Część pierwsza ROZPAD I UPADEK CESARSTWA BIZANTYŃSKIEGO

Transkrypt

1 3

2 SPIS TREŚ CI 567 Spis treści WSTĘP... 5 Część pierwsza ROZPAD I UPADEK CESARSTWA BIZANTYŃSKIEGO Rozdział pierwszy CZWARTA WYPRAWA KRZYŻOWA I NOWA ORGANIZACJA POLITYCZNA ( ) (Cécile Morrisson) Rozbicie cesarstwa i powstanie państw sukcesorów ( ) Rosnąca potęga cesarstwa nikejskiego ( ) Rozdział drugi RESTAURACJA CESARSTWA BIZANTYŃSKIEGO ( ) (Angeliki Laiou i Cécile Morrisson) Odbicie Konstantynopola Cesarstwo pod panowaniem trzech pierwszych Paleologów ( ).. 23 Stosunki z Genuą i Wenecją Panowanie Michała VIII Panowanie Andronika II i Andronika III Pierwsza wojna domowa: rywalizacja rodów ( ) Tymczasowa odbudowa za panowania Andronika III ( ) Rozdział trzeci OD ZAGROŻENIA SERBSKIEGO DO PODBICIA PRZEZ TURKÓW ( ) (Angeliki Laiou i Cécile Morrisson) Wielka wojna domowa Panowanie Jana VI Kantakuzena ( ) Rozbicie państwa i spory dynastyczne ( ) Panowanie Jana V ( ) Pierwsze lata panowania Manuela II ( ) Pierwsze oblężenie Konstantynopola ( ) i poszukiwanie pomocy na Zachodzie Okres pokoju ( ): ostatnie wytchnienie

3 568 SPIS TREŚ CI Polityka wewnętrzna i finansowa Manuela II Manuel II i Morea Dyplomacja: Bizancjum a Turcy Stosunki z zachodnią Europą Koniec okresu pokoju i rozsądku ( ). Ostatnie lata Manuela II.. 69 Jan VIII i Unia Kościołów ( ) Panowanie ostatniego cesarza i upadek Konstantynopola ( ) Epilog. Koniec świata bizantyńskiego Część druga STRUKTURY ŚWIATA EGEJSKIEGO Rozdział czwarty LUDNOŚĆ I ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY (Jacques Lefort) Skład ludności Rozwój demograficzny Gęstość zaludnienia i liczba ludności Utrzymywanie się rozwoju demograficznego (XIII wiek i pierwsza połowa XIV wieku) Zmniejszony wzrost demograficzny (druga połowa XIV wieku) Stopniowa zmiana trendu w XV wieku Rozdział piąty GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO WSI (Jacques Lefort) Warunki ogólne Produkcja Azja Mniejsza Tracja i Macedonia Tesalia i Epir Morea Organizacja produkcji Przychody i inwestycje Dezintegracja gospodarki rolnej Rozdział szósty GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO MIAST (Angeliki Laiou) Gospodarka miejska w okresie ekspansji Konstantynopol pod okupacją łacińską Cesarstwo nikejskie Epoka Paleologów Ogólny zarys gospodarki miast

4 SPIS TREŚ CI 569 Ewolucja popytu Ewolucja produkcji Handel na wielką skalę i zajmujący się nim kupcy Handel detaliczny i cechy Formy kredytów Formy inwestowania i inwestorzy Kobiety Kupcy Bankierzy i dostawcy usług Monembazja, miasto handlowe Wniosek Rozdział siódmy HANDEL MIĘDZYNARODOWY (Michel Balard) Kupcy zachodni Drogi, produkty i koniunktura Część trzecia CHARAKTERYSTYKA CESARSTWA GRECKIEGO Rozdział ósmy KONSTANTYNOPOL POD PANOWANIEM PALEOLOGÓW (Angeliki Laiou) Wygląd zewnętrzny miasta Zaludnienie i społeczeństwo Administracja miasta Konstantynopol a państwo Rozdział dziewiąty CESARZ, ADMINISTRACJA I KLASY RZĄDZĄCE (Cécile Morrisson) Ideał cesarstwa Legitymizacja cesarza i jego wstąpienie na tron: obwołanie i koronacja Sukcesja cesarska: rzeczywiste ustanowienie zasady dynastycznej Władza cesarska: administracja Nikea Administracja pod panowaniem Paleologów: personalizacja i decentralizacja Administracja prowincjonalna Apanaże Klasy rządzące, arystokracja

5 570 SPIS TREŚ CI Autonomia miast i korporacji miejskich Podatkowość: zasady, praktyka i krytyka Opodatkowanie ziemi Królewskie przywileje Podatki pośrednie Wielkość obciążeń podatkowych: pobór i wyłączenia Cesarski i kościelny wymiar sprawiedliwości Cesarski wymiar sprawiedliwości i instytucja sędziów generalnych. 173 Rola kościelnego wymiaru sprawiedliwości Wniosek: ograniczenia władzy cesarskiej Rozdział dziesiąty ARMIA, MARYNARKA I STOSUNKI ZEWNĘTRZNE (Cécile Morrisson) Armia i marynarka Armia i flota cesarstwa nikejskiego Armia lądowa Pronoia Marynarka Armia i flota pod panowaniem pierwszych Paleologów Flota Siły lądowe Stan osobowy i koszty jego utrzymania Pronoia Kompanie żołnierzy Uzbrojenie, umocnienia Armia w ostatnim stuleciu istnienia cesarstwa Konfiskaty ziem Rola miejskich milicji: służba w straży Dyplomacja Rozdział jedenasty PIENIĄDZ I FINANSE W ŚWIECIE BIZANTYŃSKIM ( ) (Cécile Morrisson) Koniec ery złota w Bizancjum Ogólny zarys systemu monetarnego Dewaluacja hyperpyrona Kryzys fi nansowy Przejście na srebro Organizacja bicia pieniądza Mennice bizantyńskie i bizantyńska tradycja Pozostałe mennice

6 SPIS TREŚ CI 571 Administrowanie pieniądzem i przejście ze sfery publicznej do prywatnej Bicie monet jako źródło dochodów. Znaki mennicze i mutacje Konsekwencje podziału na emisje pieniądza Pojawienie się mennic narodowych Mennice tradycji bizantyńskiej (pierwsza połowa XIII wieku): potwierdzenie tożsamości Stopniowe odchodzenie od modelu bizantyńskiego Kolonialne mennice Romanii Otwarty i zakrojony na szeroką skalę obieg pieniądza Płatności bezgotówkowe: sztabki i weksle Przenikanie monet zagranicznych Monety o niewielkiej wartości Przestrzenie obiegu Wnioski Rozdział dwunasty KOŚCIÓŁ (Marie-Hélène Congourdeau) Cesarz i patriarcha Nikea: obiektywne przymierze cesarstwa i Kościoła Okres panowania Paleologów Ciągłość modelu cesarskiego Wprowadzenie nowego modelu w życie W stronę emancypacji Kościoła Patriarcha i Kościół Ciągłość instytucji Patriarchat i archontowie patriarchatu Synod Diecezje Monastery Rozwój Monachizacja patriarchatu Reforma patriarchatu Problemy powstające w wyniku kryzysu cesarstwa Stosunki z Kościołem łacińskim Wyzwanie związane z powstawaniem równoległych hierarchii łacińskich 242 Polemika Tematy sporów Strony konfl iktu Starania o doprowadzenie do unii i ich niepowodzenie W okresie cesarstwa nikejskiego Sobór lyoński Od Lyonu do Florencji Sobór fl orencki i jego konsekwencje

7 572 SPIS TREŚ CI Rozdział trzynasty ARCHITEKTURA I DZIEŁA SZTUKI: SZTUKA W PRZESTRZENI KULTURALNEJ BIZANCJUM (Ivana Jectić i Jean-Michel Spieser) Wprowadzenie Architektura i malarstwo monumentalne Architektura Malarstwo ścienne Inne gałęzie twórczości artystycznej Rękopisy iluminowane Przedmioty liturgiczne i ikony Bizancjum i jego sąsiedzi Wnioski Rozdział czternasty ŻYCIE UMYSŁOWE (Brigitte Mondrain) Nauczanie Książki i czytelnicy Kim są intelektualiści? Korespondencja Literatura w języku miejscowym Odczytywanie i wydawanie tekstów starożytnych filologia Powstawanie korpusów i encyklopedii Literatura naukowa Medycyna Przedmioty z zakresu quadrivium: arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia Rola tłumaczy teksty teologiczne Rozdział piętnasty ŻYCIE RELIGIJNE (Marie-Hélène Congourdeau) Prawosławie i odstępstwa od niego Obrona prawosławia Pokusy sekciarskie Schizma arsenicka Bogomiłowie Żydzi i muzułmanie Żydzi Muzułmanie Humanizm i hezychazm Podwójne oblicze odnowy

8 SPIS TREŚ CI 573 Renesans humanistyczny Renesans duchowy Kryzys hezychastyczny Etapy kryzysu Stawki sporu Strony sporu Sytuacja po zwycięstwie palamitów Kościół palamicki Przemiany zachodzące w humanizmie bizantyńskim Kryzys świadomości bizantyńskiej Nieszczęścia dotykające Bizantyńczyków Katastrofy naturalne Upadek cesarstwa Symptomy kryzysu Demoralizacja Porzucenie wiary chrześcijańskiej Koniec świata Reakcja Kościoła Represje Kaznodziejstwo Nowe paradygmaty Część czwarta LOKALNE OŚRODKI WŁADZY Rozdział szesnasty DESPOTAT EPIRU I CESARSTWO TESALONIKI (Cécile Morrisson) Od Epiru do Cesarstwa Tesaloniki: wzlot i upadek dukasów ( ). 345 Despotat Epiru (1230/ ) między Bizancjum a Italią Epir w rękach Bizantyńczyków, a potem Serbów ( ) Epir w rękach Italczyków i ponowne zjednoczenie despotatu ( ). 350 Podbój turecki ( ) Status i administracja Gospodarka i społeczeństwo Rozdział siedemnasty SERBIA: WŁADZA I ORGANIZACJA ŻYCIA SPOŁECZNEGO (L.J. Maksimovic) Władza Rozkwit Niezależność

9 574 SPIS TREŚ CI Apogeum władzy królewskiej Cesarstwo Schyłek i wygaśnięcie Organizacja społeczna Rozdział osiemnasty BUŁGARIA (Iwan Božilov) Restauracja cesarstwa bułgarskiego Iwan II Asen: car Bułgarów i Greków Epoka wojen domowych Schyłek Rozdział dziewiętnasty CESARSTWO TRAPEZUNTU (Sergei Karpov) Po upadku Konstantynopola Rolnictwo Handel Administracja Sąsiedzi Trapezuntu Kościół Stosunki z Kościołem łacińskim Koniec cesarstwa Trapezuntu Życie umysłowe Rozdział dwudziesty TURECKA AZJA MNIEJSZA (Elisabeth A. Zachariadou) Zajęcie Azji Mniejszej przez Turków Osobliwości składu ludności i ich konsekwencje Anatolia seldżucka Intermedium mongolskie Azja Mniejsza pod panowaniem emiratów Anatolia Osmanów Rozdział dwudziesty pierwszy POSIADŁOŚCI ŁACINNIKÓW W BIZANCJUM (Michel Balard) Bizancjum i zachodnioeuropejskie miasta handlowe Od 1261 roku do wojny pod Curzolą ( ) Od wojny pod Curzolą do 1355 roku Ostatnie stulecie Bizancjum ( )

10 SPIS TREŚ CI 575 Zachodnie kolonie w cesarstwie bizantyńskim Administracja zachodnich faktorii w Romanii grecko-łacińskiej Wnioski WNIOSKI DYNASTIA PALEOLOGÓW WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE GŁÓWNE POMOCE WARSZTATOWE SŁOWNIK CESARZE PATRIARCHOWIE INDEKS SPIS MAP