Część pierwsza kształtowanie się i rozwój Cesarstwa średniowiecznego: wydarzenia

Transkrypt

1

2 Spis treści Wstęp....5 Część pierwsza kształtowanie się i rozwój Cesarstwa średniowiecznego: wydarzenia Rozdział pierwszy Bizancjum w fazie obronnej. Stabilizacja granic (od VII wieku do połowy wieku IX) (Jean-Claude Cheynet)...9 Postępy muzułmanów... 9 Niepowodzenie kontrofensywnych działań bizantyńskich... 9 Zniszczyć Cesarstwo...13 Chwilowe odnowienie Cesarstwa ( ) Zagrożenie ostateczną klęską ( )...17 Utrata Afryki...17 Przygotowanie drugiego oblężenia Konstantynopola Konsolidacja za czasów dynastii izauryjskiej ( ) W poszukiwaniu równowagi...24 Nowy kryzys władzy cesarskiej...24 Drugi okres ikonoklazmu...26 Sukcesy Michała III...29 Rozdział drugi Ekspansja bizantyńska za czasów dynastii macedońskiej ( ) (Jean-Claude Cheynet)...33 Ustanowienie dynastii macedońskiej...33 Polityka zagraniczna Leona VI...37 Ponowny konflikt z Bułgarami...39 Sukcesy w walce przeciw muzułmanom...40 Przejęcie władzy przez Konstantyna VII...42 Triumf na Wschodzie...43 Bazyli II, ekspansja na Zachodzie i obrona Wschodu...47 Następcy Bazylego...51

3 658 spis treści Rozdział trzeci Bizancjum pomiędzy Turkami a krzyżowcami ( ) (Jean-Claude Cheynet)...57 Niepokoje wewnętrzne Cesarstwo zagrożone z każdej strony...61 Objęcie władzy przez Aleksego Komnena...64 Wstrząs wywołany wyprawami krzyżowymi...68 Panowanie Jana II...72 Ambicje Manuela Komnena...74 Szybkie osłabienie państwa za czasów dynastii Angelosów...78 Czwarta krucjata...81 Część druga Instytucje Cesarstwa Rozdział czwarty Cesarz i pałac (Jean-Claude Cheynet)...87 Cesarz i jego rodzina...87 Wybór cesarza...87 Cesarzowe i porfirogenetki...91 Kierowanie Cesarstwem...93 Cesarska propaganda...93 Dyplomacja bizantyńska...95 Cesarski ceremoniał Wielki Pałac...97 Tytuły cesarskie...99 Nadawanie godności i urzędów...99 Roga Handel godnościami i obowiązkami Dwór Eunuchowie Rozdział piąty Instytucje Kościoła bizantyńskiego (Marie-Hélene Congourdeau i Bernadette Martin-Hisard) Patriarchat Zasięg patriarchatu (VII-XII wiek) Dekret Leona III Taxis w latach Przemiany z okresu X-XII wieku Patriarchat a Kościoły narodowe...113

4 spis treści 659 Patriarcha Tytulatura Wybór Pochodzenie patriarchów Funkcje patriarchów Patriarcha i cesarz Harmonijna współpraca czy rywalizacja? Władza cesarza w Kościele Administracja patriarsza Siedziba patriarchatu Duchowieństwo patriarchatu Archontowie patriarchatu Zarządzanie sprawami Kościoła Główne organy Synod stały Kancelaria patriarchalna i synodalna Trudna równowaga władzy Normy bizantyńskiego prawosławia Ostatnie sobory powszechne Nomokanon Synodikon Ortodoksji Obrządek kościoła Hagia Sophia Patriarchat Konstantynopola w Kościele powszechnym Zanikanie patriarchatów wschodnich Rzym i Konstantynopol Motywy rozłamu Etapy zrywania więzi między Kościołami Organizacja duchowieństwa Kariera kościelna Biskup Kaznodziejstwo Mniejszości nieortodoksyjne Monofizyci Ruchy sekciarskie Żydzi Muzułmanie Rozdział szósty Administracja cesarska (Jean-Claude Cheynet) Skarbowość Zasady Główne podatki Demosion, czyli podstawowy podatek gruntowy...152

5 660 spis treści Kapnikon, czyli podymne Synone (lub coemptio) Podatki uzupełniające Ciężar podatków Wyłączenia podatkowe Ewolucja w XI i XII wieku Gospodarcze koszty funkcjonowania państwa Tworzenie prawa Kodeksy Ekloge Bazyliki Nowele Kształcenie prawników Administracja centralna Doradcy cesarza Rekrutacja i wynagradzanie urzędników Główne służby państwowe Kancelaria Finanse Instytucje dobroczynne Dromos Sprawiedliwość Rozwój administracji za panowania Komnenów Administracja prowincjalna Temy Rozwój temów Rozdział siódmy Armia i marynarka (Jean-Claude Cheynet) Themata i tagmata Pozorna reforma temów Organizacja i rekrutacja armii temowej Utworzenie marynarki wojennej Tworzenie nowej armii polowej Ewolucja marynarki wojennej Rola cudzoziemców Stan osobowy Armia zaawansowana technicznie Finansowanie armii i opłacanie żołnierzy Sprawa ziem wojskowych Przemiany w X i XI wieku: fiskalizacja stratei Rozwój pronoia Żołnierze jako grupa uprzywilejowana?...199

6 spis treści 661 Powody, dla których armia prowadzi walkę Podsumowanie Rozdział ósmy Klasy kierujące Cesarstwem (Jean-Claude Cheynet) Odnowienie wyższej arystokracji Kadry wojskowe od VII do IX wieku Ewolucja pod panowaniem ostatnich Macedończyków Dochodzenie Komnenów na szczyty Czy arystokracja stanowiła otwartą grupę? Środki wpływów Tworzenie się klanów rodzinnych Miejsce kobiet Fortuny i ich dziedziczenie Klientela arystokracji Czy w Bizancjum istniały prywatne armie? Powstania Dążenie do zawładnięcia tronem Ruchy separatystyczne Separatyzm etniczny Dysydenci greccy Część trzecia Podstawy cywilizacji bizantyńskiej Rozdział dziewiąty Ludność i demografia (Jacques Lefort) Ludność Różnorodność zaludnienia Ruchy migracyjne Języki używane w Cesarstwie Cesarstwo jako czynnik jednoczący Polityka cesarzy Zagadnienia demograficzne Rozkład populacji Ewolucja demograficzna Wielkość populacji Rozdział dziesiąty Gospodarka i społeczeństwo wsi (Jacques Lefort) Warunki produkcji rolnej Warunki geograficzne...253

7 662 spis treści Narzędzia Społeczna organizacja produkcji Wieś i posiadłość, drobni właściciele i dzierżawcy Sposoby użytkowania wielkich posiadłości Gospodarka chłopska Formy spieniężania produkcji rolnej Produkty: uprawiane rośliny i hodowane bydło Techniki agrarne i produkcja Wykorzystywanie obszarów leżących odłogiem Czynniki wpływające na rozwój Wzrost demograficzny i zwiększenie popytu Skutki wzrostu liczby ludności od IX wieku Wzrost popytu od X wieku Poszerzenie powierzchni upraw i jego uwarunkowania Rola struktury wiejskiej Wioska jako habitat Gospodarcza funkcja wioski jako struktury społecznej Samorząd wiejski Gmina i państwo Wielkie posiadłości ziemskie na obszarach należących do wiosek Rola środowiska obszarniczego Wzrastający udział wielkich posiadłości ziemskich w gospodarce rolnej Wielcy posiadacze Zarządzanie wielkimi posiadłościami Księgowość wielkich posiadłości Zainteresowanie wielkich posiadaczy ziemskich agronomią Formy rozwoju Podział dochodów z ziemi Dochód wieśniaków Dochód wielkich posiadaczy Rzemiosło rolne Rozdział jedenasty Konstantynopol a gospodarka miejska (Michel Kaplan) Rozwój miasta Ludność Organizacja miejskiej przestrzeni i pejzażu Od połowy VI do końca IX wieku Ponowny rozwój Dzielnice portowe Miasto stołeczne Stolica Cesarstwa...292

8 spis treści 663 Symboliczna i rzeczywista siedziba władzy politycznej Pałac Lud Instytucje Konstantynopola Eparcha Rejon Konstantynopola Święte miasto Kościół Konstantynopola Klasztory, fundacje miłosierdzia, bractwa Stolica relikwii Gospodarka Profesje Księga Eparchy Organizacja korporacji zawodowych Znaczenie gospodarcze i polityczne Społeczna struktura produkcji Profesje o dużej wartości dodanej Rzemiosło i drobny handel: sklepik Właściciele i najemcy Państwo i możnowładcy Wielki handel Finansowanie handlu Kupcy Dostawy dla stolicy Społeczeństwo Konstantynopola Dominująca rola arystokracji Pojawienie się mieszczaństwa Rzemiosło i jego pracownicy Rzemieślnicy: ich status społeczny Wolne zawody Kobiety Niewolnicy Osoby z marginesu społecznego Rozdział dwunasty Pieniądz, finanse i handel (Cécile Morrisson) Organizacja bicia pieniądza Źródła zaopatrzenia w kruszce: zasoby pieniężne i kopalnie Cechy systemu monetarnego Organizacja bicia pieniądza Mennice Zapaść, opór i przystosowanie: mroczny okres (koniec VII połowa IX wieku)...332

9 664 spis treści Zapaść i przystosowanie Ograniczona i częściowa produkcja Regionalna specyfika i wzrastająca autonomia prowincjalnych warsztatów menniczych Regionalizacja i ograniczenie obiegu Przetrwanie sfery wymiany pieniężnej i jej ograniczenia Pierwsze odrodzenie monetarne: od Teofila do Konstantyna VII (od połowy IX do X wieku) Zwiększona intensywność produkcji i obiegu pieniądza Kontekst podatkowy i budżetowy Ekspansja i związane z nią problemy (koniec X początek XII wieku) Ekspansja w XI wieku Kryzys końca XI wieku Reforma Aleksego I Komnena i system hyperpyrona Monetaryzacja w epoce Manuela I a finanse Cesarstwa Bizant w handlu śródziemnomorskim Rozdział trzynasty Życie religijne (Béatrice Caseau i Marie-Hélene Congourdeau) Ramy życia wiernych Rytm życia Chrzest Małżeństwo Pokuta Pochówek i życie pozagrobowe Kościół i społeczeństwo Kontrolowanie przemocy Zakazane praktyki Formy pobożności Życie liturgiczne Święci i ich kult Miejsce obrazów Krytyka obrazów Tendencja mistyczna: Symeon Nowy Teolog Monastycyzm Zakładanie monasteru Nowa geografia monastyczna Okres pierwszego rozkwitu w Bitynii Wzrost znaczenia Bałkanów Bogactwa klasztorów Poprawa zarządzania

10 spis treści 665 Rozdział czternasty Nauczanie i kultura pisana (Bernard Flusin) Mroczne wieki Odnowa (koniec VIII IX wiek) Focjusz, Aretas i ich epoka Panowanie Konstantyna VII Porfirogenety Apogeum: XI i XII wiek Rozdział piętnasty Sztuka (Jean-Michel Spieser) Zjawiska ogólne Lata Lata Lata Główne dziedziny twórczości artystycznej Architektura Monumentalne malarstwo religijne i ikony Ikonoklazm Wiek X Wieki XI i XII Z pałacu do miasta i na wieś: sztuka świecka, sztuka nieużytkowa, przedmioty codziennego użytku Sztuka dworska Sztuka nieużytkowa Poza kontekstem dworu i miasta Część czwarta Regiony Cesarstwa Rozdział szesnasty Anatolia i Wschód bizantyński (Bernadette Martin-Hisard) Od Wschodu do Anatolii (VII wiek koniec IX wieku) Anatolia w stanie wojny Atakowana Anatolia (VII-VIII wiek) Rozwój administracyjny (VII wiek początek IX wieku) Anatolia ustabilizowana (IX wiek) Nowa Anatolia Nowe słownictwo Ruralizacja a arystokracja Żywotność religijna Zróżnicowanie regionalne...460

11 666 spis treści Anatolia i jej nowe granice (od końca IX do połowy XI wieku) Ekspansja Anatolii Wojny partyzanckie i kampanie w Anatolii w X wieku Arystokracja anatolijska Nowe terytoria wschodnie Druga ekspansja Anatolia i złudzenie pokoju Daleko od wojny Ekspansja ekonomiczna Stałość religijna Aspekty regionalne Podział Anatolii (od połowy XI wieku do 1204 roku) Utrata terenów w drugiej połowie XI wieku Postępy tureckie Arystokracja rozdarta między Konstantynopolem a Anatolią Opuszczanie Anatolii przez Bizantyńczyków Podział w XII wieku Wewnętrzne granice Anatolii Anatolia utracona: kraj Rum Anatolia ocalona i rozkwitająca Wyspy Rozdział siedemnasty Bałkany (Jean-Claude Cheynet) Nowe struktury Wyludnienie i przybycie Słowian oraz Bułgarów Stosunki z Bułgarami Odzyskanie Tracji i Bałkanów południowych Ustanowienie temów Kwestia bułgarska Nawrócenie Bułgarów i jego stawka Ambicje Symeona z Bułgarii Podbój Bułgarii Bałkany bizantyńskie Administracyjna organizacja Bałkanów w latach Nomadowie Bałkany jako ośrodek Cesarstwa w XII wieku Ekspansja gospodarcza Hellada i Peloponez Tesalonika i okolice Północna część Bałkanów Tracja Odnowa narodowa...520

12 spis treści 667 Rozdział osiemnasty Italia bizantyńska ( ) (Jean-Marie Martin) Ziemie egzarchatu Rawenny ( ) i Sycylia bizantyńska ( ) Egzarchat Rawenny Sycylia Temy Longobardii i Kalabrii, katepanat Italii (od końca IX wieku do 1071 roku) Obydwa temy Początek rekonstrukcji sieci osadnictwa Administracja Dwa różne społeczeństwa Podsumowanie Wnioski ogólne wskazówki bibliograficzne główne pomoce warsztatowe słownik cesarze konstantynopola patriarchowie konstantynopola indeks Spis map i tablic