonalistycznej partii Sinn Féin 46, wydaje się raczej wyjątkiem w skali całej Irlandii, jest dość oczywiste, że działające w tym kraju partie polityczne nie wypracowały kompleksowej strategii umożliwiającej dotarcie do zamieszkujących tam osób pochodzących z Afryki. Staje się to w miarę jasne, jeżeli porównamy stosunek do wspólnoty afrykańskiej z opisanymi powyżej, różnorodnymi działaniami mobilizacyjnymi skierowanymi do Polaków (Fanning i inni 2010: ; Fanning, O Boyle 2010: ). Podsumowując, mimo istnienia inkluzywnych ram instytucjonalnych, integracja polityczna migrantów w Irlandii na poziomie lokalnym wciąż stanowi wyzwanie. Istnieje wiele przeszkód na drodze do większego zaangażowania mniejszości w politykę wyborczą na najniższym szczeblu. Począwszy od zwykłego braku świadomości istnienia takich praw wyborczych, poprzez fakt faworyzowania określonych grup etnicznych przez partie polityczne, aż po pasywny stosunek do polityki określonych grup narodowościowych przybywających do Irlandii. Istotny wzrost liczby imigrantów kandydujących w wyborach, jaki można było zauważyć w okresie od 2004 do 2009 roku (z sześciu do czterdziestu czterech), mógł być postrzegany jako zaledwie jedna z przesłanek świadczących o możliwości stopniowej zmiany sytuacji. Jednakże, w wyborach lokalnych z 2014 roku wystartowało mniej imigrantów niż w 2009 roku, co przypisuje się narastającemu rasizmowi (Onyejelem 2013). Zgodnie z danymi zebranymi przez Adriana Kavanagha 47, w wyborach w 2014 roku zdecydowało się wziąć udział 30 imigrantów. Ich przynależność partyjna przedstawiała się następująco: nikt nie startował z ramienia Fianna Fáil (w 2009 r. dziewięciu kandydatów), dwie osoby były kandydatami Fine Gael (w 2009 r. siedem), trzy startowały z list Partii Zielonych (w 2009 r. sześć), dwie reprezentowały Partię Pracy (w 2009 r. cztery), a jedna osoba wystartowała z ramienia Sinn Féin (w 2009 nikt). Tylko dwoje imigrantów zostało wybranych: Kongijczyk Edmond Lukusa, kandydat Sinn Féin w Mulhuddart (północno-zachodnie przedmieście Dublina), oraz Mołdawianka Elena 46 Rola Sinn Féin w irlandzkim systemie partyjnym jest dość interesująca. Co prawda, stronnictwo to cieszy się poparciem większości wyborców o poglądach ksenofobicznych, ale w istocie jest z przyczyn pragmatycznych bardzo tolerancyjne. Powrócę do tej kwestii w podsumowaniu. 47 Zob. 77

17 5 Secas, startująca z ramienia Partii Pracy w mieście Limerick (środkowa części zachodniego wybrzeża wyspy). Co ciekawe, po dwóch kadencjach urząd radnego Portlaoise utracił Rotimi Adebari. Jednocześnie, 4 listopada 2013 roku Ministerstwo ds. Sprawiedliwości i Równości wraz z Radą Miejską Dublina zainaugurowały kampanię informacyjną na rzecz rejestracji wyborczej imigrantów, Migrant Voters Registration Information Campaign (Fanninig i inni 2014: 2). Można było tym samym zasadnie liczyć na wyższą frekwencję wśród imigrantów, natomiast ocena skuteczności tej kampanii i innych, podobnych inicjatyw wymaga przeprowadzenia większej ilości pogłębionych badań Inicjatywy integracyjne na poziomie lokalnym Samo posiadanie prawa uczestnictwa w wyborach lokalnych nie gwarantuje automatycznie imigrantom możliwości wywierania wpływu na lokalną politykę. Wręcz przeciwnie, niska frekwencja wyborcza poważnie ogranicza zdolność cudzoziemców do kształtowania warunków ich egzystencji w Irlandii za pomocą środków czysto wyborczych. Niemniej jednak, lokalne inicjatywy integracyjne pojawiają się praktycznie wszędzie. Działania takie są inspirowane i monitorowane przez różne organizacje pozarządowe, z których najbardziej widoczne jest Centrum Integracji (Integration Centre). Cel statutowy tej organizacji stanowi ułatwianie integracji z irlandzkim społeczeństwem osób o pochodzeniu imigranckim. W latach wyróżnić można było trzy podstawowe rodzaje działań służących integracji na poziomie lokalnym (Local Authority 2014). Po pierwsze, w 20 z 34 terytorialnych jednostek samorządowych utworzono i wspierano stałe fora integracyjne. W połowie pierwszej dekady XXI wieku czyli w okresie, w którym obecność liczniejszych grup imigrantów była w Irlandii ciągle nowym zjawiskiem fora te pomagały imigrantom w wyrażaniu konkretnych potrzeb i doświadczeń przed instytucjami świadczącymi usługi publiczne i szerszymi wspólnotami lokalnymi. Fora szczególnie zyskały na znaczeniu w miejscach zamieszkania dużych liczebnie populacji imigrantów, a zwłaszcza w Dublinie. Po drugie, władze lokalne 28 obszarów wystąpiły do rządu centralnego o finansowanie podejmowanych lokalnie działań integracyjnych. Uzyskane w ten sposób środki w większości przypadków wykorzystane zostały na finansowanie lokalnych stowarzyszeń imigrantów. Na koniec, po opublikowaniu Narodowej Strategii Wspierania Różnorodności (Planning for Diversity: The National Action Plan Against Racism 48 ) władze lokalne zachęcano do opracowywania kompleksowych planów strategicznych (długoterminowych) dotyczących promowania różnorodności i integracji. Jak do tej pory, strategie tego rodzaju sporządzone zostały przez 25 jednostek samorządu lokalnego; kolejne samorządy deklarują gotowość opublikowania ich w najbliższej przyszłości.. Na niektórych obszarach utworzono specjalne komitety, których zadanie

18 5 stanowi nadzorowanie wdrażania strategii integracyjnych. Jak można się jednak spodziewać, stopień powodzenia implementacji takich strategii jest różny w poszczególnych jednostkach samorządowych (tamże). Aby lepiej poznać właściwą treść lokalnych strategii integracyjnych, celowe wydaje się dokładniejsze zbadanie jednej z nich. Strategia na lata , opracowana przez Radę Hrabstwa Południowego Dublina (An Inclusive County: South Dublin County Integration Strategy 49 ), wydaje się być dobrym przykładem do analizy. Dzieje się tak, ponieważ w Południowym Dublinie zamieszkuje liczna grupa imigrantów (17,1%, zgodnie z danymi za 2013 roku). Lokalna populacja migrantów jest tam tym samym znacząco większa niż występująca na obszarze całej Irlandii. Odsetek zamieszkujących tam Afrykanów i Polaków jest również wyższy niż analogiczny wskaźnik ogólnokrajowy. W sumie w Południowym Dublinie mieszka około imigrantów. Opracowany tam plan inkluzywnego hrabstwa (An Inclusive County: South Dublin County Integration Strategy) na lata obejmuje działania podejmowane w kilku szeroko zakreślonych obszarach począwszy od obywatelskiej partycypacji, poprzez kwestie mieszkalnictwa, a na zapobieganiu nastawieniu i zachowaniom ksenofobicznym skończywszy. Kampania, której celem jest zwiększenie świadomości praw wyborczych i promowanie rejestracji w spisach wyborców, to tylko jeden z elementów tego planu. Ponadto, realizowane są takie inicjatywy, jak zachęcanie imigrantów do działania w klubach młodzieżowych i stowarzyszeniach sportowych. Grupom imigranckim udostępniony zostanie też Plan Pomocy dla Inicjatyw Społecznych (Social Credit Scheme). Jego celem tego jest wspieranie wszelkich inicjatyw służących ulepszaniu szeroko pojmowanego środowiska lokalnego (np. porządków sąsiedzkich czy utrzymywania publicznych ogrodów). Co więcej, przedstawiciele imigrantów zachęcani będą do działania w komitetach organizujących różnorodne wydarzenia lokalne, np. kulturalne. W zakresie ściśle ekonomicznym, Rada Hrabstwa Południowego Dublina planuje promować wśród zamieszkujących tam cudzoziemców przedsiębiorczość, m.in. poprzez oferowanie im wsparcia przy zakładaniu firm. Dla imigrantów nieznających w dostatecznym stopniu angielskiego organizowane będą lekcje tego języka oraz szkolenia poprawiające umiejętności poszukiwania pracy. Konkretne działania planowane są też na poziomie mniejszych wspólnot istniejących w ramach hrabstwa, w szczególności w obszarach mieszkalnych. Koncepcja stowarzyszeń mieszkańców ma być realizowana w szerszym niż dotychczas zakresie, szczególnie na obszarach charakteryzujących się znaczną różnorodnością etniczną. Jednym z celów działania takich organizacji będzie umożliwienie bezproblemowego przekazywania szczególnych potrzeb i doświadczeń imigrantów instytucjom świadczącym usługi publiczne. Planowane są też działania zmierzające do podniesienia świadomości o konieczności zgłaszania odpowiednim władzom

19 5 pojawiających się lokalnie incydentów o podłożu rasistowskim. Działanie takie będą koordynowane przez istniejące Fora Bezpieczeństwa Lokalnego (Local Policing Forums) pod nadzorem Gardy. Planowane działania, w tym wymienione powyżej, wydają się stanowić kompleksową i spójną strategię integracji. Jednocześnie władze są najwyraźniej świadome wyzwań, jakie wiążą się z wdrożeniem tej strategii w życie w Południowym Dublinie, szczególnie w kontekście następstw kryzysu ekonomicznego, obejmujących częstsze występowanie postaw rasistowskich i ksenofobicznych wśród ludności etnicznie irlandzkiej. Ponadto, niektóre konkretne problemy, z jakimi borykają się wspólnoty imigrantów, nie zostały jeszcze dobrze zbadane. Dotyczą one, na przykład, wpływu presji związanej z przeprowadzką do nowego kraju na statystyki samobójstw. Z jednej strony, analizowany w tym miejscu plan integracji może wydawać się nadmiernie optymistycznym lub ambitnym (żeby nie powiedzieć nierealistycznym ) planem maksimum, tym bardziej, że nie wiadomo jeszcze, w jakim zakresie uda się przekonać do jego realizacji zarówno Irlandczyków, jak i samych imigrantów. Z drugiej strony, należy podkreślić, że władze lokalne Południowego Dublina zdają się rozumieć złożoność sytuacji spowodowanej gwałtownie zmieniającym się składem etnicznym krajowej populacji i starają się odpowiednio reagować na zaistniałą sytuację. Poza tym, w ubiegłych latach z dużym sukcesem zrealizowano szereg inicjatyw integracyjnych, np. działań służących zwiększeniu dostępności dla zamieszkujących w Irlandii cudzoziemców różnych obiektów publicznych (bibliotek, szkół, obiektów sportowych) 50. Jeżeli więc chodzi o hrabstwo Południowego Dublina, tamtejsze władze lokalne można uznać za aktywnego i stosunkowo skutecznego rzecznika integracji, choć z pewnością trudno przewidzieć długoterminowe efekty opisanych tu działań Podsumowanie Irlandzkie doświadczenia z imigracją są z pewnością unikalne w kontekście zapewne całej Europy Zachodniej. Wynika to głównie z faktu, że pojawienie się licznych grup zamieszkujących w tym kraju cudzoziemców jest zjawiskiem, które wystąpiło na irlandzkiej scenie politycznej i społecznej względnie niedawno. O ile włączenie imigrantów do tamtejszego społeczeństwa na poziomie lokalnym wydaje się, jak do tej pory, procesem dość trudnym, w niektórych ważnych obszarach można bez wątpienia zauważyć postęp. Najważniejszą lekcją z irlandzkich doświadczeń jest to, że w sytuacji rozważanego przyznania zamieszkującym w danym kraju imigrantom praw wyborczych, najlepszym wyjściem jest dokonanie tego jeszcze przed wystąpieniem zjawiska masowej imigracji. Jak pokazuje przykład Irlandii, w sytuacji faktycznej nieobecności większych grup imigranckich debata na temat rozszerzenia prawa uczestniczenia w wyborach lokalnych wywołuje w najgorszym razie niewielkie kontrowersje. W Irlandii takie spory nigdy nie 50 zob. s

20 5 wystąpiły, nawet w okresie silnego upolitycznienia kwestii imigranckiej, czyli w trakcie kampanii poprzedzającej referendum w sprawie obywatelstwa irlandzkiego z 2004 roku. Po drugie, jedną z kluczowych cech irlandzkiego systemu politycznego jest brak znaczącej partii skrajnie prawicowej (właściwość tę wykazuje także polski system polityczny). Nie oznacza to, że w Republice nie ma wyborców o poglądach ksenofobicznych czy rasistowskich. W Irlandii popierają oni zazwyczaj Sinn Féin (O»Malley 2008: ). Obecny profil ideologiczny i z pewnością obecne kierownictwo tej partii ukształtowały się w trakcie konfliktu w Irlandii Północnej. O ile na stereotypowy wizerunek Sinn Féin wpływają w znacznym stopniu jej związki z Tymczasową Irlandzką Armią Republikańską i przemoc stosowana przez tę organizację w trakcie wieloletniej wojny domowej na Północy, o tyle prawdziwy obraz sytuacji jest dużo bardziej zniuansowany. Sinn Féin jest partią lewicową, a przed okresem konfliktu w Irlandii Północnej jej profil ideologiczny był tak naprawdę czysto marksistowski, z dużym naciskiem na podziały ekonomiczne, a nie etniczne. Co prawda, konflikt w Irlandii Północnej reaktywował silnie nacjonalistyczny element w partyjnej ideologii, ale trzeba pamiętać, że Sinn Féin od zawsze starała się reprezentować republikańską (katolicką) mniejszość zamieszkującą Irlandię Północną (innymi słowy: grupę, która była w znacznym stopniu pozbawiana możliwości pełnego uczestniczenia w społecznym, gospodarczym i politycznym życiu na Północy). W Sinn Féin istnieje tym samym niemal naturalna tendencja do unikania argumentów politycznych przeciwko grupom słabszym, w tym imigrantom. Paradoksalnie, nacjonalizm Sinn Féin ma charakter inkluzywny, czego najlepszym dowodem jest opowiedzenie się tej partii przeciwko zniesieniu zasady ius soli w 2004 r. Wyrażenie uprzedzeń, jakimi kierują się niektórzy wyborcy Sinn Féin, jest w konsekwencji blokowane na poziomie elit partyjnych. To czynnik bardzo sprzyjający poprawianiu klimatu politycznego w czasie debat publicznych, w trakcie których mogłyby zostać przedstawione argumenty rasistowskie lub ksenofobiczne. 81