Upadłość a potrącenie

Transkrypt

1 Krótkie Komentarze Becka Rafał Adamus Upadłość a potrącenie Komentarz C. H. Beck

2 KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Upadłość a potrącenie

3 Polecamy nasze publikacje z serii Krótkie Komentarze Becka: R. Adamus upadłość a przewłaszczanie na zabezpieczenie B. Kurzępa ustawa o broni i amunicji R. Adamus Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego K. Haładyj ustawa O OFERCIE PUBLICZNEJ J. Ignaczewski POCHODZENIE DZIECKA I WŁADZA RODZICIELSKA po nowelizacji. Art KRO P. Zawadzka ustawa O BANKOWYM FUNDUSZU GWARANCYJNYM J. Ignaczewski ROZWÓD PO NOWELIZACJI. art KRO G. Rejman ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ M. Płużański prawo ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH M. Leśniak, J. Gołaczyński zastaw REJESTROWY I REJESTR ZASTAWÓW

4 Upadłość a potrącenie Komentarz Rafał Adamus WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2010

5 Upadłość a potrącenie Stan prawny: 1 maja 2010 r. Redakcja: Anna Łubińska-Bujak Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN

6 Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Wykaz literatury A. Tekst ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535). Tekst jednolity z dnia 2 października 2009 r. (Dz.U. Nr 175, poz ze zm.) (wyciąg) B. Komentarz Część I. Uwagi wstępne Część II. Przepisy dotyczące instytucji potrącenia Art. 89. Potrącenie w upadłości układowej Art. 93. Potrącenie wierzytelności w upadłości likwidacyjnej.. 49 Art. 94. Wyłączenie dopuszczalności potrącenia Art. 95. Zakaz potrącania wierzytelności upadłego z wierzytelności masy Art. 96. Oświadczenie o potrąceniu przy zgłoszeniu wierzytelności Art Lista wierzytelności Indeks rzeczowy VII IX XI V

7

8 Wstęp Niniejszy Komentarz poświęcony jest zagadnieniu potrącenia wierzytelności w płaszczyźnie postępowania upadłościowego. Obejmuje on problematykę potrącenia w upadłości układowej (art. 89 PrUpN), jak i potrącenia w upadłości likwidacyjnej (art PrUpN). Komentarz do poszczególnych przepisów został poprzedzony uwagami ogólnymi o potrąceniu, wspólnymi dla obu rodzajów postępowania upadłościowego. Potrącenie niewątpliwie pełni bardzo ważną rolę w obrocie gospodarczym i nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy jeden z wierzycieli wzajemnych znajduje się w stanie upadłości. Potrącenie uważane jest za uprzywilejowany sposób zaspokojenia wierzyciela w postępowaniu upadłościowym. Instytucji tej poświęca się wiele uwagi zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie sądowym. Opracowanie bazuje zatem na znacznym dorobku jurysprudencji i judykatury, ale jednocześnie zachowuje charakter Komentarza praktycznego. Ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze w odniesieniu do potrącenia w zasadniczej części odwzorowała dotychczasowe rozwiązania prawne przyjęte w przepisach Prawa upadłościowego i Prawa o postępowaniu układowem z r. W związku z tym można postawić tezę, iż koncepcja potrącenia w płaszczyźnie upadłości jest wyjątkowo stabilna. Nie oznacza to jednak, że przedmiotowa problematyka wolna jest od nowych interpretacji i różnorodnych koncepcji orzeczniczych. Jednocześnie wobec tendencji powstawania różnej wykładni prawa w poszczególnych ośrodkach orzeczniczych (sądach upadłościowych) problematyka potrącenia, bardzo ważna dla praktyki obrotu gospodarczego, niewątpliwie ciągle wymaga pogłębionej dyskusji. VII

9

10 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa InsO Insolvenzordnung z r. (niemieckie prawo upadłościowe, BGBL 1, s. 2866) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) NiemOrdU niemiecka ordynacja upadłościowa ustawa z r. o postępowaniu upadłościowym (Dziennik Praw Rzeszy, Nr 10, s. 351) OrdPod ustawa z r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PostUkł rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Prawo o postępowaniu układowem (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.) PrBank ustawa z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrUp rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) PrUpN ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz ze zm.) 2. Organy orzekające NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SO Sąd Okręgowy WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny IX

11 Wykaz skrótów 3. Czasopisma BSN Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Gl Glosa Inf. Pr Informator Prawniczy Jur Jurysta MoP Monitor Prawniczy OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Cywilna) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich PPH Przegląd Prawa Handlowego PB Prawo Bankowe Pr. Gosp Prawo Gospodarcze Pr. Sp Prawo Spółek Prok. i Pr Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego SP Studia Prawnicze 4. Inne skróty art artykuł lit litera n następny (-a, -e) Nb numer brzegowy NBP Narodowy Bank Polski niepubl niepublikowany Nr numer orz orzeczenie pkt punkt post postanowienie t tom t.j tekst jednolity tj to jest uchw uchwała ust ustęp wyd wydanie wyr wyrok zd zdanie ze zm ze zmianami X

12 Wykaz literatury R. Adamus, Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego w Prawie upadłościowym i naprawczym, [w:] Instytucje prawa upadłościowego i naprawczego, pod red. A. Witosza, Katowice 2006 R. Adamus, Układ likwidacyjny w postępowaniu upadłościowym, [w:] Instytucje Prawa upadłościowego i naprawczego, pod red. A. Witosza, t. II, Katowice 2008 R. Adamus, Potrącenie wierzytelności a upadłość likwidacyjna. Glosa do uchwały SN z r., III CZP 48/03, Pr. Sp. 2005, Nr 5 R. Adamus, Glosa do wyroku SN z r., II CSK 424/07, PS 2009, Nr 7 8 R. Adamus, Zarys historii źródeł prawa upadłościowego w Polsce, Jur. 2009, Nr 7 R. Adamus, Prawo naprawcze przedsiębiorcy, Warszawa 2009 R. Adamus, Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego. Komentarz, Warszawa 2010 R. Adamus, Upadłość a hipoteka na mieniu upadłego, Warszawa 2010 R. Adamus, Upadłość a przewłaszczenie na zabezpieczenie. Komentarz, Warszawa 2010 R. Adamus, Jeszcze w sprawie potracenia w upadłości likwidacyjnej, Pr. Sp. 2009, Nr 11 M. Allerhand, Prawo upadłościowe z komentarzem, Bielsko-Biała 1994 D. Altman, Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 1935 K. Babiarz-Mikulska, Bezskuteczność czynności upadłego w stosunku do masy upadłości w świetle przepisów ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (próba usystematyzowania i analizy przesłanek), PS 2003, Nr 7 8 A. Brol (red.), Niemieckie postępowanie insolwencyjne, Warszawa 1996 T. Chilarski, Upadłość transgraniczna w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2008 J. Hryniewiecki, Zbiór ustaw Ziem Zachodnich, t. XX, Ordynacja upadłościowa, Poznań 1926 P. Janda, Potrącenie jako sposób zaspokojenia roszczenia wierzyciela po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku, MoP 2007, Nr 4 K. Kalicińska, Wierzytelność w postępowaniu upadłościowym, Kraków 1998 XI

13 Wykaz literatury W. Kurowski, Potrącenie w polskim prawie prywatnym międzynarodowym uwagi de lege ferenda, [w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, pod red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005 R. Kwaśnicki, O. Kowalewski, Tysiące ustawowych bankrutów. Uwagi na tle Prawa upadłościowego i naprawczego odnośnie do terminu niewypłacalność, MoP 2007, Nr 20 J. Lachowski, Kompensaty umowne wierzytelności przyszłych w prawie cywilnym, Gl. 2001, Nr 2 J. Lachowski, Kompensata umowna a potrącenie ustawowe, PPH 2000, Nr 9 A. Laniewski, Ordynacja konkursowa. Ordynacja ugodowa i Ordynacja zaczepna, Lwów 1927 J. Mojak, Przelew a inne wypadki singularnej sukcesji w wierzytelność, SP 1991, Nr 2 M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie w prawie cywilnym, Kraków 2002 M. Pyziak-Szafnicka, Glosa do wyroku SN z r., II CSK 424/07, OSP 2009, Nr 3, poz. 36 T. Spyra, Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych w świetle dyrektywy 2002/47/EC, PUG 2005, Nr 1 T. Spyra, Potrącenie z rachunku bankowego przesłanka wymagalności wierzytelności posiadacza, PB 2002, Nr 5 B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe Ziem Zachodnich, Poznań 1932 L. Stępniak, Potrącenie w systemie polskiego prawa cywilnego, Ossolineum 1975 J. Stochel, Istota potrącenia i sposób jego obliczenia w prawie upadłościowym, Pr. Sp. 2001, Nr 5 A. Szpunar, Glosa do wyroku SA z r., I ACr 985/96, OSP 1998, Nr 2, poz. 38 P. Tereszkiewicz, Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej, Warszawa 2008 A. Torbus, Ochrona praw wierzycieli upadłościowych a ograniczenie potrącenia przed ogłoszeniem upadłości, PS 1997, Nr 7 9 A. Torbus, Glosa do wyroku SN z r., II CKN 551/98, PPH 2001, Nr 2 A. Witosz (młodszy), Subsydiarna odpowiedzialność wspólników spółek osobowych. Zasady naczelne, Warszawa 2009 F. Zedler, Glosa do wyroku SN z r., I CRN 149/94, OSP 1996, Nr 4, poz. 84 F. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1997 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2007 Z. Żywko, Potrącenie w toku postępowania układowego, MoP 2001, Nr 23 XII

14 A. Tekst ustawy

15

16 Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535) Tekst jednolity z dnia 2 października 2009 r. (Dz.U. Nr 175, poz. 1361) (zm.: Dz.U. 2009, Nr 191, poz. 1484) (wyciąg) Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach Tytuł III. Skutki ogłoszenia upadłości Dział II. Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego Rozdział 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego Oddział 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu Art. 89. [Potrącenia wzajemnych wierzytelności] 1. W czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zakończenia albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, potrącenie wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel: 1) stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości; 3

17 Art A. Tekst ustawy 2) będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. 2. Potrącenie wzajemnych wierzytelności jest jednak dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. 3. Wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Oddział 3. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego Art. 93. [Potrącenie wierzytelności] 1. Potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. 2. Do potrącenia przedstawia się całkowitą sumę wierzytelności upadłego, a wierzytelność wierzyciela tylko w wysokości wierzytelności głównej wraz z odsetkami naliczonymi do dnia ogłoszenia upadłości. 3. Jeżeli termin płatności nieoprocentowanego długu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości nie nastąpił, do potrącenia przyjmuje się sumę należności zmniejszoną o odsetki ustawowe, nie wyższe jednak niż sześć procent, za czas od dnia ogłoszenia upadłości do dnia płatności i nie więcej niż za okres dwóch lat. Art. 94. [Dopuszczalność potrącenia] 1. Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. 2. Potrącenie jest dopuszczalne, jeżeli nabywca stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, za który odpowiadał osobiście albo określonymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli nabywca w czasie, gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego, nie wiedział o istnieniu

18 A. Tekst ustawy podstaw do ogłoszenia upadłości. Potrącenie jest zawsze dopuszczalne, jeżeli przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed dniem ogłoszenia upadłości. Art. 95. [Dopuszczalność potrącenia] Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości. Art. 96. [Oświadczenie wierzyciela] Wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Tytuł V. Zgłoszenie i ustalenie wierzytelności Dział II. Lista wierzytelności Rozdział 1. Ustalenie listy wierzytelności Art [Zawartość listy] 1. Na liście wierzytelności umieszcza się w osobnych rubrykach następujące dane: 1) sumę, w jakiej wierzytelność podlega uznaniu; 2) kategorię, w jakiej wierzytelność podlega zaspokojeniu; 3) istnienie i rodzaj zabezpieczenia wierzytelności oraz określenie sumy, według której będzie obliczany głos wierzyciela; sumę tę oznacza się według tej części wierzytelności, która prawdopodobnie nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia; 4) zy wierzytelność jest uzależniona od warunku; 5) czy wierzycielowi przysługuje prawo potrącenia; 6) stan postępowania sądowego lub administracyjnego w sprawie zgłoszonej wierzytelności, jej zabezpieczenia lub prawa potrącenia. 2. Jeżeli syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca zaprzecza w całości lub w części oświadczeniom wierzyciela, uzasadnia to w osobnej rubryce. 3. Syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca umieszcza na liście wierzytelności także oświadczenie upadłego i podane przez niego uzasadnienie, jeżeli upadły złożył takie oświadczenie, albo wzmiankę, że upadły oświadczenia takiego nie złożył i z jakiej przyczyny. Art

19

20 B. Komentarz