Prawo upadłościowe 1

Transkrypt

1 Prawo upadłościowe 1 z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535) 2 Tekst jednolity z dnia 5 lutego 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 233) 3 (zm.: Dz.U. 2015, poz. 978, poz. 1166, poz. 1259, poz. 1844; 2016, poz. 615, poz. 996, poz. 1240) Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach Tytuł I. Przepisy ogólne Dział I. Przepisy wstępne Art. 1. [Zakres ustawy] 1. Ustawa reguluje: 1) zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami; 2) zasady dochodzenia roszczeń od niewypłacalnych dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej; 3) skutki ogłoszenia upadłości; 4) zasady umarzania zobowiązań upadłego będącego osobą fizyczną. 5) 4 (uchylony) 2. Przepisy ustawy stosuje się również do innych podmiotów określonych w ustawie. Spis treści Nb I. Prawo upadłościowe w Polsce Prawo upadłościowe z 1934 r Prawo upadłościowe i naprawcze z 2003 r Prawo upadłościowe z 2015 r II. Prawo o niewypłacalności dłużnika jako gałąź prawa Wyodrębnienie gałęzi prawa Z dniem r. dotychczasowy tytuł ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze zmienia nazwę na Prawo upadłościowe zgodnie z art. 428 pkt 1 ustawy z dnia r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r. poz. 978). 2 Treść odnośnika publikujemy na końcu ustawy. 3 Tekst jednolity ogłoszono dnia r. 4 Art. 1 ust. 1 pkt 5 uchylony ustawą z dnia r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 978), która wchodzi w życie r. 1

2 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne Kompleksowa regulacja prawna Poglądy na temat miejsca prawa upadłościowego w systemie prawa Kryteria wyodrębnienia prawa upadłościowego Wewnętrzna systematyzacja prawa upadłościowego Normy materialnego prawa upadłościowego Charakter prawny postępowania upadłościowego Stadia postępowania upadłościowego Objęcie postępowaniem należności publicznoprawnych i prywatnoprawnych Przedsiębiorcy i konsumenci jako podmioty wyposażone w zdolność upadłościową III. Inne źródła Prawa upadłościowego w Polsce Uwagi wstępne Przepisy wykonawcze Ustawa o licencji doradcy restrukturyzacyjnego Inne ustawy Prawo europejskie Zalecenie Komisji Rekomendacje UNCITRAL IV. Instytucje prawa prywatnego w prawie upadłościowym Uwagi wstępne Aparatura pojęciowa Brak specjalnej normy odsyłającej do KC Adopcja instytucji prawa cywilnego w prawie upadłościowym Charakter sui generis instytucji prawnych Dominacja grupowego interesu wierzycieli V. Podmiotowy i przedmiotowy zakres ustawy Dwutorowe uregulowanie skutków niewypłacalności Podmiotowy zakres stosowania ustawy Zakres przedmiotowy ustawy Wielość wierzycieli Wielość wierzycieli a postępowanie odrębne I. Prawo upadłościowe w Polsce 1 1. Prawo upadłościowe z 1934 r. Kluczowa reforma prawa upadłościowego i układowego w Polsce miała miejsce w 1934 r. Do r. obowiązywało prawo dzielnicowe. Zob. R. Adamus, Zarys ogólny historii prawa upadłościowego w Polsce, s. 609 i n. Na temat reformy z 1934 r. zob. np. F. Fierich, Komisja Kodyfikacyjna, s. 656 i n.; Uzasadnienie projektu prawa upadłościowego, 1935; M. Allerhand, Przyczynki do prawa upadłościowego, PPH 1936, Nr 2; tenże, Przyczynki do prawa upadłościowego, PPH 1936, Nr 5; Z. Fenichel, Uwagi do projektu ustawy upadłościowej; tenże, Ostateczne projekty prawa układowego i upadłościowego; tenże, Polskie prawo upadłościowe; T. Kosiński, Rozwój ustawodawstwa cywilnego. Wprowadzono wówczas do obiegu prawnego nowy system prawa upadłościowego, ale również dokonano unifikacji tego prawa dla całego obszaru II Rzeczypospolitej. Wydano wówczas trzy zasadnicze akty prawne w formie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z r.: Prawo upadłościowe, Przepisy wprowadzające prawo upadłościowe, wreszcie Prawo o postępowaniu układowem. Przepisy o prawie upadłościowym i układowym z 1934 r. weszły w życie z dniem r. Od razu pojawiły się liczne głosy komentatorskie poświęcone instytucjom upadłości i układu. Wskazać np. należy: D. Altman, Prawo upadłościowe. Komentarz; tenże, Czy niezapłacenie jednego długu może stanowić podstawę do ogłoszenia upadłości 2

3 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 dłużnika; G. Lauter, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowem. Komentarz; Buber, Polskie prawo; W. Gawlas, W. Jonsik, Prawo upadłościowe; E. Stern, A. Thaler, Prawo upadłościowe; J. Hryniewiecki, Krótki zarys polskiego prawa upadłościowego; M. Allerhand, Prawo upadłościowe, 1935; tenże, Upadłość kupca; J. Korzonek, Prawo upadłościowe, 1935; G. Lauter, Upadłość w świetle praktyki; A. Szczygielski, Prawo upadłościowe i układowe. Z literatury współczesnej zob. np. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, 1997; K. Piasecki, Prawo upadłościowe; Gurgul, Komentarz, 2000; S. Gurgul, E. Hnat, S. Karabasz, Prawo upadłościowe. Komentarz; Z. Świeboda, Komentarz do prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym; J. Paskart, Prawo upadłościowe; G. Bieniek, Prawo upadłościowe i układowe; D. Czajka, Przedsiębiorstwo w kryzysie; tenże, Układ w prawie układowym. 2. Prawo upadłościowe i naprawcze z 2003 r. Przepisy z 1934 r. przewidywały 2 osobną procedurę upadłościową i układową. Ustawa PrUpadNapr wprowadziła jednolitą procedurę upadłościową. Po ogłoszeniu upadłości postępowanie prowadzono albo w trybie postępowania obejmującego likwidację majątku upadłego, albo z możliwością zawarcia układu. Przejście z jednego trybu postępowania w drugi mogło następować nawet kilkukrotnie, natomiast ogłoszenie upadłości pomimo zmian trybów postępowania było jednorazowe. Postępowanie o zmianie trybu postępowania wywoływało skutki z chwilą jego wydania. Zmiana trybu postępowania wiązała się z różnymi komplikacjami (zob. R. Adamus, Zmiana trybu postępowania upadłościowego upadłej spółki handlowej, Pr.Sp. 2011, Nr 1, s ). W uzasadnieniu projektu PrUpadNapr krytykowano wcześniejsze oddzielenie postępowania upadłościowego i układowego. Wskazano, że: przy tym rozwiązaniu wierzyciele ponoszą negatywne konsekwencje niewypłacalności dłużnika. Jednocześnie wierzyciele pozbawieni zostają możliwości wpływu na wszczynanie postępowania układowego. Nie mogą bowiem zaskarżyć nawet błędnego orzeczenia o otwarciu postępowania układowego. (... ) Rozwiązanie to jest mało przydatne, jeżeli nie wręcz szkodliwe. Przede wszystkim jest nadużywane przez nieuczciwych dłużników ze szkodą dla wierzycieli. Rzeczywiście, w praktyce miały miejsce przypadki, w których dłużnicy składali podania o otwarcie postępowania układowego, aby uzyskać ochronę przed upadłością bez zamiaru wykonania układu. Przepisy z 2003 r. były poddawane kolejnym nowelizacjom. Zob. np. D. Mirowska, W. Mirowski, Następstwa nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, s. 121 i n.; A.J. Witosz, w: System PrHandl, t. 6, s Co do opracowań poświęconych prawu upadłościowemu i naprawczemu zob. np. Świeboda, Komentarz, 2003; Gurgul, Komentarz, 2004; Jakubecki, Zedler, Komentarz, 2003; Piasecki, Komentarz; Zimmerman, Komentarz, Prawo upadłościowe z 2015 r. Z dniem r. ponownie odsepa- 3 rowano sferę układu i upadłości. Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie upadłości. Ponowne oddzielenie upadłości i układu wymusza wprowadzenie zabezpieczeń przed nadużywaniem, ze szkodą dla wierzycieli, postępowania restrukturyzacyjnego. W jaki sposób PrRestr powinno poradzić sobie z tym problemem? Zob. A. Hrycaj, Cztery postępowania restrukturyzacyjne, s. 2 i n.; taż, Pokrzywdzenie wierzycieli, s. 82 i n. Po pierwsze, poprzez wprowadzenie instrumentów przyspieszających przebieg postępowania restrukturyzacyjnego. Po drugie, poprzez instytucję badania podstaw do otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Wskazać w tym miejscu należy art. 8 ust. 1 PrRestr, zgodnie z którym sąd jest zobowiązany do odmowy otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli jego otwarcie zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli. Ponadto w myśl art. 8 ust. 2 PrRestr sąd odmówi otwarcia postępowania układowego lub sanacyjnego, gdy nie uprawdopodobniono zdolności dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów 3

4 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne... postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu. Po trzecie, poprzez wprowadzenie możliwości odebrania zarządu własnego dłużnikowi i ustanowienie zarządcy w przyspieszonym postępowaniu układowym i w postępowaniu układowym (art. 67 ust. 1 PrRestr), poprzez powierzenie zarządu majątkiem dłużnika zarządcy w postępowaniu sanacyjnym. Po czwarte, poprzez bieżące monitorowanie w ramach comiesięcznych sprawozdań nadzorcy sądowego czy dłużnik reguluje zobowiązania powstałe po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego (art. 31 ust. 2 pkt 1 PrRestr). W przypadku wniosku o otwarcie postępowania układowego i wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego (a zatem z założenia najdłużej trwających postępowań) dłużnik jest obowiązany uprawdopodobnić swoją zdolność do wykonywania zobowiązań po dniu otwarcia postępowania (art. 266 ust. 1 i art. 284 ust. 1 pkt 4 PrRestr). Po piąte, poprzez instytucję uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 334 i n. PrRestr). Z literatury przedmiotu zob. np. J. Kruczalak-Jankowska, Tendencje zmian regulacji prawnych niewypłacalności przedsiębiorców, s. 5 i n.; R. Adamus, Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz; Zimmerman, Prawo upadłościowe i restrukturyzacyjne; Gurgul, Komentarz, Należy wyrazić pogląd, że nowelizacja z 2015 r. nie zamyka zmian w prawie upadłościowym. W teorii i praktyce już ujawniły się różne dysfunkcje ostatniej nowelizacji z 2015 r. Ponadto na uregulowanie czeka problem upadłości zgrupowania przedsiębiorców. Prawo upadłościowe jak i całe prawo gospodarcze jest przedmiotem nieustających igrzysk ustawodawcy. Zob. trafne uwagi A. Kidyby, Kultura legislacyjna, s. 7. II. Prawo o niewypłacalności dłużnika jako gałąź prawa 4 1. Wyodrębnienie gałęzi prawa. Wyodrębnienie gałęzi prawa w obrębie danego systemu prawa jest długotrwałym procesem, na który ma wpływ wiele czynników, takich jak np. tradycje kultury prawnej, zmiany stosunków społecznych, akty działania prawodawcy, poglądy jurysprudencji. Podział systemu prawa na gałęzie może być uzasadniony zarówno względami teoretycznymi, jak i praktycznymi. Zob. np. J. Wróblewski, w: W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, s Szerzej na temat prawa upadłościowego jako gałęzi prawa zob. R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 16 i n., a na temat prawa restrukturyzacyjnego zob. R. Adamus, Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Ukształtowana w taki sposób systematyzacja ogólnego zbioru norm nie jest wskutek tego oparta na ostrych kryteriach podziału (Z. Radwański, Prawo cywilne, 2009, s. 5). Gałąź prawa reguluje określone stosunki społeczne, do których się odnosi w sposób pełny. Zob. np. R. Adamus, B. Kuś, Lebensmittelrecht, s. 2. W efekcie do stosunku społecznego podlegającego regulacji danej gałęzi prawa mają bezpośrednie zastosowanie normy prawne z owej gałęzi prawa. Z kolei normy prawne z innych gałęzi prawa można stosować jedynie analogicznie lub subsydiarnie (Z. Radwański, Prawo cywilne, 2009, s. 5). Rozwój stosunków społecznych, ich profesjonalizacja i rozrost norm prawnych sprzyja powolnej emancypacji coraz to nowszych gałęzi prawa. Na przykład umowa o pracę była jeszcze pod rządem KZ elementem prawa cywilnego Kompleksowa regulacja prawna. Od gałęzi prawa należy odróżnić tzw. kompleksowe regulacje prawne (ustawy). Kompleksowa regulacja prawna to zespół norm odnoszących się do jednego przedmiotu, które z systemowego punktu widzenia należą do (różnych) gałęzi prawa (Z. Radwański, Prawo cywilne, 2009, s. 5; J. Lewandowski, Podstawy prawa, s. 65) Poglądy na temat miejsca prawa upadłościowego w systemie prawa. Według niektórych wypowiedzi prawo upadłościowe stanowi element większej ca- 4

5 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 łości dziedziny prawa gospodarczego prywatnego (M. Pannert, Wpływ upadłości likwidacyjnej, s. 22). Niemniej tzw. upadłość konsumencka, a zatem część prawa upadłościowego, odnosi się do obrotu pozagospodarczego. Według innego poglądu prawo upadłościowe jest częścią prawa handlowego (M. Koenner, Likwidacja upadłościowa, s ). Sąd Najwyższy w wyr. z r. (IV CSK 298/09, OSNC Zb. dodatkowy 2010, Nr C, poz. 88) wyraził pogląd, że: prawo upadłościowe jest częścią systemu prawa cywilnego, w którym prawu podmiotowemu odpowiada roszczenie procesowe, realizowane w drodze powództwa o ustalenie, o zasądzenie albo o ukształtowanie stosunku prawnego. Inny Autor zaliczył zagadnienia związane z upadłością transgraniczną do wspólnotowego prawa gospodarczego (A. Cieśliński, Wspólnotowe prawo gospodarcze, s. 268 i n.). W starszej literaturze B. Stelmachowski (Prawo upadłościowe Ziem Zachodnich, s. 3) podniósł, że: przepisy materialne i postępowanie upadłościowe tworzą razem jedną zwartą całość wyodrębniającą się zarówno z dziedziny prawa materialnego, jak i procesowego. Wobec tego jest uzasadnione traktowanie upadłości jako całości odrębnej od innych dziedzin prawa. Prawo upadłościowe i naprawcze zostało potraktowane we współczesnym piśmiennictwie jako jedna z gałęzi prawa, która reguluje skutki prawne dotyczące niewypłacalności oraz zagrożenia niewypłacalnością tym prawem objętych (Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, s. 23; K. Flaga-Gieruszyńska, Prawo upadłościowe i naprawcze, s. 1). Z kolei A. Hrycaj (Cztery postępowania restrukturyzacyjne, s. 3 i n.) upatruje w prawie restrukturyzacyjnym jedynie kompleksowej regulacji prawnej. 4. Kryteria wyodrębnienia prawa upadłościowego. Nie ma numerus clausus 7 gałęzi prawa. Liczba uznanych gałęzi prawa ulega zwiększeniu wraz z rozwojem stosunków społecznych. Kryterium wyodrębnienia prawa upadłościowego jako gałęzi prawa wiąże się ze szczególnym rodzajem stosunków społecznych, do których owa gałąź prawa się odnosi, a które wiążą się z niewypłacalnością dłużnika, bez względu na źródło czy tytuł powstania długu (zob. art. 1 PrUpad). Innymi słowy, do wyodrębnienia prawa upadłościowego jako gałęzi prawa należałoby posłużyć się kryterium przedmiotowym. Zob. J. Wróblewski, w: W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, s. 370; A. Łopatka, Prawoznawstwo, s Szczególny rodzaj stosunków społecznych, jakie reguluje prawo upadłościowe, stanowi kryterium dla wyróżnienia prawa upadłościowego, a zarazem jedną z podstawowych racji przemawiających za wyodrębnieniem prawa upadłościowego jako osobnej gałęzi prawa (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 17). Należy bronić poglądu, że stosunki społeczne związane z niewypłacalnością posiadają odpowiednią doniosłość. Za wyodrębnieniem prawa upadłościowego jako osobnej gałęzi prawa, oprócz wspomnianej racji o charakterze przedmiotowym, przemawia racja o charakterze funkcjonalnym. Prawo upadłościowe jako zbiór norm pełni charakterystyczne funkcje (zob. np. art. 2 PrUpad) definiowane w nauce prawa i szeroko w niej opisywane. Zob. np. A. Witosz, Prawo upadłościowe i naprawcze, s. 13 i n.; S. Cieślak, Fundusze masy upadłości, s. 15 i n.; Brol, Prawo upadłościowe, s. 16 i n.; K. Kohutek, Sanacja banku, s. 510 i n.; R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 18. Dalej należy wskazać na racje o charakterze podmiotowym. Prawo upadłościowe reguluje bowiem relacje pomiędzy niewypłacalnymi dłużnikami a ich wierzycielami (zob. np. art. 5 9, art. 369 ust. 1, art PrUpad). Cechą prawa upadłościowego jest stworzenie szczególnego rodzaju więzi pomiędzy niewypłacalnym dłużnikiem a jego wierzycielami. Wierzyciele mogą wchodzić w szczególne relacje pomiędzy sobą w ramach rady wierzycieli (art. 201 i n. PrUpad) czy zgromadzenia wierzycieli (art. 191 i n. PrUpad). Prawo upadłościowe wprowadza szczególne zasady zaspokajania wierzycieli (zob. np. art. 335 i n., art PrUpad). Nie bez znaczenia jest racja o charakterze techniczno-legislacyjnym wyrażająca się w fakcie umieszczenia zagadnień upadłościowych w osobnym akcie 5

6 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne... prawnym. Regulacja upadłości w innych aktach prawnych ma charakter szczątkowy i jest podporządkowana zasadom ogólnym wynikającym z PrUpad (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 18). Trzeba wreszcie wspomnieć o racji historycznej. Historyczny rozwój prawa upadłościowego na ziemiach polskich również wiązał się z istnieniem, co do zasady, wyemancypowanych zbiorów norm prawnych dotyczących niewypłacalności. Zob. np. R. Adamus, Zarys historii źródeł prawa upadłościowego, s. 25 i n.; tenże, Zarys ogólny historii prawa upadłościowego w Polsce, s. 609 i n. Reforma prawa upadłościowego z 1934 r. nawiązywała w pewnym zakresie do tych tradycyjnych rozwiązań pozaborowych (w szczególności austriackich i niemieckich). Z kolei współczesna kodyfikacja z 2003 r. uwzględnia w stosunkowo dużej części dorobek prawny z 1934 r. (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 18) Wewnętrzna systematyzacja prawa upadłościowego. Prawo upadłościowe jako osobna gałąź prawa podlega wewnętrznej systematyzacji, a innymi słowy, grupowaniu norm prawnych według umownie przyjętych zasad. Można zatem wyróżnić materialne i formalne prawo upadłościowe (Brol, Prawo upadłościowe, s. 15; M. Pannert, Wpływ upadłości likwidacyjnej, s. 25). Por. J. Namitkiewicz, Podręcznik prawa handlowego, wekslowego, czekowego i upadłościowego, s. 486, który odróżnia upadłość od jej przewodu. Obok materialnego i formalnego prawa upadłościowego można wyróżnić ustrojowe prawo upadłościowe i karne prawo upadłościowe. Dalej należy wskazać na międzynarodowe prawo upadłościowe, które można podzielić na międzynarodowe prawo kolizyjne i międzynarodowe postępowanie upadłościowe. Z uwagi na przymioty dłużnika można dokonać podziału na prawo upadłościowe przedsiębiorcy i na konsumenckie prawo upadłościowe (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 18). Duże znaczenie ma odróżnienie pojęcia upadłość od określenia postępowanie upadłościowe. O ile upadłość można określić jako szczególny stan prawny związany z niewypłacalnością dłużnika, o tyle postępowanie upadłościowe można scharakteryzować jako zbiór norm regulujących sposób przeprowadzenia upadłości (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). W literaturze przedmiotu sformułowano pojęcia prawa upadłościowego formalnego ( proceduralnego ) i materialnego (Buber, Polskie prawo, s. 11; B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe Ziem Zachodnich, s. 3; J. Kruczalak-Jankowska, Ogłoszenie upadłości, s. 18; D. Chrapoński, Wyłączenia z masy upadłości, s. XIII; W. Klyta, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych, s. 22). Kryterium rozgraniczające normy materialne i formalne determinuje skutek, jaki norma ma powodować. Jeżeli norma ma powodować skutek w sferze postępowania, stanowi ona normę formalną, a jeżeli wywołuje skutek bezpośrednio w sferze stosunków społecznych, jest normą materialną (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19 i cyt. tam literatura). Zarówno prawo upadłościowe materialne, jak i formalne mają charakter dziedzin względem siebie niesamodzielnych. W szczególności wskazać należy, że do realizacji stosunków upadłościowych materialnych niezbędne jest prawo upadłościowe formalne. Owa silna zależność pomiędzy prawem materialnym i formalnym jest argumentem za uregulowaniem obu norm prawnych w jednym akcie prawnym (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). Zdaniem J. Kruczalak-Jankowskiej (Ogłoszenie upadłości, s. 18) w skład materialnego prawa upadłościowego wchodzą normy określające warunki, w których ogłaszana jest upadłość w stosunku do podmiotów o określonych cechach, jak również wpływ tego zdarzenia na stanowisko prawne dłużnika, w szczególności w relacjach z osobami trzecimi w sferze prawa materialnego, a także konsekwencje, jakie spowoduje w tej sferze ustanie upadłości. Znacznie oszczędniej zakres norm materialnoprawnych ujmuje F. Zedler. W ocenie tego Autora normy materialnoprawne regulują skutki ogłoszenia upadłości w sferze prawa materialnego (Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, s. 29). Niemniej 6

7 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 jednak, jak się wydaje, pojęcie niewypłacalności (przesłanki ogłoszenia upadłości) należy ujmować w kategorii norm prawa materialnego (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). 6. Normy materialnego prawa upadłościowego. Co do zasady normy mate- 9 rialnego prawa upadłościowego mają charakter imperatywny, co jest podyktowane potrzebą ścisłej ochrony interesów wierzycieli, czego mogłaby nie gwarantować metoda regulacji dyspozytywnej. Por. A.J. Witosz, w: System PrHandl, t. 6, s Niemniej jednak owa cecha norm materialnego prawa upadłościowego również nie ma przełożenia na zagadnienie autonomiczności stron we wzajemnych relacjach czy ich ewentualnego hierarchicznego podporządkowania (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). Z analizy przepisów materialnego prawa upadłościowego należałoby wyciągnąć wniosek, że podmioty materialnych stosunków upadłościowych nie pozostają w stosunku do siebie w relacjach hierarchicznego podporządkowania, ale mają równorzędną pozycję prawną. Przykładowo pozycja syndyka i kontrahenta upadłego w przypadku niewykonania umowy wzajemnej nie jest co prawda symetryczna (art. 98 PrUpad), niemniej kontrahent upadłego nie jest hierarchicznie podporządkowany syndykowi (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). 7. Charakter prawny postępowania upadłościowego. Postępowanie upadło- 10 ściowe, a także postępowanie restrukturyzacyjne należy zakwalifikować jako rodzaj postępowania cywilnego, sądowego (por. P. Janda, Ochrona osób trzecich, s. 16 i n.). Postępowanie upadłościowe powiązane z likwidacją majątku upadłego określa się jako egzekucję generalną, w odróżnieniu od egzekucji syngularnej (zob. np. S. Cieślak, Podział funduszów masy upadłości, s ). Niemniej klasyfikacja egzekucji na generalną i syngularną wiąże się z pewnym uproszczeniem. Postępowanie upadłościowe, m.in. z uwagi na swą wielowątkowość, nie jest bowiem prostym odpowiednikiem postępowania egzekucyjnego uregulowanego w przepisach KPC (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). Postępowanie upadłościowe klasyfikowane jest jako postępowanie wykonawcze i właściwiej jako rozpoznawczo-wykonawcze, gdyż elementem tego postępowania jest ustalenie listy wierzytelności. Z uwagi na ową cechę postępowania rozpoznawczego postępowanie upadłościowe można zaliczyć do postępowania nieprocesowego. W ramach postępowania upadłościowego nie ma dwubiegunowości charakterystycznej dla procesu. Wierzyciele w różnym stopniu mogą być zainteresowani wynikiem postępowania upadłościowego, a niekiedy wzajemnie sprzeczne interesy mogą ujawnić się wśród samych wierzycieli. Na wspomniany brak dwubiegunowości postępowania upadłościowego przede wszystkim wskazują same przepisy postępowania upadłościowego (zob. np. art. 256 i 234 PrUpad). Również postępowania restrukturyzacyjne należą do rodziny postępowania nieprocesowego. Prawo postępowania cywilnego, zgodnie z tradycją, zalicza się do dziedziny prawa publicznego. Normy postępowania mają co do zasady charakter imperatywny. Odnosi się to również do norm formalnego postępowania upadłościowego. Ustawa Prawo upadłościowe nie reguluje zagadnień związanych z postępowaniem w sposób zupełny. Ustawodawca posłużył się odesłaniem do KPC zarówno wśród przepisów o postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 35 PrUpad), jak i wśród przepisów o właściwym postępowaniu upadłościowym (art. 229 PrUpad) (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). 8. Stadia postępowania upadłościowego. W sferze problematyki formalnego 11 prawa upadłościowego pozostaje zagadnienie stadiów (etapów) postępowania upadłościowego. Przy pełnym przebiegu postępowanie upadłościowe dzieli się na postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości i na właściwe postępowanie upadłościowe. W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości bada się zdolność 7

8 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne... upadłościową dłużnika, podstawy ogłoszenia upadłości, przesłanki wyboru danego trybu postępowania upadłościowego. Właściwe postępowanie upadłościowe realizuje zasadniczy cel prawa upadłościowego (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19) Objęcie postępowaniem należności publicznoprawnych i prywatnoprawnych. Z punktu widzenia niewypłacalności dłużnika nie ma znaczenia, jakiego rodzaju i z jakiego tytułu pochodzą niezaspokojone wierzytelności i inne należności. W konkretnym postępowaniu upadłościowym zazwyczaj istnieją długi ze stosunków o charakterze prywatnoprawnym oraz długi ze stosunków publicznoprawnych (np. podatki) (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19). Istotną cechą prawa upadłościowego jest wprowadzenie szczególnych zasad dotyczących pokrycia długów z masy upadłości, które co do zasady zastępują procedury wynikające z właściwości danego długu. Niemniej jednak charakter prawny długów, a w tym okoliczność, że mogą one wynikać także ze stosunków publicznoprawnych, nie determinuje charakteru prawa upadłościowego w kontekście podziału na prawo publiczne i prawo prywatne (R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego, s. 19) Przedsiębiorcy i konsumenci jako podmioty wyposażone w zdolność upadłościową. Upadłość w polskim systemie prawnym odnosi się zarówno do dłużników będących przedsiębiorcami, jak i do dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. W tym ostatnim przypadku w piśmiennictwie funkcjonuje pojęcie upadłości konsumenckiej. W konsekwencji de lege lata upadłość jest dziedziną zarówno obrotu profesjonalnego (upadłość przedsiębiorcy), jak i obrotu konsumenckiego (upadłość konsumencka). Na marginesie należy wskazać, że według wydaje się dominujących wypowiedzi piśmiennictwa, w obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do wyodrębniania prawa handlowego z prawa cywilnego z uwagi na przyjętą zasadę jedności prawa cywilnego (zob. np. Z. Radwański, Prawo cywilne, 2009, s ; M. Safjan, w: System PrPryw, t. 1, 2007, s. 57 i n.; J. Namitkiewicz, Podręcznik prawa handlowego, wekslowego, czekowego i upadłościowego, s. 11 i n.). Z kolei zdaniem innego Autora, A. Kidyby, koncepcja jedności prawa cywilnego nie oznacza odejścia od podziału na prawo handlowe i prawo cywilne powszechne (zob. A. Kidyba, Prawo handlowe, s. 2). III. Inne źródła Prawa upadłościowego w Polsce Uwagi wstępne. Ustawa Prawo upadłościowe stanowi podstawowe, aczkolwiek nie jedyne, źródło prawa upadłościowego w Polsce (na temat źródeł prawa upadłościowego zob. np. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, s ; A. Witosz, w: System PrHandl, t. 6, s. 634 i n.) Przepisy wykonawcze. Źródłem regulacji dotyczących prawa upadłościowego są również przepisy wykonawcze do ustaw. W wyniku reformy z 2015 r. obszar szeroko rozumianego prawa upadłościowego znacznie poszerzył się o przepisy wykonawcze. Dzięki regulacji aktów wykonawczych dojdzie m.in. do standaryzacji procedur w postępowaniu upadłościowym. Do aktów wykonawczych zaliczamy: 1) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru listy wierzytelności (Dz.U. z 2015 r. poz. 2219); 2) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru spisu inwentarza w postępowaniu upadłościowym, spisu należności w postępowaniu upadłościowym oraz spisu nieobjętych przez syndyka składników majątku upadłego, w tym składników majątku nieobjętych na skutek czynności bezskutecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 2203); 8

9 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 3) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru spisu zlikwidowanych składników masy upadłości (Dz.U. z 2015 r. poz. 2242); 4) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru sprawozdania z czynności syndyka, wzoru sprawozdania rachunkowego syndyka i wzoru sprawozdania ostatecznego syndyka (Dz.U. z 2015 r. poz. 2241); 5) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru pisemnego zgłoszenia wierzytelności oraz zakresu danych objętych zgłoszeniem wierzytelności za pośrednictwem rejestru (Dz.U. z 2015 r. poz. 2240); 6) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzorów formularzy wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (Dz.U. z 2015 r. poz. 2276); 7) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy obciążonej oraz wzoru planu podziału i ostatecznego planu podziału (Dz.U. z 2015 r. poz. 2239); 8) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru sprawozdania z wykonania planu podziału (Dz.U. z 2015 r. poz. 2220). 3. Ustawa o licencji doradcy restrukturyzacyjnego. Administracyjnoprawnym 16 przedłużeniem materii regulowanej ustawą Prawo upadłościowe jest ustawa z r. o licencji doradcy restrukturyzacyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 883 ze zm.). Ustawie towarzyszy rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. o stażu adaptacyjnym i teście umiejętności w toku postępowania w sprawie uznania kwalifikacji do sprawowania funkcji syndyka (Dz.U. Nr 219, poz. 1405), uchylane z dniem r. 4. Inne ustawy. Problematyką upadłości szczątkowo zajmują się również akty 17 prawne o innym niż upadłość głównym przedmiocie regulacji, jeżeli zachodzi związek pomiędzy owym przedmiotem regulacji a upadłością. Należy tu wymienić m.in.: ustawę z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.; zob. np. R. Adamus, Upadłość posiadacza rachunku powierniczego, s. 65 i n.), ustawę z r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 908 ze zm.), ustawę z r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.), ustawę z r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (Dz.U. z 2016 r. poz. 996), ustawę z r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 392 ze zm.), ustawę z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 21 ze zm.), ustawę z r. o przedsiębiorstwach państwowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.), ustawę z r. o komercjalizacji i prywatyzacji (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 981 ze zm.), ustawę z r. o Polskiej Akademii Nauk (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 572 ze zm.), ustawę z r. o instytutach badawczych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 371 ze zm.), ustawę z r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1636), ustawę z r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 291 ze zm.), ustawę z r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 272 ze zm.), ustawę z r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 246 ze zm.), ustawę z r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1506) i ustawę z r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330). Upadłość wywołuje skutki 9

10 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne... w kontekście regulacji niektórych przepisów Kodeksu karnego (zob. np. art KK), Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zob. art KRO) i Kodeksu pracy (zob. np. art i art KP), ustawę z r. o odwróconym kredycie hipotecznym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 786 ze zm.) Prawo europejskie. Obok źródeł prawa polskiego należy wskazać na źródła prawa europejskiego. Zagadnienie międzynarodowego prawa upadłościowego reguluje rozporządzenie Nr 1346/2000. Rozporządzenie Nr 1346/2000 obowiązuje do r. Zostanie ono zastąpione przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 2015/848 z r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.Urz. UE L Nr 141, s. 19). Problematyka międzynarodowego prawa upadłościowego ma coraz bogatszą literaturę w Polsce. Zob. np. Zedler, Europejskie prawo; W. Klyta, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych; M. Szydło, Jurysdykcja krajowa; T. Chilarski, Upadłość transgraniczna; M. Armatowska, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych; A. Hrycaj, Jurysdykcja krajowa w sprawach o ogłoszenie upadłości; A. Jakubecki, O naturze głównego i terytorialnego postępowania upadłościowego; W. Klyta, Europejskie międzynarodowe prawo upadłościowe; M. Glicz, Prawo upadłościowe; S. Gurgul, Zasady i tryb wszczęcia głównego i wtórnego postępowania upadłościowego; P. Grzejszczak, T. Chilarski, Jurysdykcja krajowa; R. Adamus, Europejskie postępowanie insolwencyjne. Na temat możliwych tendencji zmian w europejskim prawie upadłościowym zob. np. R. Adamus, Jednolite europejskie prawo restrukturyzacyjne, s Ponadto PrUpad dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 1) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/17/WE z r. w sprawie reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeń (Dz.Urz. WE L Nr 110, s. 28); przy czym wspomniana dyrektywa obowiązywała do r. Została ona uchylona przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) (Dz.Urz. UE L Nr 335, s. 1 ze zm.); 2) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE z r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych (Dz.Urz. WE L Nr 125, s. 15 ze zm.) Zalecenie Komisji. Na uwagę zasługuje zalecenie Komisji z r. w sprawie nowego podejścia do niepowodzenia w działalności gospodarczej i niewypłacalności (2014/135/UE; Dz.Urz. UE L Nr 74, s. 65). Zgodnie z motywem 1 celem przedmiotowego zalecenia jest zapewnienie, aby rentowne przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej, niezależnie od miejsca ich siedziby na terenie Unii, miały dostęp do krajowych ram postępowania upadłościowego, umożliwiających restrukturyzację na wczesnym etapie, tak aby zapobiec ich niewypłacalności, zapewniając tym samym maksymalizację całkowitej wartości dla wierzycieli, pracowników, właścicieli oraz dla całej gospodarki. Celem zalecenia jest również umożliwienie uczciwym przedsiębiorcom, wobec których ogłoszono upadłość, skorzystanie z drugiej szansy na terenie Unii. Innym dokumentem, o którym należy ponadto wspomnieć, jest rezolucja Parlamentu Europejskiego z r. zawierająca zalecenia dla Komisji w sprawie postępowań upadłościowych w kontekście prawa spółek w UE Rekomendacje UNCITRAL. UNCITRAL opublikowała dwa ważne dokumenty odnoszące się do problematyki prawa upadłościowego. Pierwszy UNCI- TRAL Legislative Guide on Insolvency Law z 2005 r., składający się z dwóch części: Part One. Designing the Key Objectives and Structure of an Effective and Efficient Insolvency Law, Part Two. Core Provisions for an Effective and Efficient 10

11 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 Insolvency Law. Drugim dokumentem jest UNCITRAL Legislative Guide on Insolvency Law. Part three: Treatment of enterprise groups in insolvency, opublikowany w Nowym Jorku w 2012 r. UNCITRAL zastrzega, że nie jest jego zamierzeniem, aby rekomendacje dotyczące prawa upadłościowego umieszczone w Przewodniku Legislacyjnym stały się elementem poszczególnych porządków prawnych. Przewodnik Legislacyjny zawiera istotne kwestie, które rekomenduje się do rozważenia przy tworzeniu norm prawa upadłościowego. Co więcej, UNCITRAL nie rekomenduje tylko jednego rozwiązania, ale wskazuje na różne możliwości rozwiązań, które mogą być ewentualnie wykorzystane przez ustawodawców z uwzględnieniem lokalnego (narodowego) kontekstu prawnego. IV. Instytucje prawa prywatnego w prawie upadłościowym 1. Uwagi wstępne. Przepisy prawa upadłościowego, jak wspomniano, znajdują 21 zastosowanie do obszaru zarówno stosunków o charakterze cywilnoprawnym, jak i do stosunków o charakterze publicznoprawnym (np. wierzytelności z tytułu podatków i innych danin publicznych). W praktyce, w postępowaniach upadłościowych występują zarówno wierzytelności prywatnoprawne, jak i wierzytelności o charakterze publicznoprawnym. Z uwagi na istotę stosunków prywatnoprawnych nie jest w praktyce możliwe niewystępowanie w postępowaniach upadłościowych stosunków o charakterze prywatnoprawnych. Instytucje prawa prywatnego mają charakter homogeniczny w tym znaczeniu, że co do zasady stosuje się je do stosunków cywilnoprawnych. Rozszerzenie instytucji prawa cywilnego na relacje nieprywatnoprawne wymaga w zasadzie szczególnej podstawy prawnej. W braku wyraźnej podstawy do takiego rozszerzenia pojawiają się wątpliwości co do stosowania instytucji prawa prywatnego do stosunków nieprywatnoprawnych. Z kolei instytucje prawa publicznego (np. z zakresu prawa podatkowego, prawa celnego) są co do zasady nieprzydatne dla stosunków prywatnoprawnych. W tym miejscu należy postawić wniosek, że przepisy prawa upadłościowego w istocie rzeczy zastępują niektóre ogólne uregulowania zarówno prawa prywatnego, jak i prawa publicznego, co wiąże się m.in. z zagadnieniem ustalania i zaspokajania należności w prawie upadłościowym. Można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, że prawo upadłościowe sprowadza, mocą własnej regulacji, pewne obszary prywatnoprawne i publicznoprawne do wspólnego mianownika. 2. Aparatura pojęciowa. Prawo upadłościowe posługuje się aparaturą językową 22 podporządkowaną własnym potrzebom jurydycznym. Na przykład zwroty wierzyciel czy dłużnik mają swoje własne znaczenia i zakresy desygnatów tych słów na gruncie prawa upadłościowego i nie są tożsame z zakresami desygnatów tych zwrotów na gruncie Kodeksu cywilnego. Inny wymiar prawny ma bezskuteczność czynności upadłego, a inny bezskuteczność czynności dłużnika. Nie można zatem terminów prawa upadłościowego uznawać za w pełni bliźniacze z pojęciami Kodeksu cywilnego. Niemniej niekiedy prawo upadłościowe wyraźnie odwołuje się do pojęć Kodeksu cywilnego i posługuje się nimi w zasadzie dokładnie w takim znaczeniu jak w Kodeksie cywilnym, np. w odniesieniu do pojęcia firma. Synkretyzm pierwiastków prywatnoprawnych i publicznoprawnych wiąże się z używaniem przez ustawodawcę niejednolitej terminologii. Przykładowo, ustawodawca posługuje się terminami należność i wierzytelności. 3. Brak specjalnej normy odsyłającej do KC. W odniesieniu do instytucji prawa 23 prywatnego na tle prawa upadłościowego nie ma odpowiednika art. 2 KSH, który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w Kodeksie spółek handlowych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, a jeżeli wymaga tego (właściwość) natura stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio. 11

12 Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne... Ów brak jest rzecz jasna uzasadniony tym, że prawo upadłościowe odnosi się do niewypłacalności powodowanej nie tylko zobowiązaniami ze stosunków prywatnoprawnych, ale także stosunków publicznoprawnych. Pozycję instytucji prawa prywatnego w prawie upadłościowym należy rekonstruować na podstawie zasad ogólnych prawa upadłościowego, jak również na podstawie treści konkretnych przepisów. Por. A. Witosz, w: System PrHandl, t. 6, s Adopcja instytucji prawa cywilnego w prawie upadłościowym. Prawo upadłościowe, po pierwsze, przejmuje pewne instytucje prawa cywilnego na swój obszar regulacji bez wprowadzania zasadniczych zmian. Po drugie, prawo upadłościowe wprowadza pewne modyfikacje do ogólnych przepisów prawa prywatnego. Po trzecie, prawo upadłościowe wprowadza własne instytucje prawa prywatnego Charakter sui generis instytucji prawnych. Istotnym problemem jest zagadnienie czystości czy jednorodności pewnych instytucji z obszaru prawa upadłościowego. Struktura prawna, taka jak np. układ w upadłości (art. 266a i n. PrUpad) czy kolejność zaspokajania wierzycieli, jest nasycona zarówno elementami prywatnymi, jak i publicznoprawnymi. W przypadku układu na jego element prywatnoprawny składa się element woli upadłego (jeżeli złożył on propozycje układowe art. 266a ust. 2 PrUpad) i element woli większości wierzycieli (art. 266c i 199 Pr- Upad). Natomiast procedura zatwierdzenia układu przez sąd dla wywołania skutków prawnych podlega uregulowaniom proceduralnym właściwym prawu publicznemu (art. 266d PrUpad). Podobnie plan podziału określa pewne zasady regulowania zobowiązań (podział zobowiązań na grupy, zasada proporcjonalnego zaspokojenia zobowiązań w ramach danej grupy). Niemniej powstanie planu podziału podlega przepisom postępowania Dominacja grupowego interesu wierzycieli. Należy wskazać na istotne zagadnienie zastąpienia mechanizmu konsensu stron podporządkowania niektórych stosunków na obszarze upadłości zasadzie dominacji grupowego interesu wierzycieli. Szersza analiza tego zagadnienia musi nastąpić przy omawianiu konkretnych instytucji w ramach niniejszego komentarza. V. Podmiotowy i przedmiotowy zakres ustawy Dwutorowe uregulowanie skutków niewypłacalności. Od r. ustawodawca powrócił do koncepcji dwutorowego uregulowania problematyki niewypłacalności w Prawie restrukturyzacyjnym i w Prawie upadłościowym, podobnie jak miało to miejsce pod rządem przepisów z 1934 r., które wprowadzały odrębne postępowanie upadłościowe i odrębne postępowanie układowe (Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, 1997, s. 43; P. Wołowski, Podłoże aksjologiczne prawa upadłościowego i naprawczego, s. 85 i n.; A. Hrycaj, Cztery postępowania restrukturyzacyjne, s. 4 i n.; R. Adamus, Kilka uwag do projektu założeń Prawa restrukturyzacyjnego, s. 3 i n.). Ustawodawca odszedł od koncepcji wprowadzonej w 2003 r. ustawą Prawo upadłościowe i naprawcze, polegającej na wspólnym dochodzeniu roszczeń od niewypłacalnych przedsiębiorców w ramach jednego postępowania upadłościowego, które mogło przybierać różne postaci. Po pierwsze, mogło to być postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu. W tym rodzaju postępowania zarząd mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawował zarządca albo sąd ustanawiał zarząd sprawowany przez upadłego (tzw. zarząd własny). Po drugie, mogło to być postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku dłużnika. De lege lata celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami (art. 3 PrRestr). 12

13 Tytuł I. Przepisy ogólne Art Podmiotowy zakres stosowania ustawy. Przepis art. 1 określa przedmio- 28 towy i podmiotowy zakres stosowania ustawy (F. Zedler, w: Jakubecki, Zedler, Komentarz, 2006, s. 24; J. Brol, Podstawowe kierunki zmian, s. 4 i n.). Prawo i postępowanie upadłościowe odnosi się do: 1) dłużników będących przedsiębiorcami, a także dłużników, których ustawodawca zrównuje z przedsiębiorcami i 2) dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej, 3) innych podmiotów określonych w ustawie (osoby, co do których prowadzi się postępowanie w sprawie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej art. 373 i n. PrUpad). Otwartym zagadnieniem teoretycznym jest kwestia szczególnego uregulowania de lege ferenda zasad odnoszących się do upadłości przedsiębiorców działających w ramach różnego rodzaju związków. Zob. szerzej na ten temat R. Adamus, Upadłość członków zgrupowania przedsiębiorców, s. 2 i n.; P. Wiórek, O potrzebie regulacji i możliwych modelach upadłości koncernowej, s. 163 i n. 3. Zakres przedmiotowy ustawy. Zakres przedmiotowy ustawy Prawo upa- 29 dłościowe obejmuje: 1) postępowanie upadłościowe dla przedsiębiorcy (wspólne dochodzenie roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami oraz skutki ogłoszenia upadłości), w tym tzw. postępowanie oddłużeniowe (art. 369 PrUpad) i międzynarodowe postępowanie upadłościowe (art PrUpad). Zob. D. Zienkiewicz, w: Zienkiewicz, Komentarz, 2004, s Oprócz ogólnego postępowania upadłościowego ustawodawca wprowadził pięć rodzajów odrębnych postępowań upadłościowych względem przedsiębiorcy (postępowanie wszczęte po śmierci niewypłacalnego dłużnika, wobec deweloperów, wobec banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, wobec emitentów obligacji); 2) postępowanie upadłościowe osoby fizycznej nie-przedsiębiorcy (nazwa użyta w pewnym uproszczeniu), które ma status postępowania odrębnego; 3) postępowanie w przedmiocie pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej. 4. Wielość wierzycieli. Istotną doniosłość praktyczną ma zagadnienie teore- 30 tyczne, czy można ogłosić upadłość dłużnika, który ma tylko jednego wierzyciela. Kwestia ta ma znaczenie m.in. z punktu widzenia okoliczności wyłączających odpowiedzialność z tytułu niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (w szczególności dotyczy to art. 299 KSH i art. 116 OrdPU). Na tle PrUp34 istniał wyraźny spór o możliwość prowadzenia postępowania upadłościowego przy jednym wierzycielu (zob. np. uchw. SN z r., III CZP 61/93, OSNCP 1994, Nr 1, poz. 7; A. Torbus, Ogłoszenie upadłości; P. Nazarewicz, Ogłoszenie upadłości podmiotu gospodarczego). Ustawa stanowi, iż postępowanie upadłościowe jest wspólnym postępowaniem wierzycieli. Oznacza to, że nie można prowadzić postępowania upadłościowego w stosunku do dłużnika, który ma tylko jednego wierzyciela (F. Zedler, w: Jakubecki, Zedler, Komentarz, 2006, s. 25; Świeboda, Komentarz, 2003, s ; Piasecki, Komentarz, s. 23; Zimmerman, Komentarz, 2007, s. 7). To samo dotyczy przypadków, kiedy wierzycieli jest więcej niż jeden, ale wierzyciele ci są wierzycielami solidarnymi. Zasada ta nie dotyczy jednak upadłości konsumenckiej art ust. 2. Postępowanie upadłościowe ma na celu przede wszystkim równomierne zaspokojenie zbiorowości wierzycieli. Założenia konstrukcyjne podziału funduszów zlikwidowanej masy upadłości dopasowane są do wielu wierzycieli. Wydaje się, że postępowanie upadłościowe może być prowadzone, jeżeli istnieje tylko jedna wierzytelność, która następnie została podzielona między co 13

14 Art. 2 Część pierwsza. Przepisy ogólne... najmniej dwóch wierzycieli, np. w drodze przelewu części wierzytelności. Wniosek o ogłoszenie upadłości w sytuacji, gdy istnieje tylko jeden wierzyciel, podlega oddaleniu. Z praktycznego punktu widzenia dla wierzyciela może nie być obojętne, czy jego wierzytelność będzie realizowana w trybie egzekucji, czy postępowania upadłościowego. Inna jest pozycja wierzyciela w postępowaniu upadłościowym z uwagi na skutki ogłoszenia upadłości dla ustrojów majątkowych małżeńskich (por. art. 124 PrUpad, art. 41 KRO, art KPC) lub dla czynności prawnych zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli. Powyższe zagadnienie warto zilustrować treścią wyr. SN z r. (IV CNP 95/09, Legalis), w którym podniesiono, co następuje: kwestia (... ) [dopuszczalności ogłoszenia upadłości przy jednym wierzycielu przyp. R.A.] była przedmiotem rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego jeszcze w okresie obowiązywania rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (... ). W uchwale z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 61/93 (OSNC 1994, nr 1, poz. 7) Sąd Najwyższy stwierdził, że ogłoszenie upadłości może nastąpić tylko wówczas, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli podmiotu gospodarczego, którego dotyczy wniosek. Rozwiązanie zgodne z przytoczoną uchwałą co podkreśla się w piśmiennictwie przyjęło Prawo upadłościowe i naprawcze. Z art. 1 pr.up.n. wynika jednoznacznie zasada, że postępowanie upadłościowe musi być wspólnym postępowaniem wierzycieli, podjętym w celu dochodzenia roszczeń od niewypłacalnego przedsiębiorcy lub innego podmiotu, do którego stosuje się Prawo upadłościowe i naprawcze. Przyjęcie tej zasady oznacza, że wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, który ma tylko jednego wierzyciela, podlega oddaleniu. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pr.up.n. nie ma bowiem wówczas podstaw do prowadzenia postępowania upadłościowego. Z niekwestionowanych w sprawie ustaleń wynika, że w chwili zgłoszenia przez spółkę W. wniosku o ogłoszenie upadłości powódka była jej jedynym wierzycielem. Ta okoliczność stanowiła więc niezależnie od innych wskazanych przez Sąd Rejonowy w M. wystarczającą podstawę do wydania postanowienia oddalającego wniosek. Nie ulega zatem wątpliwości, że omawiany wniosek nie mógł i nie doprowadził do wszczęcie postępowania upadłościowego. Również w wyr. WSA w Warszawie z r. (III SA/Wa 496/09, Legalis) znalazło się stwierdzenie, że w razie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości podmiotu, który jest dłużnikiem tylko jednego wierzyciela, winien on ulec oddaleniu Wielość wierzycieli a postępowanie odrębne. Podnieść należy, że przesłanka wielości wierzycieli odnosi się do wszczęcia postępowania upadłościowego. Natomiast dopuszczalne jest prowadzenie postępowania odrębnego przy jednym wierzycielu spełniającym przesłanki dla postępowania odrębnego (np. gdy jest tylko jeden wierzyciel-obligatariusz albo jeden wierzyciel-nabywca). Art. 2. [Zasada optymalizacji] 1. Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. 1a. 5 Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych, o których mowa w art. 5, należy prowadzić również tak, aby rzetelny dłużnik uzyskał możliwość oddłużenia. 2. Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie 5 Art. 2 ust. 1a dodany ustawą z dnia r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 978), która wchodzi w życie r. 14